- S¾p xÕp ®å ®oµn ! - viªnqu¶n gi¸o nãi.

Y ®øng ®uån ®uçn trong khungcöa võa ®­îc më ra, th©n h×nh láng kháng in nh÷ng nÐts¾c lªn nÒn trêi tr¾ng bÖch.

L¹i chuyÓn chç, t«i nh×n ych¸n ng¸n. ChuyÓn phßng hay chuyÓn tr¹i ®©y ?

Cuèi n¨m 1971 qu¶n gi¸o bé ®éikh«ng më cöa cho chóng t«i n÷a. Thay ch©n hä lµ méttay c«ng an. Anh chµng trÎ m¨ng, mÆt mòi hiÒn lµnh,cã phÇn h¬i ng©y ng«, víi giäng nãi rµn r¹n cñacËu bÐ võa vì tiÕng. Trong chiÕc s¬-mi mµu trøngs¸o, quÇn ©u mµu lam thÉm, y gièng häc sinh n¨m thønhÊt tr­êng trung cÊp n«ng l©m h¬n lµ qu¶n gi¸o tr¹igiam.

Anh tï ®­a c¬m th× thµo b¸o chot«i biÕt cha t«i vµ t­íng Giang ®Òu ®· bÞ®­a ®i khái chç cò, h×nh nh­ tíi mét n¬i nµo ®ãcòng n»m trong khu vùc tr¹i nµy, nh­ng anh kh«ng cã phËnsù tíi ®ã, kh«ng biÕt cã ®óng nh­ vËy kh«ng. MÊyngµy sau anh tï tèt bông còng biÕn mÊt. Ng­êi ®­ac¬m míi Ýt lêi ®Õn nçi t«i t­ëng anh ta c©m®iÕc, hái g× anh ta còng mét mùc l¾c ®Çu.

Tøc lµ cã t×nh h×nh míi, nh­ngcô thÓ lµ c¸i g× th× kh«ng sao ®o¸n ®­îc.

Cuèn tiÓu thuyÕt - håiký h×nh thµnh dÇn. T«i ®ang mª m¶i miªu t¶ thó ®ic©u trong nh÷ng c¸i ao lµng. T«i viÕt víi niÒmh­ng phÊn Ýt gÆp, khi toµn bé con ng­êi t«i, tõngtÕ bµo nhá bÐ, say s­a ngôp lÆn trong håi øc vÒnh÷ng ngµy x­a ®Çm Êm víi tÊt c¶ t©m tr¹ng n¸o nøcchØ cã trong tuæi Êu th¬. Håi t«i lªn s¸u, n¨m 1939,cha t«i ®i tï S¬n La, mÑ t«i bËn ho¹t ®éng, cho nªnt«i ph¶i vÒ quª néi ë víi bµ c¶ cha t«i, mét bµc« giµ ngoan ®¹o, sèng trän ®êi ®ång trinh. Trongnçi buån sèng xa gia ®×nh, ®i c©u lµ c¸i thó l«icuèn t«i nhiÒu nhÊt, ®em l¹i cho t«i nhiÒuniÒm vui nhÊt. T«i båi håi sèng l¹i tuæi th¬ trongng«i lµng b×nh dÞ n¬i ch©u thæ s«ng Hång. Ch×m ®¾mtrong håi øc nhiÒu lóc t«i quªn b½ng m×nh ®ang ëtï. §­a m×nh vÒ víi kû niÖm tuæi th¬ lµc¸ch ch¹y trèn thùc t¹i tuyÖt vêi.

§Ó tiÕt kiÖm nh÷ngmÈu giÊy hiÕm hoi lÊy ®­îc tõ nh÷ng vá bao thuècl¸, giÊy gãi kÑo, t«i ph¶i nhÈm mçi c©u trong ®ÇunhiÒu lÇn tr­íc khi ®Æt bót, mµ l¹i ph¶i viÕtn¾n nãt b»ng nh÷ng ch÷ li ti nh­ nh÷ng con kiÕn giãkia, cho ®ì tèn diÖn tÝch. C¸i ruét bót bi l¹i qu¸nhá, chØ cÇn l¬i ra mét chót, tøc th× nã lät xuèngkÏ tay.

C¸i khã lín nhÊt trong viÖcviÕt cuèn s¸ch lµ lµm sao giÊu ®­îc nh÷ng b¶nth¶o ®· viÕt xong. Bëi v× nh÷ng khi t«i ®i kháiphßng giam tíi n¬i hái cung c¸c qu¶n gi¸o cã thÓvµo phßng lôc so¸t, lµ viÖc ng­êi ta th­êng lµm.Nh­ng hä ®· kh«ng t×m ra, kh«ng ph¶i v× t«i tµigiÊu, mµ v× hä l­êi. Ch¼ng ai h¬i ®©u chui xuènggÇm ph¶n ®Ó t×m c¶, mµ nh÷ng trang b¶n th¶o cñat«i n»m chÝnh ë d­íi ®ã, trong c¸i khe gi÷a tÊmgç vµ trô bª t«ng. T«i giÊu rÊt cÈn thËn, ngôytrang thËt khÐo, nh­ng t«i kh«ng tin r»ng nÕu ng­êita quyÕt t©m t×m còng kh«ng thÓ t×m ra. T«ikh«ng sî kû luËt cña tr¹i giam, Thµnh cho t«ibiÕt ng­êi giÊu giÊy bót trong tï cã thÓ bÞtèng vµo ca-s«, nh­ng t«i sî bÞ t­íc ®o¹t c«ngviÖc mµ t«i muèn lµm. C«ng viÖc nµy mang l¹iý nghÜa cho thêi gian ë tï, cho t«i thÊy t«i vÉn®éc lËp ®­îc ®èi víi quyÒn lùc cña bän ®éctµi.

Viªn qu¶n gi¸o ®Õn ®étngét. Nh÷ng con c¸ trª bãng nh·y ®en nh­ bãng ®ªm cßn®ang quÉy trong ®Çu t«i. T«i chØ kÞp giÊu mÈu b¶nth¶o xuèng d­íi chiÕc ¸o r¸ch mµ t«i gi¶ vê v¸hÕt ngµy nµy qua ngµy kh¸c, th× y ®· më xong cöa.

- ChuyÓn phßng ? - trèng ngùc®¸nh th×nh thÞch, t«i hái l¹i y.

- S¾p xÕp ®å ®oµn !

Y kh«ng tr¶ lêi vµo c©u hái,l­êi biÕng nh¾c l¹i.

T«i cßn ®ang lóng tóng, ch­abiÕt xoay xáa thÕ nµo víi mÊy mÈu b¶n th¶o n»mbªn d­íi tÊm ¸o r¸ch nÕu nh­ y cø ®øng ú ra ®Êychê t«i thu dän, nh­ng thËt may, nãi xong y quay ra,khãa cöa l¹i.

T«i thë phµo.

Khi y trë l¹i th× t«i ®· giÊuxong nh÷ng g× ph¶i giÊu. §i cïng víi viªn qu¶n gi¸otrÎ lµ viªn h­¬ng s­ Thanh Hãa. Còng tö tÕ nh­lÇn ®­a t«i tõ Háa Lß lªn BÊt B¹t viªn h­¬ng s­x¸ch hé t«i ®å ®oµn, giê ®©y ®· lØnh kØnh ch¨nmµn, quÇn ¸o, víi nh÷ng gãi lín gãi bÐ quµ gia ®×nhtiÕp tÕ.

Chóng t«i b­íc ra ngoµi trêin¾ng, ng­êi nä theo ch©n ng­êi kia qua nh÷ng « xµlim im l×m, cöa sæ khÐp kÝn, trªn con ®­êng nhá l¹ox¹o sái ®¸.

ChuyÓn tr¹i råi, t«i nghÜ, tim®Ëp m¹nh.

Viªn h­¬ng s­ dÉn t«i vÒphÝa chiÕc com-m¨ng-ca ®ç trong bãng m¸t mét c©ybµng.

C¸i mµ t«i lo nhÊt lµ bÞ kh¸m®å. C¸i thñ tôc rÊt khã chÞu ®­îc nghiªm tóc thùchiÖn ë bÊt cø tr¹i nµo, lóc ®i còng nh­ lóc®Õn, kh«ng cã ngo¹i lÖ. Trong lÇn chãt gÆp gia®×nh t«i ®· chuyÓn ®­îc mét sè ch­¬ng ®Çutiªn cña cuèn s¸ch ra ngoµi. B©y giê chØ cßn l¹i vµich­¬ng ®­îc cÊt trong mÊy bao thuèc l¸ rçng ruét.

