- Nµo, ta mÇn viÖc, hØ ?

Huúnh Ngù nãi, run rÈy xoa xoa hai bµn tay vµo nhau cho ®ì cãng.

Th¸i ®é Huúnh Ngù mÒm máng h¼n. Cø nh­ thÓ nhê cÊp trªn xuèng gi¶i quyÕt chóng t«i ®· gi¶ng hßa ®­îc víi nhau, giê ®· cã thÓ th©n mËt víi nhau ®­îc råi. T«i thÊy còng nªn quªn ®i cuéc c·i cä b÷a tr­íc. Muèn hay kh«ng, t«i vÉn ph¶i lµm viÖc víi mét tªn chÊp ph¸p, mµ lµm viÖc víi tªn m×nh biÕt råi tèt h¬n nhiÒu so víi tªn m×nh ch­a biÕt.

Huúnh Ngù bËn rén bÇy Êm chÐn lªn bµn, lÊy n­íc s«i pha trµ, ra d¸ng chñ nhµ. Võa chuyªn trµ tõ chÐn nä qua chÐn kia, y võa «n tån nãi víi t«i :

- NÌ, tui nãi anh ®õng tù ¸i, chí ®¸m nhµ v¨n c¸c anh lµ chóa hay nghÜ ngîi lung tung. ViÖc b×nh th­êng r¬i vµo tay c¸c anh lµ cø rèi tinh rèi mï lªn kh«ng cßn biÕt ®©u lµ ®Çu ®©u lµ cuèi n÷a. Cßn vÒ lËp tr­êng th× «i th«i, khái nãi, khi t¶ khuynh khi h÷u khuynh, nãi tãm l¹i dao ®éng lung tung. Trong bän nhµ v¨n c¸c anh, NguyÔn §×nh Thi(1), NguyÔn Kh¶i ®­îc coi lµ lËp tr­êng v÷ng nhÊt, ®óng vËy kh«ng ?

- T«i kh«ng râ. Trong giíi v¨n nghÖ ch­a cã b×nh bÇu lËp tr­êng. Nh­ng cø t¹m coi lµ vËy ®i. Th× sao ?

- VËy mµ, tui nãi cho anh hay, kÓ c¶ mÊy anh ní, còng kh«ng thÓ lµm viÖc trong c¬ quan an ninh tôi tui lÊy mét ngµy. Nãi røa ®Ó anh râ §¶ng lùa chän ng­êi mÇn chuyªn chÝnh v« s¶n khe kh¾t ra r¨ng. C¬ quan an ninh tôi tui kh«ng l¹ chi ba c¸i lËp tr­êng t¶ h÷u bÊt t­êng cña mÊy ¶nh... Anh còng røa, lËp tr­êng c¸i chi, §¶ng tÝnh c¸i chi mµ võa bÞ b¾t ®· bi quan muèn chÕt, mÊt hÕt lßng tin ë §¶ng. §ã, anh coi, §¶ng ®· cã quyÕt ®Þnh råi, cã gièng nh­ c¸c anh nghÜ m«...

T«i kh«ng hiÓu y muèn g×. T«i lÆng thinh.

- H× h×, nghe trªn phæ biÕn råi, b÷a ni anh cßn th¾c m¾c kh«ng ? HÕt råi chí ? Cã th¾c m¾c th× cø ph¸t biÓu, §¶ng cho phÐp c¸c anh nãi th¼ng, nãi thËt, nãi hÕt, th× cø m¹nh d¹n mµ nãi. Tui cã tr¸ch nhiÖm gi¶i ®¸p mäi th¾c m¾c cña c¸c anh, tuèt tuét. Anh ph¶i biÕt khi t­ t­ëng ch­a th«ng suèt th× lµm viÖc sÏ khã, khã l¾m. Mµ ta ph¶i lµm sao cho c«ng viÖc §¶ng giao ®­îc tèt nhøt, hiÖu qu¶ nhøt. Anh hiÓu chí ?

C©u ®¸p bËt ra theo ph¶n x¹ tù nhiªn, nh­ kh«ng ph¶i t«i nãi :

- Khoan nãi tíi chuyÖn hiÖu qu¶. Tr­íc khi lµm viÖc chóng ta cÇn ph¶i tháa thuËn víi nhau chuyÖn h«m nä cßn bá dë c¸i ®·.

Chµ, sao t«i l¹i thÕ nhØ ? T«i ®· ®Þnh bông quªn c¸i chuyÖn ®«i co b÷a tr­íc trong ngµy h«m nay råi kia mµ. Cã lÏ th¸i ®é coi t«i nh­ trÎ con cña Huúnh Ngù lµm t«i ph¸t khïng.

Huúnh Ngù ng¹c nhiªn, hay lµm ra vÎ ng¹c nhiªn :

- ChuyÖn chi hÌ ?

T«i thÊy ¸i ng¹i cho y. Y thiÖt thßi qu¸ ! §¸ng lÏ ®­¬ng nhiªn ®­îc gäi b»ng «ng ngon lµnh th× y l¹i ®ông ®Çu víi mét th»ng dë h¬i vµ cï nhÇy lµ t«i ®Ó ph¶i mµ c¶ l»ng nh»ng c¶ buæi chØ v× mét tõ. Mµ t«i còng dë. Quay l¹i ®Ò tµi cò trong mét ngµy cã ®iÒu kiÖn ®Ó kh«ng c·i nhau lµm g× ? Khi bÞ gäi ®i cung t«i ®· v¹ch cho m×nh c¸ch øng xö kh¸c. T«i ®Þnh bông nÕu cã gÆp mét chÊp ph¸p kh¸c hay gÆp l¹i Huúnh Ngù th× t«i còng sÏ kh«ng g©y sù n÷a, mµ sÏ mÒm máng ®Ó moi ë ng­êi ®èi tho¹i nh÷ng ®iÒu t«i cÇn biÕt. Kh«ng cã nh÷ng tªn chÊp ph¸p th× lµm sao t«i cã thÓ biÕt ®­îc sù g× ®ang x¶y ra bªn ngoµi. Nh­ng gäi y b»ng «ng ®Ó y gäi m×nh b»ng anh lµ bÊt b×nh ®¼ng, còng kh«ng ®­îc !

