- Cung, cung, cung !

Viªn qu¶n gi¸o n«ng d©n ®øng trong khung cöa, mÆt döng d­ng bu«ng mét c©u trèng kh«ng. Thµnh ngåi im, ®Çu gèi qu¸ tai, kh«ng tá ra ph¶n øng nµo.

T«i ng¬ ng¸c : anh ta gäi t«i ? Hay gäi Thµnh ?

- Cung, cung, cung !

Anh ta nh¾c l¹i.

§Õn lóc Êy Thµnh míi nãi :

- ¤ng qu¶n gi¸o gäi «ng k×a !

Ra thÕ ! VËy mµ anh chµng qu¶n gi¸o cï lÇn kia kh«ng nãi râ lµ ®i cung cho råi, cø l»ng nh»ng m·i c¸i tõ ng÷ thæ t¶ cña nhµ tï, b¾t téi t«i ph¶i hiÓu.

- MÆc quÇn ¸o vµo cßn ®i chø ! - Thµnh l¹i giôc.

Khèn n¹n, t«i cã cßn g× n÷a mµ mÆc ! T«i ®· mÆc hÕt c¶ råi. Trong xµ lim l¹nh buèt t«i ®· ph¶i ®¾p lªn m×nh tuèt tuét nh÷ng g× t«i cã mµ vÉn cßn thÊy rÐt. NhiÖt ®é mÊy ngµy qua tôt xuèng ®ïng ®ïng. Mïa ®«ng thùc sù ®· ®Õn. N»m khµn trong xµ lim, kh«ng bÞ gäi ra ®i cung, t«i ng¸n ngÈm nghe giã bÊc thæi ï ï bªn ngoµi. NÕu t«i bÞ b¾t muén vµi ngµy ch¾c ch¾n t«i ®· cã thªm c¸i ¸o len. H«m bÞ b¾t trêi cßn Êm, may mµ t«i l¹i vËn ¸o b«ng.

- Nhanh lªn ! - Viªn qu¶n gi¸o nh¾c.

T«i cÈn thËn khÐp chÆt hai v¹t ¸o b«ng cho giã khái lïa vµo trong ng­êi. ChØ cßn cã viÖc xá ch©n vµo giµy lµ xong. Giµy còng kh«ng cÇn buéc d©y. D©y giµy ®· bÞ thu, ch¾c h¼n ng­êi ta nghÜ r»ng cã thÓ dïng nã mµ treo cæ.

Ph¶i dµnh vµi dßng cho ®«i giµy, nã ®¸ng ®­îc nãi ®Õn. T«i bÞ tª thÊp. Lo s¾p tíi mïa ®«ng vî t«i x¨ng x¸i kiÕm cho t«i mét ®«i giµy ®en, da M«ng Cæ h¼n hoi. §«i giµy bÞ Huúnh Ngù kh¸m rÊt kü, t­ëng y sÏ dïng dao banh c¶ ®Õ ra ®Ó t×m c¸i y muèn thÊy. §«i giµy ®Ñp lµ thÕ, da mÒm l¾m, ®ãng còng khÐo, nh­ng vÒ mÆt thùc dông, khèn n¹n cho t«i, nã l¹i thua xa ®«i dÐp lèp rÎ tiÒn.

Tï xµ lim buæi s¸ng ®­îc ra ngoµi lµm vÖ sinh th©n thÓ mét lÇn cho c¶ ngµy. Mçi lÇn ®­îc d¨m phót, kh«ng tÝnh thêi gian ®ãng cöa më cöa. Xµ lim cã hai ng­êi, mçi ng­êi ®­îc ngãt nghÐt hai phót r­ìi. Chóng t«i ph¶i ®i nh­ ch¹y (nh­ng kh«ng ®­îc phÐp ch¹y thËt) ®Ó vµo phßng t¾m ®æ b«, röa b«, röa mÆt råi ®i vÒ. ThÕ mµ sau nµy, ¸p dông vËn trï häc t«i vµ Thµnh cßn ®i ®¹i tiÖn ®­îc (xin lçi), cßn t¾m ®­îc trong mÊy phót ng¾n ngñi Êy míi tµi.

T«i cßn cã thÓ lµm nhanh h¬n nÕu kh«ng v­íng ®«i giµy. §i röa ph¶i xÕp nã ë xa c¸i vßi n­íc ch¶y tå tå trong phßng t¾m chËt hÑp. Röa xong ph¶i nh¶y lß cß tra ch©n vµ cho nhanh ®Ó trë vÒ phßng giam, cã khi ph¶i ®i cµ nh¾c v× mét bµn ch©n ch­a xá h¼n ®­îc vµo giµy. BÊt tiÖn lµ thÕ nh­ng l¹i kh«ng thÓ qu¨ng nã ®i ®­îc. Nhµ tï ViÖt Nam kh«ng cã lÖ ph¸t dÐp. Trõ mét bé quÇn ¸o, mét c¸i ch¨n sîi, mét manh chiÕu, ng­êi tï nhËp tr¹i kh«ng ®­îc ph¸t mét thø ®å dïng thiÕt th©n nµo kh¸c. Bµn ch¶i, thuèc ®¸nh r¨ng, xµ-phßng ®Òu do gia ®×nh tiÕp tÕ(1). Bªn c¹nh Thµnh t«i lµ ng­êi v« s¶n chÝnh cèng. Kh¸c víi t«i, khi bÞ b¾t anh ®· biÕt ph¶i mang theo c¸i g×.

Chóng t«i ®i qua x­ëng thî, n¬i mÊy ng­êi tï ¸o xäc ®ang cÆm côi gß hµn. Hä ch¨m chó lµm viÖc, kh«ng ®Ó ý ®Õn chóng t«i. Nh­ng kh«ng ph¶i, nh÷ng con m¾t tß mß vÉn liÕc xÐo quan s¸t ng­êi tï ®i qua. Viªn qu¶n gi¸o ®øng trªn ®èng s¾t ngæn ngang la hÐt, giäng NghÖ An ®Æc sÖt : " £, anh tª, mÇn ®i chî ! Ngä ngä c¶i chi ? Vµo n¬i ni råi ph·i ch¨m chÜ lao ®éng ! Kh«ng ch¨m chÜ lao ®éng th× ®õng cá hßng vÒ, chÞ cá chÖt môc x­¬ng !" Trong khu xµ lim tï binh c©y th«ng Noen ñ rò vÉn ®øng ®ã, mÊy ngän ®Ìn mµu leo lÐt. C¸i m¸y ghi ©m vÉn ch¹y, tiÕng mÐo xÑo. §ç NhuËn vÉn ª a "Hång Hµ mªnh m«ng...tr«i c¸t tíi ch©n lµng quª.ª.ª...Cuèi s«ng, ngoµi bÕn ViÖt Tr× cã nh÷ng chµng ¸o n©u vÒ..."

LÇn nµy viªn qu¶n gi¸o kh«ng ®­a t«i tíi phßng hái cung lÇn tr­íc mµ ®i xa h¬n, tíi gÇn cæng Háa Lß, n¬i cã mét lèi ®i hÑp dÉn vµo nh÷ng ng«i nhµ dµi thuéc c¸nh ph¶i. Anh ta b¶o t«i ®øng ®îi trong lèi hÑp ®ã.

Tõ chç t«i ®øng më ra mét nh¸nh nhá víi mét dÉy phßng ®ãng kÝn cöa. Nh×n bÒ ngoµi nh÷ng phßng nµy gièng c¸c phßng tËp thÓ cho c¸n bé ®éc th©n, nh­ng t«i nhanh chãng g¹t ®i ý nghÜ ®ã - ë cöa mçi phßng lµ mét c¸i khãa Tuto treo lñng l¼ng.

