ChiÕn th¾ng Cao-B¾c-L¹ng (1950) kh«ng chØ xãa sæ hai binh ®oµn c¬ ®éng Le Page vµ Charton, gi¶i phãng mét vïng rõng nói réng lín, nã cßn më tung cöa biªn giíi phÝa B¾c, chÊm døt t×nh tr¹ng c« lËp cña n­íc ViÖt Nam kh¸ng chiÕn.

Ngay lËp tøc sau khi biªn giíi hai n­íc ®­îc nèi liÒn, ng­êi anh em céng s¶n ph­¬ng B¾c ®· viÖn trî cho n­íc ViÖt Nam kh¸ng chiÕn ®ñ thø - l­¬ng thùc, vò khÝ, qu©n dông. Cïng víi c¸c thø hµng hãa thiÕt yÕu, ®êi sèng tinh thÇn cña chóng t«i phong phó h¼n lªn víi nh÷ng ®iÖu ¦¬ng ca t­ng bõng, nh÷ng buæi chiÕu bãng l­u ®éng ngoµi trêi víi nh÷ng bé phim hÊp dÉn : B¹ch Mao N÷, Nam Chinh B¾c ChiÕn, ChiÕn SÜ Gang ThÐp...Chóng t«i ®­îc ph¸t b¸t men, ca men thay cho c¸i g¸o dõa khæ h¹nh cña nhµ chïa. Trªn ngùc chóng t«i chãi s¸ng huy hiÖu Mao chñ tÞch.

Ch¼ng bao l©u sau t«i ph¸t hiÖn ra r»ng kÌm theo nh÷ng niÒm vui míi, sù nèi liÒn biªn giíi ViÖt-Trung cßn ®em ®Õn cho chóng t«i nh÷ng ®iÒu khã chÞu.

§Ëp vµo m¾t chóng t«i lµ sù ph©n biÖt phÈm trËt kú côc trong Gi¶i phãng qu©n. §µng sau khÈu hiÖu "tÊt c¶ ®Ó phôc vô c¸ch m¹ng", nh÷ng anh lÝnh tr¬n vµ h¹ sÜ quan sèng nh­ tr©u ngùa, cóc cung tËn tôy phôc vô cÊp trªn, b¶o g× lµm nÊy, nh­ nh÷ng c¸i m¸y. Cuéc c¸ch m¹ng ViÖt Nam khëi ®Çu b»ng mét lèi sèng kh¸c h¼n, lµm cho chóng t«i s÷ng sê tr­íc nh÷ng c¶nh t­îng khã hiÓu nä. Chóng kh«ng ph¶i chØ khã hiÓu mµ cßn khã chÞu. Chóng t«i kh«ng ph¶i qu¸ ngu ®Ó kh«ng thÊy ®­îc §¶ng ViÖt Nam hoµn toµn tin theo h×nh mÉu Trung Quèc, do ®ã nÕp sèng cña qu©n ®éi Trung Quèc anh em sÏ lµ nÕp sèng t­¬ng lai cña qu©n ®éi ViÖt Nam.

Thêi kú nµy t«i ®ang theo häc khãa 6 Tr­êng sÜ quan lôc qu©n TrÇn Quèc TuÊn. §©y lµ n¬i qu©n kû qu©n phong ®­îc t«n träng vµ thi hµnh kh¾t khe h¬n h¼n ë c¸c ®¬n vÞ kh¸c, qu©n chÝnh quy còng nh­ qu©n ®Þa ph­¬ng.

Nh­ng kû luËt s¾t cña bé ®éi ViÖt Nam kh«ng cã g× gièng trËt tù phong kiÕn trong qu©n ®éi n­íc b¹n. Nh­ ë mäi ®¬n vÞ Qu©n ®éi nh©n d©n ViÖt Nam, chóng t«i sèng víi nhau nh­ trong mét gia ®×nh lín, kh«ng cã sù ph©n biÖt sÜ quan víi häc viªn, ¨n cïng m©m, n»m cïng l¸n, mäi tiªu chuÈn gÇn nh­ ngang nhau. Nh÷ng c¸i ®ã kh«ng cã trong Gi¶i phãng qu©n Trung Quèc, Ýt nhÊt th× còng trong c¸c ®¬n vÞ Gi¶i phãng qu©n ®Çu tiªn qua ViÖt Nam.

LÇn ®Çu t«i ®­îc thÊy tËn m¾t trong qu©n ®éi c¸ch m¹ng còng cã lÝnh hÇu lµ ë tr¹m Qu¶ng N¹p, mét trong cöa ngâ vµo ATK(1) tõ ng¶ Th¸i Nguyªn. Tr­íc ®ã t«i kh«ng bao giê h×nh dung cã ng­êi ®i lµm c¸ch m¹ng chØ ®Ó hÇu ai ®ã. Trong qu©n ®éi ViÖt Nam còng cã c¸c vÖ sÜ , håi míi kh¸ng chiÕn cßn gäi lµ g¸c-®ê-co(2) nh­ng hä hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ lÝnh hÇu. C¬n sèt rÐt rõng bÊt chît buéc t«i ph¶i n»m l¹i tr¹m nµy ®· cho t«i cã dÞp quan s¸t mÊy ®oµn cè vÊn Gi¶i phãng qu©n ®i ngang. Nh÷ng cè vÊn Trung Quèc, th­êng lµ cÊp t­íng, ®Õn ViÖt Nam mang theo c¶ ®oµn lÝnh hÇu nhén nhÞp, nµo b¶o vÖ, nµo cÇn vô, nµo cÊp d­ìng, nµo gi¸m m·. Khi cè vÊn lªn ®­êng c«ng t¸c, anh cÊp d­ìng qu¶y nåi niªu xoong ch¶o lªn vai, anh cÇn vô lØnh kØnh ch¨n mµn gèi ®Öm trªn vai, anh gi¸m m· ch¹y tíi cói gËp m×nh xuèng lµm c¸i kª cho cÊp trªn ®¹p lªn l­ng m×nh mµ leo lªn ngùa. Cè vÊn ®Õn n¬i cÇn nghØ ng¬i th× cÇn vô kª gi­êng tr¶i nÖm, bµy ra nµo chËu nµo thau cho cÊp trªn röa mÆt röa ch©n, cÊp d­ìng te t¸i lo nÊu c¬m nÊu n­íc, b¶o vÖ l¨m l¨m sóng ®øng g¸c, gi¸m m· te t¸i ®i c¾t cá ngùa. R¨m r¾p, r¨m r¾p, kh«ng chª vµo ®©u ®­îc.

Nh×n c¶nh ®ã t«i võa ng¹c nhiªn võa ghª tëm. Cã lÏ kh«ng cã qu©n ®éi nµo trªn thÕ giíi cã thø lÝnh hÇu khèn khæ khèn n¹n nh­ lÝnh cÇn vô Trung Quèc.

¡n uèng trong qu©n ®éi Trung Quèc còng ph©n biÖt râ rÖt theo cÊp bËc, hay nãi cho ®óng h¬n, theo ®¼ng cÊp. LÝnh tr¬n cho tíi cÊp chØ huy trung ®éi th× ¨n tiªu chuÈn ®¹i t¸o, tøc lµ møc ¨n phæ th«ng, thÊp nhÊt. Trªn ®¹i t¸o lµ trung t¸o, dµnh cho cÊp chØ huy ®¹i ®éi tíi tiÓu ®oµn. TiÓu t¸o lµ møc ¨n dµnh cho cÊp trung ®oµn trë lªn. Cao nhÊt lµ ®Æc t¸o, dµnh riªng cho c¸c nhµ l·nh ®¹o, ®Ó ®·i kh¸ch, b÷a nµo còng nh­ tiÖc.

Nçi kinh ng¹c cña chóng t«i kÐo dµi kh«ng l©u - c¶ vÒ mÆt nµy qu©n ®éi ViÖt Nam còng nhanh chãng tiÕp cËn qu©n ®éi ®µn anh. May m¾n thay, c¸i sù ph©n biÖt c¸c thø t¸o tån t¹i kh«ng l©u, vµ ë møc ®é thÊp h¬n nhiÒu. ª ngoµi mÆt trËn kh«ng ai d¸m liÒu lÜnh sao chÐp nguyªn b¶n c¸i trËt tù ®¼ng cÊp kú côc Êy. Tr­íc mÆt ng­êi lÝnh lµ kÎ thï x©m l­îc, ng­êi lÝnh cã thÓ næi giËn. Mµ ë chiÕn tr­êng th× ch¼ng ai biÕt ®­îc ng­êi lÝnh næi giËn sÏ hµnh ®éng thÕ nµo. §iÒu ch¾c ch¾n lµ søc chiÕn ®Êu cña qu©n ®éi sÏ gi¶m sót.

TiÕp ®Õn lµ chØnh huÊn. ª quª h­¬ng nã, nã mang tªn chØnh phong, gäi t¾t cuéc vËn ®éng chØnh ®èn tam phong : häc phong, v¨n phong, §¶ng phong trong §¶ng céng s¶n Trung Quèc(3). ChØnh huÊn lµ chuyÖn hÕt søc l¹ lïng ®èi víi chóng t«i, nh÷ng chµng trai häc trß võa xÕp bót nghiªn lªn ®­êng kh¸ng chiÕn. Cø ®inh ninh r»ng m×nh còng tùa nh÷ng tr¸ng sÜ thêi x­a, thanh g­¬m yªn ngùa ra sa tr­êng. §Õn chØnh huÊn míi ng· ngöa ra r»ng kh«ng ph¶i : ®i theo c¸ch m¹ng tr­íc hÕt lµ ®Ó c¶i t¹o nh÷ng t­ t­ëng thèi tha, bao giê còng s½n cã trong m×nh nh­ mét thø téi tæ t«ng truyÒn. Ph¶i c¶i t¹o t­ t­ëng ®Ó xøng ®¸ng lµ ng­êi cña §¶ng, cña x· héi míi. Ng­êi ta gi¶ng cho chóng t«i : tÊt c¶ ­u ®iÓm c¸c anh cã ®­îc lµ nhê ¬n §¶ng, nhê ¬n c¸ch m¹ng. TÊt c¶ khuyÕt ®iÓm c¸c anh mang trong m×nh lµ do phong kiÕn, ®Õ quèc truyÒn cho.