Chóng t«i im lÆng håi l©u.

T«i quyÕt ®Þnh rót ch©n ra khái b·i lÇy :

- Hay lµ thÕ nµy vËy : gäi b»ng anh th× kh«ng ®­îc, quy ®Þnh cÊm, chÝnh t«i còng kh«ng muèn. Gäi b»ng «ng th× t«i ®· nãi råi, t«i kh«ng chÞu - nã qu¸ ­ bÊt b×nh ®¼ng. Th«i th×, nÕu anh kh«ng ph¶n ®èi, chóng ta sÏ chän mét c¸ch x­ng h« kh¸c, ë gi÷a, võa ph¶i cho c¶ hai...

- Anh cø nãi.

- Anh lín tuæi h¬n t«i nhiÒu, tuæi anh n»m gi÷a hai thÕ hÖ cha t«i vµ t«i, chi b»ng t«i gäi anh b»ng b¸c x­ng t«i, cßn b¸c th× cø gäi t«i b»ng anh lµ xong. Nh­ vËy tuy kh«ng hîp víi néi quy cho l¾m, nh­ng còng kh«ng tr¸i víi nã...

Huúnh Ngù l­ìng lù vµi gi©y. Råi chÆc l­ìi :

- VËy còng ®­îc.

Rèt cuéc, chóng t«i ®· ®¹t ®­îc mét tháa hiÖp kh«ng ®Õn nçi tåi. NÕu kh«ng chóng t«i cßn lóng tóng cßn l©u, ch­a biÕt khi nµo míi tho¸t khái ngâ côt.

Huúnh Ngù cßn khã chÞu mét chót, t«i biÕt. VÒ phÝa m×nh, t«i hµi lßng. §· ®Õn lóc ph¶i chÊm døt, b»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c, cuéc tranh luËn v« bæ.

T«i hiÒn lµnh nh×n Huúnh Ngù, nãi b»ng giäng yªu cÇu ®­îc th«ng c¶m :

- B¸c ®õng buån t«i, b¸c Ngù ¹. Con ng­êi th­êng cã nh÷ng nguyªn t¾c kh«ng thÓ v­ît qua. B¸c võa nãi ®¸m nhµ v¨n hay nhiÔu sù. C¸i ®ã cã phÇn ®óng...

- Chu cha, l¹i cßn cã phÇn ®óng ! - Huúnh Ngù l­êm t«i, nh­ng trong c¸i l­êm kh«ng cã ý ghÐt bá - §óng qu¸ ®i chí ! C¸c anh lµ røa, chØ thÊy c©y mµ kh«ng thÊy rõng, ®· vËy l¹i cßn thÝch chÎ sîi tãc lµm t­, chÎ lµm t­ råi cßn muèn chÎ lµm t¸m. Rót cuéc ®a th­ lo¹n thÞ, míi hiÓu sai ®­êng lèi cña §¶ng, hiÓu sai råi ®©m mÊt lßng tin. NghÜ lµm chi cho mÖt trong khi ë trªn ®· cã §¶ng, cã Trung ­¬ng nghÜ hé cho hÕt tr¬n hÕt träi. §¶ng lµ trÝ tuÖ, lµ bã ®uèc soi ®­êng, lµ l­¬ng t©m thêi ®¹i(2)... §¶ng ®­îc vâ trang b»ng chñ nghÜa M¸c-Lªnin, cho nªn §¶ng kh«ng thÓ sai lÇm. Chóng ta, nh­ anh hïng L«i Phong bªn Trung Quèc ®· nãi, mµ nãi rÊt ®óng, chØ lµ nh÷ng c¸i ®inh èc cña c¸ch m¹ng. Nh­ng ph¶i lµ nh÷ng c¸i ®inh èc kh«ng rØ k×a !

T«i bÊt gi¸c mØm c­êi.

Anh chµng L«i Phong mµ Huúnh Ngù nãi lµ mét anh hïng tõ n«ng d©n ®­îc nh÷ng nhµ l·nh ®¹o mao-Ýt Trung Quèc ®«n lªn lµm anh hïng, lµm tÊm g­¬ng s¸ng cho c¶ n­íc noi theo. Anh chµng gµn b¸t s¸ch nµy quyÕt kh«ng ®i xe ®iÖn ®Ó dµnh hai xu cho c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi. Anh ta nhÆt bµn ch¶i r¨ng ng­êi ta vøt ®i trong thïng r¸c, röa s¹ch ®Ó dïng l¹i, còng v× môc ®Ých cao c¶ ®ã. §Ó ®ång ®éi khái ph¶i ®i c¶ chôc c©y sè ®Õn hiÖu c¾t tãc, L«i Phong lÊy tiÒn dµnh dôm mua c¸i t«ng-®¬ råi ®Ì ®Çu mét ®ång chÝ Lý nµo ®ã ra mµ c¾t. Sau ®©y lµ ®o¹n t«i nhí gÇn nh­ nguyªn v¨n trong cuèn s¸ch mang tªn anh ta :"§ång chÝ Lý kªu v¸ng lªn, nãi t«ng-®¬ røt tãc chÞu kh«ng næi. L«i Phong "bÌn më s¸ch Mao chñ tÞch ra ®äc". §äc råi, th«ng råi, L«i Phong thªm quyÕt t©m, l¹i tiÕp tôc c¾t. §ång chÝ Lý vÉn kªu la. L«i Phong vß ®Çu bøt tai råi "l¹i më s¸ch Mao chñ tÞch ra ®äc". Anh tiÓu ®éi tr­ëng Gi¶i phãng qu©n lµ ng­êi ®Ò x­íng c¸i thuyÕt næi tiÕng toµn Trung Quèc r»ng mçi con ng­êi trong x· héi ph¶i lµ c¸i ®inh èc kh«ng rØ cña sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi.