Mét ng­êi tï ®· ngåi s½n trªnghÕ sau. N­íc da tr¾ng trong, thø n­íc da chØ cã ënh÷ng ng­êi sèng l©u trong xµ lim thiÕu ¸nh s¸ng,hai tay bÞ cßng phÝa tr­íc, anh ta cã vÎ nh­ võa quamét trËn èm. C¶m thÊy c¸i nh×n ch¨m chó, anh tï quay®Çu l¹i, dß xÐt nh×n t«i. Viªn h­¬ng s­ leo lªn xe,ra hiÖu cho t«i chuyÓn ®å cho y s¾p xÕp. S¾pxÕp xong, y chØ cho t«i leo lªn ngåi bªn anh tï.Tr­íc khi b­íc xuèng y rót cßng tay. T«i ®­a tay cho y.Mäi viÖc diÔn ra trong im lÆng, kh«ng ai nãi víiai mét c©u.

Mét tiÕng c¸ch l¹nh lÏo. Haicæ tay t«i bÞ khãa chÆt. T«i ®­a hai tay lªn, ng¾mnghÝa c¸i cßng. Trªn nÒn thÐp tr¾ng cã kh¾c nh÷ngch÷ Nga viÕt t¾t tªn nhµ m¸y s¶n xuÊt ra nã. T«imØm c­êi cay ®¾ng : ©u còng lµ mét sù mØa mai cña sèphËn. Ng­êi ta buéc téi t«i lµm gi¸n ®iÖp cho LiªnX«, nay l¹i khãa tay t«i b»ng mét c¸i cßng sè 8 cñaLiªn X«.

L¸t sau t«i thÊy Lª Thanh Tµil÷ng th÷ng ®i tíi, khÈu sóng s¨n dµi th­ît trªn vai.Kh«ng thÌm nh×n ®Õn chóng t«i, còng kh«ng nãi métc©u, y ngåi lªn ghÕ trªn, bªn c¹nh tµi xÕ, khÈusóng g¸c bªn c¹nh. §ã lµ mét mét khÈu Verney Caron hainßng, cì 12 ly. ThÊy t«i ch¨m chó nh×n khÈu sóng, yg­êm g­êm nh×n t«i råi kÑp chÆt nã gi÷a hai ®ïi.

ChiÕc com-m¨ng-ca rêi tr¹i BÊtB¹t nh»m h­íng B¾c. §Õn bÕn phµ Trung Hµ,chóng t«i ®­îc phÐp xuèng xe, ®i bé.

Tr­íc m¾t t«i hiÖn lªn toµnc¶nh dßng s«ng ngÇu ®ôc phï sa cuån cuén ch¶y vµnh÷ng lµng m¹c xanh r× xa tÝt t¾p bªn kia. T«i b­ícthÊp b­íc cao xuèng dèc, cè ý ®i thËt chËm trªnvÖ s«ng thoai tho¶i ®Ó ng¾m c¶nh. Sau thêi gianqu¸ dµi trong xµ lim ®©y lµ lÇn ®Çu tiªn t«i ®­îcthÊy mét ch©n trêi. NguyÔn Tu©n sÏ c­êi t«i l¾m ®©y: râ ngîm, c¸i ®­êng gÉy khóc víi nh÷ng m¶ng xanhnhÊp nh« thÕ kia mµ th»ng Hiªn nã d¸m gäi lµch©n trêi !

Trong nh÷ng ngµy kh¸ng chiÕnchèng Ph¸p NguyÔn Tu©n ®· lªn mét c¬n thÌm ch©n trêi®Õn ®iªn khïng còng ë mét vïng b¸n s¬n ®Þa nh­thÕ nµy ®©y. ¤ng lång lén, «ng vïng vÉy hßngtho¸t khái sù bña v©y cña nói rõng ViÖt B¾c trïng®iÖp. Tõ ®Ìo Re, ®Ìo Kh¸ng NhËt, «ng th­îngba-l« lªn vai, vÒ xu«i. §Õn gÇn Hµ Néi, «ngcÊt c«ng leo lªn tËn ®Ønh Tam §¶o, chui qua nh÷ng tÇngm©y xèp ®Ó ngãng nh×n c¸i ch©n trêi mong muèn.Nh­ng ch¼ng thÊy nã ®©u. NguyÔn Tu©n rÇu rÜ. ¤ng thëdµi kÕt thóc bµi bót ký vÒ c¸i sù thÌmkh¸t ch©n trêi kh«ng ai hiÓu ®­îc : "ThÌm métng­êi b¹n t©m t×nh ! ThÌm mét ng­êi ®µn bµ !".

B©y giê t«i ch¼ng cã g× hÕt.Kh«ng mét ng­êi b¹n t©m t×nh. Kh«ng mét ng­êi ®µnbµ ! Kh«ng c¶ quyÒn ®­îc thÌm. TÊt c¶ ®Òuqu¸ sang ®èi víi t«i. B©y giê thÕ kia ®· lµ ch©ntrêi råi, mét ch©n trêi mµ t«i m¬ ­íc, cho dï nã g·ykhóc.

Nh÷ng ng­êi phu phµ gµy gß gångm×nh lªn chèng sµo cho con phµ rêi bÕn. Khi con phµh­íng mòi vÒ bªn kia s«ng, t«i ®¨m ®¨m nh×n dßngn­íc cuån cuén ch¶y bªn m¹n phµ mµ thÊy lßng m×nhbuån r­îi. T«i gËp m×nh xuèng, kháa tay. Tªn c«ng anc¶nh gi¸c véi b­íc tíi. Nh­ng t«i cã ®Þnh nh¶y xuèng®©u. T«i chØ muèn ®­îc nhóng tay trong c¸i mªnh m«ngn­íc m¸t mét chót, mét chót th«i. BiÕt ®Õn baogiê t«i míi l¹i ®­îc vïng vÉy trong mét dßng s«ngquª h­¬ng nh­ dßng s«ng nµy ? Cã lÏ ch¼ng bao giê n÷a! Nh÷ng ng­êi Do Th¸i trªn ®­êng tíi c¸c c¸c lßthiªu trong ThÕ chiÕn thø 2 ch¾c h¼n cã ýnghÜ gièng t«i.

Nh×n sang anh b¹n tï ngåi ñ ròbªn m¹n, t«i thÊy anh kÝn ®¸o giÊu ®«i tay bÞ cßngd­íi c¸i qu¹t giÊy tr­íc c¸i nh×n tß mß cña hµnhkh¸ch qua phµ. T«i cø ®Ó nguyªn ®«i tay bÞ cßngtrªn ®ïi. ViÖc g× mµ xÊu hæ. Sau nµy, biÕt®©u ®Êy, sÏ cã ai ®ã trong bän hä nhí l¹ic¶nh nµy vµ ®o¸n ra hä gÆp ai. T«i nh×n thÊy c¶nh÷ng ¸nh m¾t l¹nh lïng, thËm chÝ ghª sî - h¼n ng­êita nghÜ chóng t«i lµ nh÷ng tªn s¸t nh©n. Nh­ng lÉn vµonh÷ng ¸nh m¾t l¹nh lïng t«i b¾t gÆp c¶ nh÷ng c¸i nh×nth­¬ng h¹i.

Con ®­êng chóng t«i ®i, hÑp vµgËp ghÒnh, luån trong nh÷ng rõng nøa ®åi tranh bÊttËn, qua nh÷ng nh÷ng b¶n lµng th­a thít, nh÷ng v¹t thùcvËt bÞ ch¸y thui, nh÷ng triÒn cá óa x¸c x¬ d­íimÆt trêi gay g¾t.

§Çu n¨m 1947 t«i ®· cã dÞp qua®Þa phËn nµy, nh­ng håi Êy t«i cßn lµ ®øa trÎ. Qu¸nhiÒu n¨m ®· qua kÓ tõ ngµy Êy. ThÕ mµtrong trÝ nhí bËp bâm vÉn ghi l¹i mét c¸i tªn áiMç. T«i biÕt bªn kia Trung Hµ cã con ®­êng dÉntíi s«ng Thao, con s«ng ®· ®i vµo ca dao nh­ mét lêic¶nh c¸o :

S«ng Thao n­íc ®ôc ng­êi ®en,
Ai lªn Vò În th× quªn ®­êng vÒ...

