Tï chÝnh trÞ ë tr¹i T©n LËp®«ng chø kh«ng ph¶i Ýt. T¹i n¬i t«i ®­îc ®­a tíi,sau míi biÕt tªn lµ Tr¹i A, cã tíi trªn hai tr¨mng­êi. S¸ng h«m sau, khi ng­êi ta chØ cho t«i ra s©ntr¹i ®Ó nhËp vµo c¸i khèi x¸m xÞt lóp xóp nãn mª®ang ngåi xæm óp mÆt vµo l­ng nhau chê bÞ gäi ®ilao ®éng, t«i thËt sù söng sèt :"ThÕ nµy mµlµ nh÷ng ng­êi lµm chÝnh trÞ ­ ?!!".

Nh÷ng nhµ chÝnh trÞ bÞ bá tï,chÝnh trÞ ph¹m, nay gäi lµ tr¹i viªn sè lÎ, sèngtrong mÊy nhµ giam. Nh÷ng ng«i nhµ bÒ ngoµi b×nhth­êng, h¬i dµi mét chót, t­êng quÐt v«i tr¾ng,nÒn cao, víi nh÷ng cöa sæ lín. Ph©n biÖt víinhµ ë lµ c¸i cöa ra vµo - nã kh«ng cã hai c¸nh mµ chØcã mét, nh­ng rÊt dµy, ch¾c nÞch, b»ng gç lim, lèm®èm nh÷ng bï loong, then, chèt ®en x×. D·y nhµ giamth¼ng hµng n»m trong mét khu ®Êt cã t­êng rµo d©ythÐp gai bao quanh lµm thµnh mét tø gi¸c kh«ng ®Òu,mçi gãc cã mét väng g¸c.

Tï sè lÎ ®­îc ph©n chia thµnhtõng to¸n, mçi to¸n h¬n bï kÐm ®é ba chôc ng­êido mét qu¶n gi¸o tr«ng coi. D­íi quyÒn qu¶n gi¸o lµmét cai tï, gäi lµ to¸n tr­ëng, ®­îc Ban Gi¸m thÞlùa chän trong sè tï c¶i t¹o tèt.

- Ph¶i cÈn thËn víi to¸ntr­ëng1. - mét ng­êi nãi khÏ trong khi ®i ngang - Gia-ve(1) cã h¹ng ®Êy !

T«i ngÈn ng¬ nh×n anh ta, nh­nganh ta ®· ®i khuÊt, nhanh nh­ c¾t, lÉn vµo trong ®¸m¸o x¸m.

L¸t sau, mét anh chµng kh«ng cßntrÎ, nh­ng còng ch­a giµ, ¨n vËn b¶nh bao, tuy vÉn ®åtï ®Êy nh­ng míi vµ s¹ch, l¹i kh«ng cã hai ch÷ CT(2) to b»ng bµn tay trªn l­ng ¸o nh­ nh÷ngng­êi tï kh¸c, ®Õn tr­íc mÆt t«i :

- T«i lµ to¸n tr­ëng. Anh tªn chi?

T«i nãi tªn hä. Anh ta giësæ, hÝ ho¸y ghi.

- Sè tï bao nhiªu ?

Ch­a bao giê ng­êi ta nãi víit«i r»ng t«i lµ mét con sè.

- T«i kh«ng biÕt !

- Sao l¹i kh«ng biÕt ? - anh tag¾t lªn - Mçi ng­êi ph¶i cã sè cña m×nh. Nã lµc¸i tªn cña anh trong tï, sao l¹i kh«ng biÕt ? Anh dëng­êi ch¾c ?

T«i l¹nh lïng nh×n th¼ng vµo m¾ty :

- Nµy, anh h·y ¨n nãi cho cÈnthËn. T«i nãi kh«ng biÕt lµ kh«ng biÕt. Anh ®imµ hái Ban Gi¸m thÞ !

Trªn mÆt to¸n tr­ëng tho¸ng métnÐt ng¹c nhiªn pha lÉn bèi rèi. Ch¾c ch­a cã ng­êi tïnµo nãi víi anh ta b»ng giäng s½ng nh­ vËy.

Nh÷ng ng­êi tß mß ïa tíi, v©yquanh chóng t«i. Nh×n hä, t«i biÕt hä kh«ngmuèn t«i bÞ to¸n tr­ëng b¾t n¹t. Hä nhao nhao :

- Anh ta võa ë biÖt giam ra. Cãkhi ch­a cã sè thËt.

- Th× ph¶i tõ tõ gi¶i thÝch choanh Êy.

- Sè lÎ víi nhau c¶. §õng lµmc¸i trß ma cò b¾t n¹t ma míi.

To¸n tr­ëng ph©n trÇn :

- Th× t«i chØ hái sè anh ta®Ó ghi vµo sæ th«i. Anh ta l¹i b¶o kh«ng biÕt.BiÖt giam th× còng ph¶i cã sè chø.

- Cã ph¶i thø biÖt giam nµocòng gièng thø biÖt giam nµo ®©u.

- Ch­a cã sè th× cø t¹m ghi tªnvµo sæ c¸i ®·, hái sau. §i ®©u mµ véi.

- Míi, ai ng­êi ta biÕt ph¶ilµm g×.

To¸n tr­ëng xua xua tay :

- §Ó cho t«i lµm viÖc !

Y muèn lªn mÆt, râ rµng thÕ.

- T«i khuyªn anh h·y ®ÓviÖc ®ã cho Ban Gi¸m thÞ. - t«i nãi, l¹nh lïng -Hä cã tr¸ch nhiÖm, chø kh«ng ph¶i anh.

To¸n tr­ëng bèi rèi :

- Nh­ng t«i lµ to¸n tr­ëng, t«iph¶i n¾m qu©n sè.

- Anh cø nãi to¸n anh cã métng­êi tï kh«ng biÕt sè bao nhiªu. ThÕ lµ xong !

Mäi ng­êi c­êi å.

- Th«i ®­îc, l¸t n÷a anh lªn BanGi¸m thÞ hái sè cña anh bao nhiªu, nhÐ ! - to¸n tr­ëngh¹ giäng - Phµm lµ tï th× ph¶i cã sè chø.

T«i ®¸p :

- T«i ®· nãi råi - ®ã lµviÖc cña c«ng an. Sè tï ®èi víi t«i ch¼ng ®Ólµm g×, t«i kh«ng cÇn ®Õn nã, t«i kh«ng xin.

Mäi ng­êi l¹i c­êi å. To¸ntr­ëng phÈy tay, bùc däc bá ®i,

TrÇn ChÊn Hoa l¼ng lÆng theo dâicuéc ®Êu khÈu ®Çu tiªn cña t«i víi to¸n tr­ëng, T«ivõa x¸ch tói quÇn ¸o b­íc vµo ng«i nhµ ån µo y ®·ch¹y tíi, vå vËp s¨n ®ãn.

- Anh Hiªn, ph¶i kh«ng ?

- Ai vËy ?

- Em nhËn ra anh ngay. - TrÇn ChÊnHoa liÕn tho¾ng - Khi cßn ë ngoµi em ®· ®­îc tinanh bÞ b¾t. Anh cã nhí gÆp em ë ®©u kh«ng ?

T«i mØm c­êi, gi¶ vê ch¨m chónh×n y :

- ChÞu, tr«ng th× quen, mµ kh«ngnhí ra ®­îc.

Y c­êi h× h× :

- Anh hay quªn qu¸ ! ë nhµ anhX. phè Y., anh cßn nhí kh«ng ?

T«i nhí Døa ®· cho t«i biÕttªn chØ ®iÓm t«i sÏ gÆp lµ TrÇn ChÊn Hoa.

- ê, b©y giê nhí ra råi.Nh­ng nhí mÆt th«i, tªn th× quªn mÊt. Chó tªn lµ g×nhØ ?

- Em lµ Hoa, TrÇn ChÊn Hoa.

Th× ra Hoa lµ anh chµng nµy.