- TÊt nhiªn, mçi ng­êi mçi nghÒ, tui kh«ng ®i s©u, tui kh«ng hiÓu giíi v¨n nghÖ sÜ b»ng anh, - m¾t kÐm, Huúnh Ngù kh«ng nhËn thÊy nô c­êi tho¶ng qua trªn mÆt t«i - nh­ng tui còng cã gÆp ng­êi nÇy ng­êi nä trong ®¸m v¨n nghÖ sÜ chí, tui còng hiÓu ®­îc c¸c anh phÇn nµo chí. Nãi thiÖt, tui thÊy c¸c anh ®«ng t©y kim cæ c¸i chi còng biÕt, nh­ng c¸i chÝnh, c¸i cèt lâi, lµ chñ nghÜa M¸c v« ®Þch th×, hÌ hÌ, c¸c anh l¹i ch¼ng n¾m ®­îc lµ bao...

- Th× b¸c ch¶ nãi mçi ng­êi mçi nghÒ ®ã sao ! - t«i nhÊp trµ, hiÒn lµnh ®¸p - B¸c cã nghÒ cña b¸c, t«i cã nghÒ cña t«i, b¸c th¹o nghÒ cña b¸c, chóng t«i th¹o nghÒ chóng t«i...

Huúnh Ngù kh«ng ®Ó cho t«i nãi hÕt c©u, y chÆt ngang :

- Nh­ng trong chÕ ®é cña chóng ta th× lµm nghÒ nµo còng vËy, ph¶i lÊy chñ nghÜa M¸c lµm ®Çu. NhiÒu ng­êi m¾c sai lÇm lµ b¾t ®Çu tõ chç ní, tõ chç kh«ng ®¸nh gi¸ ®óng tÇm quan träng cña chñ nghÜa M¸c v« ®Þch, kh«ng chÞu häc tËp chñ nghÜa M¸c v« ®Þch, khoa häc cña mäi khoa häc. Nã lµ kim chØ nam cho hµnh ®éng. ChØ cã d­íi ¸nh s¸ng cña chñ nghÜa M¸c ta míi nh×n mäi sù ®­îc minh b¹ch, tr¾ng ra tr¾ng, ®en ra ®en...

§Üa h¸t cò, ch¼ng cÇn nghe còng biÕt trong ®ã cã g×.

Kh«ng khÝ trë l¹i nh­ ban ®Çu, kh«ng cßn c¨ng th¼ng.

T«i tËn h­ëng chÐn trµ ngon ®Ëm ®Æc trong c¨n phßng l¹nh c¨m c¨m, d­íi ¸nh s¸ng kh«ng ph¶i chñ nghÜa M¸c mµ cña ngän ®Ìn vµng vät trong buæi s¸ng ¶m ®¹m. ª ngoµi nh×n vµo ch¾c h¼n ai còng ph¶i nghÜ ë ®©y cã hai ng­êi ®ang d«ng dµi chuyÖn trµ d­ töu hËu.

- B÷a ni ta ch­a dïng tíi giÊy bót. - Huúnh Ngù ®æ b· Êm thø nhÊt råi kh«ng véi v· pha Êm thø hai - ChuyÖn v·n còng lµ mét h×nh thøc lµm viÖc, anh cã ®ång ý vËy kh«ng ? Nhøt lµ ®èi víi nh÷ng ng­êi lµm c«ng viÖc trÝ ãc nh­ tôi m×nh. Uë, r©u anh sao mµ mäc nhanh qu¸ vËy ?

T«i bÊt gi¸c ®­a tay lªn mÆt. §óng lµ r©u mäc nhanh thËt. T«i ch¼ng bao giê cã ý ®Þnh ®Ó r©u, thµnh thö ch¼ng quan t©m tíi r©u ria. T«i cã thãi quen c¹o mÆt hµng ngµy kÓ tõ khi thµnh ®µn «ng.

- C¹o ®i ! §Ó vËy gím chÕt ®i ®­îc !

- KÖ, ch¼ng sao. - t«i chÆc l­ìi - Cã ph¶i t«i ®ang ë nhµ m×nh ®©u. Còng ch¼ng cã viÖc g× ph¶i ra phè.

Huúnh Ngù s÷ng mét gi©y, nghÜ xem cã ph¶i t«i ®Þnh nãi xá kh«ng.

- §Ó tui kªu qu¶n gi¸o c¾t tãc cho anh. Tãc còng tèt råi. H«m nay anh c¹o ®i c¸i ®·, tui sÏ ®­a dao bµo cho anh.

- C¶m ¬n.

Huúnh Ngù ®­a t«i tíi cöa ng¸ch. Nã më ra mét m¶nh s©n tÝ din, n¬i ri rØ mét vßi n­íc háng van. ChØ cÇn ®éng khÏ vµo c¸i vßi lµ n­íc ch¶y tung tãe, nh­ng kh«ng dÔ khãa nã l¹i. Muèn khãa nã ph¶i vÆn nhÑ nhµng cho tíi khi n­íc ngõng ch¶y, nÝn thë mµ h·m nã t¹i ®óng vÞ trÝ Êy råi rãn rÐn ®i ra. T«i tranh thñ röa mÆt mòi ch©n tay cho tho¶i m¸i trong khi chê viªn qu¶n gi¸o ®i lÊy dao c¹o.