Bçng t«i giËt m×nh : c¸ch t«i chõng m­¬i mÐt, phÝa ng¸ch hµnh lang, mét ng­êi tï giµ tãc b¹c ph¬, d¸ng ®i nÆng nhäc, hai tay b­ng t« c¬m, mét con c¸ kh« c¾m ®Çu xuèng gi­¬ng chÏ ®u«i cøng ®¬ lªn trêi. Ng­êi tï ngÈng mÆt lªn vµ t«i nhËn ra t­íng §Æng Kim Giang. B¸c Giang cña t«i gµy xäm, r©u mäc dµi, còng b¹c nh­ c­íc. Chao «i, chóng nã ®· lµm g× b¸c mµ míi cã h¬n hai th¸ng tï b¸c thay ®æi nhiÒu ®Õn thÕ ? Nh­ng phong th¸i «ng xem ra vÉn kh«ng thay ®æi, vÉn ®µng hoµng l¾m. Nh×n thÊy t«i «ng mØm c­êi. "§õng sî, ch¸u ! Ph¶i cøng r¾n lªn !", c¸i nh×n cña «ng nãi. Mét gi©y sau «ng ®i khuÊt vµo mét khóc quanh, theo sau lµ mét qu¶n gi¸o mµu hoµng thæ. Cã ph¶i víi c¸i nh×n Êy, nô c­êi Êy «ng muèn nh¾n t«i ph¶i kiªn ®Þnh, kh«ng nhËn g× hÕt. Nh­ng t«i th× kiªn ®Þnh c¸i qu¸i g× chø ! T«i cã g× ®Ó mµ nhËn ? Hay «ng lo t«i bÞ dô dç, bÞ lung l¹c, do qu¸ sî h·i mµ bÞ bän chÊp ph¸p Ðp cung, khai bËy b¹ cho ng­êi kh¸c ?

T­íng §Æng Kim Giang ho¹t ®éng c¸ch m¹ng cïng víi cha t«i tõ nh÷ng n¨m 30, tõng ë tï cïng cha t«i t¹i ngôc S¬n La. Tr­íc khi trë thµnh ®¶ng viªn céng s¶n «ng chÞu ¶nh h­ëng m¹nh mÏ cña Quèc d©n ®¶ng. Trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p «ng lµm tæng côc phã Tæng côc HËu cÇn, lµ chñ nhiÖm hËu cÇn mÆt trËn §iÖn Biªn Phñ. Hßa b×nh lËp l¹i, «ng phô tr¸ch khèi bé ®éi chuyÓn sang lµm n«ng nghiÖp, víi chøc vô thø tr­ëng Bé N«ng tr­êng. Nhanh nhÑn trong chiÕc ¸o choµng b»ng d¹ kaki cÊp t­íng, «ng x¨ng x¸i lóc ë chç nµy lóc ë chç kh¸c trªn ®Þa bµn réng lín miÒn B¾c. Chóng t«i, nh÷ng ®øa ch¸u con b¹n «ng, rÊt yªu «ng. Trong «ng ch¼ng cã g× cña vÞ t­íng trong c¸i h×nh dung th«ng th­êng cña mäi ng­êi. ¤ng gi¶n dÞ, xuÒ xßa vµ hån hËu. Còng gièng nh­ chóng t«i, nh÷ng ng­êi lÝnh n«ng d©n võa rêi tay sóng vÒ cÇm cµy kh«ng coi «ng lµ t­íng, mµ lµ ng­êi cha, ng­êi chó trong gia ®×nh.

Khi næ ra cuéc xung ®ét ý thøc hÖ Trung-X«, «ng kh«ng do dù ®øng ngay vÒ phÝa Liªn X«. Lµ ®¶ng viªn céng s¶n l·o thµnh, nh­ng «ng kh«ng rµnh lý thuyÕt céng s¶n bao nhiªu. ¤ng, theo chç t«i biÕt, lµ mét nho sÜ víi ph­¬ng ch©m xö thÕ bÊt biÕn lÊy nh©n, nghÜa, lÔ, trÝ, tÝn lµm ®Çu. Víi tinh thÇn nho sÜ «ng gay g¾t lªn ¸n Stalin giÕt h¹i ®ång chÝ ®Ó cñng cè quyÒn lùc, «ng chèng Mao, mµ «ng gäi lµ "tªn ®å tÓ" còng m¹nh mÏ kh«ng kÐm.

- Stalin ngËp trong m¸u, b¸c biÕt l¾m chø, nh­ng ®ã kh«ng ph¶i lµ chñ nghÜa x· héi. - «ng nãi víi t«i - C¸i nhµ kh«ng xÊu chØ v× chñ nhµ lµ mét th»ng khèn n¹n. B¸c nghÜ thÕ. H«n qu©n cã thÓ lµm sËp mét v­¬ng triÒu, nh­ng kh«ng lµm mÊt næi mét ®¹o. Ch¸u thÊy kh«ng, c¸c triÒu vua thay nhau ®æ trong khi Nho gi¸o, Khæng gi¸o vÉn cø tr­êng tån. Chñ nghÜa M¸c víi t­ t­ëng gi¶i phãng nh©n lo¹i cßn m·i. Chñ nghÜa M¸c kh«ng muèn thÊy mét nh©n lo¹i nh­ b©y giê. Nh©n lo¹i ph¶i ®­îc sèng h¹nh phóc. Con ng­êi ph¶i ®­îc sèng nh­ con ng­êi. Khrusov lªn ¸n sïng b¸i c¸ nh©n lµ ph¶i l¾m, ng­êi cã lu©n th­êng tÊt kh«ng thÓ lµm kh¸c. Mao míi lµ tªn ¨n ch¸o ®¸ b¸t. Lîi dông chèng Khrusov chèng lu«n Liªn X«. Thö hái kh«ng cã Liªn X« lµm sao Trung Quèc cã ngµy nay ? C«ng nghiÖp gang thÐp ai dùng cho ? Råi c«ng nghiÖp m¸y c¸i, tµu bay, tµu biÓn, « t« ? Tr­íc kia Trung Quèc cã g× ? Ngµy nay cã g× ? Ø th× l·nh ®¹o Liªn X« c­ xö kh«ng nªn kh«ng ph¶i khi næ ra bÊt ®ång, nh­ng ai lµ ng­êi ®æ må h«i s«i n­íc m¾t gióp Trung Quèc v÷ng vµng ®­îc nh­ b©y giê ? Lµ nh©n d©n Liªn X« chø, lµ ng­êi lao ®éng Liªn X« chø. XÐt cho cïng, còng ch¼ng lÊy g× lµm l¹ - méng v­¬ng b¸ lµ cè tËt cña ng­êi Trung Hoa. Cø xem sö Trung Quèc th× thÊy, mçi vïng mçi vua, anh nµo còng l¨m le b¸ chñ thiªn h¹, ch­a b¸ chñ ®­îc ch­a yªn. N­íc ta råi cßn khæ víi mÊy c¸i anh b¸ nµy !

Trong thêi gian lµm thø tr­ëng Bé N«ng tr­êng «ng ®· ®Ò xuÊt nh÷ng chñ tr­¬ng t¸o b¹o nh­ khuyÕn khÝch s¶n xuÊt b»ng lîi Ých vËt chÊt, chia ruéng phÇn tr¨m cho n«ng tr­êng viªn, hîp t¸c ®Çu t­ víi c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa, cho c¸c n«ng tr­êng liªn doanh víi c¸c n«ng tr­êng n­íc b¹n. TÊt c¶ nh÷ng chñ tr­¬ng c¸ch t©n ®ã ®Òu bÞ Lª DuÈn vµ Lª §øc Thä coi lµ "xÐt l¹i", "®i theo con ®­êng t­ b¶n chñ nghÜa".

T­íng Giang ®i khuÊt råi, t«i cßn ph¶i ®øng ®îi mét lóc n÷a míi thÊy viªn qu¶n gi¸o xuÊt hiÖn.