Nhê chØnh huÊn chóng t«i míi biÕt ngoµi thùc d©n Ph¸p, ®Õ quèc Mü vµ tay sai, chóng t«i cßn mét lò mét lÜ kÎ thï kh¸c. Hi väng råi ®©y sÏ cã ng­êi viÕt kü vÒ chØnh huÊn, bëi v× kh«ng thÓ nãi ng¾n vÒ nã ®­îc. Kh«ng nãi kü vÒ chØnh huÊn th× kh«ng thÓ hiÓu ®­îc c¸i c¬ ®Þa t©m thÇn cña vµi thÕ hÖ c¸ch m¹ng, kh«ng gi¶i thÝch ®­îc v× sao con ng­êi ViÖt Nam cã thÓ trë thµnh ï l× trong mÊy thËp kû nh­ vËy ®­îc. §äc b¸o chÝ ph­¬ng T©y t«i buån c­êi thÊy hä hiÓu biÕt qu¸ kÐm vÒ c¸i trß chØnh huÊn mµ hä gäi lµ tÈy n·o.

T«i ®­îc biÕt chØnh huÊn vµo n¨m 1951, trong mét héi nghÞ c¸n bé Liªn ®oµn Thanh niªn ViÖt Nam. Trong héi nghÞ nµy §oµn Thanh niªn Lao ®éng ViÖt Nam ra ®êi, thay cho §oµn Thanh niªn Cøu quèc tr­íc nã, trong vai trß trî thñ vµ hËu bÞ cña §¶ng, trªn ngùc mçi ®oµn viªn tõ nay sÏ s¸ng chãi huy hiÖu tay cÇm cê ®á sao vµng tiÕn lªn do häa sÜ T«n §øc L­îng vÏ. Cuéc chØnh huÊn ®­îc tæ chøc ngoµi ch­¬ng tr×nh ®­îc th«ng b¸o trong c«ng v¨n triÖu tËp. Nh÷ng c¸n bé võa dù chØnh phong ë Hoa Nam vÒ lµm h­íng dÉn viªn(4). Nh÷ng ng­êi võa qua mét cuéc ®¹i tÈy n·o bªn n­íc b¹n rÊt nghiªm nghÞ, Ýt c­êi nãi, trong bé ®ång phôc c¸n bé Trung Quèc, víi c©y bót Kim Tinh gµi tr­íc ngùc, víi cuèn sæ tay cã h×nh Mao chñ tÞch ph­¬ng phi.

Tho¹t ®Çu h­íng dÉn viªn giíi thiÖu mét sè tµi liÖu - bµi gi¶ng cña Mao Tr¹ch-®«ng, L­u ThiÕu-kú, Ng·i T­-kú dµnh cho c¸n bé ... Sau ®ã, mçi häc viªn liªn hÖ nh÷ng ®iÒu häc ®­îc víi t­ t­ëng vµ hµnh ®éng cña b¶n th©n, ®­a nh÷ng thu ho¹ch ra tr×nh bµy tr­íc tæ ®Ó tËp thÓ gãp ý, ph©n tÝch, phª ph¸n. Chóng t«i lÐn gäi nh÷ng buæi phª ph¸n lµ nh÷ng tù xØ v¶. Ai tù xØ v¶ nhiÒu ®­îc coi lµ thµnh khÈn. Nh÷ng b¶n cung khai téi lçi xuÊt s¾c nhÊt ®­îc b¸o c¸o tr­íc toµn héi nghÞ, gäi lµ b¸o c¸o ®iÓn h×nh.

V¾t ãc m·i kh«ng nghÜ ra téi g× kh¶ dÜ coi ®­îc, t«i béc lé r»ng t«i th­¬ng ®Þa chñ, t«i lÐn lót ®em khoai lang cho mÊy ®øa con kÎ thï ®ãi l¶; t«i cã t­ t­ëng sî ®Þch khi nh×n thÊy trong tê Paris Match ¶nh chôp hµng ®µn m¸y bay víi nh÷ng tr¸i bom bay ra nh­ trÊu v·i. MÆc dÇu ®· tè thªm cho ra vÎ thµnh khÈn, téi lçi cña t«i vÉn ch­a ¨n thua g× víi téi lçi nh÷ng ng­êi cïng tæ : hä béc lé cha mÑ lµ phó n«ng, ®Þa chñ; cã anh bé ®éi khai ®ãng qu©n ë ®©u lµ hñ hãa(5) ë ®ã, cã anh cßn khai ®· ngñ víi em ruét... Häc viªn vËn dông kiÕn thøc võa häc ®­îc xØ v¶ thËm tÖ nh÷ng ng­êi béc lé. Nµo lµ víi t­ t­ëng bãc lét cña cha mÑ truyÒn l¹i ®ång chÝ kh«ng xøng ®¸ng lµ c¸n bé c¸ch m¹ng. Nµo lµ hñ hãa víi con g¸i n«ng d©n lao ®éng cã kh¸c nµo con hñ hãa víi mÑ v©n v©n vµ v©n v©n. Nãi chung, sù suy diÔn theo luËt tam ®o¹n ®­îc tha hå ®Èy tíi phi lý. T«i nhí m·i mét buæi b¸o c¸o ®iÓn h×nh, khi mét anh chµng hïng hæ ®øng lªn x¬i x¬i xØ v¶ ng­êi b¸o c¸o :"§ång chÝ cã biÕt víi t­ t­ëng nh­ thÕ, víi hµnh ®éng nh­ thÕ, ®ång chÝ lµ c¸i gièng g× kh«ng? §ång chÝ lµ... lµ... con chã, lµ con chã ghÎ...., con chã ghÎ lang thang...trªn...trªn..." §Õn ®ã anh ta ng¾c ng­ m·i kh«ng t×m ra ®o¹n tiÕp cho c©u vÝ. ThÕ råi ®¸nh liÒu, anh ta nãi mét h¬i : "...lang thang trªn...c¸nh ®ång... c¸nh ®ång xanh".

T«i nh×n quanh. MÆt ng­êi nµo ng­êi nÊy ®á lùng. Kh«ng ph¶i v× c¨m thï t­ t­ëng ®Þch, mµ v× nhÞn c­êi.

Th©m ý cña c¸c t¸c gi¶ chØnh huÊn, theo t«i nghÜ, nh»m lµm cho con ng­êi tù ti ®i, h¹ m×nh xuèng møc thÊp nhÊt bªn c¹nh §¶ng cao vßi väi, ®Êng cøu thÕ v« song, ®Ó trë thµnh dÔ trÞ.

C¸i mí t¹p pÝ lï made in China ngµy mét lín sau khi chiÕn tranh TriÒu Tiªn kÕt thóc. Mét ph¸i bé Trung Quèc víi La Quý Ba (cè vÊn tèi cao vÒ chÝnh trÞ), Vi Quèc Thanh (cè vÊn tèi cao vÒ qu©n sù) ®Æt b¶n doanh t¹i ViÖt B¾c, tham gia vµo mäi c«ng viÖc cña ban l·nh ®¹o §¶ng (La Quý Ba vµ Vi Quèc Thanh cßn tham gia c¸c cuéc häp cña Bé ChÝnh trÞ) kh¼ng ®Þnh thªm vÞ trÝ h×nh mÉu Trung Quèc trong ®êi sèng cña khu kh¸ng chiÕn. Hä ®Òu cã mÆt trong nh÷ng bøc ¶nh cha t«i gi÷, víi «ng Hå, víi Tr­êng Chinh, Vâ Nguyªn Gi¸p, NguyÔn ChÝ Thanh.

T«i nãi l¹i chuyÖn cò ®Ó gi¶i thÝch viÖc ®ang x¶y ra trong Háa Lß.

§ïng mét c¸i, Huúnh Ngù b¶o t«i :

- Ta ngõng c«ng viÖc. Anh viÕt lý lÞch c¸i ®·.

L¹i lý lÞch ! T«i muèn kªu trêi. Chóng b¾t t«i viÕt lý lÞch lµm g× khi chóng cã thÓ lÊy lý lÞch c¸n bé cña t«i t¹i c¬ quan ?

CÇn ph¶i lµm d©n Trung Quèc hoÆc ViÖt Nam míi biÕt ®Õn tËn cïng nçi bùc m×nh do chøng lý lÞch cuång g©y ra. Tr­íc hÕt, ®ã lµ c¸i sù ph¶i khai kh«ng chØ cuéc ®êi m×nh, cha mÑ anh em m×nh, mµ c¶ chó b¸c c« d× néi ngo¹i, khai ®Çy ®ñ chi tiÕt hä tªn, thµnh phÇn, nghÒ nghiÖp, tr­íc c¸ch m¹ng lµm g×, ë ®©u, sau c¸ch m¹ng lµm g×, ë ®©u v©n v©n. Nh÷ng thÕ hÖ ®· n»m yªn d­íi mé còng bÞ dùng dËy ®Ó khai tr­íc §¶ng hä lµ ai.

Mµ cã ph¶i viÕt mét lÇn lµ xong ®©u. ThØnh tho¶ng l¹i cã lÖnh viÕt l¹i lý lÞch, kh«ng biÕt ®Ó lµm g×. Trong kh¸ng chiÕn lý lÞch bÞ mèi x«ng ph¶i viÕt l¹i ®· ®µnh, hßa b×nh råi vÉn viÕt vµ viÕt. Thuyªn chuyÓn c«ng t¸c - viÕt, chuyÓn c¬ quan - viÕt, ®i häc nghiÖp vô - viÕt, vµo §oµn(6) - viÕt, vµo §¶ng - viÕt. §Ó khái ph¶i viÕt qu¸ nhiÒu, t«i nhê c« v¨n th­ c¬ quan ®¸nh m¸y s½n cho mét tËp. Khèn nçi ng­êi ta l¹i kh«ng nhËn lý lÞch ®¸nh m¸y míi cùc.

