Ch­¬ng nµy gåm nh÷ng ghi chÐplén xén vÒ sè phËn nh÷ng nh©n vËt ®­îc nãi tíië trªn. Nã ®­îc viÕt thªm do yªu cÇu cña nh÷ngb¹n ®· ®äc b¶n th¶o muèn biÕt ®o¹n tiÕpn»m ngoµi nh÷ng håi t­ëng.

T«i rêi Phong Quang ngµy 7 th¸ngChÝn n¨m 1976.

Cuéc gi· biÖt ®êi tï cñat«i, tr¸i víi h×nh dung th«ng th­êng, diÔn ra kh«ng®­îc ªm ¶. ChuyÖn thÕ nµy. Theo lÖ, ng­êitï ra tr¹i (tøc lµ ®­îc tha, m·n h¹n hoÆc kh«ng cãh¹n ®Ó mµ m·n) ph¶i viÕt mét b¶n nhËn téi,mét b¶n cam ®oan kh«ng t¸i ph¹m, kh«ng tiÕt lé bÝmËt cña tr¹i giam. B¶n nhËn téi, b¶n cam ®oan ®·®­îc so¹n s½n thµnh mÉu, chØ viÖc chÐp l¹i,ký tªn, lµ xong. Tï ®­îc tha lµm c¸i roÑt, nép BanGi¸m thÞ råi cuèn xÐo. Kh«ng ai nÊn n¸ thªm mét phót.

Kh«ng hiÓu sao, vµo ®óng c¸ithêi kh¾c sung s­íng nhÊt ®êi tï t«i l¹i næi ®iªn,nhÊt ®Þnh kh«ng chÞu lµm c¸i viÖc ®èi víi mäing­êi chØ cã gi¸ trÞ h×nh thøc Êy. T«i tuyªn bè s½nsµng ë tï thªm, ë bao l©u n÷a còng ®­îc, nh­ng t«isÏ chê cho tíi khi viÖc giam gi÷ t«i ®­îc lµm chos¸ng tá. T«i nãi : t«i kh«ng cã téi. Mµ ®· kh«ng cãtéi th× kh«ng thÓ nhËn téi ®­îc.

Nhïng nh»ng mét håi, phã gi¸mthÞ kÐo t«i vÒ phßng anh uèng trµ. §ã lµ mét anhc«ng an ®· ®øng tuæi, tÝnh t×nh nh©n hËu, dÔ th­¬ng,®­îc tï nh©n mÕn." Chóng t«i ch¼ng qua chØ lµmét thø thñ kho th«i, anh ¹. LÖnh trªn b¶o nhËp th×chóng t«i cho hµng vµo, lÖnh trªn b¶o xuÊt th× chohµng ra, - anh ph©n trÇn - Trªn lÖnh xuèng b¶o xuÊtmµ anh kh«ng chÞu ra th× chØ khæ mÊy th»ng t«i, råihái han kiÓm ®iÓm r¾c rèi l¾m". MÊy h«mtr­íc chÝnh anh ch¹y vµo tr¹i vui vÎ gäi t«i ra métchç råi th× thµo b¸o cho t«i biÕt cã tin ®ånMao s¾p chÕt : "Anh ®­îc vÒ ®Õn n¬iråi ! Mao chÕt lµ xong hÕt". T«i b¶o anh:"Chí véi mõng. Con ch¸u Mao ®«ng l¾m !".Trµ thuèc xong chóng t«i tháa thuËn mçi bªn nh©nnh­îng mét Ýt. T«i ra vÒ kh«ng viÕt b¶n nhËntéi n÷a, anh lµm thÕ nµo th× lµm, tù xoay xáa,chèng ®ì víi trªn. Nh­ng ®æi l¹i, t«i ph¶i nhËn têLÖnh T¹m Tha, trong ®ã téi cña t«i ®­îc ghi rârµnh rµnh lµ "ph¶n ®éng chèng chÕ ®é".

C¸i LÖnh T¹m Tha t«i gi÷®­îc h¬n mét tuÇn. Anh c«ng an khu vùc, l¹i còng métchµng trai dÔ th­¬ng nèt, ®Õn hái th¨m t«i, ®ßixem, xem xong nhÐt lu«n vµo xµ-cét, b¶o ®Ó lµmchøng tõ gèc cho viÖc nhËp hé khÈu sau nµy.

Anh Hoµng Minh ChÝnh tiÕc m·i :"B»ng Êy anh em, mçi m×nh cËu n¾m ®­îc têgiÊy quý nh­ thÕ lµm b»ng mµ ®Ó xæng mÊt.Tµi liÖu lÞch sö ®Êy !".

§óng lµ chØ m×nh t«i cã têgiÊy nh­ thÕ, anh em kh¸c chØ ®­îc c«ng an ®äccho nghe chø kh«ng cho gi÷. TiÕc thËt ! Nh­ng nÕunhµ cÇm quyÒn ®· quyÕt kh«ng thÝch chóng t«igi÷ nã th× hä ch¼ng thiÕu g× c¸ch, t«i nghÜ.Mµ ®óng thÕ. Lò ®Ö tö cña DuÈn-Thä, nh÷ngTrÇn Träng T©n, §µo Duy Tïng, NguyÔn §øc B×nhvÒ sau nµy, khi DuÈn-Thä b¨ng hµ hÕt c¶ råi,vÉn lÊp liÕm vô ¸n chóng t«i b»ng ®ñ mäigiäng l­ìi trÝ tr¸, thiªn h¹ ®Òu biÕt. T«icã gi÷ ®­îc tê giÊy Êy cho tíi b©y giê th× ®¸m Êycòng ch¼ng ng¹i. Ai chø hä d¸m x­ng x­ng b¶o r»nggiÊy gi¶ l¾m. T«i còng kh«ng nghÜ ra ph¶i gi÷ nã lµmb»ng cí, hoÆc lµm kû niÖm. Håi Êy Hµ Néi ch­acã tiÖm photocopy nµo. Chôp ¶nh còng nhiªu khª. Ch­ach¾c tiÖm ¶nh nµo ®· d¸m chôp thø giÊy têkiÓu nh­ thÕ, víi tinh thÇn c¶nh gi¸c b¶o vÖnåi c¬m hä sÏ lÔ phÐp hái chôp ®Ó lµm g×,nh»m môc ®Ých g× ?

ThÕ lµ vËt chøng cuèi cïngvµ duy nhÊt vÒ vô "nhãm xÐt l¹i chèng§¶ng" mÊt t¨m.

Giê thËm chÝ ng­êi ta cã chèib¨ng r»ng chóng t«i kh«ng hÒ bÞ giam gi÷ còng®­îc. Cã lÖnh tèng giam tèng giÕc g× ®©u.§­îc c¸i nhµ cÇm quyÒn cña chóng ta kh«ng ®Õnnçi mÆt tr¬ tr¸n bãng qu¸. Hä tr¸nh kh«ng nãitíi chuyÖn hä ®· bá tï chóng t«i, qu¶ cã vËy,nh­ng hä còng kh«ng chèi r»ng kh«ng. Khi cÇn d»nmÆt, hä khÐo lÐo nh¾c chóng t«i chí quªn chóng t«ilµ kÎ ®· cã tiÒn sù(1).

Ngµy r»m Th¸ng T¸m n¨m Êy gia®×nh chóng t«i ¨n b÷a c¬m ®oµn tô ®Çu tiªn sau chÝnn¨m mçi ng­êi mçi ng¶. Cha t«i còng ®· ®­îctrë vÒ Hµ Néi sau ba n¨m l­u ®Çy ë Nam §Þnh. ¤nggiµ xäm, da bäc x­¬ng. Lª DuÈn, Lª §øcThä, Tr­êng Chinh, TrÇn Quèc Hoµn nh×n thÊy «ng nh­thÕ ch¾c h¶ d¹. MÑ t«i vÉn lóc trªn nhµ lóc d­íibÕp, tÊt t¶ ®ñ viÖc, y nh­ trong ng«i nhµ ch­ahÒ cã b·o t¸p ®i qua. Con g¸i ót t«i ®øng tõ xaquan s¸t t«i, chµo t«i b»ng chó. Sau khi so kü bøc ¶nht«i chôp víi vî con tr­íc khi bÞ b¾t víi ng­êi võatõ nhµ tï trë vÒ nã míi ng­îng nghÞu gäi t«ib»ng bè. Vî t«i gµy cßm, xanh xao, c¸c con t«i vâ vµngtrong quÇn ¸o v¸ ch»ng v¸ ®ôp.