Anh ta l¼ng lÆng dÉn t«i tíi mét phßng hái cung kh¸c n»m s©u trong d·y nhµ bªn c¸nh tr¸i Háa Lß. §îi t«i ë ®ã lµ mét ng­êi ®µn «ng cao to, da mÆt b× b×, ®Ñp trai nh­ mét con hµ m·. Trong qu©n phôc d¹ dµnh cho cÊp t¸, kh«ng qu©n hµm, bªn trong chiÕc ¸o choµng còng b»ng d¹, y lõ lõ nh×n t«i.

ThÕ lµ chóng nã ph¶i thay ng­êi lµm viÖc víi m×nh, t«i nghÜ. Nh×n Huúnh Ngù khóm nóm bªn c¹nh y, t«i ®o¸n y lµ cÊp trªn cña Huúnh Ngù.

§· mét tuÇn lÔ tr«i qua kÓ tõ h«m t«i bÞ b¾t, nÕu kh«ng h¬n. Trong nh÷ng ngµy ®ã, sau cuéc c·i v· tay ®«i lµm Huúnh Ngù tøc ®iªn, y cßn gäi t«i ra vµi lÇn n÷a, nh­ng cø võa nh×n thÊy y lµ t«i b¾t viªn qu¶n gi¸o ®­a t«i lén l¹i xµ lim. C¸i lèi ch¬i ch­íng Êy thÕ mµ ®­îc viÖc. CÇn ph¶i cho chóng nã biÕt t«i kh«ng dÔ nh¸. Cha t«i nãi vÒ ®èi s¸ch cña «ng víi nh©n viªn së Liªm phãng :"ChØ cÇn run sî mét chót lµ chóng lÊn tíi. Cho chóng nã ®¸nh, cho chóng nã tra kh¶o, tra ch¸n råi chóng nã mÖt, chóng nã bá. Chø tá ra sî ®ßn th× cø cÇn hái g× lµ chóng nã l¹i l«i ra".

- T«i ®· ®äc nh÷ng b¸o c¸o vÒ anh. - ng­êi ®µn «ng ®Æt tËp hå s¬ ®ang ®äc khi t«i b­íc vµo lªn bµn - H«m nay t«i bè trÝ thêi gian gÆp anh ...

T«i lÆng thinh nh×n y.

- ChØ ®Ó khuyªn anh mét ®iÒu, víi t­ c¸ch ng­êi lín tuæi ...

T«i kh«ng nãi g×.

- Tr­íc hÕt, t«i khuyªn anh kh«ng nªn cè chÊp. - b»ng giäng kh«ng cã hån, y dÒ dµ nãi - Anh lµ trÝ thøc, h¼n anh biÕt cæ nh©n cã c©u :"chÊp kinh th× ph¶i tßng quyÒn"...

T«i liÕc nh×n Huúnh Ngù. Bªn c¹nh con ng­êi nµy y nhá bÐ h¼n, so rôi h¼n, ch¼ng gièng Huúnh Ngù nh÷ng ngµy tr­íc.

Kh«ng ®îi con hµ m· nãi hÕt, t«i hÊt hµm chØ Huúnh Ngù, lµm ra vÎ kh«ng biÕt hoÆc kh«ng nhí tªn y :

- NÕu anh cã ý ®Þnh phæ biÕn néi quy tr¹i giam cho t«i mét lÇn n÷a, nh­ anh nµy ®· phæ biÕn th× t«i xin c¶m ¬n, t«i ®· ®­îc nghe kü...

- Khoan ®·. T«i hiÓu anh ®ang bùc béi trong lßng. Bùc béi lµ ph¶i th«i, ai muèn m×nh bÞ §¶ng coi lµ kÎ thï cña c¸ch m¹ng ? Nh­ng cho tíi giê ®· cã ai coi anh lµ kÎ thï ®©u ! Sai th× cã, sai qu¸ ®i Êy chø. Do nhËn thøc sai nªn hµnh ®éng sai. Còng lµ lÏ th­êng t×nh. Sai th× söa. Mao chñ tÞch d¹y : chØ cã hai thø ng­êi kh«ng sai th«i - Êy lµ ®øa trÎ trong bông mÑ vµ ng­êi n»m trong quan tµi. M×nh ch­a hiÓu ra c¸i sai, §¶ng biÕt th× §¶ng chØ ra, §¶ng uèn n¾n cho, söa ch÷a cho. V× thÕ, nh­ t«i võa nãi víi anh, t«i nh¾c l¹i lÇn n÷a anh nghe cho râ : ®õng cè chÊp. Néi quy, xÐt cho cïng, nã lµ c¸i g× ? Nã ch¼ng lµ c¸i g× hÕt - mét quy ­íc ®­îc so¹n ra cho cuéc sèng tËp thÓ mµ mäi ng­êi cã tr¸ch nhiÖm tu©n thñ ®Ó duy tr× trËt tù chung...

- T«i nãi råi : t«i kh«ng thÝch c¸i néi quy Êy. - t«i l¹nh nh¹t, ®ång thêi c­¬ng quyÕt - T«i kh«ng chÊp nhËn nã.

- B×nh tÜnh, b×nh tÜnh nµo ! Nghe t«i nãi ®·. S¸ng nay anh Thµnh(2) thay mÆt anh S¸u, cã vµo ®©y gÆp c¸c anh, tõng ng­êi mét. - ng­êi ®µn «ng vÉn b×nh th¶n, nh­ng qua giäng nãi, c¸ch nãi cña y t«i hiÓu y ph¶i cè g¾ng l¾m míi gi÷ ®­îc b×nh tÜnh nh­ thÕ - Nh­ng råi do c«ng t¸c ®ét xuÊt l¹i ph¶i quay vÒ ngay, kh«ng gÆp ®­îc. Anh Thµnh ñy nhiÖm t«i phæ biÕn cho c¸c anh quyÕt ®Þnh míi nhÊt cña Bé ChÝnh trÞ vµ Ban tæ chøc Trung ­¬ng...

Ng­êi ®­îc ñy nhiÖm cña Bé ChÝnh trÞ vµ Ban tæ chøc Trung ­¬ng kh«ng thÌm tù giíi thiÖu. Sau míi biÕt tªn y lµ Tróc, kh«ng râ hä g×, côc tr­ëng Côc chÊp ph¸p. Tróc lµ nh©n vËt quan träng nhÊt trong ®¸m quan binh mµ t«i ®­îc tiÕp kiÕn kÓ tõ khi b­íc ch©n vµo Háa Lß. Trong ngµnh c«ng an ng­êi gi÷ chøc côc tr­ëng quan träng h¬n thø tr­ëng ë c¸c bé kh¸c.

Y ®óng lµ mét nhµ m¸c-xÝt - lª-nin-nÝt ch©n chÝnh. Y nãi nh©n nãi nghÜa, nh­ng kh«ng nhÝch mét li khái lËp tr­êng chuyªn chÝnh v« s¶n. T«i kh«ng ng¹c nhiªn nÕu sau nh÷ng lêi phi lé dµi dßng ®Çy nh©n ¸i y sÏ nãi tíi nh÷ng quyÕt ®Þnh tµn b¹o.

Cã thÓ nãi toµn thÓ c¸n bé håi Êy ®­îc §¶ng nhuém ®á mét mµu m¸u. B¹o lùc ®­îc t«n sïng nh­ biÓu hiÖn cña tÝnh kiªn ®Þnh c¸ch m¹ng. Nh÷ng c©u c¸ch m¹ng ®Çu l­ìi ®­îc ®¸nh gi¸ nh­ nhiÖt t×nh chiÕn ®Êu cho sù th¾ng lîi cña ®­êng lèi m¸c-xÝt.

