T«i lÆng lÏ quan s¸t ng­êi tõ nay t«i ph¶i sèng cïng, kh«ng biÕt lµ bao l©u : vµi tuÇn, d¨m th¸ng hay c¶ n¨m ?

T«i nhí ®Õn chuyÖn cha t«i kÓ vÒ nh÷ng lÇn «ng bÞ b¾t. ¤ng nãi quan träng nhÊt lµ mÊy ngµy ®Çu. Mäi thñ ®o¹n cña ®Þch nh»m bÎ gÉy m×nh n»m trong mÊy ngµy ®ã. Tra tÊn d÷ nhÊt còng trong mÊy ngµy ®ã. Sau th× kh«ng ®¸ng kÓ. Vµo thêi gian nµy ®Þch th­êng cµi chØ ®iÓm vµo xµ lim, cho ë chung víi m×nh. Nh÷ng ngµy míi bÞ b¾t con ng­êi c¶m thÊy c« ®¬n v« cïng. ThÕ lµ nh÷ng bÝ mËt anh ta c¾n r¨ng kh«ng khai víi ®Þch th× l¹i khai th«ng thèc víi tªn chØ ®iÓm trong nh÷ng c©u chuyÖn t©m t×nh.

Trêi tèi lóc nµo kh«ng biÕt. Sau c¸i ch¹ng v¹ng nhËp nhßa, kh«ng râ cña trêi hay cña xµ lim, ngän ®Ìn trong l­íi s¾t bõng s¸ng. D­íi ¸nh s¸ng ®iÖn tr«ng anh tï còng kh«ng ®Õn nçi gím ghiÕc cho l¾m.

Cöa l¹i më, lÇn nµy kh«ng cã tiÕng ®éng d÷ d»n nh­ lóc t«i míi vµo. Viªn cai ngôc n«ng d©n ®øng trong khung cöa, c¸i ¸o b«ng cña t«i v¾t ngang tay :

- Anh !

T«i hái l¹i :

- T«i h¶ ?

Anh ta gËt ®Çu, ®­a cho t«i c¸i ¸o b«ng :

- Anh mÆc vµo råi ®i víi t«i.

T«i uÓ o¶i xá giµy, ®i theo anh ta.

Chóng t«i ®i lÆng lÏ trong mét c¸i s©n hÑp vµ tèi, qua mÊy ng«i nhµ dµi kiÓu tr¹i lÝnh, tõ trong ®ã bay ra tiÕng ng­êi r× rÇm nh­ mét tæ ong, qua mét x­ëng thî ngæn ngang s¾t thÐp råi b­íc vµo mét ng«i nhµ lín. Trong mét gãc tèi leo lÐt mÊy ngän ®Ìn mµu m¾c trªn mét cµnh th«ng. Tõ xã tèi ®ã mét c¸i loa v« h×nh rÒn rÜ :

Hång hµ mªnh m«ng tr«i c¸t tíi ch©n lµng quª...
Cuèi Ý Ý s«ng... ngoµi bÕn ViÖt Tr× cã nh÷ng chµng ¸o n©u vÒ...
Say mª ®ång lóa...
Vui trµn trÒ.Ò....

¸nh ®Ìn mê mê cho thÊy n¬i nµy cã mét hµnh lang ng¾n, mét c¸i ng¸ch, víi hai d·y cöa. T«i ®o¸n ®©y lµ khu tï binh. Ng­êi ta kh«ng chiÒu tï nh©n Thiªn chóa gi¸o b¶n xø tíi møc tha vµo ®©y cho hä mét c©y th«ng. L¹i cµng kh«ng ®Ó ý tíi chuyÖn cho hä mét chót ©m nh¹c ®ang ph¸t ra kia, tõ mét m¸y ghi ©m cµ khæ. D©y cu-roa m¸y ®· r·o l¾m, nã ch¹y Ìo Ïo lµm cho bµi ca tr÷ t×nh trë thµnh n·o nuét. Kh«ng biÕt hä sÏ cho tï binh Mü mõng Noen theo c¸ch nµo ®©y ? Ch¼ng lÏ l¹i ®iÖu tõng tªn ra, cho nã ®i nh÷ng b­íc dÌ xÎn quanh c¸i cµnh th«ng nhµ quª kia mét l¸t, cho nã h­ëng khóc nh¹c thª l­¬ng kia mét l¸t, råi ®iÖu vÒ, nh­êng chç cho tªn kh¸c ? Xem ra víi cung c¸ch nµy lÔ Thiªn chóa Gi¸ng sinh cho tï binh ch¾c h¼n ®­îc lµm ®óng nh­ vËy. ThËt buån c­êi.

KÓ tõ 5 th¸ng 8 n¨m 1964, khi nh÷ng m¸y bay Mü lÇn ®Çu x©m ph¹m vïng trêi miÒn B¾c ViÖt Nam ®· cã kh«ng Ýt phi c«ng Mü bÞ b¾t lµm tï binh, më ®Çu danh s¸ch lµ Anvarez lõng danh thÕ giíi. Ngoµi sè phi c«ng bÞ b¾n r¬i trªn miÒn B¾c kÓ tõ khi cã cuéc leo thang b»ng kh«ng lùc trªn miÒn B¾c ViÖt Nam, cßn cã nhiÒu tï binh Mü kh¸c . §ã lµ tï binh thuéc c¸c binh chñng kh¸c cña qu©n ®éi Mü tõ c¸c chiÕn tr­êng miÒn Nam, Lµo vµ Campuchia ®­îc ®­a vÒ giam t¹i c¸c tr¹i bÝ mËt n»m r¶i r¸c trªn miÒn B¾c.

Bµi b¸o cuèi cïng cña t«i vÒ cuéc ®¸nh bom cña Mü vµo khu vùc d©n c­ phè Hµng Thao Nam §Þnh ch¾c ®· lªn khu«n. Hai h«m tr­íc t«i ®· ký b«ng(1) lÇn ba. LiÖu bµi b¸o cã bÞ bá ®i kh«ng, khi t«i bÞ b¾t ? Cßn cuèn N¨m Ng­êi Im LÆng ë Nhµ xuÊt b¶n V¨n Hãa n÷a ? Cho dï lµ s¸ch dÞch, ch­a ch¾c ng­êi ta ®· cho nã ra(2). Vî con t«i thÕ lµ mÊt ®øt kho¶n nhuËn bót.

§· thµnh mét c¸i lÖ - ng­êi cÇm bót trong x· héi x· héi chñ nghÜa ph¶i lµ ng­êi cã lý lÞch râ rµng, trong s¹ch, cã lËp tr­êng v÷ng vµng, cã th©m niªn cµng cao trong tæ chøc(3) cµng tèt. C¸c nhµ xuÊt b¶n tuyÖt ®èi kh«ng in t¸c phÈm cña nh÷ng phÇn tö cã vÊn ®Ò. ThËm chÝ cã ng­êi ®· tham gia kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, nh­ng chØ v× dÝnh lÝu Ýt nhiÒu víi c¸c v¨n nghÖ sÜ cã vÊn ®Ò lµ ®· kh«ng ®­îc in s¸ch, ®¨ng b¸o n÷a råi. Sè phËn nhµ v¨n Thanh Ch©u trong nhãm TiÓu ThuyÕt Thø B¶y tr­íc c¸ch m¹ng lµ mét thÝ dô. Anh kh«ng bÞ chÝnh thøc coi nh­ thuéc nhãm Nh©n v¨n - Giai phÈm, nh­ng v× quan hÖ víi Nh©n v¨n - Giai phÈm Thanh Ch©u bÞ treo bót. Cho ®Õn lóc ®­îc phÐp viÕt th× anh ®· cao tuæi mÊt råi, ®· xuèng søc mÊt råi.

Kim L©n may m¾n tho¸t n¹n trong c¸i ®Ën Nh©n v¨n - Giai phÈm. Anh kh«i hµi nãi r»ng sau vô nµy hÕt th¶y nhµ v¨n ®Òu x©y x¸t, chØ cã c¸c cung v¨n(4) lµ lµnh lÆn.

NÕu t«i bÞ bom chÕt trong chuyÕn c«ng t¸c Nam §Þnh ch¾c h¼n sÏ cã mét ®iÕu v¨n thèng thiÕt r»ng sù hy sinh cña t«i lµ mét tæn thÊt to lín kh«ng thÓ nµo ®Òn bï ®­îc cho gia ®×nh vµ c¬ quan, cßn t«i trë vÒ nguyªn vÑn ®Ó bÞ b¾t th× ng­êi ta l¹i uèn ng­îc l­ìi nãi r»ng tªn ph¶n ®éng Vò Th­ Hiªn mµ ta theo dâi tõ l©u ®· bÞ tèng giam.

Tõ vµi n¨m nay lßng trung thµnh cña t«i ®èi víi c¸ch m¹ng bÞ ®Æt d­íi sù soi mãi kh¾c nghiÖt. C©u chuyÖn cã nguyªn ñy cña nã. N¨m 1958 t«i tõ Liªn X« vÒ n­íc ®Ó lÊy tµi liÖu cho ®Ò tµi thi tèt nghiÖp khoa kÞch b¶n th× ë trong ký tóc x¸ sinh viªn, mét «ng b¹n häa sÜ cïng sang häc víi t«i mét chuyÕn ®· lôc läi ®å ®¹c cña t«i ®Ó lÊy cuèn nhËt ký ®em nép sø qu¸n. Cuèn nhËt ký ghi nh÷ng kû niÖm trong chuyÕn vÒ ViÖt Nam n¨m 1957 víi nhµ quay phim x«-viÕt Reizman ®Ó thùc hiÖn bé phim ¸nh S¸ng Th¸ng M­êi, trong ®ã t«i cã nh÷ng nhËn xÐt xÊu vÒ C¶i c¸ch ruéng ®Êt, vÒ «ng Hå ChÝ Minh. Cuèn nhËt ký lËp tøc ®­îc göi vÒ Bé C«ng an(5).