T«i ®­îc tha cã ®iÒukiÖn : Bé Néi Vô b¸o cho gia ®×nh t«i biÕt§¶ng chñ tr­¬ng tha t«i råi, nh­ng ph¶i cã mét c¬quan nhËn t«i vµo lµm th× t«i míi ®­îc vÒ. MÑt«i, vî t«i, c¶ nhµ t«i nhê hÕt ng­êi nµy tíing­êi kh¸c, ch¹y v¹y kh¾p n¬i ®Ó kiÕm cho t«imét chç lµm. C¸i ®iÒu kiÖn §¶ng ra khãqu¸, o¸i o¨m qu¸ - ch¼ng ai d¹i g× nhËn mét nh©n vËtchèng §¶ng vÒ c¬ quan, xÝ nghiÖp m×nh. R¸chviÖc l¾m. Kh«ng d­ng l¹i bÞ c«ng an theo dâi. Thêibuæi th× khã kh¨n, ai còng ph¶i sai mét tÝ ®Ó mµsèng, c¸i g× còng ®óng nguyªn t¾c th× chÕt nh¨nr¨ng. ThÕ mµ råi còng cã ng­êi d¸m nhËn, míi kú,míi quý. T«i ®­îc th¶ ra, nh­ng kh«ng ph¶i th¶vÒ nguyªn qu¸n, mµ vÒ C«ng ty cung øng vËtliÖu x©y dùng Hµ-S¬n-B×nh(2). TiÕng lµ t«i ®­îc nhËn vÒc«ng ty lµm ch©n bèc v¸c (c¸i hîp ®ång t¹m tuyÓnlµm c«ng nh©n bèc v¸c ®Õn nay t«i cßn gi÷ ®­îc),nh­ng c¸c anh l·nh ®¹o c«ng ty kh«ng cho t«i ®i bècv¸c lÊy mét buæi, gi÷ t«i ë v¨n phßng c«ng ty gäilµ ®Ó gióp viÖc ban gi¸m ®èc.

Trong chÝn n¨m tï, x· héi thay®æi nhiÒu. B¹n bÌ ng­êi mÊt ng­êi cßn. NhiÒuch¸u khi t«i ë ngoµi cßn ®¸nh kh¨ng ®¸nh ®¸o nay ®·thµnh liÖt sÜ, ®Õn th¨m gia ®×nh b¹n chØ thÊych¸u tõ trªn ban thê ngã m×nh hê h÷ng.

Anh NguyÔn Träng LuËt ®· qua®êi mÊy n¨m tr­íc, kh«ng ai b¸o nªn t«i kh«ng ®­îctin. Thµnh thö c¸i dù ®Þnh «m Êp trong tï r»ng khi trëvÒ thÓ nµo còng ph¶i ®Õn th¨m anh ngay kh«ngthµnh. ChÞ vµ c¸c ch¸u vÉn ë ngâ Ch©n CÇm, cuéc sèngvÉn ®¹m b¹c nh­ khi anh cßn sèng. ChÞ nãi anh ch¼ng®Ó l¹i g× cho vî con. T«i an ñi chÞ, r»ng theochç t«i biÕt th× nh÷ng ng­êi c¸ch m¹ng ch©nchÝnh ®Òu ch¼ng ®Ó l¹i g× cho nh÷ng ng­êith©n. Trõ lßng kÝnh träng cña ng­êi ®êi. ThÕ®· lµ nhiÒu l¾m råi, ®· quý l¾m råi. T«i®¹p xe ®i V¨n §iÓn th¨m mé anh, cïng víi b¸c sÜPhan. B¸c sÜ Phan nãi tr­íc khi chÕt anh th­êng nh¾ct«i. Anh buån, nãi r»ng anh lµ ng­êi thua cuéc, nh­ngthua trong canh b¹c bÞp vÜ ®¹i víi mét bande des salauds(3) th× còng ch¼ng xÊu hæ cho l¾m. Anh®­îc ch«n ë Khu A, khu "vÜnh viÔn", lµ khukh«ng ph¶i c¶i t¸ng ®Ó rêi ®i n¬i kh¸c. Chóng t«ith¾p h­¬ng cho anh vµ cho nh÷ng ng«i mé gÇn ®Êy, cñanh÷ng ng­êi ®¸ng kÝnh vµ cña c¶ nh÷ng ng­êi kh«ng®¸ng kÝnh bao nhiªu.

T«i ®­îc b¸c sÜ Phan, anh §ÝchnhiÖt t×nh gióp ®ì trong viÖc ®iÒu trÞ cÊptèc nh÷ng bÖnh m¹n tÝnh ®eo ®¼ng theo t«i tõ nhµtï. Anh §Ých kh«ng tr¸ch t«i mét c©u vÒ vô t«ikhuyªn anh trë l¹i c«ng t¸c ®Ó bÞ th¶i håi. B¹nbÌ mang tíi cho t«i sè quÇn ¸o ®ñ dïng Ýt nhÊt cònghai m­¬i n¨m, ®Õn nçi t«i ph¶i mang cho bít c¸cb¹n nghÌo h¬n. Tuy t«i võa ë tï ra, nh­ng sè b¹n cßnnghÌo h¬n t«i trong t×nh tr¹ng ®ã hãa ra còng kh«ngÝt.

Hµ Néi cßn tiªu ®iÒu h¬n khit«i ch­a bÞ b¾t. Ng­êi ta vÉn nh¸o nh¸c ®i Nam, "miÒnNam nhËn hä, miÒn B¾c nhËn hµng". Nhµt«i ®· cã v« tuyÕn truyÒn h×nh, còng quµ cñahä hµng miÒn Nam cho. Tèi ®Õn c¶ nhµ qu©yquÇn xem phim t×nh b¸o Bungari Trªn Tõng C©y Sè. C¬m®én m× sîi, m× bét, bo bo, ng«, c¸i g× còng cã mïibao t¶i. Mét lÇn, mÑ t«i hít h¶i tõ d­íi bÕp ch¹ylªn : "Sao, cã ph¸t thªm phiÕu sa-tanh µ?". C¶ nhµ c­êi Çm. MÑ t«i lÇm - ®ã lµ ph¸tthanh viªn b¸o trªn tivi ch­¬ng tr×nh chiÕu phim s¾ptíi : "MiÕu Sa-t¨ng".

D­¬ng T­êng tÊt t¶ kiÕmviÖc cho t«i lµm. C«ng viÖc ®Çu tiªn t«i cã®­îc lµ dÞch c¸c bµi b¸o khoa häc vµ lµm tængthuËt c¸c s¸ch n­íc ngoµi cho ViÖn th«ng tin khoahäc x· héi. Trong sù cÊp viÖc cho t«i lµm chÞ§ç Thóy Hµ, c¸n bé cña ViÖn, lµ ng­êi ®ì®Çu h¨ng h¸i. T×nh h×nh chÝnh trÞ tuy cã kh¸c tr­íc,nh­ng kh¸c kh«ng nhiÒu l¾m, ai gióp ®ì t«i ng­êi®ã ph¶i bá ra nÕu kh«ng nhiÒu th× còng mét Ýttinh thÇn dòng c¶m.

Anh Lª SÜ ThiÖn, gi¶ng viªnth«ng tin thêi tr­êng Lôc qu©n, t×m ®­îc t«i tronglóc t«i ®ang lóc tóng quÉn. Còng nh­ TrÇn Quèc Thµnh,trong anh cã mét anh bé ®éi sèng dai. Anh th­¬ng t«il¾m. Anh khuyÕn khÝch t«i m¹nh d¹n b­íc vµo nh÷ngc«ng viÖc tr­íc kia n»m m¬ còng kh«ng thÊy ®ÓkiÕm sèng. T«i ®i lµm thî c¸n cao su, ®óc tay phanhxe ®¹p, ®ïn ®å nhùa, nÊu gang dÎo, lµm "ve"quÐt t­êng, lµm bét në cho c¸c bµ b¸n ch¸o quÈy...C¸i g× kh«ng hiÓu anh gi¶ng cho cÆn kÏ. T«i còng cèhäc c¸c nghÒ anh d¹y ®Ó kiÕm sèng. VÊtv¶ rÊt nhiÒu, nh­ng t«i c¶m thÊy sung s­íng v×m×nh ®­îc lµ m×nh. Gi¸ hä cã cho t«i trë vÒvíi nghÒ b¸o ch¾c t«i còng nghÜ c¸ch chèi tõ.

Cã h«m ®i lµm ë x­ëng cao suvÒ qua YÕt Kiªu t«i rÏ vµo th¨m V¨n Cao. Nh×nt«i gµy cßm lam lò, V¨n Cao ®Ó r¬i n­íc m¾t xuèngchÐn r­îu.

Nh÷ng c«ng viÖc ph¶i lµm ëchç kh¸c th× th«i, chø c«ng viÖc nµo lµm ë nhµ®Òu cã bµn tay vî t«i tham gia. NhÊt lµ håi t«ilµm nhuém m¹ kim lo¹i, chèc l¹i röa, nh¸t l¹i röa, vît«i ch¹y trªn g¸c xuèng nhµ, d­íi nhµ lªn g¸c, cønh­ ®Ìn cï, da tay ng©m n­íc nhiÒu bît ra, tr«ngmµ th­¬ng. §­îc c¸i cã c«ng viÖc th× cãtiÒn, vî con t«i dÇn cã da cã thÞt, kh«ng ®Õnnçi gµy cßm nh­ tr­íc, lµ ®iÒu phÊn khëi nhÊtcho t«i. Cã tiÒn råi, t«i mua c¸i tñ l¹nh tr­íctiªn, sau mua xe m¸y, tivi. Håi ®ã ë Hµ Néi cã c©u : "Tivi,tñ l¹nh, Honda. Cã ba thø Êy míi ra con ng­êi".L¹i nhí tíi Huúnh Ngù vµ c©u nãi cña anh ta "§¶ngnu«i d¹y anh nªn ng­êi. Kh«ng cã §¶ng Êy µ, cã mµr· häng !". Thêi ®¹i b¾t ®Çu ®æi thay.Ng­êi ta c¶m thÊy hoµn toµn cã thÓ lµm ng­êi®­îc mµ kh«ng cÇn cã §¶ng, nhÊt lµ c¸i §¶ng lócnµo còng bï lu bï loa kÓ c«ng víi nh÷ng kÎ g¾n bãvíi §¶ng b»ng sîi xÝch.