Thêi gian cuèi ë BÊt B¹t t«i ®·®ãng kh¸ ®¹t vai kÞch ng­êi tï kÐm trÝ nhí. Tr¶ lêinh÷ng c©u hái cña chÊp ph¸p, t«i lµm ra vÎ thµnh thËtnh­ng trong b¶n khai th× lÉn lén lung tung, sù kiÖnnµy víi sù kiÖn kia, thêi ®iÓm nµy víi thêi®iÓm kh¸c. Lîi dông c¸i trÝ nhí tåi tµn cña t«i,ng­êi ta cho TrÇn ChÊn Hoa bÞa ra cuéc gÆp gì ë nhµ anhX. ë phè Y. Anh X. ë phè Y. lµ cã thËt, nh­ng dï cãmuèn t«i còng kh«ng thÓ nµo kiÓm tra ®­îc.

- CËu bÞ b¾t håi nµo ?

- Sau anh chõng mét n¨m.

- V× sao mµ bÞ ?

Sau mét phót ngÇn ngõ, y ghÐ vµotai t«i :

- Em lµ ng­êi Hoa.

- CËu mµ lµ ng­êi Hoa ?

- Nãi ch¼ng ai tin, em th¹otiÕng ViÖt qu¸. Nh­ng em sinh ra vµ lín lªn ëViÖt Nam, cã kh¸c g× ng­êi ViÖt ®©u. Håi s¸uba s¸u t­ Héi Tø Liªn ph¸t triÓn sang bªn nµy. Emgia nhËp. Anh biÕt Héi Tø Liªn chø ? Nã lµ mét tæchøc chèng Mao bªn Trung Quèc. ViÖc b¹i lé, em víimÊy ng­êi n÷a bÞ b¾t.

- ThÕ ng­êi ta kh«ng tr¶ cËusang Trung Quèc µ ?

- May, hä kh«ng tr¶ vÒ bªnÊy. VÒ bªn Êy th× chÕt.

C©u chuyÖn cã vÎ gièng thùc.T«i ch¼ng biÕt Héi Tø Liªn Ngò Liªn nµo. Ng­êiTµu vèn thÝch c¸c con sè, c¸i g× t­¬ng chóng vµo -B¸t lé qu©n, T©n tø qu©n, Tam ph¶n, Ngò ph¶n...C¸i tæchøc Tø Liªn mµ TrÇn ChÊn Hoa khoe t«i ch­a nghe nãi,nã cã thËt hay kh«ng t«i kh«ng biÕt, nh­ng t«i gËt®¹i. ë bªn kia biªn giíi vµo thêi gian §¹i nh¶yvät nghe nãi cã mét sè tæ chøc chèng Mao. Kh«ng cãng­êi chèng Mao míi lµ sù l¹.

Tr­íc khi bÞ b¾t t«i gÆp NguyªnHång ë nhµ Bïi Ngäc TÊn. Bïi Ngäc TÊn håi Êy®ang lµm trong mét xÝ nghiÖp h¶i s¶n ë H¶i Phßng.Anh ®·i chóng t«i mét b÷a tèi rÊt sang, toµn ®åbiÓn. §ang thêi thùc phÈm hiÕm hoi, mäi sùphô thuéc vµo tem phiÕu, mét b÷a nh­ thÕ ph¶icoi b»ng ®¹i tiÖc. ChÞ BÝch, vî anh TÊn, l¹i lµ taynÊu n­íng cã h¹ng.

T«i thÝch nh÷ng cuéc gÆp gì víiNguyªn Hång. T¸c gi¶ BØ Vá lµ ng­êi uyªn b¸c tronglÜnh vùc ®êi sèng d©n d·. LÇn nµo gÆp nhau t«i còngkiÕm ®­îc ë anh mét chót kiÕn thøc thó vÞ.Nguyªn Hång lµ ng­êi phµm tôc. Anh thÝch nh¾m ngon,thÝch r­îu ngon, nh­ng thÝch nhÊt lµ khi cã nh÷ng thø®ã mµ quanh anh lµ bÌ b¹n. Nh­ng trong b÷a ¨n kho¸ikhÈu h«m Êy anh chØ l¼ng lÆng uèng. Sau mçimiÕng nh¾m anh chèng ®òa, t­ lù. Cã vÎ anh buån.

- Bªn Tµu lo¹n to. NhiÒung­êi ch¹y sang ta, ch¹y lo¹n hay lµ ch¹y chÝnh phñkh«ng biÕt, tr«ng téi l¾m. - anh nãi, giäng rÇurÇu - M×nh ë H¶i Phßng l©u, c¸c cËu biÕt ®Êy, c¶thêi trÎ m×nh sèng lÉn víi ng­êi Hoa, m×nh cã c¶mt×nh ®Æc biÖt víi ng­êi Hoa. Hä ch¨m lµm, tötÕ... Tr«ng nh÷ng ng­êi ch¹y lo¹n gµy cßm, ®en®ñi, nhÕch nh¸c, m×nh th­¬ng qu¸. Hä t­ëngm×nh còng lµ c«ng an, quú xuèng mµ l¹y, n­íc m¾t l·ch·. Hä xin ®õng ®em hä tr¶ Trung Quèc, ®em tr¶hä sÏ bÞ giÕt hÕt, hä nãi thÕ. M×nhcan mÊy cËu c«ng an, b¶o tõ tõ xem thÕ nµo ®·,nh­ng mÊy cËu kh«ng nghe, mét hai ®em tr¶, nãi luËtbiªn giíi lµ thÕ, kh«ng tr¶ kh«ng ®­îc. Nh÷ngng­êi Hoa kia l¨n lén, kªu khãc Çm Ü, ph¶i l«ixÒnh xÖch... Th¶m l¾m !

- Råi sao ? - chóng t«i hái.

- §ån biªn phßng ta c¸ch ®ånbªn kia cã mét qu·ng. L¸t sau, m×nh vÉn ngåi ®Êy, nghephÝa bªn kia cã tiÕng sóng næ. H«m sau, nh÷ng ng­êikh¸c ch¹y sang nãi mÊy ng­êi bÞ tr¶ vÒ bÞ b¾nchÕt hÕt, b¾n t¹i trËn...

Mét giät n­íc m¾t ®ôc l¨ntrªn m¸ anh.

TrÇn ChÊn Hoa thÊy t«i kh«ng cãch¨n mµn, rñ t«i n»m chung. T«i vui vÎ nhËn lêi. Ch¨nmµn t«i ®Ó hÕt ë tr¹i B råi. Hoa nhanh nh¶u thuxÕp viÖc ®æi chç cho t«i.

Nh÷ng ng­êi tï sè lÎ, kÎ thïcña c¸ch m¹ng, xem ra còng dÔ mÕn. Bªn trong bé®ång phôc tï hä gièng hÖt nhau khi tho¹t nh×n.Nh­ng chØ vµi ngµy sau, t«i b¾t ®Çu ®o¸n ®­îc aing­êi thµnh phè, ai ng­êi n«ng th«n. Ng­êi thµnh phèphÇn nhiÒu lµ viªn chøc, sÜ quan chÝnh quyÒn B¶o§¹i hoÆc tõng phôc vô qu©n ®éi Ph¸p trong thêi kúkh¸ng chiÕn chÝn n¨m. Nh÷ng ng­êi nµy ®«ng nhÊt,®­îc gäi chung lµ "ngôy". KÕ ®Õnnh÷ng tu sÜ Thiªn Chóa gi¸o, ch¸nh tr­¬ng, trïm tr­ëngc¸c hä ®¹o, c¸c chøc s¾c ®¹o PhËt, phÇn lín lµc¸c ®¹i ®øc vµ c­ sÜ. Hä r¬i vµo tï kh«ng ph¶ido cã hµnh vi chèng l¹i chÝnh quyÒn mµ do nh÷ng ho¹t®éng t«n gi¸o ®¬n thuÇn nh­ng l¹i kh«ng n»m trongkhu«n khæ nh÷ng tæ chøc t«n gi¸o yªu n­íc do §¶ngnÆn ra. Ngoµi ra, rÊt linh tinh, kh«ng thuéc vÒ nh÷ngkhèi râ rÖt lµ nh÷ng ng­êi bÞ b¾t v× cã ch©ntrong c¸c ®¶ng ph¸i ph¶n ®éng cã thËt vµ kh«ng cãthËt, cïng lµ c¸c thø phÇn tö ®­îc gäi chung chunglµ cã h¹i cho an ninh x· héi. Ch¼ng h¹n nh­ To¸n Xåmvµ Léc Vµng, mét c©y ghi-ta næi tiÕng vµ métgiäng nam trung næi tiÕng trong líp thÞ d©n thêiÊy ë Hµ Néi. Hä bÞ b¾t v× téi h¸t nh÷ng l·ng m¹nthêi tiÒn chiÕn vµ nh÷ng bµi "nh¹cvµng" lät ra tõ miÒn Nam. Mµ l¹i kh«ng ph¶iboäc, cã ¸n h¼n hoi míi l¹.