T¹i tßa so¹n chóng t«i häc tËp liªn miªn. Tµi liÖu häc tËp lµ nh÷ng bµi gi¶ng cña Trung ­¬ng göi xuèng, cña Nhµ xuÊt b¶n ngo¹i v¨n B¾c Kinh do sø qu¸n Trung Quèc ph¸t kh«ng. C«ng viÖc cñng cè lËp tr­êng chiÕm hÕt thêi giê lµm b¸o. §­îc c¸i lµm b¸o x· héi chñ nghÜa kh«ng khã. Tê b¸o lµ c«ng cô gi¸o dôc nh©n d©n, kh«ng cÇn b¸n ch¹y, chØ cÇn minh häa c¸c chñ tr­¬ng cña Trung ­¬ng sao cho khÐo lµ ®­îc. Kh«ng ai tr¸ch anh nÕu anh viÕt gièng bµi nµo ®ã ®· in råi trong b¸o §¶ng. Nhai l¹i nh÷ng g× b¸o §¶ng viÕt ®· kh«ng mang téi ®¹o v¨n th× chí, l¹i cßn ®­îc khen : ý thøc tæ chøc cao. Nay cã viÕt gièng §µi ph¸t thanh B¾c Kinh hoÆc Nhµ xuÊt b¶n ngo¹i v¨n B¾c Kinh th× còng ®­îc khen kh«ng kÐm : lËp tr­êng v÷ng.

Trong nh÷ng buæi kiÓm ®iÓm theo tinh thÇn nghÞ quyÕt 9 c¸c nhµ b¸o ngåi cïng c¸c nh©n viªn tßa so¹n, c¶ anh tiÕp phÈm lÉn chÞ cÊp d­ìng. Mäi ng­êi ®ua nhau lªn ¸n bän xÐt l¹i hiÖn ®¹i chñ tr­¬ng chung sèng hßa b×nh gi÷a c¸c chÕ ®é x· héi kh¸c nhau, thi ®ua hßa b×nh, qu¸ ®é hßa b×nh lªn chñ nghÜa x· héi. Ai ®äc ®­îc nhiÒu tµi liÖu cña §¶ng, cña Trung Quèc, l¹i cã trÝ nhí tèt, ph¸t biÓu h¨ng h¸i, th× ®­îc coi lµ tÝch cùc häc tËp.

Trong Háa Lß Huúnh Ngù còng «ng æng chöi chung sèng hßa b×nh :

- Lµ ng­êi thêi kh«ng thÓ sèng víi d· thó. Mµ bän t­ b¶n lµ d· thó, chung sèng lµm sao ®­îc víi chóng nã. B©y giê anh ®· thÊy ®­êng lèi ní sai ch­a ?

- Ch­a. - t«i ®¸p - Muèn x©y dùng chñ nghÜa x· héi th× ph¶i cã hßa b×nh tr­íc ®·, t«i quan niÖm nh­ vËy. Cßn côm tõ chung sèng hßa b×nh mµ b¸o chÝ quen dïng lµ do dÞch sai g©y ra hiÓu nhÇm. Ng­êi Nga nãi mirnoe soshushestvovanie, ng­êi Ph¸p nãi coexistence pacifique kh«ng cã nghÜa chung sèng hßa b×nh, mµ lµ cïng tån t¹i trong hßa b×nh.

Huúnh Ngù hõ mét tiÕng kh«ng râ rÖt.

Vµi n¨m sau trªn b¸o chÝ kh«ng thÊy dïng côm tõ chung sèng hßa b×nh n÷a. Ng­êi ta dïng ®óng nh­ t«i nãi h«m ®ã : cïng tån t¹i trong hßa b×nh.

Cuèn Ng­êi Víi Ng­êi Lµ B¹n cña nhµ v¨n Liªn X« Boris PolÐvoii(3) bÞ ®Æt lªn bµn mæ. Nã bÞ phØ nhæ lµ l¸ cê r¸ch cña "chñ nghÜa nh©n ®¹o chung chung", thø ®å bá nhÆt tõ trong ®èng r¸c thèi tha cña chÕ ®é t­ b¶n. C¸c nhµ tuyªn gi¸o(4) nãi r»ng thø nh©n ®¹o chung chung cña bän xÐt l¹i hiÖn ®¹i kh«ng mª hoÆc næi ai. Nh­ng cø ph¶i c¶nh gi¸c (!), hä nhÊn m¹nh, bëi v× nã th­êng dïng h×nh thøc v¨n häc lµ c¸i ®i vµo lßng ng­êi mét c¸ch ªm ¸i.

Chñ nghÜa céng s¶n, còng theo c¸c nhµ tuyªn gi¸o, ®­¬ng nhiªn hµm chøa chñ nghÜa nh©n ®¹o tiÕn bé nhÊt, v¨n minh nhÊt, réng r·i nhÊt, cao c¶ nhÊt. Mäi thø chñ nghÜa nh©n ®¹o kh¸c, kh«ng ph¶i cña giai cÊp v« s¶n, chØ lµ nh÷ng ng«n tõ rçng tuÕch, lµ lêi lÏ mÞ d©n.

Chóng t«i häp suèt ngµy. Kh«ng ph¶i mét hai ngµy, mµ ngµy nµy qua ngµy kh¸c. D­íi c¸i qu¹t trÇn quay vï vï vµ sù chñ täa cña th­ ký tßa so¹n NguyÔn Thanh §Þch, c¸c c¸n bé cña tê b¸o må h«i nhÔ nh¹i phª ph¸n tÝnh chÊt nh©n ®¹o phi giai cÊp cña nh÷ng bé phim x«-viÕt : Sè PhËn Con Ng­êi, §µn SÕu Bay Qua vµ Bµi Ca Ng­êi LÝnh(5). Dï kh«ng t¸n thµnh, mçi ng­êi còng ph¶i phô häa ®«i ba c©u v« th­ëng v« ph¹t. T«i ngåi im. Ngåi im còng lµ mét th¸i ®é, vµ c¸c nhµ m¸c-xÝt cÊp ph­êng nh×n t«i b»ng cÆp m¾t h»n häc. May cho t«i, bÝ th­ chi bé Hoµng Nguyªn Kú lµ mét häa sÜ. Anh chØ gi÷ ý thøc tæ chøc ®Õn møc võa ®ñ. Anh dÆn t«i : "Chí cã ph¸t biÓu ngang x­¬ng ®Êy nh¸ !".

Nh©n ®ît häc tËp chèng chñ nghÜa xÐt l¹i hiÖn ®¹i, nh÷ng chång b¸o l­u cña tßa so¹n ®­îc mang ra. D­íi ¸nh s¸ng cña NghÞ quyÕt 9, ng­êi ta ®äc l¹i c¸c sè b¸o xuÊt b¶n mét hai n¨m tr­íc b»ng kÝnh lóp. Mét sè bµi bÞ mang ra phª ph¸n, trong ®ã kh«ng thÓ thiÕu nh÷ng bµi cña t«i. May cho t«i - nh÷ng c©u ch÷ bÞ ®em ra mæ xÎ, bÞ lªn ¸n hãa ra l¹i lµ cña quý vÞ Ph¹m V¨n §ång, Tr­êng Chinh, Lª DuÈn, mµ t«i ®· l­êi biÕng cãp vµo bµi viÕt. ThËm chÝ t«i cßn nghÞch ngîm ®ãng vai ph¶n tØnh, ®Ò nghÞ cho t«i ®­îc nghØ häc ®Ó ngay lËp tøc viÕt th­ lªn c¸c vÞ l·nh ®¹o. T«i giËn c¸c vÞ l¾m, t«i nhÊt quyÕt buéc c¸c vÞ ph¶i c«ng khai nhËn sai lÇm, chÝnh v× c¸c vÞ mµ t«i sai lÇm theo. Th­ ký tßa so¹n tØnh giÊc ®Êu tranh véi v· ng¨n t«i l¹i.