Trong thêi gian cßn ë Hµ Néi t«imuèn t×m anh TrÇn Quèc Thµnh l¾m, nh­ng kh«ng sao t×m®­îc. Vô cña anh ng­êi nãi cã xö, ng­êi nãi kh«ngxö. Còng nh­ vô xÐt l¹i §¶ng quyÕt ®Þnh chØ xölý néi bé ®Ó tr¸nh tiÕng. Kh«ng biÕtnªn tin ai. Cã ng­êi nãi anh ®· vµo Sµi Gßn, nh­ng ëtrong Sµi Gßn mÊy n¨m, t«i hái th¨m ®· nhiÒu mµcòng kh«ng t×m thÊy anh. NÕu t×nh cê cuèn s¸ch tíitay anh, xin anh tin cho t«i biÕt anh ë ®©u.

Trung óy Døa còng biÖt t¨m.Nghe nãi anh vÒ Mü Tho. ThÕ mµ mÊy lÇn ®i Mü Thot«i hái th¨m bÊt kú ai cã thÓ cho t«i biÕt tinanh, vµo Ty C«ng an ®Ó hái còng ch¼ng ai biÕt anhë ®©u. ThÕ míi biÕt "nhÊt Èm nhÊt tr¸cgiai do tiÒn ®Þnh", kh«ng ph¶i cø muèn mµ®­îc.

BËn kiÕm sèng, khi ë Hµ NéimÊy lÇn t«i ®Þnh ®i VÜnh Phó t×m NguyÔn Xu©n Caonh­ng råi l¹i kh«ng ®i ®­îc. V¶ l¹i, t«i chØ nhí®­îc mét c¸i tªn lµng lµ §×nh Chu. Lµng nµy n»m ëhuyÖn nµo trong tØnh VÜnh Phó t«i kh«ng biÕt. CøchÇn chõ m·i. §Õn khi vµo Sµi Gßn råi th× l¹i Ýtkhi ra. Nh­ng nçi nhí Cao vÉn canh c¸nh bªn lßng.

Trung óy B­ëi ®i häc ®¹ihäc c«ng an. T«i ®Õn anh em lµm c«ng t¸c nghiªncøu xin hä s¸ch vµ tµi liÖu cho B­ëi. PhanKÕ Hoµnh lµ ng­êi cho nhiÒu nhÊt : "NÕucã mét cËu c«ng an tèt th× ph¶i gióp cho cËu ta nªnng­êi". §­a s¸ch cho B­ëi, t«i nãi : "§©ykh«ng cã tµi liÖu chèng chÕ ®é ®©u, toµn s¸chnhµ n­íc c¶, ®õng sî". B­ëi bïi ngïi : "B»ngÊy thêi gian em ë bªn anh, em kh«ng hiÓu anh sao. Emkh«ng tin nh÷ng g× ng­êi ta nãi vÒ anh ®©u. Còngmong anh ®õng v× bé quÇn ¸o em mÆc mµ hiÓu saivÒ em". T«i tin B­ëi sÏ trë thµnh mét c¸nbé c«ng an tèt. ChÕ ®é nµo còng cÇn tíi c«ng an,nh­ng ph¶i lµ c«ng an tèt.

MarinÕt chÕt ë trong tï,nh­ anh tiªn ®o¸n vÒ cuéc ®êi m×nh. Ch¼ng bao giêcã ai tíi ®Ó ®Æt lªn må anh mét nhµnh hoa, th¾pcho anh mét nÐn h­¬ng. Råi thêi gian sÏ xãa nhßamäi dÊu tÝch cña mét con ng­êi ®· tõng sèng, ®·tõng chiÕn ®Êu vµ m¬ ­íc vÒ mét thÕ giíi®¹i ®ång, bèn biÓn lµ anh em. H«m ®Æt nhµnh hoalªn lß thiªu ng­êi ë Katowicze ®Ó t­ëng niÖmnh÷ng n¹n nh©n ®· chÕt trong tr¹i tËp trungAuschwitz-Birkenau, t«i nhí anh nhiÒu qu¸, MarinÕt¹.

L¹i cã tin khi mèi t×nhTrung-ViÖt "võa lµ ®ång chÝ võa lµ anhem" tan vì, cuéc xung ®ét biªn giíi trë nªn gayg¾t, "®ång chÝ" §Æng TiÓu B×nh®ßi "d¹y cho ViÖt Nam mét bµi häc"b»ng sóng vµ tªn löa, chø kh«ng ph¶i chØ "tØuna m¸" kh«ng th«i, th× bÊt ngê Huúnh Ngù bÞph¸t hiÖn lµ ng­êi ViÖt gèc Hoa, bÞ buéc ph¶ivÒ h­u. Kh«ng biÕt tin cã ®óng kh«ng, t«i nghemµ th­¬ng Huúnh Ngù qu¸ ! Míi biÕt c¸i kiÕp®¶ng viªn thÌo ®¶nh l¾m, mong manh l¾m. NÕu ®óngthÕ th× lÇn nµy §¶ng l¹i nhÇm mÊt råi - Huúnh Ngùlµ ng­êi rÊt mùc trung thµnh víi §¶ng, cho dï cã gècg× ®i ch¨ng n÷a.

L¹i còng cã tin ®ån Lý CµSa, lóc Êy ®· ®­îc tha ra mét n«ng tr­êng, ®­îcqu©n ®éi Trung Quèc v­ît biªn giíi ®ãn vÒ. ítl©u sau mÊy ng­êi tï cò ®i lang thang bÞ qu©n TrungQuèc b¾t. Hä nhËn ra t­íng chØ huy cña phÝa bªn kiachÝnh lµ Lý Cµ Sa. Lý Cµ Sa còng nhËn ra b¹n tïcò, hå hëi ®ãn tiÕp hä, më tiÖc chiªu ®·inång hËu råi tha vÒ. Nh÷ng ng­êi nµy cã lÏ kh«ngbiÕt qu©n hµm Trung Quèc thÕ nµo, cho nªn ng­êinãi hä Lý ®eo lon trung t­íng, ng­êi nãi kh«ngph¶i, lon th­îng t­íng. NÕu tin nµy ®óng th× c¸ihuyÒn tho¹i vÒ ®¹o qu©n thø n¨m cña Trung Quèccã c¬ së l¾m.

Mét buæi tèi t«i ngåi uèng chÌchÐn trong mét qu¸n ë phè Hµm Long th× nghe ng­êi ta®ïa cît chuyÖn anh chµng C¨n bÞ b¾n hôt. Anh tacòng ngåi ®Êy, bÐo trßn, c­êi hi hÝ. T«i còng tham giac©u chuyÖn, nh­ mét kh¸ch qua ®­êng. C¨n ch¨m chónh×n t«i. D­êng nh­ anh ta nhËn ra giäng t«i. Nh­ngt«i t¶ng lê kh«ng biÕt. Anh ta råi nghÜ m×nh nhËnnhÇm, kh«ng ®Ó ý ®Õn t«i n÷a. ThÕ lµanh ta ®· ®­îc ra. KiÕp ng­êi thÕ vÉn cßn may.

ViÖt Hïng vÉn lµm c«ng an. Anh®èi víi t«i mÆn mµ h¬n tr­íc, bÌ b¹n h¬n tr­ícnhiÒu. Anh còng nhiÖt t×nh gióp t«i trong sù quanhÖ víi nhµ cÇm quyÒn. Ch¾c ch¾n hä hái anhvÒ t«i vµ anh ®· nãi nh÷ng lêi trung thùc.

T«i cã hái ViÖt Hïng vÒHoµng. Th× ra hä biÕt nhau c¶. ViÖt Hïng khenHoµng lµ ng­êi cã häc, tö tÕ, cã t­ c¸ch.§Õn giai ®o¹n nµy nh÷ng kh¸i niÖm ®óng - sai,ph¶i - tr¸i kh«ng cßn ®­îc ®­¬ng nhiªn lµ kh¸iniÖm thèng trÞ n÷a. Ng­êi ta bçng nãi nhiÒutíi nh÷ng cÆp kh¸i niÖm ®èi xøng bÞ bá quªn nh­tö tÕ - ba que, ®øng ®¾n - v« l¹i, qu©n tö -tiÓu nh©n. Nghe nãi sau khi lµm viÖc víi ®¸m tïxö lý néi bé Hoµng bÞ ®iÒu ®éng vµo c«ng t¸cë HuÕ. T«i tÝnh cã dÞp qua HuÕ thÓ nµo còngph¶i ghÐ th¨m anh, nh­ng råi ch­a ®Õn HuÕ®­îc lÇn nµo, trõ nöa giê ph¬i n¾ng trªn s©n bay PhóBµi trong mét lÇn h¹ c¸nh b¾t buéc. B©y giê ch¾c Hoµngcòng ®· vÒ h­u. T«i vÉn cßn ®Ó ®Êy mét chair­îu cho buæi t¸i ngé.