T«i cßn khæ víi sù khai lý lÞch ë chç t«i c¶m thÊy m×nh dèi tr¸. §Ó tr¸nh bÞ lôc vÊn l«i th«i, t«i lê tÞt mét «ng b¸c bªn néi, mét «ng b¸c bªn ngo¹i. Tõ khi cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p bïng næ, nµo t«i cã biÕt hai «ng ë ®©u, lµm g×. ChØ biÕt hai «ng dinh tª(7) v× kh«ng chÞu ®­îc gian khæ, thÕ th«i. Nghe nãi mét «ng bu«n b¸n chi ®ã, «ng kia lµm th­ ký Nhµ D©y thÐp (B­u §iÖn). Cã anh c¸n bé tæ chøc ch¼ng hiÓu t×nh cê thÕ nµo l¹i biÕt t«i cã hai «ng b¸c Êy, nh­ng anh ta lê ®i cho t«i. ThÕ lµ t«i ®©m ra m¾c nî. May lµ anh ta chØ v× c¶m t×nh c¸ nh©n víi t«i chø kh«ng cã ý lîi dông.

Sù qu¶n lý c¸n bé vµ d©n chóng nãi chung b»ng lý lÞch lµ ®Æc ®iÓm chung cho tÊt c¶ c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa. ª ViÖt Nam, trong hai thËp niªn 50 vµ 60 nã ®­îc ®Èy tíi møc cao nhÊt nhê chñ nghÜa thµnh phÇn. NÕu anh lµ bÇn n«ng, cè n«ng n÷a cµng tèt, ba ®êi kh«ng dÝnh dÊp g× víi c¸c giai cÊp bãc lét, kh«ng cã th©n thuéc lµm viÖc cho chÝnh quyÒn cò, ®i lÝnh ch¼ng h¹n, th× anh ®­îc coi lµ c¸n bé cã lý lÞch trong s¹ch, anh cø yªn t©m th¼ng tiÕn. Ng­îc l¹i, ch¼ng may anh ra ®êi trong mét gia ®×nh giµu cã, phó n«ng hoÆc ®Þa chñ, hoÆc tÖ h¬n, c­êng hµo gian ¸c, th× ®êi anh ra tãp(8). Mét anh b¹n cïng c«ng t¸c víi t«i cã «ng chó ruét ë miÒn Nam. Ch¼ng hiÓu anh ta nghe ai nãi, thµnh khÈn khai trong lý lÞch cã «ng chó lµm viÖc cho chÝnh quyÒn Sµi Gßn. Tõ ®ã anh kh«ng ®­îc giao mét c«ng viÖc quan träng nµo, kh«ng ®­îc cö ®i n­íc ngoµi, mçi lÇn xÐt t¨ng l­¬ng lµ mét lÇn lý lÞch anh ®­îc gië ra. Sau khi ®Êt n­íc thèng nhÊt míi biÕt «ng chó lµm cho ®Þch cña anh chØ lµ mét «ng tïy ph¸i trong mét tr­êng t­ thôc, gäi n«m lµ loong-toong.

Nhµ b¸o ChÝnh Yªn mai mØa :

- Khi nµo cã suÊt ®i n­íc ngoµi, nhÊt lµ c¸c n­íc t­ b¶n, th× chóng nã rªu rao th»ng ChÝnh Yªn lµ con quan tuÇn phñ(9), ®Ó nã ®i T©y cho nã ch¹y sang víi ®Þch µ ? Cßn khi nµo ph¶i sang Lµo viÕt phãng sù chiÕn tranh th× chóng nã khiªm tèn nh­êng ngay cho ®ång chÝ ChÝnh Yªn, ®ång chÝ Êy cã kinh nghiÖm chiÕn ®Êu. Tæ s­ ®êi !

ChÝnh Yªn lµm biªn tËp viªn b¸o Nh©n d©n, mét nhµ b¸o cã tµi theo chóng t«i ®¸nh gi¸, mét "båi bót siªu h¹ng" theo anh tù nhËn. Anh tham gia tæng khëi nghÜa Th¸ng T¸m, chiÕn ®Êu b¶o vÖ thñ ®«, lµ sÜ quan l©u n¨m trong qu©n ®éi. Nh­ng suèt cuéc ®êi ®i víi c¸ch m¹ng (®i theo c¸ch m¹ng, nãi cho ®óng c¸ch thêi Êy), anh chØ lµ kÎ ¨n nhê ë ®Ëu, g¸nh v¸c mäi khã kh¨n, phÇn ngon anh ch­a kÞp nh­êng ®· cã kÎ kh¸c h­ëng.

Ch¼ng ph¶i chØ chóng t«i khæ vÒ chuyÖn lý lÞch. Ngay thñ t­íng Ph¹m V¨n §ång còng khæ. ¤ng §Æng Xu©n ThiÒu, anh em con chó con b¸c víi nguyªn tæng bÝ th­ Tr­êng Chinh, kh«ng râ tõ ®©u l¹i biÕt ®­îc c©u chuyÖn hi h÷u trong lÞch sö n­íc ta, r»ng do sù trí trªu cña sè phËn vÞ thñ t­íng th©m niªn cao nhÊt thÕ giíi l¹i... ch­a tõng vµo §¶ng céng s¶n(10) bao giê.

Huúnh Ngù hµi lßng. T«i hoµn thµnh b¶n lý lÞch mét c¸ch xuÊt s¾c, kh«ng nãi g× tíi hai «ng b¸c, còng kh«ng bá sãt ®øa em nµo.

- Anh thÊy ®ã ! Anh sinh tr­ëng trong mét gia ®×nh c¸ch m¹ng nßi, cã lý m« anh l¹i ®i víi bän ph¶n c¸ch m¹ng ? Con ®­êng anh ®i ®· ®­îc §¶ng v¹ch s½n. §ã lµ con ®­êng duy nhÊt : ®i theo sù l·nh ®¹o cña §¶ng, cña B¸c Hå vÜ ®¹i. §­îc ®i d­íi l¸ cê vinh quang cña §¶ng, cña B¸c lµ h¹nh phóc v« cïng lín lao cña mçi c¸n bé c¸ch m¹ng !

Tõ trªn bøc t­êng ®èi diÖn, ngay trªn ®Çu Huúnh Ngù lµ B¸c Hå tiªn phong ®¹o cèt, víi vÇng tr¸n cao lång léng, cÆp m¾t anh minh vµ chßm r©u th­a ph¬ phÊt, ®ang hiÒn tõ nh×n xuèng ®øa ch¸u bÞ bá tï. Bªn d­íi ch©n dung B¸c lµ lêi B¸c d¹y "C«ng An Lµ B¹n D©n" viÕt n¾n nãt, ch÷ ®á rùc trªn nÒn giÊy vµng !

Chóa ¬i, t«i ®ang ë ®©u thÕ nµy ? Ph¶i sèng víi mét «ng b¸c vµ ®¸m b¹n bÌ thÕ kia mµ gäi lµ h¹nh phóc ®­îc ­ ?

T«i buån. Hi väng mau chãng ®­îc ra khái ®©y nguéi dÇn.

Thµnh t×m c¸ch an ñi t«i. Nh­ng anh kh«ng vÏ ra mét viÔn c¶nh dÔ chÞu, mµ lµm ng­îc l¹i - cho t«i quen víi sù thËt.

- Ai sa ch©n vµo ®©y mµ mang téi chÝnh trÞ lµ coi nh­ ®êi tµn. Anh ta chØ cã mét sù lùa chän : hoÆc lµ quyÕt sèng, hoÆc lµ tù s¸t.

- Anh cho r»ng víi tï chÝnh trÞ ng­êi ta cø giam miÕt, kh«ng th¶ ??

- Sao kh«ng ? Cã th¶ chø. Nh­ng ng­êi ta chØ th¶ khi nµo tin ch¾c tªn tï ®· mÊt hÕt ý chÝ. Mµ biÕt ®Õn mïa quÝt nµo ng­êi ta míi tin ch¾c ?

Trong nh÷ng cuéc häc tËp chÝnh trÞ, gi¶ng viªn bao giê còng nhÊn m¹nh môc ®Ých tiªu diÖt ý chÝ cña ®Þch. Tiªu diÖt sinh lùc ®· ®µnh lµ quan träng, tiªu diÖt ý chÝ míi lµ c¬ b¶n. Tiªu diÖt sinh lùc còng nh»m môc ®Ých cuèi cïng lµ tiªu diÖt ý chÝ.

B©y giê t«i lµ ®Þch råi. Hä sÏ sö dông ®èi s¸ch nh­ ®èi víi ®Þch. Mµ t«i cã ý chÝ qu¸i g× ®©u c¬ chø !

- Anh cã hay nhËn ®­îc th­ nhµ kh«ng ? - t«i hái Thµnh.

- Thi tho¶ng.

- ChÞ víi c¸c ch¸u l­êi viÕt µ ?

- §©u ph¶i. ChÊp ph¸p cã cho nhËn míi ®­îc nhËn chø. Thêi gian míi bÞ b¾t t«i kh«ng ®­îc nhËn th­, ng­êi ta sî th«ng cung. Sau, hä cho nhËn, nh­ng kiÓm duyÖt kü, c¸i nµo ®óng lËp tr­êng, khuyªn m×nh c¶i t¹o tèt th× hä cho nhËn, th­ nµo cã giäng o¸n tr¸ch §¶ng th× hä hñy.§­îc nhËn th­ hay kh«ng cßn phô thuéc vµo th¸i ®é c¶i t¹o cña m×nh n÷a...

T«i râ rµng kh«ng ph¶i lµ tï c¶i t¹o tèt råi, ngay tõ ngµy ®Çu tiªn.

C¸i sù v« c«ng råi nghÒ lµm t«i rÇu rÜ. Kh«ng rÇu rÜ sao ®­îc khi c¶ ngµy ngåi bã gèi nh×n vµo bøc t­êng tr­íc mÆt vµ kh«ng sao xua ®uæi ®­îc hµng ®èng bßng bong nh÷ng ý nghÜ quËy lén trong ®Çu.