Nh÷ng ng­êi nãi trªn m¾c vµotéi chÝnh trÞ cßn cã mét c¸i lý nµo ®ã, cßn lªng©n lËp tr­êng mµ gi¶i thÝch ®­îc. Nh­ng lÉn vµohä cã mét sè Ýt tï sè lÎ nhµ quª chÊt ph¸c vµthùc thµ ®Õn nçi kh«ng thÓ t­ëng t­îngnæi hä cã thÓ m¾c mét téi g×, ®õng nãi téichÝnh trÞ. ChØ cÇn nh×n nh÷ng g­¬ng mÆt rÊt mùchiÒn lµnh cña hä còng biÕt ngay ®ã lµ nh÷ngng­êi d©n quª ch©n lÊm tay bïn, mµ niÒm vui nçibuån cña hä x­a nay chØ g¾n liÒn víi nh÷ng vômïa ®­îc mÊt vµ sù v¬i ®Çy cña nåi c¬m. Hái ra míibiÕt mçi ng­êi trong sè hä ®Òu cã métthiªn ngôc sö kú l¹, võa bi l¹i võa hµi, c¸i nµo còngxøng ®¸ng víi mét cuèn tiÓu thuyÕt.

HÇu hÕt tï sè lÎ ®Òu lµtï kh«ng cã ¸n, ®Òu lµ tï tËp trung c¶i t¹o.Nh÷ng ng­êi bÞ tËp trung c¶i t¹o, nh÷ng tr¹i viªn, cãsè tï, y nh­ tï thËt, tøc lµ tï cã ¸n, tï chÝnhcèng. Mäi tiªu chuÈn ¨n, mÆc, ë cña c¶ hai lo¹i lµy nh­ nhau, trõ mét chót kh¸c biÖt : tï tËp trungc¶i t¹o ®­îc lÜnh mét kho¶n tiÒn hµng th¸ngt­¬ng ®­¬ng víi gi¸ hai phong thuèc lµo. C¸i sù ph©nbiÖt tr¹i giam vµ tr¹i c¶i t¹o nh­ thÓ ®ã lµhai thø tr¹i kh¸c nhau chØ lõa ®­îc nh÷ng ng­êi kh«ngbiÕt thùc tÕ ViÖt Nam, hoÆc chØ biÕt nãqua s¸ch b¸o chÝnh thèng cña nhµ n­íc(3).

Næi bËt lªn trong nh÷ng ng­êinhµ quª nµy mét anh chµng mÆt dµi th­ît vµ rçch»ng rç chÞt, tªn lµ DÞp Pón M»n, ng­êi Hoa.Kh«ng hiÓu sao ng­êi Hoa r¬i vµo tï nhiÒuthÕ ! Mµ l¹i toµn lµ tï chÝnh trÞ.

Ng­êi Hoa ë ViÖt Nam rÊt®«ng, lµ mét s¾c d©n ®Æc biÖt. Cã nh÷ng dßnghä ë ViÖt Nam l©u ®êi ®Õn nçi chØ cãthÓ nhËn ra hä lµ ng­êi Trung Quèc b»ng nh÷nghä tªn kh«ng ViÖt, cßn th× vÒ sinh ho¹t,ng«n ng÷, thËm chÝ h×nh hµi, hä ch¼ng kh¸c g×ng­êi b¶n ®Þa.

T¹i Hµ Néi tr­íc kia cã c¶ métcéng ®ång ®«ng ®¶o ng­êi Hoa, gäi lµ bang, ®øng®Çu lµ mét bang tr­ëng. Nay thay vµo tæ chøc ®ã cãHéi Hoa Liªn (Liªn hiÖp Hoa kiÒu). Héi cã tê b¸oriªng lµ tê T©n ViÖt Hoa. C¶ Héi Hoa Liªn vµ b¸oT©n ViÖt Hoa ®Òu chÞu sù l·nh ®¹o phèi hîpcña §¶ng Lao ®éng ViÖt Nam vµ ®¹i sø qu¸n TrungQuèc, theo mét tháa thuËn ngÇm gi÷a hai n­íc. Tõ khi cãcuéc ®Êu tranh gi÷a hai ®­êng lèi, vai trß Trung Quècquan träng h¼n lªn trong thÕ giíi thø ba, th×chÝnh s¸ch Hoa kiÒu vËn cña B¾c Kinh thay ®æi.§­îc B¾c Kinh khÝch lÖ, nh÷ng «ng con giêi thÕhÖ míi liÒn vªnh mÆt víi chÝnh quyÒn sët¹i. Héi Hoa Liªn vµ tê T©n ViÖt Hoa t¸ch h¼n kháisù l·nh ®¹o cña §¶ng Lao ®éngViÖt Nam, giaothiÖp víi chÝnh quyÒn ViÖt Nam còng theokiÓu ngang hµng. Hoa kiÒu vô cña Trung Quèc chØch¨m chót ®¸m Hång vÖ binh ë xa Tæ quèc, chø kh«ngph¶i tÊt c¶ ®ång bµo. Cho nªn nh÷ng ng­êi Hoa kh«ngdÝnh d¸ng víi c¸c phong trµo ®Êu tranh c¸ch m¹ng ë quªh­¬ng ch¼ng ®­îc B¾c Kinh b¶o vÖ. Hä r¬i vµonhµ tï ViÖt Nam c¶ ®èng, kh«ng hiÓu v× nh÷ngtéi ph¶n c¸ch m¹ng lo¹i g×.

Anh chµng ng­êi Hoa mµ t«i nãitíi th­êng qua l¹i c¸c nhµ giam ®Ó mua b¸n ®æich¸c. Hµng cña anh ta lµ c¸, l­¬n, tr¹ch, cßn sènghoÆc kho mÆn, gi¸ c¶ ph¶i ch¨ng. Nh÷ng ng­êi tï ®ãikh¸t chÊt t­¬i lÊy ¸o, lÊy quÇn, hoÆc phong thuèc lµo,b¸nh xµ phßng, tuýp kem r¨ng vv... ra ®æi. §å ®æi®­îc DÞp Pón M»n mang ra ngoµi tr¹i b¸n cho d©n, gi¸cña anh bao giê còng rÎ h¬n gi¸ mËu dÞch(4). HiÕm khi thÊy anh ta dïng thø g×míi - quÇn ¸o th× r¸ch b­¬m, ch©n kh«ng mang dÐp, ®åxa xØ nh­ xµ phßng hay bµn ch¶i r¨ng ch¼ng bao giê anhta dïng ®Õn. Kh«ng hiÓu anh ta ®Ó dµnhtiÒn kiÕm ®­îc lµm g× ?