M¶nh s©n tiÕp gi¸p víi t­êng Háa Lß, mÆt quay ra ®­êng Hµng B«ng Thî Nhuém. §øng bªn vßi n­íc t«i nghe râ mån mét tiÕng b¸nh xe ®¹p l¨n trªn mÆt ®­êng nhùa, tiÕng ng­êi lao xao. Chao «i, gi¸ mµ lóc cã ®­îc m¶nh giÊy trong tay nhØ ! T«i sÏ viÕt mÊy dßng nh¾n tin cho gia ®×nh råi lîi dông mét phót s¬ hë cña Huúnh Ngù, xin ra röa r¸y vµ nÐm nã qua bøc t­êng kia. Ng­êi nhÆt ®­îc sÏ ®em mÈu th­ tíi cho gia ®×nh t«i. T«i tin vÉn cßn nhiÒu ng­êi tèt bông. Nh­ng trong tay t«i ch¼ng cã mÈu giÊy nµo, ch¼ng cã c¸i bót nµo.

- NÌ, dao bµo ®©y, c¹o ®i !

Nh×n thÊy con dao tim t«i th¾t l¹i.

T«i nhËn ra nã, con dao c¹o cò mµ líp kÒn m¹ ®· bong tõng m¶ng. §ã lµ con dao cña cha t«i. ¤ng dïng con dao nh·n hiÖu Gillette nµy ®· nhiÒu n¨m.

NghÜa lµ cha t«i ®ang ë ®©y, ngay trong Háa Lß nµy. NghÜa lµ tin ®ån «ng bÞ §¶ng gi÷ t¹i mét biÖt thù ®Çy ®ñ tiÖn nghi lµ tin vÞt. B»ng viÖc cho t«i thÊy con dao, Huúnh Ngù muèn t«i hiÓu mét ®iÒu : nÕu cha t«i còng ®ang ë Háa Lß, th× ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ §¶ng ®· th¼ng tay trõng ph¹t, kh«ng chiÕu cè g× hÕt. Kh«ng cã chuyÖn ng­êi ta nÓ nang gia ®×nh c¸ch m¹ng mµ n­¬ng nhÑ cho cha con t«i. Chóng t«i chØ cã mét con ®­êng: ®Çu hµng, chÞu khuÊt phôc.

T«i ®iÒm tÜnh c¹o mÆt, cè t×nh kh«ng cho Huúnh Ngù ®­îc hÝ höng thÊy kÕt qu¶ dù liÖu. ThËm chÝ t«i cßn khe khÏ huýt s¸o.

Tr¶ l¹i Huúnh Ngù con dao, t«i hån nhiªn nãi :

- B¸c cã biÕt kh«ng, c¹o mÆt s­íng nhÊt lµ dïng lo¹i dao c¹o nµy, nh­ng l­ìi ph¶i ®óng lµ l­ìi Gillette, vµ ph¶i nhóng dao vµo n­íc thËt nãng kia, lóc Êy r©u cø ®i ªm nh­ ru.

- VËy h¶ ?

Huúnh Ngù ch­ng höng.

Cµng thÊy râ viÖc t«i nh×n thÊy t­íng §Æng Kim Giang ch¼ng ph¶i lµ ngÉu nhiªn. Huúnh Ngù dùng vë, cã ®iÒu y lµ ®¹o diÔn vông... Y muèn ®¸nh tiÕng cho t«i biÕt ®Õn nh÷ng bËc l·o thµnh c¸ch m¹ng, thµnh tÝch ®Çy m×nh, vµo ®©y råi còng ®µnh chÞu tho, huèng hå t«i.

C¸i gäi lµ xö lý néi bé cña §¶ng lµ thÕ. Nã kh«ng h¬n mét lêi høa su«ng nh»m moi ë chóng t«i lêi nhËn téi theo ý muèn. Côm tõ xö lý néi bé chØ t« ®Ëm thªm tÝnh chÊt phi lÝ cña vô ¸n do §¶ng lµm. §¶ng, mµ l¹i lµm ¸n ®· lµ phi lý råi. Ch¼ng §¶ng nµo cã quyÒn lËp ¸n, xö ¸n c¶.

- Tui mõng cho anh. - Huúnh Ngù ®Æt tay lªn vai t«i - NÕu §¶ng ®· quyÕt ®Þnh ®Ó vô nµy trong néi bé cã nghÜa lµ ë ®©y kh«ng cã m©u thuÉn ®Þch ta, m©u thuÉn ®èi kh¸ng, mµ chØ cã m©u thuÉn néi t¹i, m©u thuÉn trong néi bé nh©n d©n mµ th«i. Anh thÊy ch­a ? Dï trong bÊt kú hoµn c¶nh nµo ng­êi céng s¶n còng cø ph¶i tin t­ëng ë §¶ng. §¶ng bao giê còng anh minh, còng s¸ng suèt. §· b¶o lµ kh«ng ph¶i m©u thuÉn ®Þch ta th× tøc lµ m©u thuÉn trong nhµ víi nhau, §¶ng chØ gi¬ cao ®¸nh sÏ, vÝ nh­ cha mÑ thÊy con c¸i h­ th× ph¶i ®¸nh, chí ®¸nh con m×nh lßng cha mÑ còng ®au ®ín l¾m...

Téi nghiÖp cho §¶ng qu¸ !

TiÕp theo Huúnh Ngù cho ch¹y ®Üa h¸t kh¸c vÒ c¸c lo¹i h×nh m©u thuÉn ®­îc Mao Tr¹ch-®«ng tæng kÕt trong tr­íc t¸c Bµn VÒ M©u ThuÉn. T«i ®· ®äc cuèn nµy qua b¶n viÕt l¹i theo c¸ch ViÖt Nam cho dÔ hiÓu cña Hå ChÝ Minh. §èi víi Mao, ®ã lµ cÈm nang chia ®Ó trÞ dµnh cho c¸c gi¸o ®å, ph©n biÖt c¸c lo¹i kÎ thï lín bÐ, xa gÇn, c¸c lo¹i ®ång minh l©u dµi vµ giai ®o¹n. Nã lµ mét ch­¬ng trong bé SÊm truyÒn mao-Ýt.