Huúnh Ngù cho qu¶n gi¸o mang vµo cho t«i mÊy tê Nh©n d©n cã ®¨ng "Ph¸p lÖnh trõng trÞ c¸c téi ph¶n c¸ch m¹ng". T«i hiÓu : y muèn cho t«i thÊy chóng t«i lµ lo¹i téi ph¹m nµo theo ph¸p lÖnh nµy. Khi ®· ra tï t«i cã ý t×m l¹i, míi biÕt Tr­êng Chinh ký "Ph¸p lÖnh trõng trÞ c¸c téi ph¶n c¸ch m¹ng" vµo ngµy 30.10.1967, nh­ng håi ®ã hoÆc gi¶ t«i kh«ng chó ý, hoÆc gi¶ m·i tíi th¸ng 12 ng­êi ta míi ®¨ng, nh­ng t«i nhí rÊt râ r»ng t«i ®­îc ®äc nã trong Háa Lß, tøc lµ vµo cuèi th¸ng 12 chø kh«ng sím h¬n. Sù viÖc Tr­êng Chinh ra søc hîp ph¸p hãa viÖc lµm cña Lª §øc Thä chøng tá Tr­êng Chinh ®· cum cóp tu©n lÖnh DuÈn-Thä, chøng tá hä ®· kÕt l¹i víi nhau thµnh mét b¨ng råi, vµ nh­ vËy th× chóng t«i ch¼ng cßn g× ®Ó mµ tr«ng ®îi. Giäng hµn l©m phè huyÖn cña ph¸p lÖnh nµy, víi nh÷ng kh¸i niÖm m¬ hå vÒ sù liªn hÖ víi "n­íc ngoµi" vµ "ng­êi n­íc ngoµi" xíi lªn m¶nh ®Êt mµu mì cho nh÷ng hµnh ®éng kh«ng kiÒm táa cña bän ®éc tµi.

Thµnh nh×n t«i ¸i ng¹i. B»ng nh÷ng c©u chuyÖn xa x«i, anh khuyªn t«i ®õng tuyÖt väng. Ng­êi tï mang t©m tr¹ng tuyÖt väng sÏ thua ngay tõ trËn ®Çu trong cuéc chiÕn dai d¼ng víi nh÷ng nçi khèn khã trong cuéc sèng giam cÇm. Ng­êi tï chØ cã thÓ sèng ®­îc ®Õn ngµy ra khái n¬i tï ngôc nÕu anh ta kh«ng ®Ó nçi tuyÖt väng hñy ho¹i. C¸ch tèt nhÊt lµ buéc m×nh quªn m×nh ®i, tù xãa sæ sù hiÖn diÖn cña m×nh ®i trong t©m thøc, nh­ c¸ch c¸c ®¹o sÜ yoga th­êng lµm.

T«i buån r­îi. Lµm sao häc ®­îc c¸ch biÕn m×nh thµnh gç ®¸ v« tri v« gi¸c ®©y ? Con ng­êi tõ tÊm bÐ vèn chØ quen häc sù kh¼ng ®Þnh m×nh, b»ng mäi c¸ch nã nh¾c nhë mäi ng­êi r»ng nã cã, nã ®ang hiÖn diÖn trong céng ®ång, nã kh«ng ph¶i v« h×nh v« ¶nh, thÕ mµ giê ®©y nã l¹i ph¶i häc c¸ch quªn m×nh ®i, xãa m×nh ®i, khèn n¹n lµ thÕ !

Ph¶i mÊt bao nhiªu thêi gian t«i míi häc ®­îc nghÖ thuËt ®ã ?

Viªn cai ngôc kh«ng nh¾c nhám g× tíi viÖc t«i nhê anh ta n÷a. T«i nghÜ anh ta ch­a cã thêi gian. Sau míi biÕt lêi høa cña cai ngôc víi tï lµ thø lêi høa tµo lao nhÊt trÇn ®êi. Ch¼ng bao giê anh ta nh¾n hé t«i c¶.

Sau mÊy ngµy hái cung liªn tôc, víi nh÷ng c©u hái l¨ng nh¨ng nh¶y tõ ®Ò tµi nµy qua ®Ò tµi kh¸c, ®Ò tµi nµo còng xa c¸ch c¸i mµ t«i rÊt muèn biÕt - hä ®Þnh buéc t«i vµo téi g× - Huúnh Ngù bçng nhiªn bá b½ng, kh«ng gäi t«i ra ®i cung tiÕp.

Mét h«m t«i l¹i bÞ ®iÖu ra. LÇn nµy kh«ng ph¶i ®i cung. §ãn t«i lµ mÊy tay c«ng an trÎ, l¹ ho¾c. Hä ®­a t«i tíi mét gãc s©n ®Çy rªu, b¶o t«i ngåi xuèng mét c¸i ghÕ ®Èu, ®µng sau lµ mét m¶nh v¶i x¸m bÈn thØu m¾c vµo mét sîi d©y ph¬i quÇn ¸o.

Th× ra hä ®­a t«i ra chôp ¶nh, l¨n tay. Mét phã nh¸y ra lÖnh cho t«i ngåi trong mäi t­ thÕ th¼ng, nghiªng ph¶i, nghiªng tr¸i. T«i ph¶i ®eo mét biÓn sè tr­íc ngùc, ®óng c¸ch chôp ¶nh téi ph¹m. Mét ng­êi kh¸c, phô viÖc cho anh ta, Ðp m­êi ®Çu ngãn tay t«i vµo c¸i b¶ng mùc in ®en x× ®Ó lÊy dÊu. Sau ®ã t«i ®­îc ®­a ®i röa tay. Kh«ng cã xµ phßng, t«i ph¶i chµ tay vµo ®Êt c¸t ®Õn khi hai bµn tay ®á öng. ThÕ mµ c¸i mùc in qu¸i ¸c vÉn kh«ng ®i. C¶ tuÇn sau tay t«i vÉn cßn ®en.

ThÕ lµ râ. §©y lµ c¸ch ng­êi ta lµm víi tï chø ch¼ng ph¶i xö lý néi bé g× hÕt.

T«i cho r»ng diÔn biÕn cña t×nh h×nh cã chiÒu h­íng xÊu ®i, chÝ Ýt th× còng kh«ng tèt lªn. Lµ ®o¸n vËy th«i, chø lµm sao biÕt ®­îc ë ngoµi kia c¸i g× ®ang x¶y ra. Tõ khi vµo xµ lim t«i kh«ng ®­îc ®äc mét tê b¸o nµo.

Que sera sera(11), ngåi bã gèi trong c¸i chuång chËt hÑp t«i h¸t khÏ, tù an ñi, tù khuyÕn khÝch, c¶m thÊy lßng m×nh dÇn tÜnh l¹i. Bªn ngoµi, bÇu trêi mïa ®«ng vÉn x¸m xÞt mét mµu ch× bøc bèi.

Th­êng mét lÇn ®i cung kÐo dµi c¶ buæi s¸ng hoÆc chiÒu, thµnh thö t«i cø ®inh ninh trong lóc t«i v¾ng mÆt nh÷ng ng­êi tï ë xµ lim bªn c¹nh còng bÞ gäi ra ®i cung nh­ t«i. Hãa ra kh«ng ph¶i. ChØ nh÷ng ng­êi míi bÞ b¾t míi ®i cung nhiÒu. Sau mét thêi gian lµm viÖc liªn tôc, thØnh tho¶ng hä míi bÞ gäi ra. Thµnh nãi anh kh«ng ®i cung ®· h¬n hai th¸ng. Cã xµ lim c¶ n¨m kh«ng ®i cung.

Còng Thµnh cho biÕt, ë Háa Lß cã vµi khu xµ lim n»m r¶i r¸c ngoµi r×a, gi÷a lµ tr¹i chung gåm nh÷ng nhµ giam lín mµ t«i ®· ®i qua. N¬i chóng t«i ®ang ë gäi lµ xµ lim 3, n»m ë khu vùc bªn tr¸i Háa Lß, gÇn nhµ bÕp. Con ®­êng gÇn xµ lim 3 nhÊt lµ ®­êng Hai Bµ Tr­ng. Nhµ t«i n»m ë ®Çu ®­êng ®µng kia con ®­êng nµy, phÝa s«ng Hång. Tõ ®©y ®i bé vÒ nhµ t«i mÊt chõng m­êi l¨m phót.

Tï xµ lim Háa Lß kh«ng ®­îc ®i d¹o hµng ngµy. Còng kh«ng ®­îc ®äc b¸o, kh«ng ®­îc m­în s¸ch. T«i ®å r»ng Háa Lß kh«ng cã c¶ th­ viÖn cho c«ng an, ®õng nãi g× th­ viÖn cho tï. Nãi tãm l¹i, nã ch¼ng gièng nh­ c¸i nhµ tï mµ t«i h×nh dung qua s¸ch b¸o vµ phim ¶nh n­íc ngoµi.

Mét ngµy cöa xµ lim ®­îc më ra n¨m lÇn : buæi s¸ng mét lÇn cho tï ra ®æ b«, röa r¸y; tr­a vµ chiÒu mçi b÷a hai lÇn cho tï nhËn c¬m vµ tr¶ b¸t rÕch. Thay vµo viªn cai ngôc n«ng d©n h«m tr­íc lµ mét ng­êi ®µn «ng, còng d¸ng n«ng d©n nh­ng ®· ®­îc c¸ch t©n, rÊt h¸ch dÞch, rÊt Ýt lêi, tï sî mét phÐp. Thµnh nãi y tªn H¸ch, nh­ng t«i ®å r»ng ®ã lµ biÖt hiÖu tï ®Æt cho y chø kh«ng ph¶i tªn thËt. Qu¶ vËy, tªn cóng c¬m cña y lµ D­, ch¾c h¼n cha mÑ y ®Æt cho víi hi väng ®êi y sÏ sung s­íng trong thõa th·i.

Cai ngôc th­êng kh«ng tù giíi thiÖu tªn hä víi tï. PhÐp lÞch sù ë ®©y ®¹i kh¸i còng gièng nh­ phong tôc n­íc ngoµi, ng­êi ta biÕt nh­ng kh«ng theo. Viªn cai ngôc tho¹t vµo Háa Lß t«i gÆp cã hai biÖt hiÖu : Sø gi¶ Hßa b×nh hoÆc §iÒn Mòi ®á. Tªn Sø gi¶ Hßa b×nh lµ do tï ®Æt. Viªn qu¶n gi¸o nµy bao giê còng th©n mËt ®¸p lÔ khi tï chµo chø kh«ng kªnh kiÖu lÆng thinh nh­ c¸c qu¶n gi¸o kh¸c. §i kiÓm tra khu xµ lim anh ta lu«n dõng l¹i ë c¸c judas, nãi mét c©u hái th¨m, cho tï löa hót thuèc hoÆc vui vÎ ®¸p l¹i mét c©u hái vÒ ngµy giê. Ng­êi tï c¶m thÊy m×nh ®­îc an ñi víi mét viªn qu¶n gi¸o nh­ thÕ. §iÒn lµ tªn thËt. Anh ta cã c¸i mòi lóc nµo còng ®á lùng nh­ mòi ng­êi n¸t r­îu, mÆc dÇu anh ta kh«ng ph¶i d©n nghiÖn.