Kh«ng khÝ chØnh huÊn t­ëng ®· vÜnh viÔn lïi xa vµo qu¸ khø nay trë l¹i víi søc m¹nh gÊp ®«i.

N¹n nh©n ®Çu tiªn cña cuéc tiÕn c«ng Çm Ü vµo chñ nghÜa xÐt l¹i lµ Minh Tranh, gi¸m ®èc Nhµ xuÊt b¶n Sù ThËt. Lµ mét Nhµ xuÊt b¶n chuyªn cho ra nh÷ng cuèn kinh ®iÓn cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin, lÏ th­êng gi¸m ®èc ph¶i lµ ng­êi con trung thµnh cña nh÷ng gi¸o ®iÒu m¸c-xÝt. Ai ngê Minh Tranh l¹i lµ mét trong nh÷ng tªn xÐt l¹i cøng ®Çu. MÊy anh c¸n bé tuyªn gi¸o kh«ng cã th«ng tin cËp nhËt, kh«ng biÕt t«i lµ phÇn tö cã nghi vÊn nãi víi t«i : "Bän xÐt l¹i cã ba ph¸o ®µi kiªn cè lµ ViÖn TriÕt häc, Nhµ xuÊt b¶n Sù ThËt vµ ûy ban khoa häc nhµ n­íc". ViÖn TriÕt cã Hoµng Minh ChÝnh, Nhµ xuÊt b¶n Sù ThËt cã Minh Tranh, cßn ûy ban khoa häc nhµ n­íc th× cã T¹ Quang Böu.

Minh Tranh kh«ng bÞ h¹ ngôc. ¤ng ®­îc §¶ng ban cho ©n huÖ ®­îc rêi bá c¸i ghÕ gi¸m ®èc mµ chÝnh «ng kh«ng thiÕt tha. Tr­íc khi rêi Hµ Néi «ng tíi chia tay víi cha t«i. Hai ng­êi l÷ng th÷ng ®i bé däc ®­êng Hai Bµ Tr­ng. T«i kh«ng biÕt hä nãi g× víi nhau trong buæi chiÒu ®Çy l¸ rông h«m ®ã. Cha t«i ®¸nh gi¸ cao Minh Tranh, coi «ng lµ mét ®ång chÝ cã häc vµ cã tinh thÇn c¸ch m¹ng kiªn ®Þnh. T«i kh«ng râ Minh Tranh ®i ®©u. ¤ng biÕn khái thµnh phè, nh­ rêi xa æ dÞch. Kh«ng ai nghÜ «ng sî. Mäi ng­êi ®Òu hiÓu - «ng ®i v× ch¸n ng¸n.

T«i buån. T«i ng¬ ng¸c. T«i kh«ng thÓ hiÓu næi nh÷ng lêi thãa m¹ bçng d­ng næi lªn ®ïng ®ïng nh»m vµo mét kÎ thï kh«ng biÕt mÆt. Cø nh­ thÓ mäi ng­êi chung quanh t«i bÊt th×nh l×nh ph¸t ®iªn. Kh«ng ®iªn th× kh«ng thÓ nãi ra nh÷ng luËn ®iÖu phi nh©n nh­ thÕ víi bÌ b¹n, anh em m×nh. §Õn chñ nghÜa M¸c hä còng chØ biÕt bËp bâm th× lµm sao hä biÕt ®­îc mÆt ngang mòi däc c¸i chñ nghÜa xÐt l¹i chñ nghÜa M¸c nã thÕ nµo.

Nh×n s©u vµo phong trµo chöi bíi chñ nghÜa xÐt l¹i, t«i rïng m×nh. Ch­a bao giê t«i chøng kiÕn mét sù h­ háng trong t©m hån ng­êi nh­ thÕ. Ng­êi ta bíi l«ng t×m vÕt trong c¸c ®ång chÝ víi nhau, ng­êi nä vu c¸o ng­êi kia, anh nµy h¹i anh kh¸c, ®Êu ®¸ nhau kh«ng th­¬ng tiÕc. May lµ sè ®«ng vÉn cè gi÷ ®¹o ®øc truyÒn thèng. Hä tham gia cuéc ®¹i ®Êu ®¸ do §¶ng ®Ò x­íng mét c¸ch võa ph¶i, chØ ®ñ ®Ó tr×nh ra c¸i lËp tr­êng kh«ng thÓ thiÕu, ®Ó cÊp trªn khái quªn hä trong nh÷ng ®ît xÐt lªn l­¬ng, xÐt th¨ng chøc. Mçi ng­êi ®Òu cã nh÷ng ®øa con ph¶i nu«i, mét ng©n s¸ch gia ®×nh eo hÑp, tÊt c¶ ®Òu bÞ viªm mµng tói, nh­ chóng t«i th­êng cay ®¾ng tù nh¹o b¸ng. Nçi sî h·i bÞ §¶ng nghi ngê lµm cho ng­êi ta ph¶i ra søc chøng minh r»ng hä tr­íc sau mét lßng mét d¹ trung thµnh víi §¶ng.

C¸i sî ®­îc vun trång, ch¨m bãn nhiÒu n¨m ®· cho vô mïa béi thu.

N¨m 1963 t«i cã viÕt mét kÞch b¶n ®iÖn ¶nh nhan ®Ò §ªm Cuèi Cïng, Ngµy §Çu Tiªn. Néi dung kÓ chuyÖn mét anh du kÝch ®­êng s¾t trong ®ªm chãt cña chiÕn tranh ®· lÆn léi ®i gì tr¸i m×n anh dÆt vµ dù tÝnh sÏ ®­îc giËt næ s¸ng h«m sau. LÖnh ngõng b¾n lµm ®¶o lén kÕ ho¹ch cña anh. Anh du kÝch ®· mÊt c¶ gia ®×nh trong chiÕn tranh. Anh coi chó bÐ liªn l¹c ®i cïng anh nh­ con ruét. Hai ng­êi bÞ qu©n Ph¸p trong mét ®ån ven ®­êng ph¸t hiÖn. Chó bÐ hy sinh. V­ît qua nçi ®au anh du kÝch tiÕp tôc gì m×n, thùc hiÖn lÖnh trªn. KÞch b¶n ®­îc th«ng qua ®Ó ®­a vµo s¶n xuÊt. Nh÷ng biªn tËp viªn X­ëng phim truyÖn Hµ Néi t©m ®¾c ®o¹n cuèi t¶ con tµu dõng l¹i tr­íc ng­êi du kÝch ®­êng s¾t võa gì xong qu¶ m×n. Nh÷ng ng­êi lÝnh Ph¸p trªn chuyÕn tµu "ng­îng nghÞu th¸o nh÷ng c¸i mò s¾t nÆng nÒ xuèng, cÇm tr­íc bông b»ng hai tay, nh­ c¸ch cÇm mò phít, ®Çu cói thÊp tr­íc thi hµi ng­êi du kÝch tÝ hon, ng­êi anh hïng ®· cøu hä khái c¸i chÕt cÇm ch¾c...Tr­íc khi lµ lÝnh, mäi ng­êi lÝnh ®Òu lµ d©n".

Anh Ph¹m V¨n Khoa(6) ®Ò nghÞ t«i ®Ó anh lµm ®¹o diÔn. §oµn lµm phim ®­îc thµnh lËp. T«i ®­îc lÜnh mét mãn t¹m øng kha kh¸ cho kÞch b¶n, lµ cña hiÕm trong nh÷ng n¨m Êy. KÞch b¶n hoµn toµn phï hîp víi tinh thÇn h­íng vÒ nÒn hßa b×nh chung vµ t×nh h÷u nghÞ gi÷a c¸c d©n téc. Nh÷ng nhµ ®iÖn ¶nh ViÖt Nam võa dù Liªn hoan phim ë Leiptzig(7) vÒ ®· nghÜ tíi Gi¶i th­ëng lín hoÆc mét Huy ch­¬ng vµng cho nÒn ®iÖn ¶nh n­íc nhµ.