Nghe nãi NguyÔn V¨n KØnh tr­íc C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m còng lµ mét trÝ thøc ë Nam bé, ®­îc nhiÒu ng­êi mÕn mé. Nh­ng trong viÖc chØ ®¹o «ng b¹n häa sÜ ®¶ng viªn ¨n c¾p nhËt ký cña t«i, KØnh tá ra cßn cã khiÕu lµm mËt th¸m, lµ ®iÒu kh«ng ai biÕt. Thêi Êy n¨ng khiÕu mËt th¸m ®­îc coi lµ mét n¨ng khiÕu ®¸ng ®­îc khuyÕn khÝch. T«i bÞ Lª V¨n R¹ng, vô tr­ëng Vô §¹i häc vµ Trung häc chuyªn nghiÖp, mét tay trÝ thøc b¶o hoµng h¬n nhµ vua, gi÷ l¹i ë trong n­íc. ViÖc t«i cã trë l¹i Liªn X« häc tiÕp hay kh«ng sÏ ®­îc xÐt sau.

T«i trë vÒ X­ëng phim ViÖt Nam. ª ®ã ®­îc gÇn mét n¨m t«i ph¶i bá nghÒ ®iÖn ¶nh v× kh«ng chÞu næi tªn tr­ëng phßng tæ chøc vèn lµ th­ ký ®éi C¶i c¸ch ruéng ®Êt. Tªn h·nh tiÕn nµy gäi t«i lªn gÆp y råi vÆn t«i : "C¶ x­ëng chµo t«i, t¹i sao anh kh«ng chµo ?".

T«i lÔ phÐp hái tªn y, råi còng lÔ phÐp nh­ thÕ t«i th­a víi y r»ng rÊt cã thÓ y quan träng, y cã Ých, t«i biÕt, tùa nh­ c¸i cét ®Ìn vËy, kh«ng cã nã ®iÖn kh«ng vµo nhµ ®­îc, t«i sÏ kh«ng cã ¸nh s¸ng ®Ó ®äc. Nh­ng, t«i kÝnh cÈn th­a tiÕp, kh«ng ph¶i v× thÕ mµ t«i sÏ dõng l¹i tr­íc mçi c¸i cét ®Ìn ®Ó chµo nã.

T«i sang nghÒ b¸o. So s¸nh c¸c tê b¸o muèn nhËn t«i, t«i thÊy b¸o ¶nh, hay cßn gäi lµ häa b¸o ViÖt Nam, hîp víi t«i h¬n c¶. Nã lµ tê b¸o chñ yÕu dµnh cho ®éc gi¶ n­íc ngoµi, bµi vë kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i viÕt theo c«ng thøc cña c¸c b¸o trong n­íc. H¬n n÷a, mÊy anh trong bé biªn tËp b¸o ¶nh mÕn t«i qua nh÷ng truyÖn ng¾n vµ bµi b¸o ®· ®¨ng, chÌo kÐo b»ng ®­îc t«i vÒ víi tê b¸o cña c¸c anh.

Trong nh÷ng cuéc ®ông ®é lÆt vÆt kiÓu nh­ chuyÖn x¶y ra víi anh chµng tæ chøc X­ëng phim t«i kh«ng thÓ tr¸nh ®­îc nh÷ng c©u nãi lÏ ra kh«ng nªn nãi do bùc béi. C¬ quan tæ chøc, còng nh­ c¬ quan c«ng an, rÊt mÉn c¸n thu thËp th«ng tin vÒ th¸i ®é chÝnh trÞ cña c¸n bé. ChØ cÇn anh ¨n nãi kh«ng gi÷ g×n mét chót, ®Ó lé ra nh÷ng suy nghÜ kh«ng theo dßng chÝnh thèng, lµ téi cña anh lËp tøc ®­îc ghi nhËn, anh b¾t ®Çu bÞ theo dâi mµ kh«ng biÕt. Cho tíi ngµy anh chît nhËn ra m×nh bÞ theo dâi th× ®· muén - anh ®· bÞ nÐm khái boong con tµu c¸ch m¹ng.

Cßn nhí n¨m 1961, mäi ng­êi trong tßa so¹n ®· ®­îc nhËn ThÎ nhµ b¸o råi mµ m·i t«i ch­a ®­îc nhËn. T«i chØ ng¹c nhiªn tÝ chót, cho r»ng nh÷ng c¸i bµn giÊy quan liªu bao giê mµ ch¶ thÕ, chóng kh«ng véi v· trong bÊt cø viÖc g×. Tßa so¹n gäi ®iÖn tho¹i hái. Ng­êi ta nãi ¶nh cña t«i bÞ thÊt l¹c. T«i ®­a tiÕp ¶nh kh¸c. VÉn kh«ng xong. Hãa ra kh«ng ph¶i chuyÖn mÊt ¶nh. ChØ sau khi chñ nhiÖm tê b¸o ®Ých th©n lªn Së b¸o chÝ kiÖn c¸o thÕ nµo kh«ng biÕt, t«i míi ®­îc nhËn thÎ. B©y giê nghÜ l¹i míi biÕt ch¼ng qua ng­êi ta ngÇn ng¹i, ng­êi ta cßn ph¶i xin ý kiÕn trªn, bëi v× tªn t«i n»m trong mét danh s¸ch nµo ®ã ®ßi nh÷ng ng­êi trùc tiÕp qu¶n lý c¸c nhµ b¸o ph¶i suy nghÜ. CÊp trªn trùc tiÕp cña t«i ch¾c ch¾n ch¼ng khã chÞu víi t«i, nh­ng vµo håi Êy ch¼ng ai muèn chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ ai hÕt.

Sau vô nµy t«i b¾t ®Çu ®Ó ý ®Õn th¸i ®é cña l·nh ®¹o, tøc lµ c¸c quan chøc cÊp trªn cña t«i, ngang còng nh­ däc. Míi thÊy r»ng trong c«ng viÖc hµng ngµy ng­êi ta tr¸nh kh«ng ph©n c«ng t«i lµm nh÷ng ®Ò tµi cã dÝnh tíi bÝ mËt qu©n sù hoÆc nh÷ng bÝ mËt kh¸c. Mµ bÝ mËt trong chÕ ®é x· héi chñ nghÜa th× l¹i qu¸ nhiÒu, c¸i g× còng bÝ mËt, thµnh thö t«i chØ ®­îc ph©n c«ng ®i c¸c ®Þa ph­¬ng khi cÇn cã c¸c bµi vÒ v¨n hãa, n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp hoÆc ngåi nhµ lµm c«ng viÖc ch÷a ch¸y cho c¸c sè b¸o ch¼ng may bÞ «ng Tr­êng Chinh, ng­êi khai sinh ra tê b¸o, bÊt ngê g¹ch bá mét bµi, thËm chÝ vµi bµi mét lóc(6).

§Õn lóc thÊy m×nh kh«ng cã tªn trong danh s¸ch nh÷ng nhµ b¸o ®­îc cö ®i B(7) th× t«i míi biÕt ch¾c ch¾n r»ng c¸i sù c¶nh gi¸c c¸ch m¹ng ®· ®­îc ¸p dông cho t«i råi. Ch¶ tr¸ch ®ît vµo VÜnh Linh c«ng t¸c, khi t«i muèn ra Cån Cá th× bÞ ng­êi ta tõ chèi khÐo. Hßn ®¶o nhá bÐ lóc Êy ®ang c« ®éc chiÕn ®Êu chèng l¹i nh÷ng cuéc tÊn c«ng b·o t¸p cña h¶i qu©n Mü. Nh­ bÊt cø nhµ b¸o nµo t«i muèn cã mÆt ë ®ã. NguyÔn Kh¶i(8) ë VÜnh Linh cïng thêi gian víi t«i. Anh ra ®­îc Cån Cá cßn t«i th× kh«ng. Tµu ®i Cån Cá chØ cã mét chç dµnh cho v¨n nghÖ sÜ, mµ anh NguyÔn Kh¶i ®· ®¨ng ký tõ l©u råi, ng­êi ta nãi thÕ.

Nh÷ng tin tøc rß rØ tõ Bé Néi vô cho biÕt t«i n»m trong diÖn kh«ng ®¸ng tin cËy. Tõ diÖn kh«ng ®¸ng tin cËy sang diÖn cã vÊn ®Ò chØ lµ mét b­íc, mµ b­íc kh«ng dµi. C¸c b¹n t«i nh¾c t«i ph¶i thËn träng, ph¶i gi÷ g×n lêi ¨n tiÕng nãi. Nghe th× nghe, chø trong th©m t©m t«i kh«ng tin h¼n, ch¼ng lÏ ng­êi ta l¹i cã thÓ nghÜ bËy b¹ ®Õn thÕ ?