Bªn trong vÎ ngoµi xÊu xÝ DÞpPón M»n lµ ng­êi rÊt tèt bông, hay gióp ®ì b¹n bÌcòng nh­ bÊt cø ai cÇn tíi anh. Anh s½n sµng bá c¶ngµy lang thang trong rõng ®Ó kiÕm l¸ thuèc chomét ng­êi èm, ng­êi Hoa còng nh­ ng­êi ViÖt.Ng­êi nh­ anh khã mµ m¾c téi g×. ¤ng b¹n míi quen,mét c«ng chøc ngôy quyÒn tãc b¹c tr¾ng, phong th¸iung dung tù t¹i, kh«ng hiÓu sao l¹i th©n víi DÞp PónM»n, giíi thiÖu vÒ DÞp Pón M»n :

- Anh ta lµ gi¸n ®iÖp quèctÕ ®Êy !

Trêi hìi, thÕ kia mµ lµ gi¸n®iÖp quèc tÕ ­ ? ¤ng b¹n nãi ®ïa, t«i nghÜ.

Hãa ra kh«ng ph¶i. Téi danh DÞpPón M»n ®óng lµ nh­ thÕ. Nã ®­îc ®äc to,rÊt râ rµng, tr­íc toµn tr¹i trong mét lÇn tæng®iÓm danh(5)Ýt l©u sau.

- Anh lµ gi¸n ®iÖp quèctÕ thËt h¶ ?

T«i hái DÞp Pón M»n nh©n méth«m anh rÏ vµo chç chóng t«i ®Ó b¸n c¸. G­¬ngmÆt rç ngÈng lªn nh×n t«i, ng¬ ng¸c mét tho¸ng.

- ThËt. - anh nãi b»ng giängkh«ng thÓ thËt thµ h¬n.

Trong nhµ tï cã mét quy ­íckh«ng thµnh v¨n : nh÷ng ng­êi tï kh«ng hái téi danhcña nhau. T«i lµ lÝnh míi, kh«ng biÕt quy ­íc ®ã,vµ v× t«i kh«ng nÐn næi tß mß. Nh­ng DÞp Pón M»nkh«ng giËn. Anh c­êi, ph« nh÷ng chiÕc r¨ng dµi.

- Mµ lµm gi¸n ®iÖp thÕnµo ?

- Lµ d¾n tÖp c«èc tÕ.

T«i lÊy lµm l¹ : lµ gi¸n®iÖp quèc tÕ, nh­ng DÞp Pón M»n kh«ng bÞ Bangi¸m thÞ coi lµ phÇn tö nguy hiÓm, kh«ng bÞ biÖtgiam, kh«ng bÞ theo dâi tõng b­íc, ®· thÕ l¹i cßn®­îc tÝn nhiÖm cho ®i tù gi¸c.

C«ng viÖc chÝnh cña DÞp PónM»n lµ ch¨n ®µn tr©u tr¹i. Nh÷ng con tr©u ngu ngècquÊn lÊy anh kh«ng rêi. Chóng hiÓu anh yªu chóng. MµDÞp Pón M»n yªu nh÷ng con vËt to kÒnh cµng vµ ®entrïi tròi ®ã thùc sù, b»ng tÊt c¶ t×nh yªu cña conng­êi kh«ng cßn ai ®Ó mµ yªu. Trong ®µn tr©u tr¹icã mét con næi tiÕng hung d÷. Víi cÆp sõng dµi,nhän ho¾t nã hóc lßi ruét mét ph¹m nh©n ch¨n tr©ukhi anh nµy dïng roi song trõng ph¹t nã v× mét téi g×®ã. ThÕ mµ tõ khi vµo tay DÞp Pón M»n ch¨n d¾t nãliÒn trë thµnh con tr©u rÊt hiÒn. ChØ cÇn DÞpPón M»n huýt mét tiÕng s¸o hoÆc gäi tªn nãlµ nã ®· t¬n tín ch¹y l¹i ®Ó ®­îc cä m×nhvµo anh. Xiªu vÑo bëi t×nh yªu cña con vËt, DÞp PónM»n to¸c miÖng ra c­êi, c¶ g­¬ng mÆt bõng s¸ngniÒm vui. Anh võa m¾ng yªu con tr©u võa vuèt ve nã.Con tr©u còng kho¸i ch¸ lóc l¾c cÆp sõng kÒnh cµngmµ rªn lªn khe khÏ. Anh t¾m cho nh÷ng con tr©u mµ nh­bµ mÑ t¾m cho lò con nhá, kú cä cho chóng tõng litõng tÝ, cËy tõng chót rö m¾t, cä c¶ r¨ng chochóng. Nh÷ng ®øa con to ®ïng n»m yªn, m¾t lim dim tËnh­ëng c¸i kho¸i ®­îc mÑ ch¨m sãc. Anh ®i tr­íc, c¶®µn tr©u l÷ng th÷ng theo sau, con nµo con nÊy bÐo nócnÝch, hâng ph¼ng l×. Tr©u cã tËt mçi khi gÆp b·in­íc ®¸i ®ång lo¹i th× dõng l¹i, cói xuèng hÝt hÝtngöi ngöi råi v­¬n dµi c¸i cæ, nhe r¨ng ra c­êi métc¸ch ng©y ng«. DÞp Pón M»n thÊy tr©u c­êi th× còngc­êi im lÆng, kh«ng cã tiÕng, y nh­ tr©u vËy.

Tr«ng to¸n tù gi¸c lµ mét viªnqu¶n gi¸o trÎ tªn lµ NguyÔn V¨n NhÈm. §ã lµ mét conng­êi nh©n hËu l¹ th­êng, hiÖn t­îng dÞ biÖttrong giíi cai ngôc. ThÊp, ®Ëm ng­êi, kh«ng ®Ñp giai,nh­ng hån nhiªn vµ dÔ tÝnh, NhÈm th­¬ng tï b»ng métt×nh th­¬ng bÈm sinh, kh«ng ph¶i t×nh th­¬ng chiÕucè. BiÕt ®¸nh gi¸ t×nh th­¬ng tõ trong tim Êykh«ng ai b»ng nh÷ng ng­êi tï. Trong toµn tr¹i(6) to¸n «ng NhÈm næi tiÕng lµ to¸n dÔchÞu nhÊt.

- Ai göi cho t«i vËy ?

- ¤ng TrÇn mµ. ¤ng ë nhµ B. ¤ngsang ch¬i chø ?

Nghe giäng anh ta, mét ng­êi®µn «ng dµi ngo½ng, gµy qu¾t vµ ®en nhÎm, ch¼ng cÇngiíi thiÖu còng biÕt lµ ng­êi Hoa. T«i ®­a bøcth­ cho «ng b¹n giµ võa ®Õn ch¬i víi t«i. ¤ng tªnlµ Tróc, lµm chøc g× ®ã nghe rÊt kªu nh­ng v« gi¸trÞ, tõ thêi «ng B¶o §¹i cßn ®­îc ng­êi Ph¸p dïng.Còng lµ mét ng­êi tï v× tÝnh cÈn thËn cña chÝnhquyÒn, chø «ng kh«ng cã ®¶ng ph¸i ph¶n ®éng haylµm g× chèng nhµ n­íc hÕt. ¤ng ®· qua v« sètr¹i, biÕt v« sè tï sè lÎ, lµ ng­êi cã kinhnghiÖm sèng trong m«i tr­êng tï.

¤ng nhãn tê th­, ®äc l­ítqua råi nãi :

- L·o TrÇn, ®¹i t¸ ®Æc vô. T«ibiÕt l·o tõ tr¹i t¹m giam H¶i Phßng, h¬i toquÐ(7) nh­ng lµ ng­êi ®µng hoµng. Anh cø sangch¬i.

- §­îc, anh vÒ tr­íc ®i.T«i sÏ sang. - t«i nãi víi anh chµng ®­a th­.

Anh ta vui vÎ ch¹y ®i.

TrÇn ChÊn Hoa nãi :

- §Ó em ®­a anh ®i. Em còngquen b¸c TrÇn.

- Kh«ng tiÖn. Ng­êi ta mêimét mµ m×nh ®i hai lµ kh«ng lÞch sù.

Y tiu nghØu.