§ïng mét c¸i, t­íng NguyÔn ChÝ Thanh ®¨ng ®µn diÔn thuyÕt trong mét héi nghÞ c¸n bé trung cao cÊp qu©n ®éi kÞch liÖt lªn ¸n kÞch b¶n nµy. ¤ng t­íng n«ng d©n buéc téi t¸c gi¶ kÞch b¶n tr¾ng trîn tuyªn truyÒn cho chñ nghÜa nh©n ®¹o chung chung, tÝnh ng­êi chung chung bªn ngoµi tÝnh giai cÊp. Giäng ®iÖu cña NguyÔn ChÝ Thanh khi phª ph¸n c¸c t¸c phÈm v¨n häc kh«ng kh¸c giäng ®iÖu §µi ph¸t thanh B¾c Kinh lµ mÊy.

Bé phim ch­a ®­îc quay bÞ ®×nh l¹i, coi nh­ xãa sæ.

Håi Êy X­ëng phim truyÖn ViÖt Nam ®· cho ®¸nh m¸y kÞch b¶n §ªm Cuèi Cïng Ngµy §Çu Tiªn thµnh nhiÒu b¶n ®Ó chuyÓn cho c¸c c¬ quan v¨n nghÖ nghiªn cøu, hi väng dïng ý kiÕn cña nhiÒu nguån d­ luËn kh¸c nhau buéc NguyÔn ChÝ Thanh rót l¹i ý kiÕn cña «ng(8). Nh­ng ch¼ng ai d¹i g× ®èi ®Çu víi viªn ®¹i t­íng nhµ quª tù thÞ trong c¶nh lo¹n l¹c cña cuéc ®Êu tranh kh«ng biÕt lèi ra ë ®©u.

Thêi gian nµy c¸c nhµ l·nh ®¹o bçng næi c¬n sÝnh v¨n ch­¬ng. C¸c nhµ-th¬-l·nh-tô xuÊt hiÖn, lóc ®Çu cßn bÏn lÏn, cßn dÌ dÆt, cµng vÒ sau cµng tù nhiªn. NguyÔn ChÝ Thanh kh«ng lµm th¬ ®­îc nh­ Tr­êng Chinh, Lª §øc Thä(9) th× lµm nhµ phª b×nh. C¸c t¸c phÈm vèn ®· bÞ c¸c tªn lÝnh g¸c cæng t­ t­ëng ë c¸c Nhµ xuÊt b¶n, c¸c cÊp tuyªn gi¸o xÐt nÐt duyÖt ®i duyÖt l¹i, nay l¹i thªm «ng t­íng Qu¶ng L¹c(10) nh¶y vµo soi mãi. L¸c ®¸c còng cã nh÷ng t¸c phÈm kh«ng ®Õn nçi tåi, nh­ng chØ cÇn trong ®ã cã vµi dßng kh«ng võa lßng «ng t­íng, thÕ lµ sÊm sÐt l¹i næi lªn ®ïng ®ïng trªn bÇu trêi v¨n ch­¬ng, t¸c gi¶ cña chóng bÞ ®¸nh t¬i t¶. §ã lµ nh÷ng tr­êng hîp x¶y ra víi Hµ Minh Tu©n (tiÓu thuyÕt Vµo §êi), víi Phï Th¨ng (tiÓu thuyÕt Ph¸ V©y).

T«i ®· ®i h¬i xa sù kiÖn trong Háa Lß.

Côc tr­ëng Côc chÊp ph¸p b¾t t«i ph¶i chê ®îi mét lóc l©u ®Ó t«i ý thøc ®­îc tÇm quan träng cña ®iÒu y sÏ nãi :

- QuyÕt ®Þnh míi nhÊt cña §¶ng vÒ viÖc xö lý vô cña c¸c anh lµ nh­ sau...

T«i ch¼ng bao giê hiÓu næi kh¸i niÖm §¶ng trong nh÷ng «ng c¸n bé nµy. Hä th­êng nãi §¶ng chñ tr­¬ng thÕ nµy, §¶ng quyÕt ®Þnh thÕ nä, nh­ng §¶ng lµ §¶ng nµo - Bé ChÝnh trÞ, Ban BÝ th­, Ban tæ chøc Trung ­¬ng, hay lµ ®¶ng ®oµn Bé th× ng­êi ta l¹i kh«ng nãi râ. T¹i ®ång b»ng s«ng Hång thËm chÝ t«i cßn ®­îc nghe mét c©u nãi thÕ nµy trong mét héi nghÞ c¸n bé x· :"Chóng ta ®· cÊy hÕt diÖn tÝch theo ®óng kÕ ho¹ch trªn giao xuèng trong ®iÒu kiÖn"toµn §¶ng toµn d©n ho gµ...". Hãa ra toµn §¶ng cã nghÜa lµ c¸i §¶ng bÐ cña x·, cã khi chØ lµ mét chi bé m­¬i ng­êi, chø kh«ng ph¶i c¸i §¶ng to. Kh«ng hiÓu c¸i §¶ng mµ ngµi côc tr­ëng ®ang nãi tíi cã ph¶i lµ §¶ng to kh«ng, hay chØ lµ §¶ng bÐ, §¶ng ®oµn Bé Néi vô ch¼ng h¹n ?

T«i d¸n m¾t vµo mÆt y, chê ®îi lêi ph¸n quyÕt cña §¶ng.

- Bé ChÝnh trÞ ®· häp vµ quyÕt ®Þnh ®Ó vô cña c¸c anh trong ph¹m vi néi bé.

T«i kh«ng tin ë tai m×nh. ThÕ tøc lµ chñ tr­¬ng cña c¸i §¶ng lín råi ! Kh«ng ph¶i cña §¶ng bÐ !

- Do ®ã - y nãi tiÕp, cè ý ®Ó t«i nuèt tõng lêi - vô ¸n sÏ ®­îc xö lý néi bé, coi nh­ m©u thuÉn n¶y sinh trong néi bé §¶ng, néi bé nh©n d©n, néi bé phong trµo céng s¶n quèc tÕ, chø kh«ng ¸p dông luËt ph¸p hoÆc c¸c biÖn ph¸p xö lý hµnh chÝnh...

Chao «i, ch¼ng lÏ mét sù b¾t bí ån µo nh­ thÕ, rïm beng d­ luËn nh­ thÕ, ®Ó råi kÕt thóc lÆng lÏ thÕ nµy ­ ? Nhµ cÇm quyÒn ®· tØnh, hay lµ d­ luËn x· héi ®· ®¸nh thøc hä ?

Xö lý néi bé cã nghÜa lµ chóng t«i sÏ ®­îc th¶, sÏ ®­îc trë vÒ nhµ m×nh, sau khi ph¶i viÕt nh÷ng b¶n x­ng téi, ph¶i ®Êm ngùc mµ kªu rªn thèng thiÕt mea culpa, mea maxima culpa(11). Mét thø xµ l¸ch chØnh huÊn trén xµ lim ?

H·y c¶nh gi¸c, kh«ng cã lÏ mäi chuyÖn l¹i ®¬n gi¶n nh­ vËy.

- Cã ph¶i chóng t«i s¾p ®­îc vÒ ? - t«i thäc mét mòi th¨m dß - §¶ng bao giê còng s¸ng suèt.

- C¸i ®ã t«i kh«ng biÕt - Tróc nh¨n nhã - §¶ng sÏ th¶ c¸c anh h«m nay, ngµy mai hay th¶ lóc nµo lµ do §¶ng quyÕt ®Þnh. Mµ gi¸ cã biÕt chóng t«i còng kh«ng ®­îc phÐp nãi tr­íc khi §¶ng lÖnh xuèng cho chóng t«i.