Nh­ vËy, cã lÏ chóng t«i ®angtiÕn s©u vµo ®Þa phËn Phó Thä. PhÝa tr­ícchóng t«i mçi lóc mét nhiÒu thªm ®åi nói vµrõng non rõng giµ.

Gi÷a ®­êng, thØnh tho¶ng LªThanh Tµi l¹i b¶o tµi xÕ dõng xe ®Ó y b¾n chim.Anh h­¬ng s­ vµ l¸i xe lÏo ®Ïo theo ch©n thñ tr­ëng.Quan trªn ®i khái lµ tªn qu¶n gi¸o ch­a cã ria mÐpliÒn leo tãt lªn ghÕ trªn, tiÕp tôc cuéc ngñgËt.

Lßng xe rÊt nãng vµ ngét ng¹t.Chóng t«i kh«ng d¸m tù tiÖn xuèng xe. T«i sî nh÷ngviªn ®¹n r×nh mét hµnh ®éng thiÕu suy nghÜ cñachóng t«i ®Ó bay ra khái nßng.

Må h«i må kª nhÔ nh¹i, t«i bùcbéi chöi ®æng. Ng­êi b¹n tï nh×n t«i. T«i hái nhá :

- Anh tªn g× nhØ ?

- T«i lµ Mü, Phïng Mü.

Khi ch­a bÞ b¾t t«i cã nghe tªnPhïng Mü. Huúnh Ngù còng cã lÇn hái t«i cã quen PhïngMü kh«ng, nh­ng khi t«i nãi t«i kh«ng quen th× y còngkh«ng hái thªm. C¬ quan an ninh kh«ng ®Õn nçiqu¸ tåi ®Ó kh«ng biÕt nh÷ng mèi quan hÖ cñat«i.

- Nh­ vËy, anh bÞ b¾t cïng ®îtvíi anh ChÝnh ?

- Ph¶i. Cßn «ng ? BÞ bao giê ? -liÕc nh×n lªn ghÕ trªn, chç anh chµng qu¶ngi¸o ®ang gµ gËt, anh th× thÇm.

- Th¸ng 12 n¨m 1967. - t«i ®¸p.

- NghÜa lµ... Cã ph¶i Vò Th­Hiªn ®Êy kh«ng ?

- Ph¶i.

MÆt Phïng Mü t­¬i rãi.

- T¹i sao anh biÕt ? - t«i hái.

- T«i ®o¸n. Trong vô chóng ta cãhai ng­êi trÎ nhÊt lµ Vò Huy C­¬ng vµ «ng. T«i ch¬ivíi C­¬ng. Ng­êi trÎ mµ t«i kh«ng quen th× ®óng lµVò Th­ Hiªn råi.

- Anh cã ®o¸n ®­îc chóng ta®ang bÞ ®­a ®i ®©u kh«ng ?

- Kh«ng biÕt !

Nh÷ng lêi th× thµo cña chóng t«ilµm cho anh chµng qu¶n gi¸o tØnh giÊc.

- Nµy, cÊm nãi chuyÖn ®Êynh¸ ! - y c»n nh»n.

Kh«ng ®­îc nãi chuyÖn th×chóng t«i ngñ gËt cïng víi y vËy. Trong tr¹ng th¸i m¬mµng t«i nghe thÊy tiÕng sóng ®× ®Ñt xa xa.

Lª Thanh Tµi quay vÒ víi mÊycon chim cu rõng xanh m­ít. Y ®Æt chiÕn lîi phÈm vµogi÷a hai ghÕ trªn, sau phanh tay. Nh÷ng con m¾t ®enl¸y më to ng¬ ng¸c :"Sao l¹i thÕ nµy ? Chóngt«i lµm g× mµ c¸c ng­êi giÕt chóng t«i ?!".

T«i tØnh h¼n. Nh×n nh÷ng con chimngoÑo ®Çu bÊt ®éng mµ th­¬ng. T«i ®­a tay vuèt m¾tcho mÊy con chim téi nghiÖp. Nh­ng vuèt thÕ nµoth× vuèt, kh«ng nh­ m¾t ng­êi, m¾t chim vÉn më trõngtrõng. Lª Thanh Tµi nhÕch mÐp c­êi giÔu.

Trêi võa tèi lµ t«i lÞm ®i tronggiÊc ngñ mª mÖt, kh«ng buån nh×n ra bãng tèi mÞtmïng hai bªn vµ vÖt s¸ng ®Ìn pha quÐt trªn con®­êng rõng ®Çy æ gµ.

Chóng t«i tíi ®Ých vµo nöa®ªm. M¾t nh¾m m¾t më b­íc xuèng xe, t«i thÊy m×nhtrong mét c¸i s©n réng - mét kho¶ng kh«ng réng r·i víinh÷ng ng«i nhµ tr¾ng lªn thµnh nh÷ng hµng ®Òu ®Æntrong ¸nh s¸ng yÕu ít nh÷ng ngän ®iÖn vµngvät vµ ¸nh tr¨ng h¹ tuÇn, víi bøc t­êng s¸ng mêmê bao quanh. Kh«ng cßn nghi ngê g× n÷a, ®ã lµ méttr¹i giam.

Võa xuèng xe Lª Thanh Tµi lËp tøcbiÕn ngay vµo bãng ®ªm. Viªn h­¬ng s­ cÇn mÉngióp chóng t«i h¹ ®å lÒ. B©u quanh chóng t«i lµnh÷ng bé c¶nh phôc hoµng thæ thÊp tho¸ng trong ¸nh s¸ngchao ®¶o cña mÊy c©y ®Ìn b·o. KhÖ nÖ ®ålÒ trªn c¶ hai vai vµ hai tay, chóng t«i ®­îc ®­avµo nhµ giam. Kh«ng cã sù kh¸m xÐt nµo. Sau khi chØ chochóng t«i chç ngñ - hai c¸i gi­êng tÇng thªnh thangtrong mét ng«i nhµ dµi b»ng nhµ n¨m gian ë th«n quª,®¸m ©m binh lÆng lÏ khãa tr¸i cöa l¹i, bá ®i.

- Cã lÏ chóng nã cho hai th»ngm×nh ë víi nhau... - Phïng Mü mõng rì - ¤ng nghÜthÕ nµo ?

- Còng ch­a biÕt ®­îc.§Ó råi xem. - t«i nãi.

Thµnh dÆn t«i : trong tï kh«ng®­îc ng¹c nhiªn, kh«ng véi v· mõng rì, còng kh«nghèt ho¶ng hoÆc buån rÇu tr­íc bÊt cø ®iÒu g×.Ph¶i b×nh th¶n ®ãn nhËn tÊt c¶ - c¸i may còng nh­ c¸irñi. Ng­êi tï b×nh th¶n th× míi ®èi phã ®­îc víinh÷ng hoµn c¶nh o¸i o¨m mµ m×nh kh«ng l­êng tr­íc®­îc.

Chóng t«i dän chç ngñ ëtÇng trªn, bªn c¹nh mét cöa sæ. Tõ ®ã nh×n ra lµ métkho¶ng trêi ®en mªnh m«ng víi mét m¶nh tr¨ng nhîtnh¹t. TÝnh to¸n sè giê ngåi trªn xe, t«i ®o¸n m×nh®ang ë mét n¬i nµo ®ã thuéc ®Þa phËn Phó Thä.

§¸m ©m binh ®Ó l¹i cho chóngt«i mét c©y ®Ìn dÇu háa. T«i dïng c©y ®Ìn räivµo mäi ngâ ng¸ch trong ng«i nhµ. T«i kh«ng thÝchng­êi ta ghi ©m nh÷ng cuéc nãi chuyÖn cña t«i víiPhïng Mü. Mµ hä cã thÓ lµm chuyÖn ®ã l¾m.Phïng Mü kh«ng hiÓu t«i ®Þnh t×m g×, nh­ng anh hµohøng tham gia cuéc kh¶o s¸t. Chóng t«i ph¸t hiÖn métmÈu bót ch× giÊu kÝn trong mét méng gi­êng, mét sè quediªm kÑp trong mét vá bao xÑp lÐp. ë ®Çu mét håilµ chuång xÝ, cã mét héc n­íc ®ñ cho hai ng­êi t¾mröa tho¶i m¸i. Trªn t­êng, ë ®«i chç t«i ®äc®­îc nh÷ng dßng ch÷ ghi ngµy th¸ng vµ mét c¸i tªnlÆp ®i lÆp l¹i nhiÒu lÇn : T©n LËp. T©n LËp cãnghÜa lµ Míi Dùng Nªn, Míi LËp Ra. VËy th× tr­íc ®©yph¶i lµ mét rõng hoang.