T«i thÝch quan s¸t H¸ch. T«i nghÜ nÕu råi ®©y t«i cã may m¾n ®­îc lµm phim vÒ nhµ tï ViÖt Nam th× anh ta sÏ lµ nguyªn mÉu kh«ng chª vµo ®©u ®­îc. Cai ngôc ph¶i nh­ anh ta míi ®óng lµ cai ngôc chø. Mét vai cai ngôc gièng Sø gi¶ Hßa b×nh th× thÓ nµo còng bÞ kh¸n gi¶ chª, cho lµ kh«ng gièng, kh«ng ®óng. ThÕ míi biÕt cuéc ®êi phong phó h¬n trÝ t­ëng t­îng, cßn chóng ta th­êng n« lÖ nh÷ng h×nh dung gi¸o ®iÒu.

ThÊp bÐ, víi sè tuæi ®¸ng träng, H¸ch ®i nh÷ng b­íc ®Ünh ®¹c, khoan thai, râ rµng lµ vay m­în, nh­ng ®· nhËp thÇn. Ng­êi tï cói ®Çu len lÐn chui qua c¸i nh×n lõ lõ bªn trªn cÆp trßng kÝnh lÊp lo¸ng cña viªn qu¶n gi¸o quyÒn uy. H¸ch ®øng ®ã, nh×n nh÷ng con vËt ë trong chuång chui ra, m¸i ®Çu cßn xanh cña y h¬i cói, nh­ thÓ bÞ søc nÆng cña vÎ ®­êng bÖ ®Ì xuèng, ®«i giµy t©y khÏ nhón nhÈy trong mét nhÞp chËm ch¹p cè ý. T«i kho¸i mÉu ng­êi cña H¸ch ®Õn nçi nhiÒu lÇn t«i b¾t ch­íc d¸ng ®iÖu trÞnh träng cña anh ta. Thµnh c­êi róc rÝch khen t«i b¾t ch­íc khÐo, cßn t«i th× h×nh dung nÕu cã lóc ph¶i h­íng dÉn cho diÔn viªn th× ph¶i biÕt c¸ch ®ãng thÕ nµo cho thËt gièng.

Khi më cöa xµ lim bao giê H¸ch còng lïi ra xa, nhón nhÈy ë bøc t­êng ®èi diÖn. T«i nghÜ y cÈn thËn, lo bÞ tï tÊn c«ng bÊt ngê.

- Dµo, cã g× ®©u. - Thµnh gi¶i thÝch - Trong xµ lim h«i thèi l¾m. M×nh ë quen kh«ng nhËn thÊy chø ng­êi ë ngoµi vµo uÕ khÝ xéc vµo mòi chÞu kh«ng næi ®©u.

NiÒm mong ­íc cña cha mÑ D­ ®· thµnh. Y kh«ng giµu, nh­ng so víi c¸c qu¶n gi¸o kh¸c, y cã nhiÒu thø sang träng h¬n ng­êi. Trong c¸c tr¹i giam mäi thø ®Òu rÎ - mét phong thuèc lµo cã thÓ ®æi lÊy mét c¸i quÇn simili míi, mét bao Tam §¶o lµ gi¸ cho mét c¸i ¸o len. Thµnh kÓ cÆp kÝnh gäng ®åi måi cña H¸ch gi¸ ba c¸i b¸nh m×.

KÓ ra ë trong xµ lim ngµy nµy qua ngµy kh¸c mµ kh«ng cã lÇn ®i cung nµo th× còng ch¸n. §i cung còng vÝ nh­ mét sù ®æi giã, cho dï nã c¨ng th¼ng. C¨ng th¼ng th× c¨ng th¼ng, vÉn cßn h¬n lµ sù ®¬n ®iÖu kÐo dµi. Ng­êi tï ë hµng n¨m trong xµ lim kh«ng ®i cung hÖt nh­ con thó bÞ nhèt trong chuång.

N»m trong xµ lim nh÷ng ngµy ®Çu tiªn, ngoµi nçi nhí vî nhí con, t«i bçng næi c¬n nhí Hµ Néi da diÕt. Ai ®êi n»m gi÷a lßng Hµ Néi mµ nçi nhí cø bæi hæi båi håi nh­ thÓ m×nh ®ang ë n¬i nµo tÝt t¾p bªn kia ®Þa cÇu. Nhí cån cµo. Nhí l¾m l¾m. Bçng thÊy Hµ Néi nh­ mét ng­êi. Bçng ph¸t hiÖn Hµ Néi cã bé mÆt kh«ng lÉn víi bÊt cø bé mÆt nµo kh¸c. So

s¸nh Moskva víi Hµ Néi, t«i thÊy Hµ Néi ®¸ng yªu v« cïng. Cã lÏ chØ cã ng­êi Hµ Néi míi coi thµnh phè lµ ng«i nhµ cña m×nh. Ng­êi Moskva coi Moskva lµ thµnh phè, lµ tµi s¶n cña nhµ n­íc. Ng­êi Moskva chØ ra ®­êng khi cã viÖc. Ng­êi Hµ Néi b¾c c¸i châng ra hÌ, ngåi ®Êy mµ c¶m thÊy nh­ ngåi trong nhµ. Sau n¨m 1954 ng­êi tø chiÕng theo ch©n ®oµn qu©n chiÕn th¾ng ïa vµo, ng­êi Hµ Néi t¶n m¸t kh¾p bèn ph­¬ng trêi, kÎ di c­ vµo Nam, ng­êi bÞ ®Èy ®i m¹n ng­îc lËp vïng kinh tÕ míi. T­ëng chõng Hµ Néi kh«ng cßn lµ Hµ Néi n÷a, thÕ mµ kh«ng - Hµ Néi vÉn lµ Hµ Néi. Nã nuèt chöng nh÷ng ng­êi xa l¹ vµo lßng, nhµo nÆn hä theo kiÓu cña nã, biÕn hä nÕu kh«ng thµnh ng­êi Hµ Néi h¼n th× còng thµnh ng­êi cña hÌ phè, nh­ng lµ hÌ phè cña nã.

T«i lµ ng­êi Hµ Néi tÝnh theo ®µng mÑ. Hµ Néi lµ quª ngo¹i cña t«i, lµ n¬i t«i ra ®êi, v× mÑ t«i lµ "con g¸i hµng B¹c". Ng­êi ViÖt vÉn quen víi phô hÖ, tÝnh quª theo bªn néi, mµ nh­ thÕ th× t«i l¹i lµ ng­êi cña ®ång b»ng ®Êt thÞt.

§Ó vÒ quª, t«i ph¶i ®¸p xe löa tíi Nam §Þnh, qua §ß Quan sang h÷u ng¹n s«ng Hång, ®i « t« theo ®­êng hµng tØnh sè 21 tíi thÞ trÊn Cæ LÔ råi tõ ®ã cuèc bé vµi c©y sè n÷a theo con ®ª Vµng míi vÒ ®Õn lµng. T«i còng g¾n bã víi c¸i quª néi ®Êt thÞt l¾m, mét phÇn tuæi th¬ cña t«i ®· tr«i qua ë ®ã. ThØnh tho¶ng ë ®©u ®ã bªn ngoµi Háa Lß ng­êi ta ®èt l¸ rông ®Çu ®«ng, giã ®­a khãi nh÷ng ®èng l¸ ch¸y ©m Ø lät vµo tËn xµ lim, y nh­ khãi nh÷ng ®èng rÊm ë n«ng th«n, vµ thÕ lµ nçi nhí c¸i quª ®Êt thÞt l¹i næi lªn xao xuyÕn l¹ lïng.

Nh÷ng ngµy ®Çu tiªn trong tï t«i kh«ng hÒ nghÜ tíi mét thêi h¹n giam gi÷ l©u tíi vµi n¨m. ChØ vµi th¸ng th«i, trong c¸i chuång ng­êi gäi lµ xµ lim, ®· ®ñ chÕt råi.

Suèt ngµy anh b¹n tï cña t«i ngåi bã gèi nh×n chßng chäc vµo mét ®iÓm nµo ®ã rÊt xa, mÆc dÇu tr­íc mÆt anh lµ bøc t­êng x¸m xÞt lèm ®èm m¸u muçi m¸u rÖp vµ nh÷ng tªn ng­êi, tr¸i tim bÞ mòi tªn xuyªn thñng, hai cæ tay bÞ xÝch, ngµy bÞ b¾t, nh÷ng lêi than van, nh÷ng lêi nguyÒn rña, nh÷ng c©u chöi ®êi... Thµnh thö bøc t­êng v× thÕ gièng v¸ch ®¸ chïa H­¬ng hoÆc hang §Çu Gç trªn vÞnh H¹ Long.

L©u l©u ®ang ngñ Thµnh choµng tØnh, ngåi dËy côc cùa mét l¸t ®Ó söa so¹n c¸i nghi thøc trang träng cña sù h­ëng l¹c trong xµ lim. Tr­íc hÕt, anh sê so¹ng lÊy c¸i ®iÕu vµ gãi thuèc giÊu trong bäc quÇn ¸o ra, vª rÊt l©u nh÷ng sîi thuèc mµu c¸nh gi¸n cho tíi khi chóng xo¾n vµo nhau thµnh mét viªn trßn xoe ®óng kÝch cì vµ tiªu chuÈn ngÇm ®Þnh råi míi tõ tèn nhåi vµo nâ. Nh÷ng sîi r¬i ra ngoµi ®­îc anh thu vÐn nhÆt cho b»ng hÕt cho khái phÝ. §o¹n, anh khÏ khµng quÑt diªm lÊy löa, ch©m vµo m¶nh giÊy ®· vª s½n thµnh ®ãm, dïng ®ãm nµy hót thuèc. Hót xong, Thµnh tõ tõ nh¶ khãi råi gôc mÆt vµo hai ®Çu gèi håi l©u, ng­êi h¬i ®ung ®­a. §ã lµ anh ®ang ngôp m×nh trong kho¸i l¹c mµ ®iÕu thuèc mang l¹i.