Y nãi trµng giang ®¹i h¶i mét håi vÒ chÝnh s¸ch nh©n ®¹o cña §¶ng, r»ng chñ tr­¬ng cña §¶ng bao giê còng nhÊt qu¸n lµ trÞ bÖnh cøu ng­êi. V¶ l¹i, phßng bÖnh h¬n ch÷a bÖnh, thËm chÝ cã tr­êng hîp ch­a tíi møc ph¶i b¾t mµ §¶ng vÉn b¾t th× ch¼ng qua còng chØ nh»m ®Ó c¸c anh kh«ng ®i qu¸ xa. §¶ng ®au lßng l¾m, y nãi, khi ph¶i b¾t c¸n bé cña m×nh, nh­ng trong sù viÖc cô thÓ nµy nh÷ng hµnh ®éng sai tr¸i cña chóng t«i ®· v­ît qu¸ giíi h¹n mµ §¶ng cã thÓ chÞu ®ùng, cho nªn §¶ng buéc ph¶i dïng biÖn ph¸p giam gi÷, tuy nhiªn giam gi÷ thÕ nµy còng kh«ng nh»m môc ®Ých nµo kh¸c h¬n lµ "gi¸o dôc c¸c anh, ®Ó ®­a c¸c anh trë l¹i trong lßng §¶ng..."

NghÜa lµ, than «i, ch¼ng cã g× míi. Chóng t«i vÉn tiÕp tôc ë tï. L¹y Chóa t«i lßng lµnh ! §¶ng cña chóng t«i tèt qu¸, tö tÕ qu¸ !

T«i buån ngñ. Dï sao con bÐc-giª cña Huúnh Ngù còng lµm t«i ngñ Ýt h¬n lµ kh«ng cã nã. T«i nãi ngñ Ýt h¬n v× ®ßn ®¸nh cña Huúnh Ngù kh«ng g©y ®­îc hiÖu qu¶ mong muèn. Thµnh xÐ mét môn giÎ, t­íc sîi t¬i ra nh­ b«ng, chóng t«i vª l¹i lµm nïi nhÐt vµo lç tai, g¾ng råi còng ngñ ®­îc.

T«i cói xuèng, giÊu c¸i ng¸p trÑo quai hµm.

- Së dÜ §¶ng giao viÖc tr«ng nom c¸c anh cho c¬ quan an ninh chóng t«i v× c¬ quan chóng t«i cã ®iÒu kiÖn tèt nhÊt, thÝch hîp nhÊt ®Ó gióp ®ì c¸c anh c¶i t¹o t­ t­ëng...

T«i kh«ng nhÞn ®­îc c­êi. Th× ra ng­êi ta tin r»ng xµ lim Háa Lß lµ ®iÒu kiÖn thÝch hîp nhÊt, tèt nhÊt cho sù c¶i t¹o t­ t­ëng. Cø ®µ nµy §¶ng sÏ lÇn l­ît cho hÕt thÈy c¸n bé vµo ë xµ lim ®Ó cho t­ t­ëng hä tiÕn bé h¬n, trung thµnh víi chñ nghÜa x· héi h¬n.

- C¸c anh ®ang lµm mét c«ng viÖc rÊt cÇn thiÕt cho §¶ng, ®ã lµ : b»ng nh÷ng b¸o c¸o cña m×nh gióp §¶ng cñng cè tæ chøc, ®Ó §¶ng ®· v÷ng m¹nh råi cßn v÷ng m¹nh h¬n n÷a. Cã nghÜa lµ ngay t¹i ®©y c¸c anh còng cã c«ng t¸c ®Ó lµm, còng tham gia chèng Mü cøu n­íc.. Chóng t«i cã tr¸ch nhiÖm gióp ®ì c¸c anh hoµn thµnh nhiÖm vô. C«ng viÖc cña chóng ta cµng ®­îc tiÕn hµnh khÈn tr­¬ng bao nhiªu th× Trung ­¬ng cµng cã ®iÒu kiÖn quyÕt ®Þnh t­¬ng lai cña c¸c anh sím bÊy nhiªu. T«i mong chãng ®­îc gÆp l¹i c¸c anh trªn nh÷ng c­¬ng vÞ c«ng t¸c míi...

Trêi hìi, cø nh­ t«i lµ ®øa trÎ kh«ng b»ng ! Ban tæ chøc Trung ­¬ng muèn qu¨ng mét mÎ l­íi lín ®©y. Nh­ng sai nh÷ng con chim måi ngí ngÈn ®i lµm mÑ m×n th× ngu qu¸ !

Viªn côc tr­ëng kh«ng nhËn thÊy c¸i nhÕch mÐp cña t«i.

- T«i còng th«ng b¸o ®Ó c¸c anh ®­îc biÕt : chiÕu cè c«ng lao cña c¸c anh ®èi víi c¸ch m¹ng, §¶ng gi÷ nguyªn biªn chÕ cho c¸c anh. Gi÷ nguyªn biªn chÕ cã nghÜa lµ c¸c anh vÉn ®­îc h­ëng nguyªn l­¬ng, nh­ng gia ®×nh chØ ®­îc lÜnh mét nöa, cho tíi khi c¸c anh trë vÒ. Mäi tiªu chuÈn cung cÊp ë ngoµi thÕ nµo ë ®©y thÕ vËy, nguyªn nh­ tr­íc ...Tiªu chuÈn thÞt cña anh bao nhiªu nhØ ?

- Mét c©n.

- H¬n c¶ t«i ®Êy. §­êng bao nhiªu ?

- C©n r­ìi.

- NhiÒu thÕ ?

Nghe trong c©u hái cña y cã ©m s¾c khã chÞu. Y tiÕc cho nhµ n­íc hay ghen tÞ víi t«i ?

T«i l¹nh nh¹t :

- §ã lµ tiªu chuÈn cho phãng viªn ph¶i c«ng t¸c xa tßa so¹n trong ®iÒu kiÖn chiÕn tranh(12)...

- Ra thÕ ! Anh sÏ ®­îc h­ëng ®óng tiªu chuÈn cña anh khi cßn ë ®©y, coi nh­ ®ang c«ng t¸c xa tßa so¹n...

Tõ chç chóng t«i ®ang ngåi tíi phßng lµm viÖc cña t«i t¹i tßa so¹n ch­a ®Çy hai tr¨m mÐt tÝnh theo ®­êng chim bay. Theo c¸ch y diÔn ®¹t th× kh«ng ph¶i t«i ®ang ë tï, t«i chØ c«ng t¸c xa tßa so¹n mµ th«i.

Kh«ng biÕt trong nh÷ng ngµy nµy ë tßa so¹n ng­êi ta ®ang nãi g× vÒ t«i ? NhiÒu ng­êi th­¬ng t«i, t«i biÕt. KÓ c¶ nh÷ng ng­êi buéc ph¶i nãi theo §¶ng r»ng t«i lµ tªn ph¶n ®éng. Víi nöa l­¬ng cña t«i vî t«i khã bÒ xoay xáa ®Ó nu«i hai ®øa con. Khi ch­a bÞ b¾t l­¬ng t«i ®· ch¼ng ra g×, nh­ng hµng th¸ng cßn kiÕm thªm chót Ýt b»ng nhuËn bót dÞch vµ viÕt, còng ®ì. Trong nh÷ng ngµy ®ã t«i kh«ng biÕt t«i s¾p cã ®øa con thø ba.