Mäi viÖc chØ s¸ng tá khi t«i ®· ë trong Háa Lß : th× ra tõ l©u råi t«i ®· bÞ nhµ cÇm quyÒn nghi ngê. Hä thËm chÝ cßn lo t«i sÏ ch¹y sang bªn kia chiÕn tuyÕn khi gÆp c¬ héi thuËn tiÖn n÷a kia.

T«i cay ®¾ng ®­îc biÕt sù thËt. T«i coi cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü, do nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö bã buéc, lµ b­íc kÕ tiÕp, lÇn nµy lµ bÊt ®¾c dÜ, trong hµnh tr×nh gi¶i phãng d©n téc. NguyÖn väng thèng nhÊt ®Êt n­íc bao giê còng lµ nguyÖn väng cña toµn thÓ d©n téc.

Ng« §×nh DiÖm ®· sai lÇm khi chñ tr­¬ng ®µn ¸p mäi xu h­íng kh¸c «ng ta, chø kh«ng riªng céng s¶n, b»ng nh÷ng biÖn ph¸p phong kiÕn, gia ®×nh trÞ. Trong t×nh thÕ ®ã nh÷ng ng­êi céng s¶n kh«ng thÓ kh«ng ®øng lªn chèng l¹i, kÐo theo sau m×nh quÇn chóng bÊt b×nh. Sù chèng ®èi chÝnh quyÒn Sµi Gßn cßn m¹nh mÏ h¬n n÷a khi nh÷ng ng­êi cÇm quyÒn sau Ng« §×nh DiÖm ®· ®Ó cho ng­êi Mü å ¹t ®­a qu©n vµo miÒn Nam ViÖt Nam. Ng­êi Mü tù thÞ ®· ®i lÇm n­íc cê. D©n téc ViÖt Nam cã truyÒn thèng chèng ngo¹i x©m, lµ ®iÒu ng­êi Mü kh«ng biÕt vµ khi hiÓu ra th× ®· muén. Sau n¨m 1965 ng­êi ta kh«ng thÓ trë vÒ víi n¨m 1954, cho dï cã muèn.

§©y lµ ®Ò tµi thuéc thÈm quyÒn c¸c sö gia, t«i kh«ng d¸m l¹m bµn. Nh×n cuéc chiÕn tõ gãc ®é ng­êi lµm b¸o t«i cho r»ng trong suèt thêi gian chiÕn tranh kh«ng ph¶i hoµn toµn kh«ng cã c¬ héi ®Ó tho¸t khái nã, vµ trong chuyÖn kh«ng muèn t×m c¬ héi tho¸t ra lçi kh«ng ph¶i ë mét bªn, mµ ë c¶ hai phÝa.

Nh­ng th«i, ta quay l¹i víi Háa Lß mïa ®«ng n¨m 1967 c¸i ®·.

§i qua khu tï binh, viªn cai ngôc n«ng d©n ®­a t«i tíi mét ng«i nhµ dµi phÝa tr¸i cæng Háa Lß, cã rÊt nhiÒu cöa. Phßng hái cung lµ mét trong nh÷ng c¨n ë ®©y. Nã lµ mét phßng nhá, chõng m­êi s¸u th­íc vu«ng, kh«ng h¬n, ®­îc chiÕu s¸ng mét c¸ch hµ tiÖn bëi mét bãng ®iÖn 60 o¸t.

Huúnh Ngù ®· chê s½n. ThÊy t«i b­íc vµo, y ngÈng lªn. MÆt nhÑ nhâm, kh«ng h»n häc, kh«ng c¨ng th¼ng, tr«ng y thËt hiÒn lµnh. Khã t­ëng t­îng ®­îc võa míi ®©y y cßn hÇm hÌ víi t«i nh­ víi kÎ thï cña c¸ nh©n y chø kh«ng ph¶i cña §¶ng.

- Ngåi xuèng, ngåi xuèng ®©y, anh Hiªn ! - y vån v· chØ cho t«i ghÕ ®èi diÖn - Anh dïng trµ, hØ ?

Phßng hái cung ®­îc bµy biÖn nh­ mét phßng kh¸ch nghÌo - mÊy c¸i ghÕ ba nan qu©y quanh mét bµn n­íc ch©n quú. Trªn bµn lµ mét Êm men r¹n b¾t ch­íc ®êi Lý, kh«ng hîp chót nµo víi mÊy chÐn sø H¶i D­¬ng rÎ tiÒn. Bé ®å trµ ®­îc ®Æt trong mét ®Üa s¾t tr¸ng men søt sÑo víi mÊy con t«m TÒ B¹ch-th¹ch b¹c mµu. MÆc dÇu ®· cã ¸o b«ng, t«i vÉn run rÈy - nhiÖt ®é xuèng qu¸ nhanh, buæi s¸ng trêi cßn Êm, vËy mµ b©y giê ®· l¹nh d÷. C¨n phßng hái cung cßn l¹nh h¬n c¶ xµ lim, l¹i cã mïi gç mèc, nh­ thÓ nã bÞ bá hoang l©u ngµy.

Huúnh Ngù bèc trµ cho vµo b×nh, tØ mÈn nhÆt tõng c¸nh trµ r¬i xuèng mÆt bµn, råi tõ tèn víi tay lÊy c¸i phÝch Trung Quèc, tõ tèn chÕ n­íc s«i, ®îi mét l¸t cho trµ thËt ngÊm míi chuyªn chËm chËm vµo hai chÐn. Cung c¸ch pha trµ cho thÊy y lµ tay nghiÖn trµ nÆng, nh­ mäi c¸n bé ®øng tuæi håi bÊy giê.

T«i lÆng thinh quan s¸t.

- Uèng ®i, anh Hiªn ! - y ch×a bµn tay gµy, víi nh÷ng ngãn dµi, x­¬ng xÈu vÒ phÝa t«i - KÎo nguéi.

T«i vÉn nÝn lÆng.

- TiÕt trêi nh­ ri uèng trµ thiÖt thó vÞ, ph¶i kh«ng ? Anh dïng ®i, tù nhiªn nghen. Anh thÊy ®ã, ë ngoµi nh×n v« ai còng nghÜ c¸i sù bÞ b¾t, c¸i sù ë tï nã ghª gím l¾m l¾m k×a, khñng khiÕp l¾m l¾m k×a, chí thiÖt ra th×, h× h×... cã chi ghª gím l¾m m«...

Y ®Èy chÐn trµ vÒ phÝa t«i.

- T¸c gi¶ "ChiÕc va-li" ®· b¸o tr­íc cho anh biÕt anh sÏ bÞ b¾t, ph¶i kh«ng ? H¾n cßn nãi víi anh nh÷ng chi n÷a, hÌ ?

§ã lµ Huúnh Ngù nãi vÒ Hoµng §¹o(9). T«i kh«ng ng¹c nhiªn. Y muèn khoe y biÕt hÕt, ®õng hßng giÊu y ®iÒu g×.

§óng lµ Hoµng §¹o cã b¸o tr­íc cho t«i ®iÒu sÏ x¶y ra.

T«i gÆp Hoµng §¹o tuÇn tr­íc. T«i kh«ng chñ bông tíi anh, tiÖn thÓ ®i ngang phè NguyÔn ChÕ NghÜa th× rÏ vµo. Anh cã c¨n nhµ nhá ë ®ã. Tõ phßng ngoµi nhµ anh nh×n ra t«i vÉn thÊy thÊp tho¸ng bãng mÊy c«ng an mËt lën vën trong ¸nh s¸ng vµng vät rØ ra tõ nh÷ng chao ®Ìn phßng thñ.

"Hä sÏ b¾t anh, Hoµng §¹o nãi. H«m nä t«i cã viÖc rÏ vµo Bé, thÊy c¨ng l¾m. Cßn b¾t nhiÒu. T«i th× chØ quan t©m tíi anh th«i". T«i c­êi :"VËy th× bá r­îu ra, chóng ta uèng mét trËn chia tay". T«i cè ý nh¾c l¹i c©u Hoµng §¹o nãi víi mét sÜ quan Phßng Nh× Ph¸p trong mét lÇn tÝnh m¹ng anh ë vµo thÕ ngµn c©n treo sîi tãc. Anh vµo Hµ Néi d­íi vá bäc ®¶ng tr­ëng ®¶ng §¹i ViÖt. T×nh b¸o Ph¸p hoan hØ ®ãn tiÕp anh. Råi muèn kiÓm tra anh, gi÷a ®ªm h«m khuya kho¾t hä cho viªn sÜ quan Phßng Nh× nãi trªn, ng­êi vÉn x­ng lµ b¹n thiÕt cña anh, lÎn ®Õn nhµ anh b¸o tin anh s¾p bÞ b¾t, khuyªn anh trèn ngay. Hoµng §¹o kh«ng m¾c m­u. Anh c­êi ngÊt, nãi anh c¶m ¬n, nh­ng anh sÏ kh«ng trèn, dÊn th©n vµo nghiÖp chÝnh trÞ anh ®· dù kiÕn t×nh huèng nµy, nh÷ng ng­êi Ph¸p ®a nghi råi sÏ ©n hËn, cßn b©y giê anh muèn uèng ly r­îu chia tay víi ng­êi anh coi lµ b¹n. Bµi to¸n thö cña t×nh b¸o Ph¸p thÊt b¹i. Sau th¸i ®é cøng r¾n cña anh hä cho r»ng hä nhÇm.