Tr­íc khi qua ®êi Ýt l©u NguyÔnTu©n mét h«m ®ïng ®ïng kÐo t«i ®i ¨n ch¶ c¸ L·Väng. Ngåi vµo bµn «ng rót trong tói v¶i ra mét chair­îu. "R­îu bé, th­a b¸c ?", t«i hái«ng. "Kh«ng ph¶i, r­îu bé hÕt råi, «ngnãi, c¶ c¸i thêi r­îu bé còng hÕt råi !".Chóng t«i uèng. T«i xin lçi, nãi t«i xa «ng gÇnchôc n¨m lµ t¹i t«i kh«ng thuéc c¸i vÐc-bê sî mµ «ngd¹y. ¤ng l¾c ®Çu nãi : thêi nµy lÏ ra m×nh kh«ngnªn lµm v¨n. Lµm v¨n mµ sî, mµ lÊm lÐt, mµ run rÈyth× cßn ra c¸i v¨n qu¸i g× ! Nh­ng th«i, c¸i g× ®·qua th× nã còng qua råi, «ng nãi tiÕp trong h¬ir­îu, t«i b©y giê ®Õch thÌm sî n÷a, th× ®·muén. B©y giê c¸c anh ph¶i sèng theo c¸ch kh¸c c¸i lògiµ hÌn nh¸t chóng t«i, ph¶i häc chia mét vÐc-bêkh¸c : T«i ®Õch sî anh, anh ®Õch sî t«i, chóngta ®Õch sî chóng nã..., thÕ míi ph¶i, hµ hµ !

GÇn bèn chôc n¨m ®· qua, t«i®· ë n­íc ngoµi, «ng b¹n häa sÜ ®· ®¸nh c¾pcuèn nhËt ký cña t«i theo lÖnh ®¹i sø NguyÔnV¨n KØnh ®Ó cho KØnh nép c«ng an, nhê con rÓt«i nh¾n lêi cho t«i r»ng «ng xin lçi t«i v× hµnh®éng hÌn m¹t nä. T«i nh¾n l¹i r»ng chuyÖn còqu¸ råi, t«i ®· quªn. Mµ KØnh th× còng ®· chÕtråi. Tr­íc khi KØnh chÕt, c«ng an b¾t ®­îc mÊytªn l­u manh mang kim c­¬ng ®i b¸n; chóng khai lÊy ënhµ KØnh, nh­ng hái KØnh th× KØnh kh«ng nhËn. Dï saoth× viÖc nµy còng lµm cho KØnh kh«ng ®­îc ch«n ënghÜa trang Mai DÞch, theo lêi b×nh cña anh b¹n c«ng ankÓ cho t«i nghe c©u chuyÖn trªn. Th× ra håi Êyt«i ®o¸n ®óng : c¸i sù lËp c«ng, ra c¸i ®iÒutrung thµnh víi §¶ng th­êng ®­îc dïng ®Ó chegiÊu nh÷ng viÖc lµm tåi tÖ, vµ ngµi ®¹i søtrung thµnh víi §¶ng kh«ng quªn bá lì dÞp may bu«nlËu.

Bïi Xu©n Ph¸i thÕt t«i métchÇu cµ phª nh©n dÞp t«i ra tï. Anh vÉn trung thµnh víichñ nghÜa sî. "T«i lµ th»ng nh¸t nhÊt thÕgiíi !", anh nhá nhÎ tuyªn bè. NguyÔn S¸ng lÇml× cÊm cung trong c¨n phßng cña anh, bªn c¹nh con nghªvì tr¸n ®ùng g¹o, vÉn vÏ nh÷ng bøc tranh kh«ng b¸n®­îc, vÉn nghÌo. C¸ch phßng anh mÊy b­íc TrÇn §«ngL­¬ng sèng sung tóc nhê vÏ b­u thiÕp lôa, s¸ng t¸cmÉu råi cho gia c«ng, theo c¸ch hiÖn ®¹i. KiÕm®­îc tiÒn råi, anh míi vÏ tranh cho m×nh. NguyÔnS¸ng biÕt thÕ, nh­ng theo kh«ng ®­îc.

¤ng L©m toÐt tiÕp tôc cho c¸chäa sÜ ¨n chÞu, uèng chÞu. Phßng tranh cña «ng ngµymét phong phó. NguyÔn S¸ng rñ t«i "®i L©m ®i".GÆp t«i «ng L©m vån v· l¾m. Chóng t«i l¹i cã dÞpngåi víi nhau trªn g¸c, phßng triÓn l·m tranh cñariªng «ng, ®­îc «ng ®·i r­îu, thuèc l¸ th¬m vµth­ëng tranh. NÕu «ng L©m giµu h¬n, «ng cã thÓtrë thµnh mét M¹nh Th­êng qu©n cho nÒn héi häaViÖt Nam l¾m. KÐm g× ®¹i phó gia Tretiakov cña n­ícNga. ¤ng rÊt tÕ nhÞ, kh«ng hái t«i mét c©u r»ngmÊy n¨m nay t«i ®i ®©u, ë ®©u. Cø nh­ thÓ «ngkh«ng biÕt r»ng tõ cuéc gÆp gì lÇn tr­íc tíi giê®· cã chÝn n¨m n­íc ch¶y qua cÇu.

VÒ chuyÖn "nhãmxÐt l¹i chèng §¶ng", t«i lu«n lu«n gÆp nh÷ngc©u hái khã tr¶ lêi. Bé m¸y tuyªn truyÒn cña §¶nglµm viÖc theo kiÓu Goebbels(4) : "nãi m·i, nãi m·i, th× sù gi¶còng thµnh sù thËt", lµm cho nhiÒu ng­êicø ngÈn ng¬ kh«ng biÕt cã nªn tin t«i hay kh«ng khit«i nãi r»ng t«i ch­a hÒ ë trong mét nhãm nµo nh­thÕ, r»ng theo t«i th× ch¼ng hÒ cã mét nhãm nµonh­ thÕ. Ch¼ng cø ng­êi ngoµi, ngay khi t«i võa®­îc th¶, Huy V©n ra tï tr­íc t«i ba n¨m cßn hái : "CËucã ë trong tæ chøc chèng §¶ng nµo kh«ng ?".T«i c­êi : "Ch¾c ch¾n kh«ng ë trong tæ chøcchèng §¶ng cña cËu råi. NÕu cã ch¾c cËu víi m×nhph¶i sinh ho¹t cïng trong mét tiÓu tæ hoÆc mét chibé".

H¼n anh cho r»ng cã "nhãm xÐtl¹i chèng §¶ng" thËt, vµ anh bÞ b¾t oan vµo nhãm®ã. §Õn khi biÕt ch¾c ch¼ng cã "nhãmxÐt l¹i chèng §¶ng" nµo hÕt th× anh tøcl¾m, anh nãi anh sÏ lµm cho ra nhÏ. C¸ch anh sÏ lµm chora nhÏ thÕ nµo th× ch¼ng ai biÕt, anh còng kh«ngnãi cho t«i nghe. Anh yªu nghÒ ®iÖn ¶nh l¾m, v×nã anh ®· bá phøt c¸i ho¹n lé thªnh thang cña anh. HuyV©n lµ mét trong nh÷ng ng­êi biÕt tiÕng Nga ®Çutiªn ë ViÖt Nam. Anh häc tiÕng Nga ë TrungQuèc cïng víi NguyÔn M¹nh CÇm, bé tr­ëng Bé Ngo¹i giaosau nµy. Anh ®· ch¹y chät, xin xá, nh­ng ch¼ng aid¸m liÒu m¹ng nhËn anh trë l¹i X­ëng phim. N¨m 1977,anh l¹i bÞ b¾t, lÇn nµy v× téi ¨n c¾p xe ®¹p. Ng­êita kÓ anh cø lõng l÷ng d¾t khái cæng c¬ quan métc¸i xe ®¹p kh«ng khãa vµ còng ch¼ng buån bá ch¹y khibÞ c«ng an ®uæi b¾t. Anh ra tï, t«i hái t¹i sao l¹ilµm chuyÖn bËy b¹ thÕ th× Huy V©n tr¶ lêi : "M×nhcÇn ®­îc ra tßa ®Ó nãi l¹i chuyÖn tr­íc,nh­ng c¶ lÇn nµy n÷a chóng nã còng kh«ng chÞu xö".Anh bÞ b¾t lÇn thø ba trªn mét ngän ®åi gi¸p biªngiíi Trung Quèc cïng víi mét n÷ biªn tËp viªn b¸o PhôN÷ hay Nhµ xuÊt b¶n Phô N÷, t«i kh«ng râ. Ng­êi tabuéc anh téi v­ît biªn. T«i kh«ng tin anh cã ý®Þnh v­ît biªn sang Trung Quèc - anh sang ®Êy lµm g× ?Huy V©n bÞ ®­a vÒ Háa Lß Hµ Néi, sau chÕt trongtï, kh«ng râ ë nhµ tï nµo, Háa Lß hay mét tr¹i Trung­¬ng. Cã ng­êi nãi anh chÕt ë S¬n La. ChuyÖnHuy V©n ¨n c¾p xe ®¹p chøng tá nh÷ng n¨m dµi ë xµ lim®· lµm cho anh thµnh mét bÖnh nh©n t©m thÇn mµkh«ng ai biÕt.