Sau khi cha t«i bÞ b¾t, gia ®×nh t«i ®­îc mét tæ s¶n xuÊt th­¬ng binh gióp ®ì. Kh«ng hÒ quen biÕt riªng cha t«i hoÆc t«i, c¸c anh th­¬ng binh thêi chèng Ph¸p tá ra cã lßng nh©n ¸i kh«ng ngê. ái ng¹i cho mét gia ®×nh c¸ch m¹ng bÞ trÊn ¸p, c¸c anh tù t×m ®Õn bµn c¸ch gióp chóng t«i sinh sèng. §ã lµ mét viÖc m¹o hiÓm. Ng«i nhµ sè 5 Hai Bµ Tr­ng bÞ theo dâi ngµy ®ªm. Nh÷ng ng­êi ®Õn th¨m ®Òu bÞ c«ng an hái : ®Õn gÆp ai, cã viÖc g×, nãi nh÷ng chuyÖn g× ? C¸c anh ch©n thËt vµ méc m¹c trong sù ph¶n kh¸ng thÇm lÆng.

MÑ t«i lóc ®Çu cßn e dÌ : hay hä lµ c¸ ch×m(13) ? Ch¼ng bao l©u sau chóng t«i hiÓu ra : t×nh ®ång chÝ vÉn cßn l¹i trong nh÷ng con ng­êi b×nh dÞ.

C¸c anh ®· cã mÆt bªn c¹nh gia ®×nh t«i trong suèt thêi gian hai cha con t«i n»m trong tï. Chóng t«i m·i m·i coi c¸c anh lµ ©n nh©n. Lµm sao cã thÓ quªn anh Tr­êng côt mét tay mét ch©n, anh Phóc th­¬ng tÝch ®Çy m×nh, ®· nh­êng c¬m xÎ ¸o cho chóng t«i trong nh÷ng ngµy khèn khã.

Cho ®Õn ngµy t«i bÞ b¾t, chóng t«i ®· ®­îc lÜnh hai lÇn tiÒn c«ng d¸n tói ni-l«ng trong hîp ®ång mµ c¸c anh th­¬ng binh nh­êng cho.

MÑ t«i ®Õm tiÒn, nhÈm tÝnh, råi vui mõng ra mÆt :

- Sèng ®­îc, c¸c con ¹ !

§ang vui bµ bçng ngÈn ng­êi :

- NÕu chóng nã chÆn nèt c¶ ®­êng sèng nµy n÷a th× biÕt lµm sao ®©y ? Thêi Ph¸p thuéc mÑ cßn chèng chäi ®­îc, bän thùc d©n tiÕng thÕ chø kh«ng ®Õn nçi ¸c nh­ bän nµy. B©y giê khã l¾m, mäi sù lµm ¨n ®Òu khã, chóng nã bÞt kÝn mäi ®­êng, b¾t mäi ng­êi muèn sèng ph¶i phô thuéc chóng nã. L¹y Trêi, nÕu chóng nã kh«ng ph¸ th× c¸c anh Êy gióp ®­îc. MÑ tin c¸c anh Êy, cã c¸c anh Êy mÑ thÊy yªn t©m h¼n. Nh­ng nÕu c¸c anh kh«ng gióp ®­îc n÷a th× c¸c con ph¶i tù lo, tÝnh tr­íc ®i th× võa...

(1) Quµ gia ®×nh göi vµo cho ng­êi tï. Gäi b»ng tiÕp tÕ trong thêi kú nµy rÊt s¸t nghÜa, bëi v× phÇn nhiÒu quµ göi vµo lµ thùc phÈm ®Ó cho ng­êi tï ®ì ®ãi.

(2) NguyÔn Trung Thµnh, nguyªn vô tr­ëng Vô b¶o vÖ §¶ng vµo thêi kú ®¸nh xÐt l¹i. Trong th­ göi Tæng bÝ th­ §¶ng céng s¶n ViÖt Nam TrÇn Minh ViÖt (Lª Quang Dô), phã bÝ th­ thµnh ñy Hµ Néi kiªm phã chñ tÞch ûy ban hµnh chÝnh Hµ Néi, bÞ b¾t ngµy 18.10.1967 cã viÕt :"Hai ng­êi trùc tiÕp tham gia vô ®µn ¸p nµy lµ «ng Thµnh (nguyªn vô tr­ëng Vô b¶o vÖ §¶ng, Ban tæ chøc Trung ­¬ng) vµ «ng D­¬ng Th«ng (Bé Néi Vô)".

(3) Vµo thêi kú nµy cuèn Ng­êi Víi Ng­êi Lµ B¹n cña nhµ v¨n x«-viÕt Boris PolÐvoy ®ang bÞ nh÷ng lý thuyÕt gia céng s¶n ViÖt Nam phª ph¸n vÒ lËp tr­êng tÝnh ng­êi chung chung.

(4) Tuyªn truyÒn vµ gi¸o dôc.

(5) Vµo giai ®o¹n sau §¹i héi XX §CSLX, ngµnh ®iÖn ¶nh Liªn X« ®· cho ra ®êi nhiÒu t¸c phÈm tiÕn bé nh­ §µn SÕu Bay, Sè PhËn Con Ng­êi, Bµi Ca Ng­êi LÝnh...Nh÷ng t¸c phÈm nµy bÞ c¸c c¬ quan tuyªn gi¸o Trung Quèc, ViÖt Nam tÊn c«ng d÷ déi. §µi ph¸t thanh B¾c Kinh dµnh hµng th¸ng trêi ®Ó phª ph¸n chóng.

(6) Nguyªn gi¸m ®èc Quèc doanh chiÕu bãng vµ chôp ¶nh ®­îc thµnh lËp n¨m 1953, tiÒn th©n cña ngµnh ®iÖn ¶nh ViÖt Nam, n¨m 1954 lµm gi¸m ®èc X­ëng phim truyÖn Hµ Néi, råi ®¹o diÔn phim truyÖn.

(7) Mét tØnh thuéc Céng hßa D©n chñ §øc (§«ng §øc), th­êng ®­îc tæ chøc c¸c cuéc Liªn hoan phim trong c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa.

(8) Sau khi t«i ra tï, vµo cuèi thËp niªn 70, nhµ biªn kÞch Hoµng TÝch ChØ, gi¸m ®èc mét trong hai X­ëng phim truyÖn Hµ Néi muèn tiÕp tôc c«ng viÖc bá dë ®· cho ng­êi ®i t×m kÞch b¶n nµy, nh­ng kh«ng t×m ra. B¶n th¶o bÞ c«ng an thu khi kh¸m nhµ ®· kh«ng ®­îc tr¶ l¹i.

(9) Tr­êng Chinh cã bót danh Sãng Hång, Lª §øc Thä (Phan §×nh Kh¶i) dïng chÝnh bÝ danh.

(10) T­íng trong c¸c vë tuång, khi b­íc ra s©n khÊu bao giê còng vç ngùc x­ng danh "Nh­ ta ®©y...!". Qu¶ng L¹c lµ mét g¸nh h¸t thêi tr­íc C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m, sau lËp mét nhµ h¸t mang tªn cña g¸nh t¹i Hµ Néi.

(11) Lçi t¹i t«i, lçi t¹i t«i mäi ®µng (tiÕng la-tinh, lêi cÇu nguyÖn hµng ngµy cña tÝn ®å Thiªn chóa gi¸o).

(12) Vµo thêi gian nµy c¸n bé ®­îc mua nhu yÕu phÈm theo tiªu chuÈn hµng th¸ng nh­ sau : g¹o - 13,5kg, thÞt 0,3kg, ®­êng 0,5 kg, ®Ëu phô 1kg, v¶i 4,5m/n¨m... Nh­ng kh«ng ph¶i c¸c hµng tiªu chuÈn ®Òu ®­îc mua ®óng víi tªn gäi cña chóng : g¹o th­êng ®­îc thay b»ng ng« hoÆc nöa ng« nöa g¹o, thÞt th­êng ®­îc thay b»ng ®Ëu phô hoÆc c¸ kh« vv...

(13) C«ng an mËt.