Chóng t«i dÑp mäi chuyÖn qua mét bªn, bµn tiÕp viÖc viÕt kÞch b¶n cho bé phim vÒ ho¹t ®éng cña tæ ®iÖp b¸o do anh chØ huy, kÕt thóc b»ng vô ®¸nh ®¾m th«ng b¸o h¹m Amyot d'Inville t¹i ven biÓn Thanh Hãa n¨m 1950. Ý ®Þnh nµy cã tõ l©u, khi t«i cßn ë Moskva. Hoµng §¹o vµ t«i vÉn th­ tõ cho nhau ®Ó bµn vÒ bé phim t­¬ng lai.

Khi ®iÖp vô ®­îc thùc hiÖn, Hoµng §¹o lµ tr­ëng ty c«ng an Thanh Hãa. Anh bè trÝ mét chiÕn khu gi¶ t¹i Ngäc LÆc (miÒn T©y Thanh Hãa), råi vµo Hµ Néi víi t­ c¸ch ng­êi chñ cña chiÕn khu. L·nh tô gi¶ m¹o cña mét ®¶ng kh«ng cã thËt v­ît qua ®­îc thö th¸ch cña t×nh b¸o Ph¸p, trë thµnh bé tr­ëng kh«ng bé nµo cña chÝnh phñ B¶o §¹i. Trong thêi gian ë l¹i trong vïng ®Þch Hoµng §¹o ®· gÆp Ng« §×nh DiÖm, N¨m Löa, Ba Côt, BÈy ViÔn

...vµ nhiÒu nh©n vËt chÝnh trÞ ë miÒn Nam. Sau khi biÕt ch¾c ng­êi Mü cã ý ®Þnh dïng con bµi Ng« §×nh DiÖm thay thÕ B¶o §¹i, Hoµng §¹o ®Ò xuÊt víi Trung ­¬ng cho phÐp anh thñ tiªu Ng« §×nh DiÖm ®Ó thÕ ch©n «ng ta. KÕ ho¹ch cña anh bÞ Tr­êng Chinh g¹t ®i. Tr­êng Chinh kÞch liÖt phª b×nh ®iÖp vô nµy, nãi r»ng viÖc Hoµng §¹o tæ chøc chiÕn khu gi¶ ë Thanh Hãa lµm ¶nh h­ëng xÊu ®Õn uy tÝn cña chÝnh phñ kh¸ng chiÕn, lîi bÊt cËp h¹i. ¤ng cßn nãi Hoµng §¹o lµ ng­êi ham mª töu s¾c, nÕu lµm viÖc víi Mü sÏ bÞ Mü mua chuéc, "®Õn lóc Êy ®¸nh nhau víi nã cßn khã h¬n ®¸nh nhau víi Ng« §×nh DiÖm nhiÒu"(10). Hoµng §¹o nhËn ®­îc lÖnh kÕt thóc ®iÖp vô, trë vÒ vïng tù do. ViÖc ®¸nh ®¾m th«ng b¸o h¹m Amyot d'Inville lµ hµnh ®éng cuèi cïng cña tæ ®iÖp b¸o tr­íc khi rêi bá trËn ®Þa.

"Anh kh«ng thÓ xö nhòn mét chót ®­îc sao ? - Hoµng §¹o hái khi t«i ra vÒ - Anh d©y vµo chÝnh trÞ lµm chi ?". "Kh«ng ®­îc, anh ¹. T«i kh«ng quan niÖm nãi ra ý kiÕn cña m×nh lµ d©y vµo chÝnh trÞ. T«i kh«ng lµm ®iÒu g× sai tr¸i. - t«i nãi - T«i chØ cã téi cho r»ng con ng­êi cã quyÒn tù do t­ t­ëng". Hoµng §¹o «m lÊy t«i. Chóng t«i bïi ngïi chia tay.

- Anh kh«ng muèn nãi còng kh«ng sao. - Huúnh Ngù nãi b»ng giäng khinh khØnh - ChuyÖn Hoµng §¹o ch¼ng cã g× quan träng. Kh«ng ph¶i ®èi t­îng ®¸ng chó ý. Còng kh«ng ph¶i ng­êi chóng t«i cÇn anh b¸o c¸o. Nh©n tiÖn th× tui hái cho biÕt, tøc lµ chóng tui biÕt hít, nh­ng chóng tui muèn nghe anh nãi coi ra r¨ng. Nh÷ng chuyÖn kh¸c còng røa. Anh thÝch nãi thêi nãi. Kh«ng thÝch thêi th«i. Tui sÏ chê. Bao chõ gi¸c ngé tù anh sÏ nãi. C¬ quan an ninh chóng tui rÊt kiªn nhÉn.

T«i t­ëng y sÏ nãi thªm : "Chóng t«i sÏ chê n¨m n¨m m­êi n¨m, hai m­¬i n¨m, hay l©u h¬n n÷a" theo c¸ch «ng Hå ChÝ Minh nãi víi ng­êi Mü. H×nh nh­ y ®Þnh nãi thÕ thËt, nh­ng k×m l¹i ®­îc.

- Nãi thiÖt cho anh hay ®Ó anh ®õng sî, §¶ng ®­a anh v« n¬i ni lµ ®Ó ta cã chç mÇn viÖc cho thuËn tiÖn mµ th«i. - Huúnh Ngù nhe r¨ng trong nô c­êi kh«ng thµnh tiÕng - §¶ng muèn hái anh mét sè viÖc, hái xong thêi cho anh vÒ, §¶ng còng kh«ng gi÷ anh mÇn chi. Ngoµi tª anh c«ng t¸c phôc vô §¶ng, ph¶i kh«ng nµo ? N¬i ni anh còng vÉn mÇn viÖc ®ã, kh«ng cã chi kh¸c. Anh lµ c¸n bé cña §¶ng, ph¶i biÕt chÊp hµnh mÞnh lÞnh cña §¶ng. B÷a ni §¶ng biÓu anh mÇn viÖc ë n¬i ni th× anh mÇn viÖc n¬i ni. Mai mèt §¶ng biÓu anh v« Nam th× anh v« Nam, cßn khi m« §¶ng biÓu chõ ph¶i qua Liªn X« th× anh x¸ch va li qua bÓn. VËy ®ã, thanh niªn ph¶i nh­ røa, hÌ hÌ, n¬i §¶ng cÇn thanh niªn cã, n¬i khã cã thanh niªn...

Ngon lµnh ch­a ! Cø nh­ thÓ nay mai §¶ng sÏ cö t«i ®i c«ng t¸c Moskva, hoÆc xa h¬n n÷a, tíi Paris hoÆc New York chöa biÕt chõng.

MÆc cho y ba hoa, t«i ®ñng ®Ønh nhÊp trµ. Trµ ngon. Kh«ng ph¶i ai còng pha trµ Hång §µo(11) ®­îc thÕ nµy. TÐ ra Huúnh Ngù còng sµnh uèng trµ ra phÕt.

- Tui nãi vËy lµ tróng chí ? Kh«ng trËt chí ? - y nãi b»ng giäng tin ch¾c ë lÏ ph¶i mµ y ®ang ngåi ë trªn - VËy, chõ §¶ng chØ thÞ cho anh ë n¬i ni, vÞ trÝ chiÕn ®Êu cña anh lóc nÇy lµ ë n¬i ni, anh h·y yªn t©m phôc vô ë vÞ trÝ míi. ChØ thÞ cña §¶ng lµ c¸i mµ chóng ta, nh÷ng c¸n bé cña §¶ng, chØ cã viÖc tu©n theo...

Mét con cõu trong ®µn cõu Panurge, t«i nghÜ. KÕt qu¶ sù hoµi thai kú côc gi÷a c¸c thø chñ nghÜa : chñ nghÜa M¸c bÞ chÆt ®Çu, chñ nghÜa Mao ®éng dôc, chñ nghÜa phong kiÕn hiÖn ®¹i.

Trong yªn lÆng t«i nghe tiÕng mÊy con sÎ rªn rØ v× rÐt trªn m¸i nhµ. ª ®©u ®ã, tõ mét thÕ giíi kh¸c, v¼ng tíi tiÕng xe t¶i nÆng l¨n b¸nh trªn ®­êng. Mµ còng cã thÓ lµ xe bäc thÐp. Nh÷ng chuyÕn xe nèi tiÕp nhau kh«ng ngít, × × Çm Çm.

Huúnh Ngù mêi t«i uèng tiÕp. T«i nh· nhÆn n©ng chÐn, chê y rãt thªm.

- Nµo, uèng xong ta mÇn viÖc ! - cã vÎ Êm trµ ngon lµm cho Huúnh Ngù c¶m thÊy s¶ng kho¸i vµ réng l­îng - Anh kh«ng thÊy sao, trong ni còng b¶nh ch¼ng kÐm chi ngoµi tª, h¶ ? Còng Hång §µo lo¹i mét, còng §iÖn Biªn(12) bao b¹c nh­ ai. Anh hót ®i, khi ta mÇn viÖc trªn cho trµ thuèc tho¶i m¸i. Tiªu chuÈn, chí kh«ng ph¶i cña t«i ®©u. Ph¶i nhÞn thuèc c¶ ngµy, khã chÞu l¾m hÌ ?