T«i thÌm thuèc l¸ l¾m nh­ng lµm sao cã ®­îc nã trong bèn bøc t­êng xµ lim b©y giê ? Thµnh mêi t«i thuèc lµo, nh­ng lÇn nµo hót t«i còng ho sÆc sôa.

T«i kh«ng thÓ ®õng ®Ó kh«ng nãi thªm vµi lêi vÒ c¸i ®iÕu tù t¹o cña anh b¹n tï. Nã lµ mét c¸i hép dÑt, h×nh ch÷ nhËt, lµm b»ng hai vá bao diªm ghÐp l¹i, ®­îc båi cho cøng thªm b»ng giÊy. Nâ ®iÕu lµ khóc ®Çu cña tuýp kem r¨ng lén ng­îc. C¸i ®iÕu cã bÒ ngoµi sÆc sì bëi nh÷ng ¶nh mÇu c¾t trong häa b¸o, ch¾c h¼n tõ giÊy gãi ®å tiÕp tÕ. Tuy kh«ng cã n­íc bªn trong nh­ng c¸i diÕu kÝn h¬i vµ tháa m·n ®­îc c¬n nghiÒn ch¼ng kÐm g× ®iÕu èng hoÆc ®iÕu b¸t.

§Ó tiÕt kiÖm diªm Thµnh chÎ mét que thµnh hai, dïng tíi ®©u chÎ tíi ®ã. Khi t«i võa vµo anh cßn kÝn ®¸o quay mÆt vµo t­êng ®Ó chÎ diªm, c¸i ch¨n lßa xßa che khuÊt hµnh ®éng giÊu giÕm. Trong xµ lim chØ cã hai ng­êi víi nhau, giÊu còng ch¼ng ®­îc, anh ®µnh tiÕt lé :

- Trong tï cÊm ngÆt kh«ng ®­îc gi÷ dao hoÆc vËt g× cã thÓ dïng lµm dao. ChÕt nçi con dao ë ®©y l¹i cÇn l¾m, bao nhiªu viÖc ph¶i dïng nã, kh«ng cã kh«ng xong : c¾t mãng ch©n mãng tay, vãt que t¨m hay lµ chÎ diªm thÕ nµy ch¼ng h¹n... - anh r× rÇm gi¶i thÝch - Kh«ng ph¶i ng­êi ta sî m×nh dïng dao ®©m c¸n bé ®©u, thø dao nµy th× ®©m chÕt ai, c¬ mµ ng­êi ta sî c¸i kh¸c...

Anh cho t«i xem con dao anh chÕ t¹o. Nã lµ mét mÈu s¾t ®ai thïng dµi lèi bèn n¨m ph©n, rÊt bÐn. T«i kh«ng hiÓu anh lµm c¸ch nµo ®Ó cho mÈu ®ai thïng nä trë thµnh cøng vµ bÐn nh­ thÕ. Trong xµ lim tÊt nhiªn kh«ng cã löa ®Ó t«i, kh«ng cã ®¸ ®Ó mµi. Víi kÝch cì liliput con dao dÔ dµng chui gän vµo nÑp quÇn nÑp ¸o.

- Hä sî tï tù s¸t ?

- Còng chØ trong thêi kú giam cøu th«i. - Thµnh l¾c m¹nh c¸i ®Çu bï xï - Trong thêi kú nµy, lµ khi cßn ®ang hái cung, c¸n bé chÊp ph¸p ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ ng­êi tï. Cã tr­êng hîp c¸n bé chÊp ph¸p däa dÉm thÕ nµo kh«ng biÕt, anh tï võa míi vµo ®­îc mÊy ngµy ®· treo cæ chÕt tèt. §iÒu tra xong míi biÕt anh ta ch¼ng cã téi t×nh g× r¸o. DÜ nhiªn, tr¸ch nhiÖm lµ liªn ®íi - kh«ng riªng c¸n bé chÊp ph¸p, c¶ c¸n bé qu¶n gi¸o, c¶ bé ®éi g¸c còng cã khuyÕt ®iÓm.

- ChØ lµ khuyÕt ®iÓm th«i ­ ? Cã ai trong bän hä bÞ truy tè kh«ng ?

- Lµm g× cã ! TÊt nhiªn, còng bÞ l«i th«i tÝ chót. Gi¶ thö anh tï nä bµ con víi c¸n bé cì, ng­êi ta moi mãc ra, cè t×nh kiÖn c¸o th× còng phiÒn l¾m ®Êy. Nh­ng kiÖn c«ng an th× ph¶i coi chõng, c«ng an ng­êi ta bªnh nhau l¾m, cã khi ®· ch¼ng ®­îc g× mµ cßn m¾c v¹. Con kiÕn mµ kiÖn cñ khoai. Víi d©n ®en th× hä ch¼ng lo, cø lê tÞt ®i lµ xong. Th»ng tï Êy mµ, c¸i m¹ng nã cã gi¸ g× !

- Anh tï lÊy ®©u ra thõng mµ treo cæ ?

- X×, cã g× khã, xÐ c¸i quÇn ra, hoÆc c¸i ch¨n, bÖn l¹i mét lo¸ng lµ xong.

Th¶o nµo, ng­êi ta ph¸t cho t«i c¸i quÇn kh«ng cã d¶i rót.

- Cßn xong cung råi th× xin mêi, muèn tù s¸t tù sinh g× mÆc mÑ mµy. Cµng ®ì tèn g¹o. Êy lµ nãi tï xµ lim, chø tï ë c¸c tr¹i lµm ra cña c¶i gÊp bao nhiªu lÇn tiÒn nu«i hä Êy chø. Thö tÝnh mµ xem, nu«i th»ng tï hÕt cã m­êi hai kÝ r­ìi g¹o mét th¸ng, mµ nã lµm nh­ tr©u, nã ch¼ng cÇn ai nu«i, tù nã lµm ra c¸i ®Ó nu«i nã, nhµ n­íc ch¼ng mÊt g× sÊt. N­íc s«ng c«ng tï, ®· cã c©u nh­ vËy.

- ThÕ th× nhµ n­íc lîi nhØ ? Cµng nhiÒu tï cµng lîi.

- Thêi Ph¸p thuéc chØ cã mÊy tr¹i ai còng biÕt tªn Háa Lß lµ mét, ChÝ Hßa lµ hai, S¬n La lµ ba, Ban Mª Thuét lµ bèn, Lao B¶o lµ n¨m, B¸ V©n lµ s¸u, C«n §¶o lµ b¶y... - Thµnh thñng th¼ng liÖt kª c¸c nhµ tï cña T©y - ®Õm ®Çu ngãn tay cßn thõa. Thêi ta th× sao ? Trung ­¬ng hµng chôc tr¹i, tØnh nµo còng tr¹i... Ch¼ng nãi ®©u xa, ngay ë Hµ Néi ngoµi c¸i Háa Lß ra, cßn cã mét nhµ tï n÷a, còng lín l¾m, thuéc Bé qu¶n lý, lµ tr¹i B, hay lµ tr¹i Thanh LiÖt. ¤ng cã nghe nãi ®Õn tr¹i Thanh LiÖt bao giê kh«ng ?

- Kh«ng.

- ¤ng kh«ng nghe nãi lµ ph¶i. Ch¼ng ai biÕt c¸i tr¹i nµy ®©u, ng­êi ta gi÷ kÝn l¾m. Nã ®©u ë gÇn thÞ x· Hµ §«ng. Xµ lim ë ®Êy míi thËt ¸c, kh«ng cã chót ¸nh s¸ng nµo lät vµo. DiÖn tÝch cßn hÑp h¬n xµ lim Háa Lß nhiÒu. MÊy ngµy råi «ng ch­a ®i cung nhØ ?

- Bèn.

Anh gËt gï.

- L¹ thËt. Th­êng tï míi b¾t vµo ng­êi ta hái c¶ ngµy lÉn ®ªm, cho ®Õn khi mÖt lö ra råi hä cßn ch­a tha, ®µng nµy... C¸i «ng chÊp ph¸p cña «ng cã dÔ chÞu kh«ng ?

- T«i kh«ng râ anh cho thÕ nµo lµ dÔ chÞu ? Cã thÓ tay nµy lµ dÔ chÞu còng nªn, ph¶i qua vµi tay míi so s¸nh ®­îc. Mµ nµy, anh cã biÕt v× sao ng­êi ta gäi c¸i anh c«ng an

hái cung lµ chÊp ph¸p kh«ng ? Tr­íc kia ng­êi lµm viÖc hái cung gäi lµ dù thÈm, nÕu t«i kh«ng nhÇm.

Thµnh suy nghÜ mét l¸t.

- T«i nghÜ ®ã lµ do mÊy ch÷ chÊp hµnh ph¸p luËt nãi t¾t.

C¸ch Thµnh gi¶i thÝch kh«ng ®ñ thuyÕt phôc t«i.

- ChÊp hµnh ph¸p luËt th× mäi c«ng d©n ®Òu ph¶i chÊp hµnh. NÕu anh ta thõa hµnh ph¸p luËt th× sao kh«ng gäi lµ thõa ph¸p, hoÆc hµnh ph¸p ? L¹i cßn c¸i lèi nãi ®i cung n÷a, nghe ch­íng kh«ng chÞu ®­îc.

- Tho¹t kú thñy, t«i còng kh«ng hiÓu nh­ «ng, nghe còng ch­íng l¾m, nghe m·i råi quen, thÊy nã còng b×nh th­êng. Ng«n tõ trong ngµnh c«ng an nµy tùa nh­ tiÕng lãng cña l­u manh vËy, kh«ng ë trong nghÒ chóng nã nghe cø nh­ vÞt nghe sÊm. ThÕ mµ ë tï Ýt l©u lµ hiÓu hÕt, ch¼ng cÇn ai gi¶i thÝch.

C¸ch so s¸nh cña Thµnh lµm t«i bËt c­êi.