- ë ®©y cã ®iÖn !

Phïng Mü reo lªn, chØ cho t«ithÊy mét ngän ®Ìn lñng l¼ng trªn cao, d­íi métsîi d©y cøng quÌo, to qu¸ khæ.

Ngµy h«m sau, chóng t«i vÉn kh«ngbÞ chuyÓn ®i. Mét viªn qu¶n gi¸o lÇm l× dÉn theomét anh tï tù gi¸c mang vµo cho chóng t«i xoong nåi,g¹o, muèi vµ rau, b¸t ®Üa, ®ñ cho mét c¸i bÕp tèithiÓu.

- C¸c anh nÊu lÊy mµ ¨n. G¹on­íc hµng ngµy sÏ ®­îc cung cÊp vµo buæi s¸ng.

Y nãi råi quay ra.

Chóng t«i cã c¶ mét ng«i nhµthªnh thang. §ang bÞ tï tóng trong xµ lim, chóng t«i mÆcsøc ch¹y nh¶y, võa c­êi ha h¶ võa ®¸nh ®u trªngi­êng tÇng nh­ hai ®øa trÎ. CÇn ph¶i luyÖn l¹inh÷ng b¾p thÞt ®· nh·o nhoÐt. T«i ng¹c nhiªn thÊy søcm¹nh c¬ b¾p cña m×nh sau thêi gian dµi ë BÊt B¹t kh«ng®Õn nçi qu¸ tåi. Th× ra nh÷ng thÕ cÇu kúcña hatha yoga ®· gióp t«i gi÷ g×n c¬ thÓ khái bÞtµn ph¸ bëi cuéc sèng trong xµ lim. Kh«ng nh÷ng thÕ,cuéc sèng chung hai ng­êi râ rµng lµ mét sù gi¶i táatinh thÇn. Chóng t«i nãi chuyÖn say s­a, ngµy nµy quangµy kh¸c. B»ng nhiÒu c¸ch kiÓm tra vßng vÌo t«ikh¼ng ®Þnh Phïng Mü ®ang ë víi t«i lµ Phïng Mü thËt,kh«ng ph¶i mét tªn chØ ®iÓm m¹o danh. Tuy vËy, t«icòng kh«ng véi cëi më. Phïng Mü qu¸ hån nhiªn, t«inhËn xÐt. Ng­êi nh­ anh kh«ng dÔ dµng ®èi phã víibän chÊp ph¸p khi bÞ chóng dÉn vµo bÉy. BiÕt®©u ®Êy, chóng ®Ó cho chóng t«i ë víi nhau métthêi gian råi l¹i t¸ch ra, tiÕp tôc khai th¸c tõngng­êi mét. Cho tíi lóc Êy chóng vÉn ch­a kiÕm®­îc ë t«i mét b»ng cí nµo kh¶ dÜ cã thÓ dïng®Ó buéc téi, trõ c¸ch c¶ vó lÊp miÖng em. H¬nn÷a, nh÷ng s¬ xuÊt trong khi trß chuyÖn víi nhauvÒ c¸c anh em cßn ë ngoµi cã thÓ mang tai häal¹i cho hä.

Khu nhµ dµnh cho chóng t«i c¸chs©n tr¹i mét kho¶ng trèng. S¸ng nµo chóng t«i còng bÞqu¶ bom qu¸i ¸c ®¸nh thøc, mÆc dÇu chóng t«i cãthÓ ngñ cho tíi ®Éy giÊc, tíi khi qu¶n gi¸o më cöa®­a tiªu chuÈn thøc ¨n vµ g¹o vµo. Qu¶n gi¸o còngch¼ng véi vµng ®­a thøc ¨n cho chóng t«i. Y còng ch¼ngbuån vµo s©u trong nhµ. Më cöa cho chóng t«i ra s©nxong, y b¶o tï tù gi¸c bá thøc ¨n cho chóng t«i ëcæng, råi b­íc ra, khãa l¹i. §øng trong khu biÖtgiam chóng t«i cã thÓ nghe thÊy tï chuyÖn trßx«n xao trªn ®­êng ra s©n tr¹i tËp häp s¸ng.§iÓm danh xong, tï ®i xong, c¶ khu tr¹i giam l¹i v¾ngtanh v¾ng ng¾t..

Cuéc gÆp gì víi Phïng Mü cho t«ihiÓu thªm néi dung vµ t×nh tiÕt cña vô ¸n. Chotíi khi Êy t«i chØ biÕt l¬ m¬, hay nãi cho ®óngh¬n, ch¼ng biÕt g× vÒ nã. Theo c¸ch c¸c chÊpph¸p hái t«i th× nhµ cÇm quyÒn cã vÎ quan t©mnhiÒu tíi nh÷ng ng­êi cã quan hÖ víi ®¹i søqu¸n Liªn X«, vµ muèn h­íng nh÷ng b¶n cung vµoviÖc buéc téi chóng t«i lµm gi¸n ®iÖp.

Phïng Mü cho t«i biÕt anh cãgiao du víi mÊy c¸n bé ®¹i sø qu¸n Liªn X«, bÞ theodâi, råi bÞ b¾t. Trong tï anh bÞ hái cung liªn tôcvÒ mèi quan hÖ bÞ cÊm. Anh thó nhËn bõa ®·chuyÓn cho mét ng­êi b¹n Liªn X« néi dung NghÞquyÕt 9 mµ anh chÐp l¹i sau khi dù líp häc. Theolêi Phïng Mü th× Ph¹m ViÕt còng ra vµo ®¹i søqu¸n Liªn X« nhiÒu lÇn. Theo c¸c chÊp ph¸p chobiÕt th× d­êng nh­ Ph¹m ViÕt cã tæ chøc métcuéc gÆp mÆt gi÷a ®¹i sø Sherbakov víi «ng §Æng KimGiang vµ cha t«i. Trong cuéc gÆp hai «ng ®Ò nghÞLiªn X« ph¶i tØnh t¸o tr­íc nh÷ng hµnh ®éng kh«ngth©n thiÖn cña mét sè c¸n bé ViÖt Nam ®èi víiLiªn X«, ®õng v× thÕ mµ lµm ¶nh h­ëng xÊu tíit×nh h÷u nghÞ gi÷a hai d©n téc, ®Ò nghÞ Liªn X«tiÕp tôc gióp ViÖt Nam chèng Mü. ChuyÖn nµyt«i kh«ng biÕt. Cha t«i kh«ng kÓ cho t«i nghe(1). Kh«ng thÊy Phïng Mü nãi g× vÒ Biªnb¶n héi ®µm ViÖt-Trung mµ anh chuyÓn cho phÝaLiªn X«, nh­ sau nµy ng­êi ta nãi ®Õn nh­ mét c¸itéi cña anh. Mµ anh th× lµm sao cã ®­îc c¸i biªn b¶ntèi mËt ®ã.

Ch¾p nèi nh÷ng c©u chuyÖn cñaPhïng Mü víi nh÷ng c©u hái cña Huúnh Ngù, t«i hiÓur»ng ch¼ng cã chuyÖn ban l·nh ®¹o §¶ng lo l¾ng chobÝ mËt NghÞ quyÕt 9 bÞ tiÕt lé. C¶ triÖung­êi ®­îc biÕt vÒ nghÞ quyÕt th× kh«ngcã g× cßn lµ bÝ mËt c¶. C¸i mµ ng­êi ta muènbiÕt lµ cã thÓ khai th¸c c¸i g× dïng ®­îc lµmcí ®Ó buéc Vâ Nguyªn Gi¸p vµo téi ©m m­u ®¶ochÝnh hay kh«ng ?

- ¤ng cã nghe anh em m×nh nãi tíi®¶o chÝnh bao giê kh«ng ? - t«i hái Phïng Mü.

- Lµm qu¸i g× cã chuyÖn ®ã.

- ThÕ t¹i sao ng­êi ta x­ngx­ng nãi r»ng cã.

Phïng Mü c­êi :

- Hä muèn nÆn ra c¸i ®ã.

- Hä cã hái «ng vÒ ©mm­u ®¶o chÝnh kh«ng ?

- Cã chø.

- NghÜa lµ cã thÓ cã, nh­ngchóng ta kh«ng biÕt ? - t«i gÆng.

- T«i tin ch¼ng cã g× hÕt.NÕu cã t«i ph¶i biÕt. Chóng nã bÞa.