Huúnh Ngù kh«ng ph¶i lµ ngo¹i lÖ trong líp c¸n bé cì gia nhËp c¸ch m¹ng theo phong trµo, tiÕn th©n b»ng lý lÞch. Vç ngùc khoe thµnh phÇn c¬ b¶n, hîm hÜnh víi nh÷ng ­u ®·i tinh thÇn ®­îc §¶ng ban ph¸t, nh÷ng lo¹i c¸n bé nµy lu«n ph« ra, mét c¸ch rÊt ho¹t kª, vèn hiÓu biÕt nghÌo nµn cña hä bÊt cø lóc nµo, ë bÊt cø ®©u. Hä vªnh vang tù ®¾c vÒ nh÷ng hiÓu biÕt chØ riªng hä míi cã. C¸c l·nh tô - nh÷ng ng­êi ®éc quyÒn ch©n lý - bao giê còng dµnh cho hä nh÷ng suÊt ch©n lý lín h¬n h¼n lò thÇn d©n bªn d­íi. Kh«ng hiÕm lÇn chóng t«i ph¶i chÇu chùc ë nhµ «ng chñ nhiÖm tê b¸o ®Ó ®­îc nghe «ng nãi l¹i nh÷ng g× «ng ®­îc trªn phæ biÕn. Th«ng th­êng, mçi khi cã nh÷ng sù kiÖn lín hoÆc chÝnh s¸ch míi ban hµnh th× Trung ­¬ng phæ biÕn cho cÊp tØnh, cÊp tØnh phæ biÕn cho cÊp huyÖn, cø thÕ ch©n lý cña §¶ng ®i lÇn lÇn xuèng ®Õn ng­êi cuèi cïng trong bËc thang x· héi.

X· héi ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m Êy lµ x· héi khÐp kÝn. Mét lç thñng ®Ó d©n chóng cã thÓ nhßm ®­îc ra ngoµi lµ s¬ suÊt cña ngµnh an ninh, lµ träng téi ®èi víi kÎ ®· d¸m khoÐt c¸i lç thñng ®ã hoÆc ph¸t hiÖn ra nã ®Ó sö dông.Mäi thø s¸ch b¸o n­íc ngoµi ®Òu lµ s¸ch b¸o ®Þch, mäi thø ®µi n­íc ngoµi ®Òu lµ ®µi ®Þch, trõ c¸c s¶n phÈm v¨n hãa cña c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa. Sau §¹i héi XX Ýt l©u, s¸ch b¸o Liªn X« vµ c¸c n­íc §«ng ¢u còng bÞ cÊm nèt, còng bÞ coi lµ nh÷ng s¶n phÈm v¨n hãa ®éc h¹i(3). Tin cña ViÖt Nam Th«ng tÊn x· còng chia lµm nhiÒu lo¹i : lo¹i th­êng, lo¹i mËt vµ lo¹i tèi mËt. Lo¹i th­êng lµ tin tøc trong n­íc, tin n­íc ngoµi ®­îc biªn so¹n l¹i cho sù sö dông réng r·i. C¸n bé cÊp cao ®­îc ®äc tin mËt, hoÆc tin tèi mËt. Tin mËt vµ tèi mËt, kh«ng ph¶i lÊy tõ kho tin t×nh b¸o mµ lÊy tõ c¸c ®µi ph¸t thanh n­íc ngoµi, vÉn lµ thø bÞ cÊm ngÆt, kh«ng ai ®­îc nghe. C¸n bé thÊp, cÊp c¬ së hoÆc d©n th­êng th× nghe loa truyÒn thanh còng ®ñ. Ng­êi d©n, kh«ng trõ c¶ giíi trÝ thøc, trÝ thøc kü thuËt hay trÝ thøc nh©n v¨n th× còng thÕ, chØ cßn c¸ch tù tóc mãn ¨n tinh thÇn b»ng nh÷ng c©u chuyÖn ngåi lª ®«i m¸ch.

Ngu d©n lµ chÝnh s¸ch kh«ng cña riªng ViÖt Nam. ChØ sau §¹i héi XX ng­êi d©n x«-viÕt míi ®­îc biÕt ®Õn Gi· Tõ Vò KhÝ cña Ernest Hemingway, Chïm Nho Næi GiËn cña John Steinbeck(4). §Õn c¶ th¬ cña Esenin(5) còng bÞ cÊm trong thêi gian dµi, ng­êi Nga chØ ®­îc ®äc th¬ «ng qua c¸c b¶n chÐp tay. Vµo n¨m 1957, khi th¬ Esenin ®­îc xuÊt b¶n, tr­íc mçi cöa hiÖu s¸ch lµ nh÷ng dßng ng­êi xÕp hµng rång r¾n c¶ c©y sè. T«i còng ph¶i xÕp hµng c¶ nöa ngµy ®Ó mua cuèn Bót Ký TriÕt Häc cña Lªnin trong thêi kú nµy.