Anh lµ ng­êi thø ba qua ®êi trongsè nh÷ng ng­êi thuéc "nhãm xÐt l¹i chèng§¶ng". Ng­êi thø hai lµ «ng Bïi C«ng Trõng,mét trong nh÷ng tªn "xÐt l¹i hiÖn ®¹i"lµ ñy viªn Trung ­¬ng nªn ®­îc §¶ng xö lý nhÑnhµng, chØ khai trõ §¶ng chø kh«ng tèng vµo Háa Lß.¤ng mÊt sau khi t«i ®­îc tha Ýt l©u. Tr­íc khichÕt «ng nãi víi t«i :"B¸c th­¬ng n­ícqu¸ !". Ng­êi thø t­ lµ TrÇn Minh ViÖt,nhµ lý luËn cña "nhãm xÐt l¹i chèng§¶ng", theo sù phong chøc hµo phãng cña nh÷ngng­êi tù x­ng b¶o vÖ §¶ng. Anh tõ gi· cuéc ®êib×nh th¶n, hiÒn lµnh, nho nh·, ch¼ng gièng bÊt cøthø kÎ thï nµo cña bÊt cø ai. T«i ®i theo linh c÷u,®­a anh ®Õn n¬i an nghØ cuèi cïng. Sau anh ®Õnl­ît t­íng §Æng Kim Giang, råi cha t«i, råi t­íng LªLiªm, råi «ng Ung V¨n Khiªm.

NguyÔn Léc kh«ng trë l¹i víitriÕt häc vµ mü häc n÷a. Anh kh«ng viÕtg×, lµm nghÒ dÞch thuª ®Ó nu«i vî con. ThØnhtho¶ng chóng t«i vÉn gÆp nhau. Trong nh÷ng lÇn gÆp ÊyLéc chØ c­êi hiÒn lµnh, anh ch¸n chÝnh trÞ ®ÕntËn cæ, thø chÝnh trÞ "l¨n trßn trªn mäil­ìi". T«i ®­îc tin anh chÕt trong c¶nhnghÌo khæ khi t«i ®· kh«ng cßn ë ViÖt Nam. Anh míi®Ých thùc lµ ng­êi thua ch¸y tói trong canh b¹c bÞp vÜ®¹i.

Phïng Mü lµm kÕ to¸n cho métlß gèm B¸t Trµng. N¨m th× m­êi häa anh t¹t qua HµNéi. Gµy vµ giµ ®i rÊt nhanh, Phïng Mü nh×n ®êi b»ngcÆp m¾t hê h÷ng. Anh ch¸n ng¸n tÊt c¶, thËm chÝ kh«ngbuån phôc håi kinh tÕ gia ®×nh nh­ mét sè anh emkh¸c, cho r»ng ®ã lµ sù bon chen. Anh chØ vui ë chç®­îc chia tay mét lÇn cho m·i m·i víi §¶ng cña anh.

Vò Huy C­¬ng tiÕp tôc cuécsèng ®éc th©n trong c¨n phßng nhá xÝu n»m s©u sau mÆt®­êng Bµ TriÖu. T«i giôc anh lÊy vî. C­¬ng c­êimÐo mã : "C« nµo lÊy m×nh b©y giê lµ ph¶i lÊykÌm mÊy anh c«ng an mËt, mÊy anh c¸n bé tæ chøc, nh­thÕ nhiÒu qu¸, vÊt v¶ qu¸ !" Anh lµng­êi qu¶ng giao. Nhê b¹n bÌ gióp ®ì, anh lµm c«ngviÖc in Ên tr¨m thø bµ d»n, nghe nãi còng sèng®­îc. Cho tíi khi t«i viÕt nh÷ng dßng nµy Vò HuyC­¬ng vÉn ch­a lÊy vî. B©y giê anh nãi : "AilÊy mµ lÊy ? LÊy nhau b©y giê ®Ó d¾t dÝu nhau ®iHoµn Vò(5) µ?"

Vî TrÇn Ch©u ®i lÊy chång, anhtrë vÒ sèng c« ®éc mÊy n¨m råi g¸ nghÜa víi vîmét liÖt sÜ thêi chèng Mü, hai vî chång më métqu¸n t¹p hãa trong lµng b¸n vë vµ kÑo bét cho häcsinh, n­íc m¾m vµ m× ¨n liÒn cho ng­êi lín, nghenãi sèng còng ®­îc.

Hoµng ThÕ Dòng ®iÕc ®Æcsau nh÷ng n¨m tï, lÏo ®Ïo theo t«i lµm ve quÐt t­êng,buæi tèi trë vÒ mÆt xanh lÌ bét mµu phtalocyanine,nh­ng kh«ng ®Ó mÊt nô c­êi yªu ®êi. Anh lµm hîp®ång cho tê LÞch Sö Qu©n Sù, viÕt ®­îc nhiÒutµi liÖu tæng kÕt c¸c chiÕn dÞch, trong ®ãcã mÊy bµi hay vÒ cuéc v­ît biªn giíi cña qu©n®éi ViÖt Nam gi¶i phãng vïng ThËp V¹n §¹i S¬n choTrung Quèc. Hoµng ThÕ Dòng cã kÓ cho t«i nghe métc©u chuyÖn c¶m ®éng. Mét h«m anh ®i cïng mét ph¸i®oµn qu©n sù tíi th¨m mét qu©n khu, viÖc cña anhlµ thu thËp c¸c tµi liÖu lÞch sö cña qu©n khu nµycho TËp san, th× t­ lÖnh tr­ëng qu©n khu, métthiÕu t­íng ch¹y tíi tr­íc mÆt anh rËp gãt, ®­atay lªn vµnh mò chµo anh theo ®óng qu©n phong :"Chµo thñ tr­ëng !". Th× ra ®ã lµ métc¸n bé cÊp d­íi cña anh tõ nh÷ng n¨m ®Çu kh¸ngchiÕn chèng Ph¸p. Sau khi chµo ph¸i ®oµn, t­lÖnh tr­ëng mêi thñ tr­ëng cò ngåi bªn c¹nh m×nh,®iÒm nhiªn nh­ kh«ng hÒ biÕt chuyÖn g×x¶y ra víi anh nh÷ng n¨m qua.

Lª Träng NghÜa thØnh tho¶ngl¹i vµo Sµi Gßn. ChÞ Th¶o, vî anh, c«ng t¸c t¹i ®©yl©u, cã mét chç ë trªn ®­êng Vâ ThÞ S¸u. Nhµl·nh ®¹o ngµnh t×nh b¸o qu©n ®éi trong cuéc chiÕntranh ViÖt-Ph¸p giµ ®i nhanh, nh­ng minh mÉn. Nh÷ngnhËn ®Þnh thêi cuéc cña anh vÉn s¾c s¶o nh­ khi anhcßn trÎ. T«i uèng trµ víi anh, nghe anh kÓ chuyÖnb»ng c¸ch nµo Côc 2 ®· ph¸t hiÖn ng­êi Ph¸p chuÈnbÞ mÆt trËn §iÖn Biªn Phñ, chuyÖn c¸n bé Côc 2®i vµo Nam ngay tõ khi HiÖp nghÞ GenÌve vÒ §«ngD­¬ng võa ®­îc ký kÕt. ChÞ Th¶o kÓ khi®¹i t­íng Hoµng V¨n Th¸i s¾p nhËn chøc bé tr­ëng BéQuèc phßng, «ng mêi chÞ tíi nhê chÞ nãi víi anh h·ybá qua chuyÖn cò ®Ó trë l¹i c«ng t¸c. Nh­ngnãi chuyÖn víi chÞ h«m tr­íc th× h«m sau «ng ®éttö. Hµ Néi ®ån c¸i chÕt cña «ng do Lª §øcThä g©y ra. TiÕp ®Õn c¸i chÕt cña ®¹it­íng Lª Träng TÊn. ¤ng còng söa so¹n nhËn chøcbé tr­ëng Bé Quèc phßng th× l¹i ®ét tö. C¸i chÕtcña «ng còng ®­îc buéc cho Lª §øc Thä. §óng lµmét lÇn Øa bËy, lÇn sau thÊy cøt ng­êi ta gäi®Õn.

TrÇn Th­ b¾t ®Çu cuéc sèngngoµi biªn chÕ b»ng c¸ch ch÷a n­íc m¾m thèi, lµmn­íc m¾m tõ c¸ kh«, in nh·n h­¬ng vµ dÞch s¸ch. MÊyn¨m nay anh mang mét khèi ung th­ trong bông. CuènChuyÖn Ng­êi Tï "Xö Lý Néi Bé"cña anh, míi xong phÇn ®Çu, ®· ®­îc in ë n­ícngoµi, hÐ më mét phÇn vô ¸n ®­îc §¶ng gi÷ bÝ mËt.NguyÔn KiÕn Giang còng ra ®­îc mét tuyÓn tËpnh÷ng bµi viÕt vÒ chñ nghÜa M¸c thêi hiÖn®¹i trong mèi quan hÖ víi vËn mÖnh ®Êt n­íc,®­îc ng­êi ®äc chó ý. Còng nh­ phÇn lín anhem trong vô ¸n, anh sèng b»ng nghÒ dÞch - s¸ch v¨nhäc, s¸ch chÝnh trÞ, s¸ch triÕt häc, tµiliÖu th­¬ng m¹i, ®ñ thø.

L­u §éng vÉn Çm Çm chöi "bäntiÕm quyÒn khèn n¹n", nh­ng Lª §øcThä tr­íc khi chÕt ®· ng¸n L­u §éng l¾m, gi¶vê ®iÕc kh«ng nghe thÊy. Kh«ng thÓ b¾t L­u§éng mét lÇn n÷a. L¹i cµng kh«ng thÓ b¾t L­u§éng c©m måm. ThÊy quan thÇy kh«ng d¸m ®éng tíi L­u§éng, lò ®Ö tö còng ®µnh lµm ng¬. Khi t«i rêiViÖt Nam, nghe søc khoÎ anh ®· kÐm l¾m, nh­ng vÉncßn minh mÉn.