T«i nh×n bao thuèc y ®Èy tíi tr­íc mÆt. Chao «i, gi¸ mµ ®­îc rÝt mét h¬i lóc nµy nhØ, chØ mét h¬i th«i ! T«i c¶m thÊy mét c¬n thÌm ghª gím kh«ng sao c­ìng næi ch¹y r©m ran trong c¬ thÓ.

- C¶m ¬n. - t«i nãi - T«i kh«ng hót.

Y ng¶ h¼n ra trªn ghÕ ®Ó nh×n t«i, theo c¸ch ng­êi viÔn thÞ.

- ûa ? Anh mµ kh«ng hót.

- Th× cã g× l¹ ®©u ?

Huúnh Ngù lµm mÆt giËn :

- Tui mêi thiÖt t×nh mµ. Bé anh giËn h¶ ?

- C¶m ¬n. TÝnh t«i thÕ, ®· kh«ng hót lµ kh«ng hót.

- Mµ sao vËy chí ? Hay lµ anh chª thuèc §iÖn Biªn cña ta kh«ng ngon b»ng Gold Flake ? C¸nh v¨n nghÖ sÜ c¸c anh kho¸i Gold Flake l¾m th× ph¶i ? Håi Êy ë Hµ Néi thuèc l¸ ngo¹i chØ cã ®éc mét thø Gold Flake. §ån r»ng nã lät ra tõ sø qu¸n Indonesia. ViÖt Nam ®ang ra søc lÊy lßng ng­êi hïng Suharto sau sù sôp ®æ bÊt ngê cña c¸i gäi lµ lùc l­îng míi trçi dËy vµ ghÕ tæng thèng suèt ®êi cña Sukarno, cè t×nh lê ®i chuyÖn nh©n viªn sø qu¸n Indonesia bu«n lËu(13).

C¸i ghÕ kªu cät kÑt d­íi tÊm th©n gµy cßm cña Huúnh Ngù.

- T«i kh«ng chª §iÖn Biªn. Nh­ng t«i kh«ng hót.

- Chµ, anh Hiªn nÌ, anh coi th­êng c¬ quan an ninh h¬i nhiÒu ®ã ! - mÆt Huúnh Ngù to¸c ra trong nô c­êi kho¸i tr¸ - Anh nghÜ tôi tui biÕt vÒ anh qu¸ Ýt th× ph¶i ?

TiÕng c­êi khanh kh¸ch cña y lµm t«i nãng mÆt.

- T«i ch¼ng coi träng mµ còng ch¼ng coi th­êng c¬ quan an ninh. T«i còng ch¼ng quan t©m chuyÖn c¸c anh biÕt vÒ t«i nhiÒu hay Ýt. T«i kh«ng cã thêi giê ®Ó nghÜ ví vÈn.

Huúnh Ngù nghiªm nghÞ trë l¹i.

- NÌ, nãi cho anh hay, tr­íc khi b¾t mét ng­êi tôi tui nghiªn cøu vÒ ng­êi ®ã rÊt kü. Tui biÕt mäi khuyÕt tËt cña anh, mäi thãi quen cña anh. Tui biÕt anh ghiÒn thuèc l¸, mµ cßn ghiÒn nÆng n÷a k×a.

§Õn l­ît t«i bËt c­êi.

- ThÕ th× kh«ng ®óng råi. T«i ch­a bao giê liÖt m×nh vµo lo¹i nghiÖn nÆng.

- Ch¼ng ai b¾t bÎ anh chuyÖn ghiÒn thuèc hay kh«ng ghiÒn thuèc. Cã chi mµ ph¶i chèi !

- Hót thuèc l¸ ®Õn ®é bá ®iÕu nµy ra ph¶i n¹p ngay ®iÕu kh¸c vµo, kh«ng th× kh«ng chÞu ®­îc míi lµ nghiÖn nÆng. T«i cã hót nh­ng ch­a nghiÖn tíi møc ®ã.

- Anh b¾t ®Çu hót tõ n¨m nµo nhØ ?

- Tõ n¨m t«i m­êi s¸u.

Ch¼ng cã cuèn trinh th¸m nµo viÕt vÒ sù hái cung kú côc nh­ thÕ nµy. Kh«ng cã lÊy mét dông cô tra tÊn nµo - kh«ng mét c¸i magnÐto, kh«ng mét sîi thõng, kh«ng mét c¸i roi, kh«ng mét mãc xÝch lñng l¼ng trªn trÇn.

- Sím qu¸, hót thÕ sím qu¸ ! - Huúnh Ngù l¾c ®Çu - Thuèc l¸ cã h¹i l¾m, ch¼ng nãi anh còng biÕt. Ung th­ phæi, ung th­ vßm häng tõ ®ã mµ ra. §Ó coi, bao nhiªu phÇn tr¨m ng­êi hót thuèc bÞ ung th­ hÌ ? Tui cã ®äc mµ kh«ng nhí. Nh­ng hót chót chót th× kh«ng sao. Tui l©u l©u còng hót mét ®iÕu, ghiÒn th× kh«ng, tui kh«ng ghiÒn.

Th× cø nãi chuyÖn ch¬i víi th»ng cha nµy mét l¸t xem y ®Þnh dÉn c©u chuyÖn tíi ®©u ? Mét nghÖ thuËt hái cung ®éc ®¸o ? Buån c­êi, y trÎ con qu¸ !

- Håi Êy chóng t«i ®ãi. - t«i dÞu giäng - Hót thuèc quªn ®i ®­îc phÇn nµo c¶m gi¸c khã chÞu.

- Nãi chi l¹ ? Anh mµ ®ãi ?

- Anh ng­êi Khu 5, ph¶i kh«ng ?

Huúnh Ngù cau mÆt. Y bá ®iÕu thuèc ra khái cÆp m«i th©m.

T«i chît hiÓu - y bÞ ch¹m näc. Trong sè nh÷ng ng­êi tõ bªn kia vÜ tuyÕn 17 tËp kÕt ra B¾c theo HiÖp nghÞ GenÌve, Khu 5 ®«ng h¬n c¶. Ngoµi c¸n bé vµ gia ®×nh hä, cßn cã mét ®¸m lóc nhóc tï h×nh sù ®­îc tËp kÕt theo. Ng­êi ta nãi Khu ñy Khu 5 sî kh«ng ®­a tï theo chóng sÏ ch¹y theo ®Þch. Trong lóc c«ng t¸c ®ãn tiÕp c¸n bé tËp kÕt diÔn ra lén xén, ch¼ng hiÓu sao bän tï l¹i ®­îc th¶ ra, thËm chÝ cßn ®­îc bè trÝ c«ng t¸c, phÇn ®«ng sung vµo ngµnh thuÕ vµ qu¶n lý thÞ tr­êng, g©y nªn nhiÒu tiÕng t¨m kh«ng ®Ñp. Nãi chung, håi Êy c¶ d©n B¾c lÉn d©n Nam bé tËp kÕt ®Òu cã ®Þnh kiÕn rÊt xÊu víi d©n khu 5.

- Ý t«i muèn nãi ë chiÕn tr­êng Liªn khu 5 c¸c anh kh«ng bÞ ®ãi, - t«i nãi ch÷a, trong lßng ©n hËn c¶m thÊy m×nh thiÕu tÕ nhÞ - chø ngoµi nµy n¨m 1949 lµ n¨m bé ®éi chóng t«i bÞ ®ãi nhÊt, s¾n kh«ng cã mµ ¨n...

T«i ®· lµm cho y hiÓu t«i kh«ng cã ý nãi xá, nh­ng mÆt y vÉn l¹nh nh­ b¨ng. Y kh«ng muèn nghe chuyÖn t«i ®· ë trong qu©n ngò, ch¾c thÕ. RÊt cã thÓ, tr­íc ®©y y còng tõng ë bé ®éi nh­ phÇn lín c¸n bé kh¸ng chiÕn, nh­ng lóc nµy ®©y y kh«ng muèn thÊy gi÷a t«i vµ y cã c¸i g× ®ã gièng nhau, lµ c¸i lµm nhßa ®i ranh giíi gi÷a viªn c¸n bé chÊp ph¸p vµ tªn tï ®ang bÞ hái cung. Tuy nhiªn, chuyÖn t«i ®· ë bé ®éi lµ sù thËt kh«ng thÓ b¸c bá. Y nãi y nghiªn cøu kü lý lÞch t«i, thÕ tÊt y ph¶i biÕt ®iÒu ®ã.

Nh­ng råi y còng lÊy l¹i s¾c mÆt b×nh th­êng :

- Anh kh«ng cã thuèc hót lµ t¹i tui. - y nãi nh­ thÓ ph©n trÇn - Anh nµo ghiÒn v« ®©y còng cã tiªu chuÈn thuèc l¸ nh­ khi ë ngoµi. Tui m¾c nhiÒu c«ng chuyÖn qu¸. LÏ ra anh ph¶i cã thuèc ngay míi ®óng. Th«i ®­îc, cø hót t¹m thuèc tiªu chuÈn cña tui c¸i ®·. Mai mèt råi tÝnh.

- C¶m ¬n. Nh­ng t«i ®· quyÕt ®Þnh th«i kh«ng hót n÷a.

- Anh tÝnh nh©n tiÖn v« ®©y cai thuèc lu«n, hØ ? Hay ®ã.