Thµnh kiªn nhÉn gi¶i thÝch cho t«i nh÷ng ®iÒu ®èi víi t«i lµ l¹ lÉm, anh ®é l­îng kh«ng coi lç hæng kiÕn thøc cña t«i lµ sù ®Çn ®én. Mµ lµm sao t«i cã thÓ biÕt ®­îc nh÷ng tõ quû qu¸i Êy kia chø, khi tr¹i giam lµ mét thÕ giíi c¸ch biÖt hoµn toµn víi thÕ giíi ng­êi th­êng. Ng­êi ®äc ViÖt Nam hÇu nh­ ch¼ng biÕt g× vÒ c¸i thÕ giíi ®ãng kÝn Êy. §Ò tµi tr¹i giam lµ ®Ò tµi cÊm kþ. C¸c nhµ b¸o kh«ng ®­îc phÐp thß mòi vµo c«ng viÖc cña ngµnh trõng ph¹t, xin lçi, t«i nãi nhÇm, ngµnh c¶i t¹o. Trong nh÷ng ng­êi t«i quen chØ cã anh TrÇn §Ünh, phãng viªn b¸o Nh©n D©n, lµ ®· cã dÞp tham quan Háa Lß ®Ó lÊy t­ liÖu cho cuèn håi ký BÊt KhuÊt anh ghi chÐp cho «ng NguyÔn §øc ThuËn. TrÇn §Ünh råi còng r¬i vµo sè nh÷ng ng­êi bÞ gäi lµ xÐt l¹i hiÖn ®¹i, nh­ng anh chØ bÞ Ðp vÒ h­u non, bÞ trï óm, chø kh«ng bÞ ®­a vµo ë trong nh÷ng c¸i xµ lim anh ®· ®­îc xem ë Háa Lß.

Th¶ng hoÆc còng cã vµi nhµ v¨n nhµ b¸o ®­îc mêi ®i xem ®Ó viÕt vÒ tr¹i giam x· héi chñ nghÜa. Hä ngåi trªn com-m¨ng-ca phãng vï vï qua nh÷ng c¸nh ®ång, nh÷ng l¸n s¶n xuÊt thñ c«ng cña tï ®Ó tèi ®Õn dù c¸c cuéc chÌ chÐn víi Ban Gi¸m thÞ, víi t­ c¸ch kh¸ch quý cña ngµnh. §Ó hiÓu t©m t­ ng­êi tï, hä võa ngåi xØa r¨ng võa nghe anh tï do Ban Gi¸m thÞ lùa chän cho gÆp. Anh tï, tÊt nhiªn, mét mùc ca tông hÖ thèng c¶i t¹o cña §¶ng vµ Nhµ n­íc. VÒ sau t«i cã ®­îc ®äc mÊy bµi b¸o lo¹i nµy. Cø nh­ mÊy nhµ v¨n nä miªu t¶ th× hÖ thèng c¶i t¹o cña ViÖt Nam lµ tuyÖt h¶o, lµ c©y gËy thÇn gâ vµo ®Çu tªn téi ph¹m nµo lµ tªn Êy lËp tøc c¶i t¹o tèt, thµnh ng­êi tö tÕ, thµnh c«ng d©n l­¬ng thiÖn, thËm chÝ thµnh c«ng d©n g­¬ng mÉu.

Trong thêi gian ë tr¹i Phong Quang (Lao Kai) t«i biÕt nhµ v¨n Bïi Huy Phån tøc §å Phån cã ®Õn th¨m tr¹i nµy. Ch¾c ch¾n «ng ph¶i biÕt t«i ®ang ë ®ã, nh­ng «ng kh«ng gÆp t«i, hoÆc v× ng­êi ta can gi¸n, hoÆc chÝnh «ng coi t«i lµ tªn cÇm bót ph¶n ®éng. Nh÷ng ng­êi tï ®­îc Ban Gi¸m thÞ lùa chän trong sè c¶i t¹o tèt sau cuéc gÆp gì kÓ r»ng hä võa gÆp "mét th»ng nhµ v¨n nãi l¸o nhµ b¸o nãi ®iªu".

- ThÕ cßn cai ngôc ? B©y giê ®­îc gäi lµ qu¶n gi¸o, cã ph¶i v× ngoµi viÖc canh gi÷ cho tï khái xæng anh ta cßn ph¶i d¹y dç chóng m×nh kh«ng ?

Thµnh c­êi to¸c. Anh cã tiÕng c­êi thËt hån hËu.

- Lµm g× cã chuyÖn d¹y dç ! Tr×nh ®é cña quý vÞ Êy th­êng chØ trªn møc tho¸t n¹n mï ch÷ mét Ýt th«i th× hái gi¸o dôc ai ? Gi¸o dôc c¸i con khØ !

Anh cho biÕt ngµnh c«ng an ®Æc biÖt coi träng lý lÞch c¸n bé. Ng­êi ®­îc chän vµo ngµnh nµy nhÊt thiÕt ph¶i thuéc thµnh phÇn c¬ b¶n (tøc lµ b¶n th©n hoÆc cha mÑ thuéc c¸c tÇng líp v« s¶n - c«ng nh©n, n«ng d©n hoÆc bé ®éi), h¬n thÕ, ph¶i tuyÖt ®èi trong s¹ch, tøc lµ kh«ng cã d©y m¬ rÔ m¸ g× víi c¸c giai cÊp bãc lét bëi huyÕt thèng, trùc hÖ còng nh­ bµng hÖ. Ng­êi ta nãi vµo ngµnh c«ng an bÞ truy xÐt lý lÞch bèn ®êi lµ chuyÖn kh«ng ngoa ®©u, nÕu kh«ng ph¶i bèn th× còng ba. NÕu anh ®· lµ c«ng an th× con anh, ch¸u anh ®­îc nhËn vµo c«ng an dÔ h¬n h¼n so víi ng­êi kh¸c, cho dï hä còng con bÇn ch¸u cè. Còng theo Thµnh th× trong ngµnh nµy ®«ng nhÊt d©n Thanh NghÖ TÜnh, nh÷ng tØnh kh«ng cã chiÕn sù trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p. Nh÷ng c¸n bé ®¾c thä nµy, kh¸ng chiÕn thµnh c«ng råi, míi d¾t dÝu con ch¸u vµo theo. Trong ngµnh qu¶n lý tr¹i giam nhiÒu ng­êi S¬n T©y vµ Thanh Hãa, c¸i ®ã còng cã ý nghÜa truyÒn thèng - hai tØnh nµy cã nh÷ng tr¹i giam ®Çu tiªn cña n­íc ViÖt Nam D©n chñ Céng hßa.

T«i nghe Thµnh dÉn gi¶i, phôc l¨n. Cµng ngµy t«i cµng tin Thµnh kh«ng ph¶i mét tªn giÕt ng­êi. Anh ph¶i lµ c¸n bé ®· l¨n lén nhiÒu, hiÓu biÕt réng, cã c¸ch nh×n nhËn, ph©n tÝch sù viÖc s¾c bÐn, chø nhÊt quyÕt kh«ng ph¶i c¸n bé th­êng. DÇn dµ, qua nh÷ng c©u chuyÖn t©m t×nh t«i thÊy trong anh lé ra h×nh ¶nh mét c¸n bé qu©n ®éi l©u n¨m, dµy d¹n kinh nghiÖm. B»ng c¸ch gîi ®Õn nh÷ng chiÕn dÞch lín trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, nh¾c ®Õn nh÷ng ng­êi t«i quen ë c¸c cÊp tiÓu ®oµn, trung ®oµn, Thµnh cho biÕt anh ®· tõng gÆp ai trong nh÷ng ng­êi ®ã. Quan hÖ gi÷a chóng t«i v× thÕ cµng thªm gÇn gôi. §iÒu t«i kh«ng hiÓu lµ nguyªn nh©n nµo lµm anh kh«ng d¸m thæ lé víi t«i vÒ vô ¸n cña anh ?

Khi t«i lµm ra vÎ t×nh cê nãi tíi t­íng §Æng Kim Giang, hái anh cã biÕt t­íng Giang kh«ng th× anh nãi :

- ¤ng Êy t«i biÕt. ¤ng Êy cßn cã mét c¸i tªn n÷a lµ Lý Giang. Ch¶ lµ tr­íc «ng cã ch©n lý tr­ëng hay phã lý trong héi ®ång kú môc(12). ThÕ mµ t¸c phong l¹i rÊt chi lµ b×nh d©n míi l¹, lÝnh tr¸ng l¾m. Håi §iÖn Biªn Êy, tiÕng lµ «ng TrÇn §¨ng Ninh lµm tæng côc tr­ëng, chø toµn bé c«ng t¸c hËu cÇn cho mÆt trËn nµy, t«i biÕt, lµ do mét tay «ng Giang lo, c«ng to l¾m. Anh còng biÕt «ng Giang µ ?

T«i l¾c ®Çu :

- T«i kh«ng quen.

L¸t sau, t«i nãi thªm :

- Nghe nãi «ng Êy võa bÞ b¾t.

§ang n»m gèi ®Çu trªn ®«i tay, Thµnh bËt dËy :

- Sao ? Anh nãi sao ? BËy, lµm g× cã chuyÖn Êy ®­îc ? ¤ng Giang lµ bËc l·o thµnh c¸ch m¹ng, ho¹t ®éng chèng Ph¸p tõ tr­íc khi cã §¶ng, lµ bËc khai quèc c«ng thÇn, c«ng lao cßn h¬n c¶ mÊy «ng l·nh ®¹o b©y giê, ai b¾t ®­îc «ng Êy ?

Nh×n vÎ mÆt Thµnh, t«i hiÓu tin nµy lµm anh cho¸ng v¸ng.

- Võa qua nhiÒu ng­êi bÞ b¾t l¾m. Cïng bÞ víi thiÕu t­íng §Æng Kim Giang cßn cã mét sè ng­êi n÷a, nh­ viÖn tr­ëng ViÖn TriÕt häc Hoµng Minh ChÝnh...

- Anh nghe nãi hay biÕt ch¾c ?

- T«i nghe, nh­ng chuyÖn ®ã lµ ch¾c ch¾n. C¶ Hµ Néi biÕt.

- L¹ thËt ! L¹ thËt ! - Thµnh lÈm bÈm - Ph¶i anh Hoµng Minh ChÝnh tr­íc kia lµm c«ng t¸c thanh niªn kh«ng ?

- ChÝnh anh Êy. - t«i ®¸p.

- T«i kh«ng quen Hoµng Minh ChÝnh, nh­ng nghe tiÕng anh Êy th× nghe nhiÒu - anh nãi, t­ lù - Anh ChÝnh nµy håi 54 l·nh ®¹o mét ®éi quyÕt tö qu©n ®¸nh s©n bay Gia L©m mµ, ng­êi giái l¾m, ®­îc «ng Tr­êng Chinh quý l¾m. Sao l¹i thÕ ®­îc ? Chµ chµ, chuyÖn g× ®ang x¶y ra ë ngoµi kia vËy ? Anh cßn nghe nãi nh÷ng ai bÞ n÷a ?