§­îc biÕt nhiÒu tr­ênghîp oan øc x¶y ra víi d©n chóng trong nh÷ng nhµ tï mµt«i ®i qua, võa tõ nhµ tï vÒ tíi nhµ t«i viÕtngay mét bøc th­ cho «ng NguyÔn L­¬ng B»ng : "ChuyÖncña ch¸u h·y ®Ó ®Êy cho lÞch sö. Nh­ng nçi oancña d©n th× ph¶i gi¶i quyÕt ngay. Ch¸u ®Ò nghÞb¸c h·y tíi c¸c nhµ tï ®Ó nghe d©n khiÕu oan.Ch¸u t×nh nguyÖn lµm ng­êi dÉn ®­êng chob¸c...". ¤ng NguyÔn L­¬ng B»ng kh«ng tr¶ lêi.¤ng im lÆng nh­ mét l·nh tô chÝnh cèng. T«i hoµn toµnthÊt väng vÒ ng­êi anh hïng c¸ch m¹ng trong thuëÊu th¬ cña m×nh. Lóc ®ã t«i còng cßn ch­a ®­îcbiÕt vÒ «ng khi ®i t×m t­ liÖu cho cuèn s¸chnµy, t«i ch­a biÕt r»ng «ng råi nh¶y vµo Ban chuyªn¸n vô "nhãm xÐt l¹i chèng §¶ng", trëthµnh cai ngôc cña t«i. T«i tiÕc ®· viÕt bøcth­ nä - c¸i hi väng míi h·o huyÒn lµm sao !H«m ®­a tang «ng, cha t«i rñ t«i cïng ®i. T«i tõchèi. T«i kh«ng cã mèi quan hÖ th©n thiÕt trongqu¸ khø víi NguyÔn L­¬ng B»ng nh­ cha t«i. T«i kh«ngréng l­îng nh­ cha t«i. T«i còng kh«ng thõa thêi giêcho mét con ng­êi ®· b¸n m×nh cho danh väng.

Tr­êng Chinh sau khi rót lui kháicuéc ®ä søc víi Lª §øc Thä vµo ch©n tæng bÝth­, buån b· ngåi nhµ. ¤ng qua ®êi v× chÊn th­¬ngn·o trong mét có ng· ë cÇu thang. Cã tin «ng bÞ Lª§øc Thä sai tªn b¶o vÖ «ng, ng­êi cña TrÇnQuèc Hoµn, h¹ s¸t. Tªn nµy lÏ ra ph¶i ®i s¸t «ng tõngb­íc, nh­ng ®· ®Ó «ng ng· khi cã mét m×nh.VÕt th­¬ng ë g¸y cã thÓ do mÐp bËc thang g©yra, mµ còng cã thÓ do mét vËt b»ng gç kh¸c ®Ëpvµo. ViÖt Nam nghÌo c¸i g× th× nghÌo nh­ng kh«ngnghÌo tin ®ån. Ch¼ng biÕt h­ thùc ra sao.

Hoµng Minh ChÝnh tiÕp tôc cuéc®Êu tranh cho d©n chñ vµ tù do. Anh bÞ b¾t lÇn thø ba(6), n¨m 1995, lÇn nµy bÞ xö ¸n h¼n hoi, v×téi "lîi dông c¸c quyÒn tù do d©n chñ".Tr­íc tßa anh b×nh th¶n nhËn b¶n ¸n mét n¨m tï, kh«ngkhiÕu n¹i, ®¬n gi¶n v× "t«i kh«ng c«ngnhËn c¸i b¶n ¸n xö t«i", nh­ anh ph¸tbiÓu. Hoµng Minh ChÝnh kh«ng c«ng nhËn b¶n ¸n lµph¶i. Nã kh«ng nh÷ng v« lý mµ cßn v« ®¹o.

Cïng víi vô xö Hoµng Minh ChÝnhb¾t ®Çu mét thêi kú míi, thêi kú cuéc ®æi míi cµisè lïi, thêi kú «ng §ç M­êi h¹ lÖnh cho c¸cquan tßa xö lÊy ®­îc, bÊt chÊp ®óng sai. Víi c¸chgi¶i thÝch luËt ph¸p cña §¶ng kh«ng ai cã thÓbiÕt c¸i l»n ranh c¸c quyÒn tù do d©n chñ ®­îc§¶ng ®Æt ë ®©u, cho nªn c«ng d©n nµo ®i lu¹ng qu¹ng®Òu cã c¬ may bÞ c¸c c¶nh s¸t viªn m¸c-xÝt thæicßi tèng vµo bãt. Lª §øc Thä chÕt råi, nh­nghån ma cña Thä vÉn lën vën trªn cung ®×nh.

Nh­ng kh¸c víi thêi trÊn ¸p "nhãmchèng §¶ng", vô b¾t Hoµng Minh ChÝnh lÇn nµydÊy lªn c¶ mét lµn sãng ph¶n ®èi, ©m Ø ë trongn­íc, ån µo trªn thÕ giíi. Cã c¶ mét ñy ban b¶ovÖ Hoµng Minh ChÝnh vµ §ç Trung HiÕu ®­îcthµnh lËp ë Paris gåm nh÷ng trÝ thøc ®· tõng ñng héViÖt Nam trong thêi kú chiÕn tranh chèng Mü. MétluËt s­ Ph¸p göi ®¬n xin chiÕu kh¸n ®i ViÖt Nam®Ó b¶o vÖ Hoµng Minh ChÝnh, nh­ng ®¹i sø qu¸nViÖt Nam, theo truyÒn thèng ngo¹i giao l× lîm,kh«ng thÌm tr¶ lêi.

Nh÷ng ng­êi nµo cæ kh«ng ®óngcì "lîi dông c¸c quyÒn tù do d©n chñ"th× ®· cã c¸i trßng kh¸c, ®¹i lo¹i nh­ "chiÕm®o¹t bÝ mËt nhµ n­íc" nh­ tr­êng hîp x¶y ravíi Hµ SÜ Phu, Lª Hång Hµ, NguyÔn KiÕn Giang...Nh÷ng ng­êi nµy bÞ trÊn ¸p, nh­ng, vÉn nh­ th­ênglÖ, kh«ng ®­îc xö ®óng c¸i téi mµ chÝnhquyÒn chuyªn chÝnh v« s¶n muèn trÞ, mµ v× mét cíkh¸c, ®­îc bÞa ra mét c¸ch ngí ngÈn, nh­ mäing­êi ®Òu biÕt. Vë kÞch xö ¸n hä do chÝnhBé ChÝnh trÞ Trung ­¬ng §¶ng ®¹o diÔn kh«ng ®­îch­ëng dï chØ vµi tiÕng vç tay lÑt ®Ñt ngaytrong ®¸m kh¸n gi¶ ®­îc §¶ng cö tíi.

Còng kh¸c víi "nhãm xÐtl¹i chèng §¶ng" nh÷ng ng­êi ®èi lËp míikh«ng cßn ®ßi xÐt l¹i chñ nghÜa M¸c n÷a, mµ th¼ngth¾n b¸c bá nã. NÒn t¶ng cña c¸i gäi lµ nhµn­íc v« s¶n chuyªn chÝnh bÞ xãi mßn bëi trµo l­u d©nchñ trªn thÕ giíi, bëi nÒn kinh tÕ thÞtr­êng, cho nªn c¸i cïm cña nã còng rÖu r·, lánglÎo h¬n tr­íc nhiÒu. Víi cuèn s¸ch næi tiÕngTõ Bá ý Thøc HÖ, Hµ SÜ Phu kªu gäi sù tèngtiÔn «n hßa cã t×nh cã nghÜa ®èi víi chñ nghÜa M¸cngo¹i lai ra khái ViÖt Nam, ®Æt tªn cho chÕ ®éx· héi chñ nghÜa ë n­íc ta lµ triÒu ®¹i phongkiÕn cuèi cïng. Ngang tµng lµ thÕ, ng¹o ng­îclµ thÕ mµ t¸c gi¶ chØ bÞ cã mét n¨m tï.

Mét buæi tèi n¨m 1983 Hoµng §¹o®Õn th¨m t«i. Anh võa biÕt ®Þa chØ t«i lµ tíiliÒn, rñ t«i ®i nhËu. T¸c gi¶ vô ®iÖp b¸olõng danh mét thêi giµ xäm, ng­êi nh­ thÊp ®i, cÆpm¾t ®· mê, c¸i nh×n buån b·. T«i nh¾c chuyÖn "JeanValjean gäi b»ng cô". Anh nãi suèt tõ n¨m1946 anh kh«ng nghe nãi tíi T«n ThÊt TÇn n÷a, nh­ng "chuyÖnanh Êy kÓ lµ cã thËt". Tèi ®ã t«i cã c¸ihÑn kh«ng thÓ bá, ®µnh hÑn anh b÷a kh¸c. B÷a kh¸cÊy råi kh«ng cã. Ng­êi nãi anh ®· bá ®i §ång Nai,ng­êi nãi anh ë trong rõng §ång Th¸p. N¨m 1995 t«ithÊy h×nh anh trªn mét tê b¸o c«ng an. Ng­êi ta kûniÖm vô ®¸nh ®¾m th«ng b¸o h¹m Amyot d'Inville vµnh¾c ®Õn c¸i chÕt cña chÞ Léc. Tr­íc ®©y,trong mét thêi gian dµi ng­êi ta kh«ng nãi tíi c¸ichÕt c¶m tö cña chÞ. Cã ng­êi cã chøc quyÒnh¼n hoi cßn nãi chÞ mang va li thuèc næ lªn chiÕnh¹m ®Ó tù s¸t - chÞ bÞ lao nÆng ®· hÕt c¸chch÷a. V× thÕ mµ Trung ­¬ng kh«ng phong cho chÞ danhhiÖu anh hïng. Còng cã thÓ ngµy Êy ng­êi ta cßnsî uy Tr­êng Chinh. Danh hiÖu nµy chØ ®­îc truytÆng cho ng­êi n÷ anh hïng khi ë ViÖt Nam b¾t ®Çucã "®æi míi".