T«i kÓ cho Phïng Mü nghevÒ cuéc khñng bè tr¾ng cña Stalin nh÷ng n¨m 30 mµt«i ®­îc ®äc trªn c¸c t¹p chÝ Liªn X«. Phïng MübiÕt tiÕng Nga kh«ng giái l¾m, cho nªn anh Ýt®äc, Ýt biÕt vÒ nh÷ng vô ¸n oan trong thêikú §¹i khñng bè. T«i muèn anh rót kinh nghiÖm cñanh÷ng ng­êi x«-viÕt ®Ó biÕt c¸ch ®èi phãtrong nhµ tï ViÖt Nam. Anh rÊt t©m ®¾c chuyÖnnh÷ng ng­êi x«-viÕt tho¸t xö b¾n, ®­îc th¶ ral¹i s½n sµng lªn ®­êng ra trËn.

- Chóng m×nh còng vËy th«i ! -Phïng Mü buån rÇu nãi - NÕu ®Êt n­íc bÞ x©m l¨ngth× chóng m×nh cã kh­íc tõ b¶o vÖ nã kh«ng ?Chóng m×nh l¹i ph¶i cÇm sóng, biÕt r»ng b¶o vÖ®Êt n­íc còng lµ b¶o vÖ ngai vµng cña c¸c vÞl·nh tô kÝnh mÕn. Khèn n¹n thËt !

- Bi kÞch thêi ®¹i. BiÕt lµmthÕ nµo ?

Sù suy ngÉm vÒ nh÷ng g× x¶yra ë Liªn X«, ë Trung Quèc, vµ b©y giê ë ViÖt Namcho t«i thÊy c¸i gäi lµ bµn tay ®Õ quèc chØ lµc¸i cí mu«n thuë ®Ó g©y ra nh÷ng cuéc s¸t ph¹tnéi bé. Nguyªn nh©n chÝnh lµ mét sè ng­êi bøt kháihµng ngang ®Ó chiÕm lÊy ®Þa vÞ l·nh ®¹o phongtrµo c¸ch m¹ng thÊy cÇn ph¶i cñng cè quyÒn lùc ®·®¹t ®­îc. Hä vu cho ®ång chÝ h«m tr­íc lµ taysai ®Õ quèc, h÷u khuynh, ®i theo con ®­êng t­ b¶nchñ nghÜa, xÐt l¹i, t¶ khuynh, h÷u khuynh...tïy theo trÝt­ëng t­îng cña hä phong phó hay nghÌo nµn. Cùuhäc sinh chñng viÖn Stalin trÞnh träng ban ph¸t¸n tö h×nh do c¸c ñy ban an ninh vµi ng­êi ký, råicho c¸c ®ång chÝ ®i « t« ra ph¸p tr­êng. Cùu h­¬ngs­ Mao Tr¹ch-®«ng mª kinh kÞch kh«ng chÞu thiÕutrèng ph¸ch : Mao cßn cho dong L­u ThiÕu-kú, TrÇnNghÞ, Bµnh §øc-hoµi ®éi mò cao mµ ®i ch¸n chª trongtiÕng thanh la n·o b¹t, trong tiÕng h« ®¶ ®¶orÇm trêi råi míi cho phÐp hä ®­îc môc r÷a trongngôc thÊt. Xem ra c¸c h×nh thøc trÊn ¸p cña DuÈn-Thä cßn nhÑ nhµng h¬n nhiÒu.

C¸i sù cho chóng t«i ë hai ng­êivíi nhau, ®­îc tù do trong khu«n khæ mét xµ lim réng,®­îc nÊu n­íng lÊy, cã vÎ nh­ mét sù níi láng.Nh­ng kÌm theo sù níi láng lµ mét ©m m­u kh«ng lÊy g×lµm s¹ch sÏ.

Cµng ë l©u víi Phïng Mü t«icµng thÊy anh kh¸c TrÇn Quèc Thµnh. Thµnh ®iÒm ®¹mbao nhiªu th× Phïng Mü nãng véi bÊy nhiªu. Tr­íchiÖn t­îng nµo Phïng Mü còng cã s½n, ngay lËp tøc,mét nhËn ®Þnh, mét kÕt luËn. Thµnh th× bao giêcòng lËt ®i lËt l¹i vÊn ®Ò ch¸n chª, xem xÐt kümÆt nµy mÆt kh¸c cña nã, råi míi thËn träng ®­ara mét gi¶ thuyÕt cho ng­êi ®èi tho¹i cïng suy nghÜvíi m×nh. Cuéc sèng chung gi÷a hai ng­êi kh¸c c¸ tÝnh®· cho thÊy mÆt tr¸i cña nã : chóng t«i thØnh tho¶ngcòng cã mét cuéc c·i v· nho nhá do bÊt ®ång ýkiÕn.

T«i kh«ng muèn ng­êi ta ®­îcsung s­íng thÊy chóng t«i hôc hÆc víi nhau. T«i th­¬ngPhïng Mü. Còng nh­ t«i, anh kh«ng ph¶i nhµ chÝnh trÞ.VÒ khÝa c¹nh nµy anh lµ ng­êi bÞ oan. Anh chØ kh«ngoan trong t×nh c¶m ®èi víi hä mµ th«i - anh kh«ngyªu hä mét chót nµo. Anh sím nh×n thÊy tÝnh c¸chcai trÞ ®éc tµi lµm thui chét mäi suy nghÜ ®éclËp. Mµ chØ cã sù suy nghÜ ®éc lËp míi mang tÝnh s¸ngt¹o.

T«i nãi víi Phïng Mü :

- Kh«ng ph¶i v« cí mµ ng­êi tacho chóng m×nh ë chung víi nhau. Hä nghiªn cøu ch¸nra råi. Hä biÕt chóng m×nh cã tÝnh c¸ch kh¸cnhau, dÔ va ch¹m nhau. Hä muèn chóng ta ghÐt nhau, c¨mthï nhau. §ã lµ mét m¸nh khãe tiªu diÖt kÎ thï.

- §óng ! - Phïng Mü ®ång ý -§óng l¾m !

- T«i ®Ò nghÞ thÕ nµy :®Ó ®èi phã víi ©m m­u cña chóng nã, ta ph¶i tù®Æt ra ch­¬ng tr×nh lµm viÖc cho kÝn thêi gian métngµy, ng­êi nµo lµm viÖc ng­êi nÊy, chØ trßchuyÖn mét l¸t tr­íc khi ®i ngñ. Nh­ thÕ chóngta sÏ ch¼ng bao giê c·i nhau, ®¬n gi¶n v× kh«ng cãthêi giê ®Ó c·i nhau. T«i hiÓu Ýt vÒtriÕt häc, «ng th× l¹i cã thêi gian lµ gi¶ngviªn m«n nµy, t«i ®Ò nghÞ «ng d¹y t«i. CßnnÕu «ng quan t©m tíi v¨n häc th× t«i còng cãthÓ thuyÕt tr×nh «ng nghe mét sè vÊn ®Ò.Nh­ vËy cã Ých h¬n.

Phïng Mü t¸n thµnh.

Mét h«m, viªn qu¶n gi¸o tù giíithiÖu lµ c¸n bé phô tr¸ch gi¸o dôc tr¹i vµo gÆpchóng t«i. §ã lµ mét anh chµng ®Ñp trai, tÇm th­íc,vÒ sau míi biÕt kh«ng ph¶i lµ ng­êi cña tr¹iT©n LËp, mµ cña Bé Néi vô. Y vui vÎ hái th¨m søc khoÎ(tiÕt môc nhµm ch¸n nh­ng nhÊt thiÕt ph¶i cãtrong nh÷ng cuéc gÆp gì gi÷a hai bªn) råi më cÆp.

- H«m nay t«i ®Õn ®Ó phæbiÕn cho c¸c anh mét quyÕt ®Þnh quan träng. -y rót ra mét tê giÊy, ®Þnh ®­a cho chóng t«i, nh­ngråi l¹i cÊt vµo cÆp - Mµ th«i, ch¼ng véi g×, ®Óc¸c anh ¨n TÕt §éc LËp cho vui vÎ ®·...

L¹i mét quyÕt ®Þnh míi n÷a,t«i nghÜ. Chóng nã toan tÝnh c¸i g× mµ thay quyÕt®Þnh xoµnh xo¹ch, nh­ thay quÇn lãt vËy ?

Phïng Mü lo l¾ng. B÷a c¬mchiÒu anh ¨n kÐm ®i mét b¸t.