T«i l¾c ®Çu :

- Kh«ng ph¶i. Ch¼ng qua lµ thÕ nµy : t«i kh«ng muèn trë thµnh mét Ng« §øc Tr×(14).

Huúnh Ngù ®ang uèng dë ngôm n­íc, y ng­ng l¹i, ®Æt m¹nh chÐn xuèng bµn. C¸i nh×n soi mãi xo¸y chÆt vµo m¾t t«i :

- Anh võa nãi ®øa nµo ? Th»ng Tr× nµo ?

§Õn l­ît t«i ng¹c nhiªn. Ch¼ng lÏ y, vô phã mét bé quan träng lµ Bé Néi vô, ch¼ng g× còng lµ mét c¸n bé cã cì, l¹i kh«ng biÕt Ng« §øc Tr× lµ ai.

- ThÕ nµy, Ng« §øc Tr× lµ ñy viªn Trung ­¬ng §¶ng vµo thêi kú tr­íc khi MÆt trËn B×nh d©n vì...

Y nhÝu l«ng mµy nh×n t«i.

- Khi bÞ Ph¸p b¾t, bÞ tra tÊn, - ®µnh ph¶i gi¶i thÝch cho y vËy - Ng« §øc Tr× ®· b¸n ®øng cho Ph¸p mét sè c¬ së cña §¶ng ®Ó ®¸nh ®æi lÊy mét lÇn gÆp vî vµ, thËt khã t­ëng t­îng næi, ®Ó ®­îc chóng cho... hót thuèc l¸. Gi÷a hai thø mµ Ng« §øc Tr× ®em m¹ng sèng cña c¸c ®ång chÝ ra ®¸nh ®æi t«i kh«ng râ c¸i nµo quan träng h¬n : vî hay thuèc l¸ ? Cã ng­êi nãi Ng« §øc Tr× ph¶n béi v× thÌm môn con trai nèi dâi t«ng ®­êng...

Èn ý cña c©u nãi thËt dÔ ®o¸n. Huúnh Ngù nÐm cho t«i mét c¸i nh×n bèc löa. T«i nghÜ y sÏ næi khïng, sÏ qu¸t n¹t, nh­ng kh«ng, y tá ra biÕt tù kiÒm chÕ.

- Anh ngåi ngay ng¾n l¹i

T«i quan s¸t t­ thÕ cña m×nh - t«i v¾t ch©n ch÷ ngò theo thãi quen, c¸i ¸o b«ng ®Ó hë lµm lé ra c¸i ¸o tï kh«ng cµi cóc. T«i bá ch©n xuèng.

- ThÕ nµy ®­îc ch­a ?

- Nghe ®©y ! - y d»n giäng - H«m nay t«i cho gäi anh ra tr­íc hÕt lµ ®Ó phæ biÕn cho anh néi quy tr¹i giam.

- T«i ®ang nghe.

- Thø nhÊt, kÓ tõ b©y chõ, khi anh ®· n»m trong tr¹i giam th× quyÒn c«ng d©n cña anh kh«ng cßn n÷a, quyÒn ®ã t¹m thêi bÞ t­íc bá, anh kh«ng ®­îc phÐp kªu c¸n bé thùc hµnh ph¸p luËt ë n¬i ni, tõ c¸n bé chÊp ph¸p cho tíi bé ®éi g¸c tr¹i b»ng ®ång chÝ ! Víi bÊt kú c«ng d©n nµo kh¸c lµ ng­êi tù do còng vËy...

C¸i sù tung høng ng«n tõ vµ ®¸nh tr¸o kh¸i niÖm ®­îc thùc hiÖn tuyÖt vêi ë mäi lÜnh vùc, mäi n¬i chèn, kh«ng trõ c¶ tr¹i giam ! Nh÷ng kh¸i niÖm cßn ®ã c¶ nh­ng ®· rçng ruét. C¸c ng«n tõ vÉn bay l­în, nh­ng chØ lµ nh÷ng c¸nh diÒu giÊy mµ sîi d©y n»m trong tay nhµ cÇm quyÒn.

Chao «i, t«i, kÎ bÞ b¾t cãc gi÷a ®­êng ®­a th¼ng vµo xµ lim mµ gia ®×nh kh«ng ®­îc b¸o, b¶n th©n kh«ng biÕt bÞ kÕt téi g×, mµ cßn cã quyÒn c«ng d©n n÷a c¬ ®Êy !

T«i cã nghe kÓ trong tr¹i giam tï nh©n ph¶i gäi c¸n bé tr¹i b»ng «ng, b»ng bµ(15). T«i kh«ng tin. Th× ra kh«ng ph¶i chuyÖn bÞa. C¸ch quy ®Þnh vÒ x­ng h« nµy b¾t nguån tõ thêi kú C¶i c¸ch ruéng ®Êt. Håi ®ã, ®Ó h¹ nhôc c¸c ®èi t­îng cña c¸ch m¹ng, c¸n bé ®éi C¶i c¸ch ruéng ®Êt b¾t ®Þa chñ, phó n«ng ph¶i gäi bÊt cø ai lµ ng­êi tù do b»ng «ng, b»ng bµ : «ng ®éi, bµ ®éi, «ng n«ng d©n, bµ n«ng d©n....

Vî t«i hiÖn nay lµ ng­êi tù do. NÕu b©y giê t«i ®­îc gÆp vî th×, theo ®óng c¸i quy ®Þnh qu¸i gë kia, t«i còng ph¶i lÔ phÐp chµo vî : chµo bµ ¹ !

Vui thËt !

T«i bËt c­êi. Th¸i ®é h¸ch dÞch cña Huúnh Ngù kh«ng lµm t«i sî y, mµ ng­îc l¹i, lµm t«i thÊy dÔ chÞu. Y qu¸t n¹t, cã nghÜa lµ y thÊy cÇn ph¶i trÊn ¸p, y thÊy y kh«ng thÓ chiÕn th¾ng dÔ dµng. T«i nãi :

- Chµ, ch¼ng hãa ra t«i ®· thùc hiÖn ®óng néi quy cña c¸c anh ngay c¶ khi ch­a ®­îc nghe anh phæ biÕn hay sao ? Tõ khi gÆp anh t«i ch­a mét lÇn gäi anh b»ng ®ång chÝ, cã ®óng thÕ kh«ng nµo ?

- Hõm. - y x¸c nhËn víi vÎ mÆt ch­ng höng.

- Kh«ng ph¶i t«i nghe ai nãi hoÆc th«ng minh mµ ®o¸n ra ®©u. Ch¼ng qua, nãi thùc víi anh, t«i sinh ra vµ lín lªn trong mét gia ®×nh c¸ch m¹ng, trong gia ®×nh chóng t«i hai tiÕng ®ång chÝ ®­îc coi lµ rÊt thiªng liªng, t«i ®· thÊy v× t×nh ®ång chÝ nh÷ng ng­êi c¸ch m¹ng s½n sµng hy sinh c¶ tÝnh m¹ng m×nh...

- Hõm.

Huúnh Ngù tÝm mÆt. Y lóng tóng, kh«ng biÕt nªn xö sù thÕ nµo khi thÊy t«i ®èi ®¸p b»ng giäng ®iÒm ®¹m nh­ thÕ. LÏ ra nªn kÕt thóc, y l¹i ngu xuÈn kÐo dµi cuéc ®èi tho¹i :

- Kh«ng nh÷ng kh«ng ®­îc x­ng h« ®ång chÝ, mµ anh cßn ph¶i kªu c¸n bé tôi tui b»ng «ng hoÆc b»ng bµ...

Hoµn toµn bÊt ngê ®èi víi y, t«i ®· s½n sµng ®Ó ®Ëp l¹i.

- Mét c¸ch x­ng h« tuyÖt vêi, th­a «ng ! - t«i nãi, cßn vui vÎ h¬n tr­íc - Thó thùc, t«i vui mõng ®­îc biÕt ngµnh c«ng an, tiÕc thay l¹i kh«ng ph¶i ngµnh v¨n hãa chóng t«i, ®· cã c«ng trong sù phôc håi nh÷ng tõ ng÷ chÕt uæng. KÓ tõ C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m nh÷ng tõ lÞch sù tù nhiªn bÞ ¸c c¶m, bÞ miÖt thÞ, cø nh­ thÓ chóng thuéc vÒ mét ng«n ng÷ kÐm cái, cña riªng giai cÊp thèng trÞ. V« lý, vµ h¬n thÕ, cßn ®¸ng buån, cã ph¶i kh«ng ¹ ? T«i hoan nghªnh sù phôc håi nh÷ng tõ ®ã. B¶n th©n chóng v« téi. §Ó mÊt chóng, tiÕng ViÖt cña ta chØ cã nghÌo ®i, trong khi nã cÇn ®­îc bæ sung cµng nhiÒu c¸ch diÔn ®¹t cµng tèt ®Ó trë nªn phong phó thªm. Hay l¾m, hay l¾m ! VËy th× th­a «ng c¸n bé, vÒ phÝa c¸c «ng, c¸c «ng sÏ gäi t«i b»ng g× ?

- Chóng t«i kªu c¸c anh b»ng anh chí b»ng c¸i chi ?

- ChÕt chÕt, sao l¹i thÕ ? Gäi nh­ vËy ®©u cã ®­îc ?! Nh­ vËy lµ kh«ng c«ng b»ng.