T«i thay quÇn ¸o. Kh«ng thÓkh«ng thay quÇn ¸o ®Ó yÕt kiÕn mét ng­êigiµ ®èi xö trÞnh träng víi m×nh nh­ thÕ. Chóngt«i ch¼ng cã nhiÒu quÇn ¸o ®Ó thay ®æi. Kh«ngkÓ bé pi-gia-ma vî t«i mang lªn khi t«i cßn ë tr¹iqu©n ph¸p ®· r¸ch n¸t t«i cã hai bé ®ång phôc tï doTrÇn ChÊn Hoa ®em thuèc l¸ ®i ®æi cho t«i.

Th× ra l·o TrÇn chÝnh lµ c¸i «nggiµ lô khô, tuæi cã dÔ suýt so¸t t¸m m­¬i, víig­¬ng mÆt nh¨n nhóm lã ra tõ c¸i mò len tø thêi. NÆngnÒ vµ chËm ch¹p trong bé quÇn ¸o kh«ng gièng ai, bãchÏn c¶ v¹t ¸o lÉn gÊu quÇn, víi ®«i tÊt to sï cñavËn ®éng viªn bãng ®¸, «ng ®­îc miÔn lao ®éng,s¸ng s¸ng cÇm c¸i chæi xÓ c¸n dµi quÐt xoÌn xoÑttr­íc cöa nhµ B. T«i biÕt mÆt «ng, chØ kh«ngbiÕt «ng lµ ®¹i t¸ ®Æc vô.

L·o TrÇn ë gi­êng trªn lËp cËptrÌo xuèng, ch¾p hai tay v¸i t«i :

- ThØnh tiªn sinh.

T«i nãi :

- Chµo b¸c. Xin miÔn lÔ.

Chóng t«i theo nhau trÌo lªn.

- Tiªn sinh an vÞ.

- §a t¹.

T«i ngåi vµo chç l·o chØ,xÕp ch©n b»ng trßn.

Anh chµng ®­a th­ - ®Ö töcña l·o TrÇn - nhanh nh¶u dän bµn trµ. Trong tïmçi nh©n vËt kh¸c th­êng mét chót bao giê còng cãvµi ®Ö tö. Ng­êi th× do cao tuæi, t­ c¸ch ®¸ngträng, ng­êi th× do giµu cã, ®­îc ng­êi nhµtiÕp tÕ th­êng xuyªn. L·o TrÇn thuéc lo¹i thøhai, lo¹i giµu cã. Nh÷ng ng­êi tï nghÌo, kh«ng cã®Ö tö th× cã anh em kÕt nghÜa, bè con kÕtnghÜa, t¹o thµnh mét gia ®×nh. Thø gia ®×nh thÕphÈm nµy lµ biÓu hiÖn cña xu h­íng quÇn tô tùnhiªn, nh­ng trong nhµ tï, ®«i khi nã còng bÖnhho¹n l¾m. Nh÷ng vô ®¸nh ghen x¶y ra th­êng xuyªn, cãm¸u ch¶y.

§Ó tiÕp kh¸ch quý,l·o TrÇn mua h¼n mét l¹ng trµ "tù biªn tùdiÔn" cña c¸nh l©m s¶n(8). Trªn c¸i ®Üa s¾t tr¸ng men cãc gÆm c¶mét gãi Polyvitamine ®­îc ®æ ra. Trong tï ®©y lµ sùchiªu ®·i long träng.

- ThØnh tiªn sinh khai trµ.

Viªn ®¹i t¸ ®Æc vô trong béquÇn ¸o x¬ x¸c, tr«ng nh­ con chuét cèng giµ, gi¬ bµntay víi nh÷ng ngãn cong queo v× phong thÊp kÝnh cÈn mêit«i. T«i lÔ phÐp n©ng chÐn lªn ngang tÇng m¾t, nh×n«ng qua lµn h¬i n­íc. Cuéc th­ëng trµ diÔn ra trÞnhträng, gièng nh­ trong tuång cæ.

Kh«ng ®Ó ý tíi ®¸m tïån µo n»m ngåi lén xén, ng­êi ch¬i cê, ng­êi may v¸,ng­êi b¾t rËn, chóng t«i im lÆng c¹n chÐn trµ ®Çutiªn. B»ng c¸ch ®ã chóng t«i ®ång t×nh t¹o ra mét sùtù kû ¸m thÞ nh­ thÓ kh«ng ph¶i chóng t«i ®angë trong tï mµ ë mét n¬i nµo kh¸c cña x· héi v¨n minh,n¬i con ng­êi cã thÓ nhÈn nha ®µm ®¹o v¨nch­¬ng.

Sau tuÇn trµ thø hai buæichuyÖn th¬ b¾t ®Çu. L·o TrÇn lµ mét thi sÜ bÊtphïng thêi. L·o yªu th¬ vµ rÊt thuéc th¬ Lý B¹ch,§ç Phñ(9)còng nh­ nh÷ng nhµ th¬ danh tiÕng kh¸c cña n­ícTrung Hoa cæ. T«i th× nhí lâm bâm, c©u ®­îc c©uch¨ng, lu«n nhÇm lÉn nhµ th¬ nµy víi nhµ th¬ kh¸c.L·o TrÇn réng l­îng kh«ng ®Ó ý chuyÖn ®ã.T«i ch¼ng qua lµ c¸i cí cho cuéc trë vÒ víi th¬cña l·o. Cø mçi bµi th¬ qua l·o TrÇn l¹i biÕn®æi tr­íc m¾t t«i. Kh«ng ph¶i lµ «ng giµ lÈn thÈnquÐt r¸c n÷a mµ lµ mét l·o nho th­ th¸i, ung dung t×m®­îc phót gi©y h¹nh phóc trong nh÷ng vÇn th¬ bÊt tö.

T«i thÝch c¸ch th­ëng th¬ cñal·o TrÇn. L·o cã nh÷ng lêi b×nh ®éc ®¸o cho nh÷ngvÇn th¬ ®a nghÜa khi ng­êi ®äc chuyÓn dÞchnh÷ng dÊu ng¾t c©u kh«ng cã mÆt trong th¬ Trung Quèc.Sau mçi bµi th¬ chóng t«i trÞnh träng mêi nhauuèng trµ ®Æc sÖt vµ ch¸t xÝt ®ùng trong khóc nøatÐp c¾t ng¾n vµ nhÊm nh¸p mÊy viªn Polyvitamine vµngkhÌ.

§¹i t¸ ®Æc vô hä TrÇn thêitrÎ lµ gi¸o viªn d¹y v¨n trung häc. Vui chuyÖn,l·o kÓ cho t«i nghe ®êi l·o. Th× ra l·o lµ nh©nviªn t×nh b¸o Trung Quèc thËt.

- B¸c c«ng t¸c trong ngµnh t×nhb¸o ®­îc bao l©u ?

L·o c­êi kh«ng cã tiÕng :

- C«ng t¸c khØ g× ®©u, th­atiªn sinh. T«i chØ ghi tªn vµo ®Êy th«i.

- Tøc lµ ...

- Cã tªn ë ®Êy coi nh­ ®· vµolÝnh, høc. - l·o bËt nÊc - C¸i nghÒ t×nh b¸o cãlîi lµ thÕ. M×nh vÉn ®­îc lµ m×nh, høc, mµ l¹icø nh­ cã mÆt trong qu©n ngò, T«i vµo ®­îc ngµnh nµycòng lµ nhê, høc, mét ng­êi quen th©n gia ®×nh giíithiÖu...

- T«i ch­a hiÓu l¾m...