ª ViÖt Nam kiÕn thøc ®­îc chia thµnh hai lo¹i : chÝnh thèng vµ phi chÝnh thèng. Ng­êi gi¸m ®Þnh v¨n hãa duy nhÊt cã thÈm quyÒn lµ §¶ng, hiÖn th©n trong c¸i gäi lµ Ban Tuyªn-Gi¸o, Ban Tuyªn-HuÊn, Ban Khoa-Gi¸o, Ban V¨n hãa-T­ t­ëng vv. Nh÷ng g× kh«ng ®­îc c¸c Ban nãi trªn cho lµ chÝnh thèng th× nh©n d©n kh«ng ®­îc dïng. Cho nªn nh÷ng vô ®èt s¸ch Victor Hugo, Shakespeare, Guy de Maupassant, MoliÌre...®Ëp ®Üa nh¹c cña Beethoven, Verdi, Mozart(6), ... ®­îc lÆp ®i lÆp l¹i nhiÒu lÇn kh«ng ph¶i chuyÖn l¹. Nhµ cÇm quyÒn kh«ng muèn nh©n d©n ®­îc biÕt nh÷ng g× hä kh«ng muèn cho biÕt. Vµ ë ®©y, mét nghÞch lý n¶y sinh : trong khi c¸c l·nh tô ngñ yªn trªn chøc vÞ, th× nh©n d©n ngµy mét tr­ëng thµnh vÒ nhËn thøc do sù häc hái vông trém, cßn c¸c vÞ th× mçi ngµy mét lïn thªm trong m¾t hä.

- T«i muèn hái b¸c c©u nµy.

- §­îc, anh cø hái.

- Theo b¸c, chõng nµo t«i sÏ ®­îc vÒ nhµ víi vî con ?

Huúnh Ngù l¾c ®Çu :

- C¸i ní tui kh«ng tr¶ lêi ®­îc. C¸i ní phô thuéc ë anh nhiÒu h¬n ë tui. C¨n cø th¸i ®é cña anh mµ §¶ng sÏ cho anh vÒ lóc nµo.

- T«i ch¾c còng kh«ng l©u n÷a ®©u.

- C¨n cø n¬i m« mµ anh nghÜ røa ?

- Th× c¨n cø vµo quyÕt ®Þnh cña §¶ng mµ cÊp trªn võa phæ biÕn ®ã. §¶ng ®· nãi râ : ®©y lµ m©u thuÉn trong néi bé §¶ng, néi bé nh©n d©n, §¶ng kh«ng ¸p dông luËt ph¸p còng nh­ c¸c biÖn ph¸p hµnh chÝnh...

- §óng vËy !

- Nh­ng ®ã lµ ®èi víi c¸c ®¶ng viªn cña §¶ng th«i chø ! T«i kh«ng ph¶i ®¶ng viªn th× §¶ng gi÷ t«i lµm qu¸i g× ? §· kh«ng ph¶i lµ ®¶ng viªn th× lÏ ®­¬ng nhiªn t«i kh«ng ph¶i chÞu bÊt cø kû luËt nµo cña §¶ng...

Huúnh Ngù ngí ra. C©u hái vµ c¸ch suy luËn ng©y ng« cña t«i ®­a y vµo ngâ côt.

- V¶ l¹i, theo thiÓn ý cña t«i, §¶ng cho b¾t ®¶ng viªn thÕ nµy còng lµ v¹n bÊt ®¾c dÜ, §¶ng kh«ng nghÜ ®­îc c¸ch nµo kh¸c nªn míi lµm nh­ thÕ. Nã kh«ng ®óng §iÒu lÖ. Kû luËt cao nhÊt ®èi víi ®¶ng viªn chØ cã khai trõ lµ hÕt, kh«ng thÓ cã chuyÖn b¾t giam. Ch¼ng riªng ®iÒu lÖ §¶ng ta, c¸c ®¶ng ph¸i kh¸c còng vËy.

- Anh lý sù gím.

- Cho nªn §¶ng míi cã quyÕt ®Þnh võa råi. Th¶ ra lµ ph¶i. NÕu c¸c ®¶ng viªn cßn ®­îc th¶ th× dÜ nhiªn, lµ ng­êi ngoµi §¶ng, t«i ph¶i ®­îc th¶ sím h¬n hä...

- C¸i ní th× tui l¹i kh«ng d¸m kh¼ng ®Þnh. C¸c h×nh thøc kû luËt cña §¶ng kh«ng ph¶i lµ bÊt di bÊt dÞch. §¶ng linh ho¹t trong ®èi s¸ch, lu«n s¸ng t¹o nh÷ng h×nh thøc ®Êu tranh míi, kÓ c¶ trong l·nh vùc ®Êu tranh t­ t­ëng...

Y ®èi ®¸p kÓ còng giái. Y cã c¸i l«-gÝch cña y. Nh­ng c¸ch y ph¸t triÓn l«-gÝch míi tµi. Y b¶o :

- Cßn chuyÖn anh bÞ b¾t cïng c¸c ®¶ng viªn th× anh nghÜ thö coi, nghÜ kü chót th× hiÓu liÒn µ ? Anh tham gia c¸ch m¹ng tõ lóc cßn lµ ®øa trÎ, ®óng vËy kh«ng hÌ ?

- NÕu tÝnh c¶ nh÷ng viÖc mµ cha t«i vµ c¸c b¹n «ng sai t«i lµm håi bÝ mËt lµ tham gia c¸ch m¹ng th× ®óng thÕ ...Cßn nÕu tÝnh tõ ngµy t«i ¨n c¬m cña c¸ch m¹ng, lÜnh phô cÊp cña c¸ch m¹ng ®Ó lµm viÖc cho c¸ch m¹ng th× cã thÓ tÝnh tõ n¨m 1946 khi t«i gia nhËp mét ®éi tuyªn truyÒn xung phong ë Nam §Þnh.