NguyÔn ChÝ ThiÖn ®­îc th¶ ran¨m 1977. Tõ ga TrÇn Quý C¸p anh tíi th¼ng nhµ t«i,¨n víi t«i b÷a c¬m råi míi vÒ H¶i Phßng. ThØnhtho¶ng anh lªn Hµ Néi ch¬i l¹i rÏ vµo th¨m t«i. VÉnng¬ ng¸c nh×n ®êi qua cÆp kÝnh tr¾ng, Ýt nãi h¬n c¶trong khi ë tï, cßn Ýt c­êi h¬n n÷a, NguyÔn ChÝThiÖn hoµn toµn thu m×nh vµo néi t©m. T«i giao choanh bét në vÒ b¸n cho c¸c hµng ch¸o quÈy cña thµnhphè c¶ng. Khi t«i chÕ bét në cho cao su, anh còng b¸n®­îc mét Ýt cho nh÷ng ng­êi bu«n hµng vµo Nam. Nh­nganh kh«ng cã khiÕu th­¬ng m¹i. T«i vµo Sµi Gßn h¼ntõ n¨m 1983. N¨m 1988 t«i ra ch¬i, Lª Tr×nh b¸o tinNguyÔn ChÝ ThiÖn ®· bÞ b¾t l¹i. Anh ch¹y vµo søqu¸n Anh ë Hµ Néi, trao cho hä tËp th¬ anh lµm trongtï råi b­íc ra ®Ó vµo Háa Lß, ë thªm mÊy n¨mn÷a. Tr×nh kªu gäi anh em b¹n tï gãp tiÒn cho gia®×nh NguyÔn ChÝ ThiÖn tiÕp tÕ cho anh. N¨m1994 NguyÔn ChÝ ThiÖn sang Mü, tõ ®ã anh ®i kh¾pthÕ giíi ®Ó chöi chÝnh quyÒn Hµ Néi. T«i®äc b¸o vµ buån lßng thÊy anh chèng céng vung vÝt,chèng lu«n c¶ nh÷ng hµnh ®éng cøu trî nh©n ®¹o cho®ång bµo, chØ v× nh÷ng kho¶n cøu trî, theo anh nãi,nu«i bÐo chÝnh quyÒn céng s¶n. T«i biÕt cãnh÷ng vô tham « hµng vµ tiÒn cøu trî, nh­ng kh«ngph¶i tÊt c¶ ®Òu thÕ. Anh cßn nãi r»ng kh«ngthÓ tin ®­îc bän céng s¶n ly khai, quªn khuÊyr»ng hä còng lµ nh÷ng ng­êi yªu n­íc kh«ng kÐmg× anh, Ýt nhÊt lµ nh­ thÕ. Nh­ng nghÜ tíi nh÷ngg× NguyÔn ChÝ ThiÖn ®· tr¶i qua, t«i hiÓunçi c¨m giËn cña anh. Cã ®iÒu, nh­ c¸c cô nãi,no mÊt ngon, giËn mÊt kh«n, nªn anh míi khai trõ th¼ngc¸nh nh÷ng ng­êi tr­íc kia lµ céng s¶n ra khái ®¸mcon ch¸u L¹c Hång, vÜnh viÔn t­íc cña hä c¸iquyÒn yªu n­íc.

Sau khi ra khái nhµ tï, kho¶ng n¨m1977, KiÒu Duy VÜnh vµ t«i gÆp nhau lu«n. Anh s¶ngkho¸i h¬n bao giê hÕt v× chuyÕn viÔn du bÊt ®¾cdÜ cuèi cïng råi còng ®· kÕt thóc. Chóng t«i kÐonhau lªn Hµng V¶i Th©m rñ Lª Tr×nh ®i uèng cµ phª.§«i khi cã c¶ V¨n Thî Méc, Phæ Gi¸n §iÖp. VÜnhgiµu nhÊt trong bän chóng t«i, v× chÞ VÜnh cã s¹pb¸n trµ ë chî B¾c Qua. Nh­ng Tr×nh Hµng V¶i, cao niªnh¬n c¶, bao giê còng tranh tr¶ tiÒn. Cã thÓ nãi®©y lµ h¹t nh©n cña Héi Cùu Tï Nh©n ViÖt Nam,nÕu nh­ mét ngµy nµo ®ã nã ra ®êi.

Phæ Gi¸n §iÖp ®­îc c¸c®ång chÝ cò thanh minh, ®­îc th¶ ra, nh­ng gia ®×nh®· tan n¸t, ng«i nhµ bÞ thu vÉn ch­a lÊy l¹i ®­îc.

V¨n Thî Méc ®· lÊy vî. Cuéch«n nh©n b¾t nguån tõ viÖc «ng thî méc hiÒnlµnh cña chóng t«i ®i ®ãng gi­êng thuª cho vî métliÖt sÜ. ChÞ kÓ víi anh chÞ ­íc mong cã mét banthê tö tÕ ®Ó thê chång mµ m·i ch­a thùchiÖn ®­îc. §óng ngµy 27.7(7) anh xuÊt hiÖn ë nhµ chÞ, h× hôc®ãng cho chÞ c¸i ban thê mµ chÞ muèn cã, kh«ng lÊytiÒn. ChÞ xóc ®éng tr­íc tÊm lßng cëi më cña anh.Hai ng­êi trë thµnh b¹n. Råi anh trë thµnh chång chÞ,ch¨m nom nh÷ng ®øa con cña ng­êi mµ lÏ ra anh ph¶i coilµ kÎ thï. Nh÷ng ®øa con cña ng­êi ®· khuÊt rÊt yªuquý anh.

"Jean Valjean gäi b»ngcô" còng ®· ra khái nhµ tï. Nh­ t«i ®·kÓ, thËt ra chÝnh quyÒn còng kh«ng cã ý®Þnh n©ng cao kû lôc tï cho «ng, nh­ng v× lóngtóng kh«ng biÕt th¶ «ng thÕ nµo, nªn ®µnh®Ó «ng ®ã c¸i ®·. TiÔn t«i ra tr¹i, trung óyB­ëi høa víi t«i sÏ gióp ®ì "Jean Valjeangäi b»ng cô". Anh cho t«i biÕt nÕub©y giê cã ng­êi nhËn, «ng sÏ ®­îc vÒ ngay. T«itíi gÆp nhµ sö häc Chiªm TÕ, còng lµ ng­êitrong hoµng téc, ®Ò nghÞ anh b¶o l·nh cho T«n ThÊtTÇn th× Chiªm TÕ kªu lªn : "Anh bÞ chÝn n¨mch­a ch¸n sao mµ cßn d©y vµo nh÷ng chuyÖn nµy ! T«isî l¾m !". ChØ cã Böu TiÕn lµ h¨ng h¸igióp. Anh vµo Nam, t×m ®­îc con g¸i T«n ThÊt TÇn. C«lµm ®¬n xin b¶o l·nh cho ng­êi cha ch­a biÕt mÆt.Qua nhµ th¬ TrÇn M¹nh H¶o t«i míi gÆp l¹i T«n ThÊtTÇn. Hãa ra anh lµ con rÓ ng­êi tï vÜ ®¹i.

Mét h«m t«i ®ang phãng xe m¸ytrªn ®­êng Thôy Khª th× bÞ mét c«ng an viªn nh¶y ragi¬ hai tay chÆn l¹i. Th× ra thiÕu óy NguyÔn V¨nNhÈm.

- Anh cßn nhí em kh«ng ?

- Nhí chø ! - t«i «m lÊy anh -T«i quªn nh÷ng tªn khèn n¹n, nh­ng nhí rÊt l©u nh÷ngcon ng­êi tèt bông.

NhÈm khoe víi t«i anh ®· ra kháingµnh qu¶n lý tr¹i giam, b©y giê lµm c«ng an ®­êngphè. Chóng t«i kÐo nhau vµo mét qu¸n bia gÇn ®Êy, uèngbia Thanh §¶o vµ «n l¹i chuyÖn nh÷ng ngµy ë T©nLËp. NhÈm hÑn t«i mét b÷a ¨n trªn nhµ hµng næi HåT©y.

T«i hái NhÈm vÒ sè phËn cñagi¸n ®iÖp quèc tÕ DÞp Pón M»n. NhÈm chobiÕt anh ta ®· ®­îc tha ra mét n«ng tr­êng gåmnh÷ng tï nh©n kh«ng n¬i n­¬ng tùa ë gÇn tr¹i. Sau anhta cã vÒ H¶i Phßng kh«ng th× NhÈm kh«ng biÕt.T«i hái NhÈm ®· gÆp bao nhiªu gi¸n ®iÖp quèctÕ kiÓu nh­ DiÖp B¶n Minh th× NhÈm nãi míigÆp cã mét. T«i nãi thÕ th× hång phóc cho n­ícnhµ.