- Th× ®Ó trèn lÝnh mµ. T×nhb¸o t×nh biÕc g× ®©u, høc. Th¸ng th¸ng chØ cãviÖc ký vµo giÊy nhËn l­¬ng lµ xong. L­¬ng t«i®· cã ng­êi kh¸c lÜnh, høc, ai lÜnh t«i còng kh«ngbiÕt. ThÕ råi tuÇn tù nh­ tiÕn, høc, t«i®­îc th¨ng cÊp, ®­îc lªn l­¬ng, cÊp trªn t«i kh«ngbiÕt ai, cÊp d­íi t«i kh«ng cã, ®· b¶o ho¹t ®éngt×nh b¸o mµ. ThØnh tho¶ng, høc, ng­êi ta cßn bÞa rathµnh tÝch cho t«i n÷a, ®Ó cho l­¬ng t«i t¨ngnhanh, hä ®­îc lÜnh nhiÒu thªm. Thêi bÊy giêl¹m ph¸t ®¹i phi m·, ch¾c tiªn sinh cßn nhí ...

Anh chµng ®Ö tö dµi ngo½ngvéi lÕt l¹i ®Êm l­ng cho «ng l·o.

T«i nhí c¸i sù l¹m ph¸t Êy. N¨m1945, qu©n T­ëng vµo miÒn B¾c gi¶i gi¸p qu©n ®éiNhËt b¹i trËn, mang theo hai thø tiÒn : Quan kim vµQuèc tÖ, b¾t ng­êi ViÖt ph¶i tiªu. TiÒn Quankim cßn cã gi¸ chø tiÒn Quèc tÖ th× chØ ®¾th¬n giÊy lén chót Ýt. Ngµy qu©n T­ëng s¾p rót vÒn­íc, gi¸ mét b¸t phë g¸nh t­¬ng ®­¬ng víi mét bÞQuèc tÖ. Nh÷ng «ng hµng phë bùc däc víi kh¸chTµu phï(10)liÒn qu¼ng lu«n vµo bÕp. TiÒn Quan Kim in trªngiÊy tèt, rÊt ®Ñp, nh­ng råi còng vøt ®i. NhãmbÕp kh«ng ®­îc, nã ch¸y chËm vµ dÔ t¾t, cßn kÐmc¶ tiÒn Quèc tÖ. M·i tíi n¨m 1950 ë trong kho Ñyban Tuyªn Quang vÉn cßn vµi chôc bao t¶i tiÒn Quan kimkh«ng biÕt dïng lµm g×.

- §Ó theo kÞp l¹m ph¸t, t«i®­îc th¨ng cÊp vÌo vÌo. Råi Hoa qu©n nhËp ViÖt,t«i ®­îc lÖnh theo sang, ë H¶i Phßng, vÉn lµm gi¸oviªn d¹y v¨n trong tr­êng trung häc Trung Hoa. T«ilÊy vî ViÖt Nam. Hoa qu©n rót, ng­êi ta ch¼nggäi t«i, hä quªn hay lµ hä mÆc kÖ kh«ngbiÕt. ThÕ lµ t«i ë l¹i h¼n. Ng­êi Ph¸p®Õn, hä còng ch¼ng ®ông ®Õn t«i. Ng­êiTrung Hoa chóng t«i rÊt dÔ sèng trªn ®Êt l¹, «ng ¹ -ë ®©u cã cá mäc, ë ®ã cã ng­êi Trung Quèc.ChÝnh phñ ViÖt Nam tiÕp qu¶n H¶i Phßng, t«i vÉnung dung d¹y häc. ThÕ råi ch¼ng biÕt ai b¸oc¸o, t«i bÞ c«ng an gäi ...

- B¸c nhËn b¸c lµ ®Æc vô ?

- V©ng. Chèi sao ®­îc khi ng­êita biÕt råi. T¹i sao ng­êi ta biÕt ®­îc t«ikh«ng hiÓu. Ch¾c khi Hoa qu©n rót ®i giÊy tê v­¬ngv·i thÕ nµo ®Êy, mét c¸i b¶ng l­¬ng ch¼ng h¹n.¤ng c«ng an hái t«i ng­êi hiÒn lµnh l¾m, tö tÕl¾m. Nghe t«i kÓ t×nh ®Çu «ng chØ c­êi khµ khµråi khuyªn t«i ph¶i khai b¸o thµnh khÈn ®Ó §¶ngxÐt. T«i khai hÕt, chuyÖn lµ nh­ thÕ nh­thÕ. - «ng giµ c­êi, nhe hai hµm r¨ng thñng lçchç - Tiªn sinh nghÜ, phËn m×nh lµ d©n, cø thËt thµlµ h¬n, ng­êi ta hiÓu ng­êi ta sÏ cho vÒ, gi÷m×nh lµm qu¸i g×...

- B¸c ë ®©y mÊy n¨m råi ?

- M­êi n¨m cã h¬n, th­a tiªnsinh.

- Ng­êi ta xö b¸c mÊy n¨m ?

- Thiªn n¶(11) ! Nµo cã ®­îc xö. Xö th× ph¶i cã téimíi xö ®­îc, ®µng nµy t«i ch¼ng cã téi g×...

L·o ®¹i t¸ thë dµi :

- LÏ ra t«i nhËn c¸i nhiÖm vôë l¹i, ®Ó lµm g× ®Êy...- «ng ngÈn ng­êi, nghÜ ramét nhiÖm vô lµm thÝ dô, nh­ng nghÜ kh«ng ra - tøclµ ph¶i cã mét c¸i téi bÐ bÐ ®Ó ng­êi ta ®­a raxö. Nh­ng t«i kh«ng biÕt, ngu qu¸ ! Kh«ng cã téi ëchÕ ®é ta khæ h¬n cã téi, tiªn sinh ¹.

T«i bµng hoµng. Ch¼ng lÏ ®ã lµchuyÖn cã thËt ? Nh×n vµo m¾t l·o t«i tin l·o kh«ngnãi dèi. Mµ nãi dèi t«i pháng cã Ých g× ?

- B¸c ph¶i viÕt ®¬n khiÕun¹i chø. Ng­êi nµy kh«ng tin cßn cã ng­êi kh¸c.

- T«i viÕt nhiÒu nhiÒuråi ®Êy, nh­ng ch¼ng cã ai tr¶ lêi.

- Ph¶i kiªn tr×, b¸c ¹.

- V« Ých mµ, tiªn sinh.

Lý B¹ch, §ç Phñ ®· bach©n bèn c¼ng ch¹y xa khái nh÷ng chuyÖn thÕ tôckiÓu nµy. Thêi c¸c vÞ luËt ph¸p ch¾c kh«ng thÕ.§Õn ®Êy chóng t«i còng ngõng buæi th­ëng th¬.

T«i ®ang bïi ngïi cho sè phËnl·o TrÇn th× DÞp Pón M»n la ®µ x¸ch giá tíi nhµ B.Mäi ng­êi lËp tøc b©u quanh anh ta. L·o ®¹i t¸®Æc vô cö anh chµng dµi ngo½ng leo xuèng sµn ®i trinhs¸t. Anh ta l«i DÞp Pón M»n vÒ. DÞp Pón M»n leo lªntÇng trªn, ngåi vµo chiÕu l·o TrÇn :

- Tµi cè, hÈu ma(12) ?

- Cßn g× kh«ng, DÞp ®Ö ?

- Cån cè cån cè nhÒunhÒu.

- B¸n cho t«i hÕt.

- P¸n th× p¸n. Kho låi cã, cånsèng cã.

- Kho råi thø g× ?

- C¸ trª a ! Tè h¶o sùc(13). Ng«n nhÒu nhÒu.

- T«i ®·i kh¸ch, DÞp ®Ö µ,kh«ng ngon kh«ng lÊy ®©u.

- §· p¶o ng«n mµ. Ngé ¨n cïng,t­îc chí ?

- Tèt. BiÕt tiªn sinh ®©ykh«ng ?

- PÕt, pÕt l¾m chí.

-Tiªn sinh ë ®©y dïng c¬m víit«i, ch¼ng mÊy khi. - l·o TrÇn xoa hai tay vµo nhau, trÞnhträng. - Chó DÞp kho c¸ ngon, l¹i vÖ sinh l¾m l¾mnªn míi d¸m mêi tiªn sinh.