Huúnh Ngù c­êi h× h× :

- ThÊy ch­a ? Tui lµ tui n¾m lý lÞch anh râ l¾m. Anh ®· ë trong hµng ngò c¸ch m¹ng tõng Êy n¨m, tõng Êy n¨m anh chiÕn ®Êu d­íi l¸ cê cña §¶ng, ®­îc §¶ng gi¸o dôc, båi d­ìng ®Ó trë thµnh trÝ thøc c¸ch m¹ng nh­ b©y chõ, cho nªn §¶ng mÆc nhiªn coi anh nh­ ®¶ng viªn. Anh ph¶i lÊy lµm h·nh diÖn míi ph¶i. Cßn b©y chõ cã khuyÕt ®iÓm th× §¶ng l¹i gi¸o dôc cho tèt lªn. Söa ch÷a xong khuyÕt ®iÓm thêi l¹i vÒ víi §¶ng.

Ngôy biÖn ®Õn n­íc Êy lµ cïng !

T«i kh«ng c·i. T«i cßn nghÞch ngîm ®eo lªn cho t«i c¸i mÆt n¹ xóc ®éng n÷a kia. Thö nghÜ mµ xem, cã thÓ nµo kh«ng xóc ®éng cho ®­îc khi §¶ng dµnh cho m×nh vinh dù lín ®Õn thÕ ! NÕu mang c¸i cuéc ®èi tho¹i kú côc ®ã nhµo nÆn thµnh mét truyÖn ng¾n kiÓu Azis Nexin(7) th× ¾t h¼n ph¶i ®Æt cho nã c¸i tªn : T«i §­îc Coi Nh­ §¶ng Viªn Cña §¶ng VÜ §¹i Nh­ ThÕ Nµo.

T«i kh«ng cßn g× ®Ó nãi n÷a. C©u chuyÖn v·n cho mét ngµy lµm viÖc ®Õn ®ã kÕt thóc ®­îc råi.

- B÷a ni cã vËy th«i, anh vÒ nghØ. - Huúnh Ngù ®øng lªn, vu«n vai nÆn ra mét c¸i ng¸p th©n mËt - Quªn, cßn chuyÖn thuèc l¸ cho anh. Tui ®· b¸o c¬ quan anh gëi tiªu chuÈn trµ thuèc cña anh v«, kh«ng hiÓu sao ch­a thÊy gëi... §ît cung cÊp nÇy h¬i chËm. C¬ quan tui còng røa hµ, b÷a ®ùc b÷a c¸i, thêi chiÕn mµ...Anh cÇm t¹m bao nÇy vÒ hót cho ®ì ghiÒn.

Trong suèt buæi gÆp gì Huúnh Ngù nhiÒu lÇn nh¶ khãi thuèc vÒ phÝa t«i nh­ng kh«ng thÊy ph¶n øng y muèn thÊy. Bao thuèc ®Ó trªn bµn, tr­íc mÆt t«i, kh«ng ®­îc t«i ®ông ®Õn.

- C¶m ¬n. T«i ®· quyÕt ®Þnh kh«ng hót n÷a lµ kh«ng hót.

Huúnh Ngù ®iÒm nhiªn bá bao thuèc vµo tói.

- Cßn viÖc nÇy n÷a ! Anh Hoµn(8) s½n sµng cho anh gÆp. Anh cã ®Ò nghÞ ®­îc gÆp anh Hoµn kh«ng ?

- Kh«ng ! T«i nghÜ r»ng t«i ch¼ng cã g× ®Ó nãi víi ngµi bé tr­ëng.

C¸ch gäi TrÇn Quèc Hoµn b»ng ngµi râ rµng ch­íng tai Huúnh Ngù, nh­ng lÇn nµy y kh«ng b¾t bÎ. NÕu c¸i g× còng b¾t bÎ ch¾c y ch¼ng cßn thêi giê nµo lµm viÖc víi t«i vÒ nh÷ng chuyÖn kh¸c.

- Tïy anh.

Chóng t«i chia tay, lÇn nµy kh«ng gièng nh­ nh÷ng kÎ thï, nh­ng còng kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ng­êi b¹n.

T«i trë vÒ xµ lim, lßng trÜu nÆng. Bá ra ngoµi tÝnh chÊt bÊt cÇn ®êi pha chót tinh nghÞch cè h÷u ®· gióp t«i sèng qua mÊy ngµy tï ®Çu tiªn, t«i thÊy tr­íc mÆt mét t­¬ng lai x¸m xÞt. Kh«ng thÓ nãi tr­íc c¸i g× sÏ ®Õn víi chóng t«i. Xö lý néi bé chØ lµ mét c¸ch nãi. Hä ch¼ng d¹i g× mang chóng t«i ra xö c«ng khai. Hä thõa hiÓu chóng t«i lµ ng­êi thÕ nµo. Hä sî khi cã diÔn ®µn chóng t«i sÏ v¹ch trÇn téi ¸c cña hä, v¹ch trÇn sù léng quyÒn ®· mang l¹i nh÷ng tai häa cho d©n téc, cho ®Êt n­íc. Cho dï sau ®ã lµ ph¸p tr­êng hoÆc thñ tiªu.

"Con ng­êi lµ mét sinh vËt kú l¹. ChØ m×nh nã thÝch nghi ®­îc víi mäi hoµn c¶nh", Dostoevsky vÜ ®¹i ®· nãi nh­ thÕ trong Håi Ký Nhµ ChÕt(9). Qu¶ nhiªn, råi t«i còng quen dÇn víi cuéc sèng bÞ giam cÇm. Nãi quen th× kh«ng ®óng, t«i dÇn thÝch nghi ®­îc víi nã, h¬n n÷a cßn thÝch nghi ®­îc mét c¸ch kh«ng ®Õn nçi qu¸ khæ së.