Huúnh Ngù trÒ m«i, c­êi ®Óu :

- Bé anh muèn tui kªu anh b»ng ngµi ch¾c ?

T«i nghiªm mÆt :

- Nãi vÒ x­ng h« t«i yªu cÇu ph¶i cã sù sßng ph¼ng. Chóng t«i ®· lÞch sù gäi c¸c anh b»ng «ng th× vÒ phÝa c¸c anh t«i yªu cÇu c¸c anh còng ph¶i gäi chóng t«i b»ng «ng.

Huúnh Ngù bËt khái ghÕ. Y ®· mÊt b×nh tÜnh.

Tõ ®Çu cuéc nãi chuyÖn, y ch¬i trß mÌo vên chuét víi t«i, ®Õn ®©y vai trß bÞ ®¶o ng­îc. Y c¶m thÊy nhôc nh· bÞ tªn tï giìn mÆt.

- A, anh l¸o ! V« tíi n¬i ni råi mµ vÉn cßn l¸o ! Anh...anh d¸m vÝ tui víi anh hö ? Anh d¸m ®Æt tui ngang hµng víi anh hö ? Tui lµ ai ? Tui lµ ng­êi tr«ng coi ph¸p luËt, anh hiÓu ch­a ? Cßn anh lµ ai ? Anh lµ kÎ vi ph¹m ph¸p luËt. Røa ®ã, hiÓu chöa ? Anh lµ can...can ph¹m, anh...anh...lµ th»ng tï ! B×nh víi ch¶ ®¼ng ! B×nh ®¼ng c¸i con c...tui nÌ ! §­îc, råi tui sÏ cho anh biÕt thÕ nµo lµ b×nh... b×nh... b×nh ®¼ng ! Tui... tui sÏ vÆn...vÆn cæ anh !

MÆt t«i nãng bõng. Khi cã quyÒn trong tay c¸i lò h­ ®èn nµy coi ng­êi b»ng nöa con m¾t. Chóng leo lÎo ca tông nh÷ng anh hïng c¸ch m¹ng tr­íc kÎ thï, nh­ng kh«ng bao giê chóng thõa nhËn cã nh÷ng anh hïng tr­íc mÆt chóng.

- H·y b×nh tÜnh nghe t«i nãi. - t«i b×nh th¶n nh×n vµo mÆt y - Anh b¶o t«i lµ can ph¹m ­ ? §ã míi chØ lµ quan ®iÓm cña c¸c anh. Cña riªng c¸c anh th«i. Chóng t«i cã quan ®iÓm cña chóng t«i. Nã kh¸c quan ®iÓm cña c¸c anh, kh¸c h¼n. Theo quan ®iÓm nµy chÝnh c¸c anh míi lµ can ph¹m. C¸c anh ph¹m téi lîi dông chøc quyÒn t­íc ®o¹t nh÷ng thµnh tùu cña c¸ch m¹ng. C¸c anh ngang nhiªn vi ph¹m HiÕn ph¸p, chµ ®¹p nh÷ng quyÒn tù do d©n chñ cña nh©n d©n...

- L¸o !

- §õng véi nãng. Råi ®©y lÞch sö sÏ ph¸n xÐt tÊt c¶, chÝnh anh sÏ ®­îc thÊy sù ph¸n xÐt ®ã, chÝnh anh còng sÏ hiÓu ra ai ®óng ai sai, ai v× nh©n d©n, ai ph¶n béi nh©n d©n......

- C©m ngay ! C©m ngay lËp tøc !

Huúnh Ngù rÐ lªn. Toµn th©n y run bÇn bËt. Trong phót chèc mÆt y mÐo xÖch, d·i nhÓu ra n¬i khãe miÖng.

T«i ®©m lo. Th»ng cha nµy m¾c chøng kinh phong ? T«i sÏ ph¶i lµm g× nÕu ®ét nhiªn y l¨n ®ïng ra ? Trong tr­êng hîp nµy ph¶i luån mét c¸i th×a gi÷a hai hµm r¨ng ®Ó bÖnh nh©n khái c¾n ph¶i l­ìi, ng­êi ta nãi thÕ. Nh­ng bíi ®©u ra mét c¸i th×a b©y giê ? Mµ y th× ®ang lªn c¬n. TÖ h¬n, nÕu y ch¶y m¸u n·o ? Y cã thÓ chÕt.

T«i ch¼ng muèn lµm chÕt mét ai. T«i kh«ng muèn trë thµnh nguyªn nh©n c¸i chÕt cña th»ng ph¶i giã nµy.

Luèng cuèng v× kh«ng biÕt nªn lµm g×, t«i rãt mét chÐn n­íc ®­a cho y.

Nh­ng Huúnh Ngù ®· trÊn tÜnh l¹i ®­îc. Y g¹t m¹nh tay t«i ra lµm chÐn n­íc ®æ tung toÐ.

- Chê ®ã ! C¸i... thø... c¸i thø anh cßn...cßn ë n¬i ni cßn l©u ! §å...®å...! Nãi tr­íc cho... cho anh hay : c¸i thø anh råi sÏ...sÏ chÕt rôc x­¬ng trong Háa Lß nÇy ! - cuèi cïng, råi y còng nãi ®­îc thµnh lêi - Anh sÏ ®­îc biÕt thÕ nµo lµ... lµ chuyªn chÝnh v« s¶n ! Trong Háa Lß nÇy ®Õn thÐp còng ph¶i ch¶y, nãi chi c¸i thø ruåi muçi nh­ anh...

Toµn th©n t«i run b¾n lªn trong mét c¬n giËn kh«ng kiÒm chÕ næi. Giê y cã gi·y ®µnh ®¹ch mµ chÕt tr­íc mÆt t«i t«i còng mÆc.

- Hõm, c¸i ®ã th× cßn ph¶i chê xem !

- Kh«ng ph¶i chê l©u ®©u. L¸o ®Õn nh­ Hoµng Minh ChÝnh mµ v« ®©y cßn ph¶i quú mäp xuèng xin tha téi k×a !

Y lÊy ngãn trá chäc chäc vµo kh«ng khÝ :

- §ã, h¾n ta quú chç ní ®ã !

T«i c­êi ph¸ :

- §©u, chç nµo ?

- §ã chç tui chØ ®ã !

Sao mµ mét quan chøc nh­ y mµ ng©y th¬ ®Õn thÕ ! Ch¼ng lÏ y nghÜ t«i lµ ®øa trÎ lªn ba ? Hay lµ trong ®Çu y cã c¸i g× kh«ng æn.

T«i ph¸ lªn c­êi :

- Thó vÞ qu¸ nhØ ? VËy th× th­a «ng, «ng cã thÓ vui lßng cho t«i ®­îc thÊy c¶nh t­îng Êy mét lÇn kh«ng ? Mét lÇn th«i! T«i quen Hoµng Minh ChÝnh. T«i biÕt tÝnh c¸ch anh Êy. T«i kh«ng tin Hoµng Minh ChÝnh l¹i cã thÓ sa sót tinh thÇn nh­ vËy. Mét con s­ tö quú gèi tr­íc mét con chuét ? Kh«ng, kh«ng thÓ cã chuyÖn ®ã ®­îc.

- A, anh l¸o hö ?! - Huúnh Ngù kªu choe chãe - Tui...tui bÎ cæ anh b©y chõ...

Y l¹i thë hæn hÓn, mÆt t¸i nhît.

Viªn cai ngôc hèt ho¶ng ch¹y vµo, theo sau lµ mét anh chµng bóng ra s÷a, h×nh nh­ lµ th­ ký cña Huúnh Ngù.

T«i nh÷ng t­ëng chóng sÏ bæ tíi ®¸nh t«i, khãa tay t«i, nh­ng chuyÖn ®ã kh«ng x¶y ra. C¶ hai ®øng s÷ng, ng¬ ngÈn nh×n c¶nh t­îng diÔn ra tr­íc m¾t.

- B©y giê c¸c anh h·y nghe t«i nãi ®©y ! - hai tay khoanh tr­íc ngùc, t«i cao giäng diÔn thuyÕt tr­íc c¸i cö täa Ýt ái trêi cho - C¸c anh cã tÊt c¶ : sóng ®¹n, g«ng cïm, nhµ tï. Cßn chóng t«i, chóng t«i chØ cã mét thø : chÝnh nghÜa. C¸c anh cã thÓ thñ tiªu t«i, t«i biÕt, nh­ng c«ng khai giÕt t«i th× ®Õn bän chñ c¸c anh còng kh«ng d¸m. Nãi thËt ®Êy, cho ¨n kÑo còng kh«ng d¸m. Cø hµnh h¹ th©n x¸c chóng t«i ®i, ®ã lµ viÖc trong tÇm tay c¸c anh, bëi v× ë ®©y t«i kh«ng cã g× ®Ó chèng l¹i, nh­ng bÎ g·y tinh thÇn chóng t«i th× kh«ng ®­îc ®©u, ®õng hßng.

Huúnh Ngù rÝt lªn :

- §­îc ! §­îc ! Råi anh sÏ biÕt thÕ nµo lµ chuyªn chÝnh v« s¶n !

- T«i ®· nãi råi, kh«ng muèn nh¾c l¹i n÷a : däa n¹t t«i v« Ých !

- Tui kh«ng thÌm däa anh !