KÓ tõ khi t«i ra tï, sùkiÖn ån µo nhÊt vÒ vô "nhãm xÐt l¹ichèng §¶ng" lµ vô NguyÔn Trung Thµnh, nguyªnvô tr­ëng Vô B¶o vÖ §¶ng, c¸nh tay ph¶i cña Lª§øc Thä trong thêi kú chóng t«i bÞ trÊn ¸p,bçng d­ng ®ïng ®ïng lªn tiÕng ®ßi xÐt l¹i vô¸n. ¤ng tuyªn bè chóng t«i hoµn toµn v« téi. ¤ng nãiviÖc tham gia vô ¸n nµy lµm cho «ng bÞ l­¬ng t©mc¾n røt ngµy ®ªm. §· ®Õn lóc «ng kh«ng cßn cãthÓ im lÆng.

Bøc th­ göi Ban chÊp hµnh Trung­¬ng §¶ng ®Ò ngµy 3.2.1995 lµ mét tiÕng sÐtgi÷a trêi quang, lµm söng sèt kh«ng ph¶i chØ c¸c nhµl·nh ®¹o mµ c¶ chóng t«i. Cã ai ngê mét ng­êi nh­«ng mµ l¹i ®ñ can ®¶m lµm mét viÖc tÇy trêi nh­thÕ - tr­íc hÕt lµ lßng dòng c¶m phñ ®ÞnhchÝnh m×nh, sau lµ sù dÊn th©n vµo mét viÖc khãkh¨n, v« väng mµ hËu qu¶ cã thÓ rÊt nÆngnÒ.

Nguyªn vô tr­ëng Vô tæng hîp BéNéi vô vµo thêi gian nãi trªn lµ «ng Lª Hång Hµ, còngcã dÝnh lÝu víi vô ¸n cña chóng t«i, ®· nhiÖtt×nh ñng hé «ng NguyÔn Trung Thµnh trong viÖc lËpl¹i lÏ c«ng b»ng cho nh÷ng ng­êi céng s¶n bÞ ®µn ¸p.

Tæng bÝ th­ §ç M­êi næigiËn. ¤ng gÆp NguyÔn Trung Thµnh, tr¸ch mãc, khuyªn can,däa n¹t. Nh­ng NguyÔn Trung Thµnh vÉn tr¬ tr¬.

Lª Hång Hµ cßn ®i xa h¬n. Nh©ndÞp nµy «ng rµ so¸t l¹i nhËn thøc cña m×nh, råi th¼ngth¾n v¹ch ra r»ng mäi ®iÒu tåi tÖ x¶y ra lµhËu qu¶ sù du nhËp chñ nghÜa M¸c ngo¹i lai vµo ViÖtNam, sù ¸p dông nh÷ng nguyªn t¾c "d©n chñ tËptrung " vµ "chuyªn chÝnh v« s¶n",vÒ thùc chÊt lµ nÒn t¶ng cña thãi chuyªnquyÒn, ®éc ®o¸n.

Kh«ng lµm g× ®­îc hai nh©n vËtph¶n tØnh, §ç M­êi ra lÖnh khai trõ hä khái§¶ng. Ch­a ®ñ. Lª Hång Hµ bÞ b¾t, cïng mét l­îtvíi Hµ SÜ Phu, bÞ tßa xö hai n¨m tï giam, nh­ng kh«ngph¶i v× lËp tr­êng chèng chñ nghÜa M¸c, v× th¸i ®éph¶n kh¸ng sù b¹o hµnh cña chÝnh quyÒn ®èi víinh©n d©n, mµ v×... "cã hµnh vi chiÕm ®o¹tbÝ mËt nhµ n­íc". Mµ bÝ mËt nhµ n­íc 뮩y lµ c¸i g× ? Lµ bøc th­ cña ®¶ng viªn Vâ V¨nKiÖt göi c¸c ®ång chÝ cña «ng trong Bé ChÝnh trÞ,mµ ®ång bµo ViÖt Nam ë n­íc ngoµi ®· ®­îcbiÕt tõ l©u.

Sau khi biÕt viÖc «ngNguyÔn Trung Thµnh göi th­ cho Trung ­¬ng §¶ng, mÑ t«i®i xÝch-l« lªn tËn nhµ «ng ë Ngäc Hµ ®Ó nãivíi «ng :

- Tr­íc kia, t«i c¨m thï anhkh«ng kÐm g× c¨m thï Lª §øc Thä. Nh­ng nay t«il¹i thÊy ë anh mét ®ång chÝ, hay nÕu ta kh«ng dïngc¸i ch÷ Êy n÷a v× nã bÞ ng­êi ta lµm cho « uÕråi th× ta dïng ch÷ kh¸c vËy, anh lµ mét ng­êi tötÕ...

- C¶m ¬n chÞ.

- Mµ nµy, tuæi ®êi còng nh­tuæi c¸ch m¹ng anh ®Òu kÐm t«i, chi b»ng t«igäi anh b»ng chó cho th©n mËt.

- Th­a chÞ, - «ng NguyÔn TrungThµnh nãi - chÞ ®· tha téi cho em, l¹i cßn nhËn em lµmem n÷a th× lßng chÞ thËt lµ réng r·i, thËt lµ bao dung! Em rÊt biÕt ¬n chÞ.

MÑ t«i c­êi vui vÎ :

- §· coi lµ em råi th× mäisù lµ t×nh nghÜa chÞ em, ®©u cßn chuyÖn ai réngr·i víi ai, ai bao dung víi ai ?

- Nh­ng nÕu em råi còng bÞb¾t, th× chÞ l¹i ®i tiÕp tÕ cho em nh¸ ?

- Chó yªn t©m. - mÑ t«i nãi -C¸i viÖc nµy chÞ quen råi. Thêi Ph¸p chÞ ®· ®itiÕp tÕ, thêi NhËt chÞ ®· ®i tiÕp tÕ,thêi ta l¹i ®­îc ®i tiÕp tÕ c¶ cho chång lÉncho con, nh­ thÕ gäi lµ cã th©m niªn ®Êy. ChÞsÏ ®i tiÕp tÕ cho chó...

Hµ Néi - Sµi Gßn - Moskva -Warszawa - Paris
1993-1997

(1) Kh¸i niÖm t­ ph¸p cñaViÖt Nam vÒ chuyÖn nµy nh­ sau : ng­êi cãtiÒn ¸n lµ ng­êi ph¹m téi, bÞ ®­a ra tßa xö, cã¸n h×nh râ rµng, ng­êi cã tiÒn sù lµ ng­êi ph¹mtéi nh­ng xÐt ch­a tíi møc ph¶i ®­a ra xö, chØ bÞ®­a ®i gi¸o dôc c¶i t¹o, trong lý lÞch t­ ph¸p®­îc coi nh­ ch­a can ¸n lÇn nµo. Thµnh thö cã thøtiÒn ¸n 3 th¸ng tï treo, cã thø tiÒn sù th«i mµng­êi ®­îc h­ëng nã ph¶i ë hµng chôc n¨m (tï) c¶it¹o.

(2) §· cã mét c¸i tØnh nh­ vËytheo s¸ng kiÕn cña Lª DuÈn.

(3) Mét b¨ng ®Óu c¸ng(tiÕng Ph¸p).

(4) Paul Joseph Goebbels (1897-1945), bétr­ëng Bé Tuyªn truyÒn cña n­íc §øc ph¸t-xÝt.

(5) Lß thiªu x¸c ë Hµ Néi.

(6) M·i gÇn ®©y, cuèi n¨m 1996,Hoµng Minh ChÝnh míi biÕt lý do thËt khiÕn anhbÞ vµo tï lÇn chãt. Sè lµ vµo th¸ng 5 n¨m 1995 anh vµmét sè cùu ®¶ng viªn §¶ng d©n chñ ViÖt Nam, lµnh÷ng ®¶ng viªn ®Çu tiªn cña ®¶ng nµy tr­íc khi nãtrë thµnh mét ®¶ng bï nh×n, cã gÆp nhau trong mét b÷atrµ d­ töu hËu t¹i nhµ anh. Trong cuéc gÆp gì nµy cãng­êi nªu ý kiÕn nªn cã mét cuéc häp mÆtréng h¬n nh©n ngµy kû niÖm §¶ng d©n chñViÖt Nam ra ®êi, vµo gi÷a th¸ng 6. Cuéc nãichuyÖn bÞ ghi ©m trém. ThÕ lµ ng­êi ta t¸ háa,nghÜ r»ng Hoµng Minh ChÝnh vµ c¸c cùu ®¶ng viªn §¶ngd©n chñ ViÖt Nam cã ý t¸i lËp ®¶ng, do ®ã véiv· b¾t ngay Hoµng Minh ChÝnh. Lý do th× kh«ng cã,ng­êi ta viÖn cí Hoµng Minh ChÝnh d¸m göi hé§ç Trung HiÕu nh÷ng kiÕn nghÞ cña «ng tíi®Þa chØ c¸c vÞ l·nh ®¹o, lµ hµnh ®éng t¸n ph¸tnh÷ng tµi liÖu chèng nhµ n­íc vµ chñ nghÜa x·héi, ®Ó buéc téi. ThÕ lµ «ng §ç TrungHiÕu trë thµnh ®Çu vô mét c¸ch oan uæng.

(7) Ngµy th­¬ng binh liÖt sÜViÖt Nam.