- Chóng nã ®Þnh lµm g× ®©y ? -anh t­ lù ®Æt c©u hái.

T«i ®· chai l× råi, t«i mÆckÖ, chóng muèn gië trß g× th× gië.

- NÕu mäi sù tïy thuéc ëý muèn cña chóng ta th× chiÒu nay t«i mêi «ng®i ¨n chim quay víi t«i ë TiÓu L¹c Viªn. - t«i nãi- Cßn khi chóng ta sèng tïy thuéc ë chóng nã th× tètnhÊt lµ quªn chóng nã ®i...

Phïng Mü vÉn b¨n kho¨n :

- Kh«ng hiÓu cã quyÕt®Þnh g× mµ nã ®· ®Þnh ®­a cho chóng ta råi l¹ikh«ng ®­a ?

BiÕt nãi thÕ nµo cho PhïngMü yªn t©m ®©y ?

- ¤ng kh«ng nghÜ ®ã cã thÓlµ mét mµn kÞch µ ?

Phïng Mü ngÈn ng­êi. Råi vçtr¸n ®¸nh bèp :

- Cã lÏ l¾m. NÕu kh«ng, t¹isao h¾n kh«ng nãi ngay mµ l¹i b¶o ®Ó cho chóng ta¨n TÕt cho vui vÎ ®· ? HiÓu råi ! Loi desuspension d'intÐrªt(2),cã thÕ mµ m×nh kh«ng nghÜ ra !

Nãi thÕ, nh­ng Phïng Mü lol¾m. Cßn mÊy h«m n÷a míi ®Õn 2 th¸ng ChÝn. Trongnh÷ng ngµy chê ®îi Phïng Mü ñ rò, tr«ng mµ th­¬ng.Nhµ cÇm quyÒn thËt ®éc ¸c víi trß ch¬i cñahä. C¸i lèi mÌo vên chuét kh«ng qu©n tö chót nµo.

Qua mång 2 th¸ng ChÝn còng ch¼ngthÊy viªn qu¶n gi¸o ®Ñp trai b­íc vµo khu biÖtgiam. M·i tíi r»m th¸ng ChÝn míi thÊy y dÉn x¸c®Õn.

- QuyÕt ®Þnh míi cña §¶ng®èi víi vô c¸c anh lµ thÕ nµy. - y nãi, hµm r¨ngtr¾ng bãng lªn trong nô c­êi t­¬i t¾n - C¸c anh kh«ngbÞ xÐt xö theo luËt ph¸p mµ ®­îc h­ëng lÖnh tËptrung c¶i t¹o. Mçi lÖnh cã thêi h¹n 3 n¨m. Saumét lÖnh, nÕu c¸c anh c¶i t¹o tèt §¶ng sÏ choc¸c anh vÒ ®oµn tô víi gia ®×nh. B»ng kh«ng, c¸canh sÏ ë thªm mét lÖnh n÷a, råi mét lÖnh n÷a...TÊt c¶ tïy thuéc ë th¸i ®é c¶i t¹o, tèt hay kh«ngtèt.

Phïng Mü nh×n t«i. T«i nÝn lÆng,chê viªn qu¶n gi¸o nãi tiÕp.

- LÖnh tËp trung c¶i t¹o®­îc ký ngµy... - y nãi mét ngµy th¸ngmµ t«i bángoµi tai - C¸c anh cã quyÒn ®­îc khiÕu n¹i,®­îc viÕt ®¬n lªn Trung ­¬ng xin khoan hång. Chóngt«i sÏ nhËn vµ chuyÓn lªn trªn cho c¸c anh(3).

ThÊy chóng t«i vÉn im lÆng, y háil¹i :

- T«i cã mang giÊy bót cho c¸c anh®©y. NÕu c¸c anh muèn lµm ®¬n, t«i sÏ ®Ól¹i.

- C¶m ¬n. - t«i nãi - Chóng t«ikh«ng viÕt.

- C¸i ®ã tïy c¸c anh. T«i khuyªnc¸c anh nªn viÕt.

T«i mØm c­êi.

- C¨n cø qu©n hµm cña anh, t«ich¾c anh ph¶i lµ ®¶ng viªn cã th©m niªn...

- ý anh muèn nãi sao ?

- T«i muèn nãi r»ng nÕu nh­vËy anh ph¶i ®­îc biÕt cã mét chØ thÞ cña Ban BÝth­ liªn quan tíi chÕ ®é tËp trung c¶i t¹o...

- ???

- ChØ thÞ nµy nãi râ r»ngchÕ ®é tËp trung c¶i t¹o kh«ng ®­îc ¸p dông choc¸c c¸n bé ®· tham gia c¸ch m¹ng tr­íc Th¸ng T¸m n¨m45 vµ c¸c c¸n bé ®· tham gia kh¸ng chiÕn chèngPh¸p... T«i ch¾c anh ®· ®­îc ®äc chØ thÞ ®ã ?

Viªn qu¶n gi¸o chíp m¾t liªnhåi. Y kh«ng biÕt tr¶ lêi thÕ nµo : cã thÓ ych­a ®­îc ®äc thËt, nh­ng nhËn m×nh ch­a ®ächoÆc tÖ h¬n, kh«ng ®­îc ®äc, th× ®iÒu®ã cã nghÜa lµ nhËn m×nh kÐm, m×nh kh«ng ph¶i ng­êi®­îc §¶ng tin cËy.

- Anh ®äc råi chø ? - t«igÆng.

- Ph¶i.

T«i c­êi :

- ThÕ th× anh b¶o chóng t«ikhiÕu n¹i mµ lµm g× ?! Tr­êng hîp nµy c¸c côgäi lµ thÕ nµo nhØ ? T«i nhí ra råi : nhæ ®Êyråi liÕm ®Êy. Cã nãi còng b»ng thõa.

Viªn qu¶n gi¸o t¸i mÆt. T«i nghÜy sÏ cã mét hµnh ®éng lç m·ng víi t«i, nh­ng ychØ lÆng thinh bá ®i.

Chóng t«i chØ cßn biÕt chê®îi. Chê ®îi mét c¸i g× kh«ng biÕt.

Hµng ngµy, vµo buæi s¸ng chóngt«i t¾m röa, lµm v­ên, råi quay vµo nhµ häc tËp.§­îc nÊu n­íng lÊy, l¹i cã thªm rau t­¬i tù trång,l¹i ®­îc t¾m n¾ng tïy thÝch, søc khoÎ chóng t«i phôchåi nhanh chãng, n­íc da kh«ng cßn bñng beo nh­ tr­íc.

T«i vÉn giÊu kÝn b¶n th¶oMiÒn Th¬ Êu. Kh«ng ph¶i t«i kh«ng tin Phïng Mü.Nh­ng mét sù s¬ ý cña anh sÏ lµm mÊt ®i kÕtqu¶ cña rÊt nhiÒu thêi gian lµm viÖc cña t«i.H¬n n÷a, nÕu ng­êi ta ®· c¶nh gi¸c th× khã mµviÕt l¹i lÇn n÷a. Nh­ng giÊu th× ph¶i ngõngviÕt, còng kh«ng ®­îc. Cho nªn ®µnh cho Phïng Mü®äc. Hãa ra anh lµ mét nhµ phª b×nh v¨n häcs¾c s¶o. NhiÒu ch­¬ng trong MiÒn Th¬ Êu ®·®­îc viÕt ra d­íi ¶nh h­ëng nh÷ng nhËn xÐt cñaanh.