T«i tù kh¼ng ®Þnh r»ng mét khi ®· sa vµo tay bän ®éc tµi th× ®õng hi väng ®­îc chóng rñ lßng th­¬ng. Nh÷ng tªn ®éc tµi ë mäi thêi ®¹i, mäi quèc gia ®Òu gièng nhau. Chóng hoÆc lµ nh÷ng tªn vÞ kû ®Õn cïng cùc, trong tr­êng hîp tèt h¬n còng lµ nh÷ng tªn cuång tÝn th©m c¨n cè ®Õ. Chóng s½n sµng hy sinh ®Õn giät m¸u cuèi cïng cña ng­êi kh¸c ®Ó thùc hiÖn môc ®Ých. Th¶ng hoÆc còng cã nh÷ng tªn ®éc tµi cã c«ng lµm cho quèc gia trë nªn thÞnh v­îng trong thêi ®iÓm nµo ®ã. Nh­ng nh÷ng c¸i t­ëng chõng lµ c«ng tr¹ng Êy ch¼ng gét s¹ch ®­îc téi ¸c cña chóng khi vinh quang cña chóng ®­îc x©y dùng trªn nh÷ng nói x¸c chÕt vµ nh÷ng ®¹i d­¬ng bi kÞch.

Kh«ng thÓ so s¸nh bi kÞch cña c¸ nh©n víi bi kÞch cña mét quÇn thÓ, mét d©n téc, ®Ó nãi r»ng bi kÞch c¸ nh©n kh«ng cã ý nghÜa. Bi kÞch nµo còng lµ bi kÞch. Mçi con ng­êi c¶m nhËn bi kÞch cña m×nh cô thÓ h¬n bi kÞch cña sè ®«ng vµ v× thÕ nçi thèng khæ cña mét c¸ nh©n lµ nçi thèng khæ cÇn ®­îc chia sÎ trong t×nh nh©n ¸i.

Thµnh låm cåm bß dËy ®ãn t«i :

- VÒ sím thÕ ?

- Hä b¶o ®i th× ®i, hä b¶o vÒ th× vÒ. Anh cã ph¶i ®i ®©u kh«ng ?

- Kh«ng.

Thµnh tr¶ lêi, tr¸nh c¸i nh×n cña t«i. T«i thÊy anh lóng tóng. Kh«ng hái thªm, t«i l¼ng lÆng vÒ chç m×nh.

NÕu ng­êi ta b¾t tªn chØ ®iÓm gÆp hä ®Ó b¸o c¸o vÒ t«i th× gäi y ra vµo lóc t«i ®i cung lµ tiÖn nhÊt.

- ¡n ®i, c¬m canh nguéi ng¾t råi.

Thµnh bèi rèi ®Èy suÊt c¬m tï ®Õn tr­íc mÆt t«i.

T«i ngåi xuèng, xÕp ch©n b»ng trßn tr­íc khæ h×nh hµng ngµy.

(1) Nhµ v¨n, nh¹c sÜ, nhµ th¬, næi tiÕng víi nh÷ng t¸c phÈm Xung KÝch, Sèng M·i Víi Thñ §«...¤ng lµ mét nhµ v¨n hµng ®Çu trong ®éi qu©n V¨n nghÖ cña §¶ng.

(2) C©u ch÷ cña Ph¹m V¨n §ång.

(3) Giíi th¹o tin kÓ r»ng chñ tÞch Héi ®ång bé tr­ëng Liªn X« A.N. Kosyghin (1904-1981) trong cuéc héi ®µm víi thñ t­íng ViÖt Nam Ph¹m V¨n §ång n¨m (1965 ?) ®· hái th¼ng vÒ chuyÖn b¸o chÝ Liªn X« bÞ cÊm b¸n. Thñ t­íng Ph¹m V¨n §ång chèi. Kosyghin ®Ò nghÞ ngõng héi ®µm ®Ó c¶ hai cïng ®i ra phè xem h­ thùc ra sao th× Ph¹m V¨n §ång tho¸i th¸c. §Ó gi÷ hßa khÝ víi n­íc ®µn anh, ng­êi ta vÉn mua s¸ch b¸o Liªn X« víi khèi l­îng lín nh­ tr­íc, nh­ng chë th¼ng ®Õn c¸c nhµ m¸y giÊy ®Ó t¸i chÕ.

(4) Ernest Miller Hemingway (1899-1961), nhµ v¨n Mü næi tiÕng. John Ernst Steinbeck (1902-1968), nhµ v¨n Mü næi tiÕng, gi¶i th­ëng Nobel.

(5) Nhµ th¬ tr÷ t×nh (Nga).

(6) Victor Marie Hugo (1802-1885), William Shakespeare (1564-1616), Jean Baptiste Poquelin MoliÌre (1622-1673), Guy de Maupassant (1850-1893), Ludwig Van Beethoven (1770-1827), Volfgang Amadeus Mozart (1756-1791), Giuseppe Verdi (1813-1901)... - c¸c nhµ v¨n, nhµ so¹n kÞch, nh¹c sÜ næi tiÕng thÕ giíi.

(7) Nhµ v¨n ch©m biÕm Thæ NhÜ Kú, næi tiÕng trong ®éc gi¶ ViÖt Nam víi tËp truyÖn NÕu T«i Lµ §µn Bµ.

(8) TrÇn Quèc Hoµn.

(9) Fiodor Mikhailovich Dostoevsky (1821-1881), nhµ v¨n næi tiÕng cña Nga cuèi thÕ kû XIX, t¸c gi¶ Téi ác Vµ Trõng Ph¹t, Th»ng Ngèc, Anh Em Nhµ Karamazov... MÊy n¨m tr­íc ®ã t«i cã dÞch cuèn Håi Ký Nhµ ChÕt theo kÕ ho¹ch Nhµ xuÊt b¶n V¨n hãa. B¶n th¶o ®· chuÈn bÞ xong, nh­ng cuèn s¸ch kh«ng ®­îc phÐp in v× Dostoevsky bÞ Maxime Gorky nhËn ®Þnh lµ "mét thiªn tµi ®éc ¸c".