Cø nh­ thÓ l·o kh«ng biÕtc¬m tr¹i thÕ nµo. Chóng t«i th­êng xuyªn ¨n c¬m®én s¾n víi rau muèng tÇn ®¹i d­¬ng, thØnh tho¶ng®­îc thªm mãn ca la thÇu(14). Ca la thÇu do Trung Quèc viÖn trî choqu©n ®éi, qu©n ®éi kh«ng ¨n ®­îc, míi chuyÓn chotï. Mét chiÕc xe t¶i qu©n sù chë ca la thÇu®Õn, thèi um c¶ khu bÕp tr¹i. Ca la thÇu ®­îc®æ vµo trong mét c¸i bÓ lín, nhµ bÕp vít ra chotr¹i ¨n dÇn. Ng­êi nhµ bÕp kh«ng ai ®ông ®òa vµomãn ca la thÇu. Cã ng­êi nãi r»ng trong bÓ ca lathÇu cã c¶ x¸c chuét, nh­ng tï vÉn ¨n nh­ th­êng,cßn mót m¸t ®µng kh¸c - nã mÆn v« cïng.

T«i ¨n b÷a tr­a ngon lµnh cïngvíi ®¹i t¸ ®Æc vô cña mét qu©n ®éi kh«ng tån t¹i.

L·o TrÇn ra d¸ng phong l­u l¾m.T«i kh«ng cÇn ph¶i quay vÒ ®éi lÜnh c¬m tr¹i. SuÊtcña t«i ®Ó cho Cao vµ T«n ThÊt TÇn. ¤ng ®¹i t¸sai ®Ö tö mua thªm ba suÊt n÷a, gäi lµ ¨n ®óp.§ån r»ng l·o cã hai c« con g¸i xinh x¾n lÊy chångViÖt, hai «ng chång l¹i lµ c¸n bé l­¬ng thùc thùcphÈm, cöa hµng tr­ëng hay cöa hµng phã chi ®ã,tiÕp tÕ cho cha kh¸ l¾m.

Nh©n tiÖn, t«i hái chuyÖnDÞp Pón M»n. L·o TrÇn c­êi hÒ hÒ :

- DÞp ®Ö kÓ cho tiªn sinhnghe ®i !

DÞp Pón M»n chèng ®òa nh×n t«i,bÏn lÏn :

- Cè dÒ mµ kÓ chí ! Hæilåi mµ, kÓ låi mµ.

- Th× cø kÓ lÇn n÷a ®i ! -l·o TrÇn giôc.

B»ng giäng ngäng ngoÑo,chç nµo khã hiÓu qu¸ ®· cã l·o TrÇn th«ngng«n, DÞp Pón M»n kÓ cho t«i nghe vô ¸n cña anh.

Sè lµ anh chµng DÞp Pón M»n lµmnghÒ cu-li b¾t-tª(15).Cu-li b¾t-tª ë S¸u Kho H¶i Phßng toµn ng­êi Tµu, chatruyÒn con nèi. Ng­êi ViÖt kh«ng lµm nghÒnµy, v× kh«ng lµm næi chø kh«ng ph¶i v× chª nã hÌn.Ng­êi Tµu to con h¬n, kháe h¬n. Víi mét c¸i mãc s¾ttrong tay phu b¾t-tª Tµu cã thÓ quËt lªn l­ng c¶ t¹hµng mµ kh«ng cÇn ai gióp ®ì.

Mét thñy thñ ng­êi Hoa lµmviÖc trªn tµu Hi L¹p lµm quen víi DÞp Pón M»n trongmét lÇn cËp bÕn ng¾n ngñi. Anh ta ®­a tiÒn choDÞp Pón M»n, nhê anh mua b¸o ViÖt Nam råi göi cho anhta hµng tuÇn b»ng ®­êng b­u ®iÖn theo mét ®ÞachØ ë Hång K«ng.

DÞp Pón M»n nhËn lêi liÒn.TÝnh DÞp Pón M»n thÕ, hay gióp ®ì. TiÒn th×ng­êi ta ®­a tr­íc c¶ n¨m, l¹i ®­a thõa chø kh«ngthiÕu. Tõ cÇu c¶ng vÒ nhµ cã tíi hai ba quÇyb¸o vµ mét tr¹m b­u ®iÖn. Mçi h«m ®i vÒDÞp Pón M»n mua mét lo¹t b¸o, tÝch l¹i ®Õn cuèituÇn ra b­u ®iÖn göi. Cßn cã viÖc g× dÔ h¬n !

Ba th¸ng sau cuéc gÆp gì ®ÞnhmÖnh víi «ng b¹n ®ång h­¬ng, DÞp Pón M»n bÞ c«ngan tãm ngay t¹i trËn víi bã b¸o ch¨ng kÞp göi råi ®­ath¼ng vÒ nhµ giam. Ng­êi ta tra hái DÞp Pón M»n :mua b¸o cho ai ? ®Ó lµm g× ? ®Þa chØ göi b¸o lµcña c¬ quan gi¸n ®iÖp n­íc nµo ? ®· göi nh÷ngth«ng tin g× ra ngo¹i quèc ? b»ng hÖ thèng mËt m·nµo ?

Nãi tãm l¹i, DÞp Pón M»n hoa m¾ttr­íc nh÷ng c©u hái anh kh«ng hiÓu næi. VèntiÕng ViÖt cña anh qu¸ nghÌo. Hä hái anh s¸uth¸ng liÒn. C©u nµo DÞp Pón M»n kh«ng tr¶ lêi®­îc th× ng­êi ta gµ cho anh. ChÊp ph¸p ghi biªn b¶nråi ®­a cho anh ký. DÞp Pón M»n ký. Anh biÕtký tªn m×nh tõ ®ã.

Hoµn cung, anh ra tßa. Bµo ch÷aviªn do tßa cö ra kh«ng c·i cho anh mµ kh¼ng ®Þnh ngaytéi anh rÊt nÆng - lµm tay sai cho bän ®Õ quècvµ bÌ lò ph¶n ®éng quèc tÕ. Sau mét håi ca ngîi§¶ng vµ lªn ¸n bÞ can ®ñ ®iÒu «ng ta míi xin tßamë l­îng khoan hång gi¶m nhÑ h×nh ph¹t cho bÞ can v×bÞ can "thuéc thµnh phÇn nh©n d©n lao ®éng, do kÐmgi¸c ngé nªn bÞ gi¸n ®iÖp n­íc ngoµi dô dç,mua chuéc mµ ph¹m ph¸p". §­îc båi d­ìng ®Õnn¬i ®Õn chèn trong tr¹i t¹m giam råi mµ tr­íc vµnhmãng ngùa DÞp Pón M»n vÉn run nh­ cÇy sÊy. Anh ®¸pl¹i nh÷ng c©u hái cña tßa b»ng nh÷ng c©u tr¶ lêi ®·thuéc lßng :

- Dµ, tóng thÕ (®óng thÕ)!

- Dµ, kh««ng cè« sai !

- Dµ, tóng lµ d¾n tÖp cè«ctÕ låi (®óng lµ gi¸n ®iÖp quèc tÕ råi) !Tóng l¾m (®óng l¾m) ! Tóng l¾m !

Tßa th­¬ng t×nh ban cho DÞp PónM»n, ng­êi con cña nh©n d©n lao ®éng, m­êi l¨m n¨mtï. DÞp Pón M»n r­ng r­ng n­íc m¾t ch¾p hai tay v¸ibµo ch÷a viªn råi ph¸t biÓu tr­íc tßa, bµy tálßng biÕt ¬n cña anh :

- CÊy T¶ng Duþt Nµn tètnhÒu nhÒu (c¸i §¶ng ViÖt Nam tèt nhiÒunhiÒu) lí !

Khi t«i lªn tr¹i T©n LËp th× DÞpPón M»n ®· ë ®­îc chÝn n¨m. Do an t©m c¶i t¹o vµch¨m chØ lao ®éng anh ®­îc gi¶m ¸n hai lÇn, ch¾c chØmét hai n¨m n÷a lµ ®­îc tha.