Næi giËn víi th»ng tay sai nµy lµm g×, t«i tù nhñ. V« Ých. Mµ hïng hån thuyÕt gi¸o nh­ võa råi, m×nh kh«ng nh×n thÊy m×nh ®Êy th«i chø nh×n thÊy th× ph¶i ®á öng mÆt lªn v× xÊu hæ, ph­êng tuång ¬i lµ ph­êng tuång !

Hai anh chµng cÊp d­íi cña Huúnh Ngù nh×n t«i b»ng cÆp m¾t van l¬n, thËt l¹. Cã vÎ nh­ hä muèn ®ông vµo t«i, ®Ó nh¾c nhë chø kh«ng cã ý g× kh¸c.

- V¶ l¹i, cßn ®iÒu nµy n÷a lµ ®iÒu anh ch­a biÕt, vµ t«i thÊy cÇn ph¶i nãi ngay ®Ó cho anh biÕt. - t«i l¹nh lïng tiÕp - §ã lµ : ngay t¹i chèn nµy, ngay trong Háa Lß cña c¸c anh, t«i vÉn cßn cã quyÒn cña t«i, c¸i quyÒn cuèi cïng kh«ng kÎ nµo t­íc ®o¹t næi...

- Anh nãi chi l¹ ? Anh ? Mµ cßn cã quyÒn ? Hø ! QuyÒn, quyÒn c¸i con...ChØ chóng t«i míi lµ ng­êi cã quyÒn, hiÓu ch­a, ®å...

M¸u t«i l¹i bèc lªn mÆt :

- LÏ ra t«i kh«ng nãi thªm víi anh n÷a, v× anh l¹i gië giäng du c«n, cho nªn t«i ph¶i nãi cho anh hiÓu...

- QuyÒn chi m« ? Nãi coi thö !

Khoanh tay tr­íc ngùc. t«i nh×n th¼ng vµo cÆp m¾t ng©y d¹i cña y :

- Cßn c¸i quyÒn nµy : t«i-tuyªn-bè-kh«ng-nãi-g×-víi-anh-n÷a !

- Tui... tui sÏ... gang häng anh ra, b¾t anh ph¶i nãi !

Y l¹i hÐt, giäng ®· ®uèi.

- Kh«ng ¨n thua g× ®©u. - t«i d»n tõng tiÕng - Anh ch¼ng lµ g× ®èi víi t«i. §õng ph¸ch lèi. Nhê anh chuyÓn lêi t«i tíi bän chñ cña c¸c anh, b¶o hä cö ng­êi kh¸c ®Õn gÆp t«i. B»ng kh«ng t«i sÏ kh«ng nãi g× hÕt. C¸c ng­êi cÇn nãi chuyÖn víi t«i, kh«ng ph¶i t«i cÇn nãi chuyÖn víi c¸c ng­êi.

Kh«ng thÌm nh×n Huúnh Ngù, t«i quay ngo¾t, b­íc nhanh vÒ phÝa cöa. Viªn cai ngôc lËt ®Ët ch¹y theo.

- §­a t«i vÒ xµ lim !

T«i ra lÖnh cho anh ta.

(1) B¶n dËp thö ®Ó söa lçi cña nhµ in.

(2) Cuèn N¨m Ng­êi Im LÆng vÉn ®­îc xuÊt b¶n trong n¨m 1968, khi t«i ®· ë trong tï. Ng­êi quyÕt ®Þnh cø in cuèn s¸ch nµy bÊt chÊp thãi th­êng thêi Êy kh«ng d¸m in s¸ch mang tªn ng­êi bÞ bá tï lµ gi¸m ®èc Nhµ xuÊt b¶n V¨n Hãa, «ng Lý H¶i Ch©u. Trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p Lý H¶i Ch©u chØ huy §éi biÖt ®éng Sµi Gßn - Gia §Þnh, bÞ chÝnh quyÒn chiÕm ®ãng kÕt ¸n tö h×nh, råi gi¶m xuèng chung th©n vµ ®Çy ra C«n §¶o.

(3) ChØ tæ chøc §¶ng.

(4) Cung v¨n lµ ng­êi ch¬i ®µn tranh trong cuéc hÇu ®ång, trong dµn nh· nh¹c lÔ b¸i. Cung cßn cã nghÜa lµ ng«i nhµ tr¸ng lÖ, cung ®iÖn. Cung v¨n ®©y ®­îc hiÓu nh­ nhµ v¨n cung ®×nh.

(5) Bé Néi Vô tr­íc khi ®æi tªn.

(6) Cho tíi n¨m 1965, Tr­êng Chinh vÉn duyÖt tõng sè b¸o ¶nh, nh­ khi tê b¸o võa ra ®êi d­íi sù b¶o trî cña «ng, mÆc dÇu «ng kh«ng cã tr¸ch nhiÖm ®ã. Sù ®­a tæng bÝ th­ duyÖt b¸o tr­íc khi ra kh«ng bÞ coi lµ kiÓm duyÖt, mµ lµ ®Ó xin ý kiÕn. Cho tíi nay ë ViÖt Nam, vÒ mÆt c«ng khai, kh«ng cã chÕ ®é kiÓm duyÖt nhµ n­íc.

(7) C¸ch gäi t¾t c¸c chiÕn tr­êng : B - miÒn Nam ViÖt Nam, C - Campuchia, D - Lµo, E - Th¸i Lan. T¹i nh÷ng chiÕn tr­êng nµy ®Òu cã mÆt bé ®éi ViÖt Nam. T¹i Th¸i Lan, trong thêi kú chiÕm ®ãng Campuchea bé ®éi ViÖt Nam chØ vµo s©u trong néi ®Þa chõng hai chôc c©y sè.

(8) Nhµ v¨n (sinh n¨m 1932) næi tiÕng víi nh÷ng t¸c phÈm Xung §ét, Mïa L¹c, Cha Vµ Con Vµ...

(9) Nguyªn tr­ëng ty C«ng an Thanh Hãa trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p. §iÖp vô do Hoµng §¹o tæ chøc kÕt thóc b»ng viÖc ®¸nh ®¾m th«ng b¸o h¹m Amyot d'Inville t¹i vïng biÓn Thanh Hãa n¨m 1950. Mét n÷ ®iÖp viªn c¶m tö tªn lµ NguyÔn ThÞ Léc trong vai vî cña l·nh tô §¹i ViÖt Hoµng §¹o ®i nhê tµu ra H¶i Phßng ®· mang mét va li thuèc næ lªn th«ng b¸o h¹m vµ cho nã næ tung. Do kh«ng thØnh thÞ Trung ­¬ng «ng bÞ tæng bÝ th­ Tr­êng Chinh thi hµnh kû luËt. Hoµng §¹o cã viÕt mét håi ký nhan ®Ò Hµ Néi - HuÕ - Sµi Gßn - §µ L¹t rÊt thó vÞ, t«i cã ®­îc ®äc b¶n th¶o, nh­ng h×nh nh­ nã ®· thÊt l¹c.

(10) Theo lêi chøng cña cha t«i.

(11) Mét lo¹i trµ gãi rÊt phæ biÕn trong nh÷ng n¨m Êy. Trµ gãi lo¹i sang cã Ba §×nh, nh­ng c¸n bé thÝch Hång §µo h¬n v× nã võa rÎ tiÒn l¹i võa ngon.

(12) Thuèc l¸ lo¹i sang, trªn nã chØ cã thuèc l¸ Th¨ng Long. D­íi §iÖn Biªn bao b¹c cßn cã §iÖn Biªn bao th­êng, Tam §¶o (bao b¹c vµ bao th­êng), ®øng h¹ng chãt lµ B«ng Lóa. Nh­ vËy cã nghÜa t«i ®­îc ®èi xö kh¸ tèt lóc ®Çu ®Ó mua chuéc.

(13) N¨m 1965 uy tÝn cña tæng thèng suèt ®êi Sukarno (1901-1975) xuèng tíi møc thÊp nhÊt kÓ tõ Héi nghi Bandung 1955. §­êng lèi th©n Trung Quèc ®· dÉn tíi mét cuéc tµn s¸t cña phe h÷u chèng l¹i §¶ng céng s¶n vµ c¸c lùc l­îng c¸nh t¶. Phe qu©n sù do t­íng Suharto giµnh chÝnh quyÒn vÒ tay m×nh n¨m 1965, lËt ®æ Sukarno, chÊm døt thêi kú hçn lo¹n. Thêi kú nµy ban l·nh ®¹o ViÖt Nam rÊt lóng tóng trong quan hÖ víi chÝnh quyÒn míi cña Indonesia sau Sukarno.

(14) N¨m 1927 Ng« §øc Tr× häc t¹i Tr­êng §¹i häc Ph­¬ng §«ng cïng víi Bïi C«ng Trõng, NguyÔn ThÕ Rôc, TrÇn Phó, Bïi L©m, NguyÔn XÝch. Nhãm céng s¶n ViÖt Nam ®Çu tiªn ®­îc thµnh lËp t¹i Moskva, trong phßng ngñ cña NguyÔn XÝch, gåm 5 ng­êi nãi trªn. Lª Hång Phong cßn ®ang häc Tr­êng hµng kh«ng ë Leningrad nªn kh«ng cã mÆt (theo håi ký Ph¶i Sèng Cho §êi Sèng cña Bïi C«ng Trõng).

(15) T«i cßn nhí håi C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m tï còng gäi c¸n bé c«ng an b»ng ®ång chÝ.