- Côc tr­ëng Côc qu©n b¸o Lª Träng NghÜa, anh biÕt chø ?

- Anh NghÜa, côc tr­ëng Côc 2 ?

Thµnh kªu lªn. LÇn nµy anh nh¶y h¼n sang bªn ph¶n t«i.

- ThËt thÕ kh«ng ? - anh th× thµo.

- ThËt. Anh biÕt anh NghÜa µ ?

Thµnh vç ®ïi ®¸nh ®Ðt.

- BiÕt qu¸ ®i chø. Ai n÷a ?

- Cßn ai n÷a nhØ ? µ, cßn «ng nµy, kh«ng biÕt anh cã biÕt kh«ng : «ng Vò §×nh Huúnh, nguyªn vô tr­ëng Vô LÔ t©n Bé Ngo¹i giao ?

Thµnh trîn m¾t.

- C¶ «ng Vò §×nh Huúnh n÷a ­ ?

T«i gi¶ bé ng¹c nhiªn :

- Anh còng quen «ng Êy ?

- Kh«ng. - Thµnh thÇn ra, l¾c ®Çu - T«i còng chØ biÕt tiÕng. Tr­íc «ng nµy lµm bÝ th­ cho cô Hå.

- §óng ®Êy.

Thµnh bËm m«i suy nghÜ råi thë dµi :

- T«i biÕt tiÕng «ng Êy lµ do thÕ nµy. T«i cã anh b¹n th©n, anh Êy chÞu ¬n «ng Êy l¾m. NÕu kh«ng cã «ng Vò §×nh Huúnh th× «ng cô anh ta ®· bÞ b¾n. C«ng «ng Êy lµ c«ng sèng tÕt chÕt giç víi gia ®×nh b¹n t«i. Håi C¶i c¸ch ruéng ®Êt nghe nãi «ng Êy cßn cøu nhiÒu ng­êi n÷a, kh«ng ph¶i chØ m×nh gia ®×nh anh b¹n...

- ChuyÖn «ng Huúnh bÞ b¾t lµ chÝnh x¸c. Nhµ «ng chó t«i ë s¸t n¸ch nhµ «ng Êy, tin Êy kh«ng sai ®­îc. ¤ng chó t«i cßn tr«ng thÊy c«ng an xÝch tay «ng Êy gi¶i ®i.

- Chµ chµ, - Thµnh buån b· l¾c ®Çu - Ch¼ng lÏ cô Hå cßn ®Êy mµ l¹i ®Ó mÆc cho ng­êi ta muèn lµm g× th× lµm ?

T«i im lÆng mét l¸t råi nãi :

- BiÕt ®©u ch¶ ph¶i chÝnh cô Hå muèn thÕ ? Anh thö nghÜ mµ xem : Cô lµ l·nh tô tèi cao c¬ mµ, ai d¸m qua mÆt Cô.

- Anh nghÜ thËt nh­ vËy µ ?

Anh nh×n t«i nh­ nh×n mét tªn khiªu khÝch.

- T«i kh«ng biÕt, - t«i l¾c ®Çu - nh­ng tr­íc nay cã viÖc g× quan träng ë ®Êt n­íc mµ kh«ng cã sù chØ ®¹o cña cô Hå ?

- õ nhØ.

Thµnh thë dµi :

- Téi nghiÖp qu¸ !

§óng lµ Thµnh ch¼ng biÕt g× vÒ vô ¸n chóng t«i. Anh kh«ng ®ãng kÞch.

- Anh cã nghe nãi v× sao c¸c «ng Êy bÞ b¾t kh«ng ?

- Ban Tæ chøc Trung ­¬ng §¶ng cã th«ng b¸o g× ®ã, nh­ng chØ trong ph¹m vi néi bé §¶ng. T«i kh«ng ®­îc dù, còng kh«ng biÕt ®Ých x¸c lµ thÕ nµo. Nghe nãi c¸c «ng Êy bÞ buéc téi cã ©m m­u ph¶n lo¹n...

- BËy. Anh cã tin thÕ kh«ng ?

- ChuyÖn quèc gia ®¹i sù ai thÌm cho d©n ®en biÕt. Th«ng b¸o vËy th× biÕt vËy, biÕt cã thËt hay kh«ng ?

Thµnh buån xØu. Anh bß vÒ ph¶n m×nh hót hai ®iÕu thuèc liÒn.

- Kh«ng hiÓu næi ! ChÞu ! Kh«ng thÓ t­ëng t­îng ®­îc !

Suèt h«m Êy anh kh«ng nãi g× n÷a. Mét nçi buån, mµ còng cã thÓ nçi lo ©u, x©m chiÕm lßng anh. Tr­íc khi ®i ngñ, anh xem xÐt mäi xã xØnh trong xµ lim, råi xuèng ngåi bªn t«i.

- Nµy, anh ®õng cã nãi g× vÒ chuyÖn h«m nay nh¸ ! - anh th× thµo - Nãi ch¼ng cã lîi g× ®©u, mµ h¹i cho c¶ hai. ª trong nhµ tï, tèt nhÊt lµ c©u tr¶ lêi : kh«ng. Kh«ng biÕt, kh«ng nghe, kh«ng thÊy.

- T¹i sao vËy ?

- Trong tï nã thÕ.

T«i ng¹c nhiªn :

- M×nh cã nãi chuyÖn g× ghª gím ®©u.

- Råi anh sÏ hiÓu. Nhµ tï, nã phøc t¹p l¾m. Phøc t¹p v« cïng. T«i kh«ng däa anh ®©u, nh­ng cã khi chØ v× chuyÖn kh«ng ®©u mµ m×nh ®©m ra thªm téi. T«i ®· cã mét téi kinh tÕ råi, thªm mét téi chÝnh trÞ n÷a lµ tµn ®êi...

(1) Tªn gäi An toµn khu cña chÝnh phñ kh¸ng chiÕn t¹i Tuyªn Quang - Th¸i nguyªn (khu ViÖt B¾c). Bé Tæng t­ lÖnh vµ Bé Tæng tham m­u còng n»m trong khu vùc nµy.

(2) Garde-corps theo tiÕng Ph¸p.

(3) Ngµy 1.2.1942, trong lÔ khai gi¶ng tr­êng §¶ng cña Trung ­¬ng §¶ng céng s¶n Trung Quèc t¹i Diªn An Mao ®· ®äc diÔn v¨n vÒ "ChØnh ®èn t¸c phong cña §¶ng". §ã lÇn chØnh phong ®Çu tiªn ë Trung Quèc nh»m chèng chñ nghÜa gi¸o ®iÒu, vÒ thùc chÊt lµ chèng ¶nh h­ëng cña Quèc tÕ Céng s¶n.

(4) T«i kh«ng nhí râ l¾m, nh­ng h×nh nh­ trong nh÷ng ng­êi nµy cã NguyÔn §øc B×nh, vÒ sau nµy lµ ñy viªn Bé ChÝnh trÞ Ban chÊp hµnh Trung ­¬ng khãa VII.

(5) Hñ hãa ë ®©y kh«ng cßn nghÜa gèc lµ tåi tÖ ®i, xÊu ®i, h­ háng ®i. Nã cã nghÜa lµ sù ¨n n»m víi phô n÷ kh«ng ph¶i vî m×nh (ngñ víi vî hoÆc chång ch­a c­íi còng bÞ coi lµ hñ hãa). Trong c¸c cuéc chØnh huÊn ng­êi ta th­êng lôc vÊn nhau chuyÖn hñ hãa, d­êng nh­ nã quan träng h¬n nh÷ng khuyÕt ®iÓm kh¸c.

(6) §oµn Thanh niªn Lao ®éng ViÖt Nam, vÒ sau ®æi tªn thµnh §oµn Thanh niªn Céng s¶n ViÖt Nam.

(7) Bá vïng kh¸ng chiÕn vÒ néi thµnh, do tiÕng Ph¸p entrer.

(8) NghÜa lµ kh«ng ra c¸i g×, theo c¸ch nãi håi Êy.

(9) Thùc ra ChÝnh Yªn còng kh«ng ph¶i con quan tuÇn. Cha anh chØ lµ mét «ng huyÖn, nh­ng quª ë Hµ Néi, nhµ cöa khang trang, khiÕn nh÷ng c¸n bé kh«ng biÕt g× vÒ hÖ thèng hµnh chÝnh thêi Ph¸p thuéc ®«n «ng lªn lµm «ng tuÇn phñ.

(10) ¤ng §Æng Xu©n ThiÒu (1911-1965) tham gia c¸ch m¹ng rÊt sím, bÞ tï nhiÒu n¨m. T«i tin «ng nãi cã së cø. Cha t«i cho r»ng trong chuyÖn nµy cã lÏ chØ cã vÊn ®Ò thñ tôc kÕt n¹p kh«ng ®­îc râ rµng (ngµy th¸ng, ng­êi giíi thiÖu), do mét sù ngÉu nhiªn nµo ®ã, ch¼ng h¹n nh÷ng ng­êi giíi thiÖu ®· chÕt vµ kh«ng cã ai x¸c nhËn viÖc kÕt n¹p, chø cuèi n¨m 1940 c¸c «ng Ph¹m V¨n §ång, Vâ Nguyªn Gi¸p, Hoµng V¨n Hoan cïng dù mét líp huÊn luyÖn ë Hoa Nam do «ng Hå ChÝ Minh tæ chøc, ®iÒu nµy cã nghÜa ngay tõ håi Êy «ng §ång ®· hiÓn nhiªn lµ ®¶ng viªn céng s¶n.

(11) Muèn ra sao th× ra (tiÕng T©y-ban-nha).

(12) Mét h×nh th¸i qu¶n lý h­¬ng th«n cæ, gåm nh÷ng ng­êi cã uy tÝn trong lµng, ®­îc tËp hîp l¹i theo sù tiÕn cö cña nh÷ng bËc tiÒn nhiÖm vµ c¸c b« l·o chø kh«ng ph¶i do d©n cö, cã nguån gèc tõ x· héi bé l¹c.