Phïng Mü sèt s¾ng truyÒn ®¹tcho t«i nh÷ng kiÕn thøc triÕt häc. Nh­ng ngheanh gi¶ng vµi buæi t«i nhËn thÊy tÇm hiÓu biÕtcña gi¶ng viªn m«n triÕt ë ®¹i häc ta nghÌonµn qu¸. Phïng Mü ch¾c ch¾n kh«ng ph¶i gi¶ng viªn tåi.Cã thÓ anh cßn lµ gi¶ng viªn kh¸ n÷a lµ kh¸c. T«ikh«ng tr¸ch anh kh«ng ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña t«i.Lçi t¹i nÒn gi¸o dôc. Nã kh«ng ®ßi ng­êi thÇygi¸o d¹y m«n nµy cã kiÕn thøc uyªn b¸c. NÕu«ng thÇy thuéc lÇu chñ nghÜa M¸c trong nh÷ng gi¸o tr×nh®­îc biªn so¹n l¹i, víi hai m«n duy vËt biÖn chøngvµ duy vËt lÞch sö lµm nÒn t¶ng, th× thÕ ®·lµ ®ñ. BiÕt thªm anh sÏ trë thµnh kÎ ®a th­ lo¹nthÞ, anh kh«ng cßn lµ thÇy tèt ®­îc n÷a. So víi ®ßihái cña nÒn gi¸o dôc Phïng Mü biÕt nhiÒuh¬n cÇn thiÕt, nh­ng hiÓu biÕt thõa nµy l¹ikh«ng ®ñ cung cÊp cho t«i ®iÒu g× míi. Anh kh«ngbiÕt ®­îc bao nhiªu vÒ triÕt häc cæ Ên§é vµ nh÷ng tr­êng ph¸i triÕt häc ph­¬ng T©yhiÖn ®¹i. Trong t×nh h×nh bÕ quan táa c¶ngvÒ v¨n hãa, trÝ thøc khoa häc x· héi ë ViÖtNam cã bÞ h¹n hÑp vÒ kiÕn thøc còng lµchuyÖn b×nh th­êng. NÒn ®¹i häc Liªn X«vÒ mÆt nµy, theo t«i nghÜ, cßn kh¸ h¬n ®¹i häcViÖt Nam. B»ng chøng lµ t«i kh«ng häc khoatriÕt, nh­ng c¸c gi¸o s­ Liªn X« ®· cung cÊp chot«i nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vµ mét ph­¬ng ph¸p t­t­ëng kh«ng ®Õn nçi tåi.

Nhê hiÓu râ môc ®Ých cñaviÖc ghÐp nh÷ng ng­êi cã cã tÝnh kh¸c nhau ë chungvíi nhau, chóng t«i biÕt c¸ch tæ chøc cuéc sèng®Ó kh«ng ®Ó x¶y ra mét cuéc c·i lén nµo.Ch¼ng bï víi nh÷ng anh em kh«ng ý thøc ®­îc ©mm­u cña nhµ cÇm quyÒn. Sau nh÷ng ngµy ®Çu mõng rì®­îc ë cïng nhau, c¸i xµ lim hai ng­êi cßn tÖ h¬nxµ lim mét ng­êi nhiÒu.

T«i ®­îc chøng kiÕn c¶nh®ã sau khi chuyÓn tõ khu biÖt giam tr¹i A sang khubiÖt giam tr¹i B, Ýt l©u sau.

Khu biÖt giam tr¹i B nhá h¬nh¼n khu biÖt giam tr¹i A. Trong mét c¨n nhµ dµith­ît, vèn lµ khu xµ lim kû luËt, ng­êi ta c¾t rahai ®Çu håi mçi bªn bèn xµ lim, ph¸ t­êng ng¨n vµhµnh lang cña chóng ®i, thÕ lµ thµnh hai phßngbiÖt giam. Nh­ng ®ã lµ sau khi ë mét thêi gian råichóng t«i míi biÕt, chø khi míi chuyÓn ®Õnvµo ban ®ªm, chóng t«i ch¼ng biÕt m×nh ®­îc ®­a®i ®©u, ®ang ë ®©u. Sau míi biÕt trong hai phßngbiÖt giam ë hai ®Çu håi ®Òu ®­îc dïng ®Ógiam tï trong vô chóng t«i.

Phßng cña chóng t«i nhá h¬ntr­íc rÊt nhiÒu. M¶nh v­ên còng bÐ tÝ xÝu, ®Êtl¹i toµn sái ®¸. Chóng t«i ra søc c¶i t¹o nã b»ngc¸ch xin ®µo mét hè ®æ ph©n vµ n­íc tiÓu ngaytrong v­ên (nÕu kh«ng tï tù gi¸c sÏ ph¶i ®­a b«®i ®æ ë xa), råi dïng thø ph©n nµy bãn cho c©y trång.Víi nh÷ng cñ khoai lang ®­îc ph¸t, ®Ó cho mäcmÇm chóng t«i nh©n gièng lªn thµnh mét luèng rau khoailang xum xuª, nh÷ng qu¶ ít mang theo tõ khu biÖt giamcò còng cho chóng t«i mét lo¹t c©y sai qu¶.

Nh÷ng xµ lim bªn c¹nh vÉn ®­îcdïng, thØnh tho¶ng l¹i cã tï ®­îc ®­a vµo. Nh÷ngng­êi tï kû luËt kh«ng n»m l©u trong xµ lim,th­êng chØ mét tuÇn hoÆc hai tuÇn hä l¹i ®­îc ranh­êng chç cho ng­êi kh¸c. Hä kh«ng d¸m nãichuyÖn víi chóng t«i, cã lÏ kh«ng hiÓu chóngt«i lµ ai, chØ ®o¸n r»ng chóng t«i lµ lo¹i tï nguyhiÓm, liªn l¹c víi chóng t«i chØ mang häa vµoth©n.

Mét ®ªm, chóng t«i nghe tõ phßngbªn cã tiÕng gäi :

- C¸c chó ¬i, c¸c chó !

Chóng t«i im lÆng. TiÕng mét®øa trÎ. Nã gäi chóng t«i hay gäi ai ? TiÕnggäi kiªn tr× lÆp l¹i mét lÇn n÷a, råi mét lÇnn÷a.

- Chµo ch¸u ! - t«i lªn tiÕng®¸p.

- T¹i sao c¸c chó l¹i ë ®©y ?

T«i vµ Phïng Mü nh×n nhau.BiÕt gi¶i thÝch cho ch¸u bÐ thÕ nµo ?

- ChuyÖn dµi l¾m. C¸c ch¸ukh«ng hiÓu ®­îc ®©u.

Tõ mét xµ lim kh¸c väng l¹igiäng khµn khµn cña mét ng­êi lín tuæi :

- §...m...! Cã c¸i ®Ðo g× mµkh«ng hiÓu ®­îc. ChÝnh trÞ nµ cïng chø c¸i ®Ðog× mµ rén ?

Chóng t«i kh«ng tr¶ lêi y. PhïngMü c­êi ®au khæ. Lµ nhµ gi¸o anh xa l¹ víi mäibiÓu hiÖn cña c¸c nÒn v¨n hãa hÌ, v¨n hãachî. Kh«ng bao giê t«i thÊy anh v¨ng tôc, kÓ c¶ khitøc giËn nhÊt.

- ChÝnh trÞ, ph¶i kh«ng c¸c chó ?

- Ph¶i. ThÕ cßn ch¸u.

- Ch¸u lµ l­u manh.

Giäng khµn khµn l¹i vang lªn :

- Mµy th× n­u manh c¸i ®Ðo g×hë H¸n Cßi ? §õng cã sÜ, mµy cßn n©u míi ®­îc nµn­u manh, mµy chØ lµ th»ng nÝnh ®ó, th»ng nÝnh vÐtth«i, H¸n Cßi ¹ ! Cho dï mµy cã gan cho tãe me(4) th»ng TÝn N¸c.

H¸n Cßi van vØ :

- Th× em cã d¸m mÏ ®©u. Em nãichuyÖn víi mÊy chó cho ®ì buån th«i.

Giäng khµn c­êi h« hè.

- Lãi ®i ! H«m lay c¸c «ng Êy ®ixem xi-lª, cßn n©u míi vµo... D­ng mµ mµy giái ®Êy !Th»ng TÝn N¸c tái cñ tØ do tay mµy còng ®¸ng, ®Ðoth»ng lµo th­¬ng !

H¸n Cßi tiÕp tôc c©uchuyÖn víi chóng t«i :

- C¸c chó bÞ mÊy n¨m hë c¸c chó?

- Ch­a xö, ch¸u ¹ ! Kh«ngbiÕt lµ bao nhiªu. ThÕ ch¸u bÞ xö bao nhiªu n¨m?

H¸n Cßi im lÆng mét lóc l©u.

- ¸n cña ch¸u lµ ¸n tï mï, c¸cchó ¹.

- Tï mï lµ thÕ nµo ? - PhïngMü hái.

- C¸c chó kh«ng biÕt ¸n tïmï lµ thÕ nµo hay sao ?

- Kh«ng.

- Tøc lµ ¸n cao su, c¸c chó ¬i.Nã chØ d·n ra, ch¼ng bao giê co vµo...

Mét l¸t sau nã l¹i nheo nhÐo :

- C¸c chó ¬i, c¸c chó lµmnghÒ g× ?

- Chó d¹y häc ! - Phïng Münãi.

- Cßn chó kia ?

- Còng thÕ.