- Anh s¾p vÒ råi, vui h¶ ? -t«i hái DÞp Pón M»n.

- Cè dÒ mµ vui ? MÒnh ët©u còng lµm vÖc, æ HÈy Phoßng còng lÇm vÖc, æt©y còng lÇm vÖc µ.

- Nh­ng ë nhµ thÝch h¬n chø.

- Kh««ng thÕch t©u. P¸ p¸chÕch låi (chÕt råi), m¸ m¸ dµ nhÒu nhÒu(giµ l¾m), lãi kh««ng t­îc, kh««ng vui t©u. Mµ æ t©ynhµn h¬n nhÒu nhÒu...

Khi t«i s¾p rêi tr¹i T©n LËp th×DÞp Pón M»n ®­îc gi¶m ¸n thªm mét lÇn n÷a. Mäing­êi xóm ®Õn chóc mõng, cßn anh th× lÇu bÇu :

- VÒ dµ lµm dÒ (vÒnhµ lµm g×), æ t©y cè p¹n (cã b¹n) nhÒu nhÒu,vÒ dµ p©y dê æ vÊy ai ? M¸ m¸ m×nh s¾p chÕchlåi. £m cÊy (em g¸i) lÊy chå«ng æ nhµ chå«ng, kh«ngæ t­îc vÊy lã t©u...

Cã nh÷ng con ng­êi nh­ vËy :hä ra ®êi ®Ó chÞu lÇm than. Hä sèng tronglÇm than nh­ trong lÏ tù nhiªn cña trêi ®Êt, ch¼ng kªuca, ch¼ng phµn nµn. C¸i sè nã vËy, biÕt lµm sao,hä nãi. Trong ®êi tï cña t«i kh«ng ph¶i DÞp PónM»n lµ ng­êi duy nhÊt cã th¸i ®é döng d­ng ®èi víisù tï oan. Cã ng­êi cßn oan h¬n anh nhiÒu. Anh cãthÓ lµ gi¸n ®iÖp quèc tÕ l¾m trong sù h×nhdung nghÌo nµn cña nh÷ng c¸i ®Çu ngèc nghÕch víitinh thÇn c¶nh gi¸c c¸ch m¹ng qu¸ cao.

Mét sè ng­êi ®­îc tha kh«ngvÒ n÷a mµ xin ë l¹i tr¹i. §ã lµ nh÷ng ng­êikh«ng cã ®©u ®Ó mµ vÒ, nh÷ng ng­êi ®· ch¸nng¸n ®Õn tét ®é cuéc ®êi cò. Kh«ng cã "tiªuchuÈn" ®­îc ë trong tr¹i n÷a, hä xin ®Êt tr¹idùng nhµ ®Ó sèng cuéc sèng ®· trë thµnh quenthuéc, thØnh tho¶ng l©n la tíi khu vùc tr¹i ®Ó muab¸n ®æi ch¸c víi tï tù gi¸c.

Buæi chiÒu tr­íc h«m t«i bÞchuyÓn ®i tr¹i Phong Quang, DÞp Pón M»n t×m t«i,giói cho t«i mét l¹ng trµ tù biªn tù diÔn :

- Mai chuÓn tr¹i tÊy ! Ch¾cch¾n mµ ! Anh cÇm xµ lµy (trµ nµy) mµ «èng. Lªnhchç míi, kh««ng kÕm tîc xµ ngay t©u. H«m layc¸c ««ng c¸n pé xÕp hå s¬ nhÒu nhÒu, lµ titÊy...

- Anh ë l¹i m¹nh kháe nhÐ !

- Anh nhí tr««ng p¸c TrÇn. P¸cÊy Ýu (yÕu) l¾m, kh««ng pÕt cån sèng t­îc paol©u.

- T«i sÏ s¨n sãc b¸c Êy !

- H¶o lí !

Nh­ng ®¹i t¸ t×nh b¸o gÆp may.¤ng kh«ng bÞ chuyÓn ®i cïng víi chóng t«i. ¤ng®­îc ë l¹i víi gi¸n ®iÖp quèc tÕ.

(1) ChØ ®iÓm, mËt th¸m. Tõ tªnmét nh©n vËt ph¶n diÖn trong cuèn Nh÷ng Ng­êi KhènKhæ cña Victor Hugo.

(2) Trªn l­ng ¸o cña ng­êi tïng­êi ta in hai ch÷ CT (C¶i T¹o) b»ng h¾c Ýn. ¸o cñato¸n tr­ëng còng bÞ in ch÷ nh­ng anh ta tÈy ®i, ®Óph©n biÖt m×nh víi tï th­êng. C¸n bé biÕtnh­ng kh«ng khiÓn tr¸ch, coi ®ã lµ ®Æc ©n dµnh choanh ta.

(3) Tr¹i tËp trung víi 3 ®Æc®iÓm : 1/ ng­êi bÞ giam kh«ng ®­îc xÐt xö, 2/thêi h¹n giam gi÷ lµ tïy tiÖn, 3/ chÕ ®é giamgi÷, trõng ph¹t lµ tïy tiÖn, xuÊt hiÖn tõ cuèithÕ kû thø 19. Ng­êi T©y-ban-nha ®· lËp c¸ctr¹i tËp trung t¹i Cuba tõ n¨m 1898, ng­êi Anh ®· lËpc¸c tr¹i tËp trung giam 20.000 ng­êi mµ ®a sè lµ ®µnbµ vµ trÎ em t¹i Nam Phi. T¹i Mü 70.000 c«ng d©n Hoa Kúgèc NhËt vµ 42.000 ng­êi NhËt ®Þnh c­ t¹i Mü bÞ dånvµo nh÷ng tr¹i t¸i ®Þnh c­ trong thêi kú chiÕntranh thÕ giíi lÇn thø II... T¹i Liªn X«, tr¹i tËptrung ®­îc lËp ra tõ n¨m 1918 ®Ó giam gi÷ nh÷ng"kÎ thï bªn trong", hÖ thèng tr¹i tËp trungnµy ®Æc biÖt ph¸t triÓn trong thËp niªn 30-40.T¹i §øc, nhµ n­íc Quèc X· sau khi giµnh ®­îc chÝnhquyÒn n¨m 1933 lËp tøc thiÕt lËp hÖ thèngtr¹i tËp trung víi chÕ ®é giam gi÷ hµ kh¾c vµ sùthñ tiªu tµn b¹o næi tiÕng thÕ giíi.

(4) Trong nghÜa cöa hµng t¹p hãaquèc doanh.

(5) Th­êng mçi n¨m mét lÇntr¹i tæng ®iÓm danh tï ®Ó kiÓm tra l¹i hås¬.

(6) Khi nãi toµn tr¹i, t«i gép c¶c¸c ph©n tr¹i kh¸c vµo ®Êy.

(7) Gµn, khïng,dë ng­êi (tiÕngPh¸p).

(8) Tï tù gi¸c chuyªn h¸i l­îml©m thæ s¶n vµ tr«ng ®åi chÌ cña tr¹i. Trµ "tùbiªn tù diÔn" cã nghÜa kh«ng ph¶i trµ do quèc doanhs¶n xuÊt mµ do tï h¸i vµ sao thñ c«ng.

(9) Lý B¹ch (chÕt n¨m 762),§ç Phñ ((712-70), hai nhµ th¬ lín cña Trung Hoa c殹i.

(10) Gäi lµ Tµu phï v× qu©n®éi T­ëng vµo ViÖt Nam gåm d©n ®ãi ë L­ìngQu¶ng, lª lÕt v× phï thòng.

(11) Trêi ¬i ! (tiÕng Trung Quèc).

(12) §¹i ca, kháe chø ? (TiÕngTrung Quèc).

(13) RÊt ngon (tiÕng Trung Quèc)

(14) Xu hµo muèi, tªn gäi TrungQuèc ®· ViÖt hãa.

(15) Phu khu©n v¸c.