H¸n Cßi nãi nh­ nãi mét m×nh,giäng n·o nuét :

- MÑ ch¸u còng d¹y häc. MÑch¸u lµ c« gi¸o...

Chóng t«i lÆng ®i. Kh«ng ai nãithªm c©u nµo n÷a, kÓ c¶ giäng khµn khµn ë cuèiphßng.

T«i thÊy cay cay ë m¾t. Tõgi­êng bªn Phïng Mü ch¨m chó nh×n t«i :

- ¤ng khãc ®Êy µ ?

T«i chïi n­íc m¾t :

- M×nh xÊu hæ.

Phïng Mü quay mÆt ®i. T«i óp mÆtxuèng gèi, mÆc cho n­íc m¾t tha hå ch¶y. T«i thÊy m×nhcã lçi trong viÖc H¸n Cßi bÞ ¸n tï mï.

H¸n Cßi cßn quay l¹i víi chóngt«i nhiÒu lÇn, kh«ng ph¶i v× bÞ kû luËt. Nãtíi v× c¶m gi¸c l­u luyÕn chóng t«i, l­u luyÕnc¸c chó nhµ gi¸o. Ngoµi H¸n Cßi ra, trong thêi gian ëkhu xµ lim nµy, cßn cã mét ch¸u n÷a còng hay nãichuyÖn víi chóng t«i lµ ch¸u B«ng. B«ng lµm l¸i xe,bÞ tËp trung c¶i t¹o v× lµm mÊt hµng cña Nhµ n­íc mµNhµ n­íc kh«ng biÕt ai lÊy, lÊy lóc nµo. V× kh«ngt×m ra thñ ph¹m, kÎ t×nh nghi chØ cã m×nh B«ng, cho nªnB«ng còng bÞ tï mï.

- ThÕ ch¸u bÞ oan µ ?

- Kh«ng, kh«ng oan. Ch¸u lÊy ! -B«ng thó nhËn - Th»ng nµo còng lÊy, ch¸u kh«ng lÊycòng d¹i.

VÒ sau, nghe lêi khuyªn cñat«i B«ng chÞu khã theo líp häc trong tï. Ch¸uquyÕt t©m lµm l¹i cuéc ®êi. Ra tï råi, t«i ®­îcnghe vî t«i kÓ l¹i cã mét «ng mang con ®Õn t¹¬n, nãi nhê t«i khuyªn b¶o mµ con «ng thµnh ng­êi. Vît«i kh«ng nhí tªn «ng ta. T«i khuyªn nhiÒu ®øa trήi häc, kh«ng ph¶i mét m×nh B«ng, nh­ng t«i ngê®ã lµ B«ng vµ bè ch¸u.

Kh«ng biÕt c¸c nhµ l·nh ®¹ohåi Êy cã tin thËt ë kh¶ n¨ng c¶i t¹o con ng­êi b»ngc¸ch ®­a hä vµo tï kh«ng ? D­êng nh­ hä tinthËt nh­ vËy. Ch¼ng thÕ mµ nh÷ng nhµ tï cø theonhau mäc lªn nh­ nÊm mïa xu©n.

Mét ng­êi tï l©u n¨m l¹i cãc¸i nh×n kh¸c h¼n vÒ c¸ch c¶i t¹o nµy. ¤ng ta nãivíi t«i :"MÊy th»ng bÐ th»ng nµo vµo tï råi còngháng. Anh cßn ë l©u, anh sÏ thÊy. Cø tha ra lµ y nh­r»ng chóng trë l¹i. T«i gÆp chóng nã nhiÒu lÇnl¾m, gäi lµ vµo ®ån ra phñ cø nh­ c¬m b÷a. ëngoµi, chóng ch­a ®Õn nçi h­ l¾m ®©u, nh­ngkhi vµo tï råi, l¹i lµ thø tï kh«ng biÕt ngµyvÒ, chóng kh«ng cßn tr«ng ®îi ë c¸i g× n÷a, chóngh­ thËt lùc, h­ cho bâ, ®øa nä truyÒn c¸i h­cho ®øa kia, cµng h­ thªm. Nhµ tï lµ mét tr­êng ®¹ihäc ®µo t¹o nh÷ng c«ng d©n mÊt d¹y".

¤ng ta nhËn xÐt ®óng. Hoµn toµn®óng.

Víi bi kÞch C¶i c¸ch ruéng ®ÊtTr­êng Chinh lµ mét ng­êi céng s¶n sai lÇm. Víi ch÷ký ®Æt d­íi NghÞ quyÕt cña Ban th­êng vô QuècHéi ®Ó ®­a c«ng d©n vµo tï kh«ng cÇn xÐt xöTr­êng Chinh lµ mét tªn ph¸t-xÝt.

(1) Téi chèng NghÞ quyÕt 9®­îc ghi : "§Õn Héi nghÞ Trung ­¬ng lÇn thø 9th× ho¹t ®éng chèng ®èi cã tæ chøc cña hä béclé râ : §Æng Kim Giang, Hoµng Minh ChÝnh, Vò §×nh Huúnh®· ph©n c«ng nhau ®Ó vËn ®éng mét sè c¸n bé,®¶ng viªn viÕt kiÕn nghÞ göi Trung ­¬ng, ®ångthêi in sao t¸n ph¸t ®Õn tËn nhiÒu ng­êi".Còng theo Ban b¶o vÖ chÝnh trÞ néi bé th× Hoµng MinhChÝnh sau khi chuyÓn c¸c bÝ mËt nhµ n­íc cho n­ícngoµi (Liªn X«) ®· göi ®¬n xin c­ tró chÝnh trÞ t¹in­íc ngoµi (Liªn X«) vµ "chóng ta ®· biÕt®­îc ®iÖn cña l·nh ®¹o n­íc ngoµi göi cho søqu¸n cña hä ë Hµ Néi dÆn tr¶ lêi thËn trängcho Hoµng Minh ChÝnh nÕu hä vµ gia ®×nh t×m®­îc c¸ch nµo rêi khái ViÖt Nam tíi ®­îc LiªnX« th× hä sÏ ®­îc sèng vµ lµm viÖc t¹i LiªnX« (!)"(VTH g¹ch d­íi). §iÒu bÞa®Æt nµy tr¸i h¼n víi b¸o c¸o cña nh©n viªn KGB t¹iHµ Néi b¸o c¸o vÒ cho ®iÖn Kremli r»ng"d­êng nh­ cã mét ©m m­u ®¶o chÝnh ®· bÞ ph¸tgi¸c t¹i Hµ Néi".

(2) LuËt kÝch thÝch sù chó ý(tiÕng Ph¸p), mét thñ ph¸p trong kÞch nghÖ.

(3) Theo tµi liÖu l­u hµnh néibé cña Ban t­ t­ëng-v¨n hãa Trung ­¬ng, ®Ò ngµy20 th¸ng 3 n¨m 1994 th× "Do nh÷ng téi n¹n ®· rârµng cña Hoµng Minh ChÝnh, ngµy 18 th¸ng 10 n¨m 1971 BéChÝnh trÞ vµ c¬ quan cã thÈm quyÒn cña Nhµ n­íc®· quyÕt ®Þnh xö trÝ ®èi víi Hoµng Minh ChÝnh:" Khai trõ khái §¶ng, c¸ch chøc viÖn tr­ëngViÖn TriÕt häc, ûy ban Khoa häc Nhµn­íc, tËp trung vµ c¶i t¹o". LÖnh tËp trung c¶it¹o ®­îc tuyªn bè cho t«i vµ Phïng Mü cã tr­ícth¸ng 9 n¨m 1971, tøc lµ tr­íc c¶ quyÕt ®Þnh cñaBé ChÝnh trÞ víi tªn ®Çu vô Hoµng Minh ChÝnh. Anh TrÇnTh­ cho biÕt khi ®­îc th¶, ng­êi ta ®äc cho anhnghe mét lóc ba lÖnh : lÖnh t¹m giam 3 n¨m kýth¸ng 12.1967 (khi bÞ b¾t), l¹i t¹m giam 3 n¨m lÇn thøhai ký th¸ng 12.1970, vµ lÖnh t¹m tha ký th¸ng6.1973. Anh cã c¶m t­ëng c¶ ba lÖnh ®­îc kýcïng mét ngµy, nh­ng ®Ò ngµy th¸ng kh¸c nhau.

(4) TiÕng lãng cña l­u manh :tãe me = lµm ®æ m¸u, chØ sù ®©m, chÐm.