T«i m¬ hå c¶m thÊy thêi gian ëHáa Lß ®· kÕt thóc.

Cã nh÷ng dÊu hiÖu kh«ng rârÖt cña mét sù thay ®æi, kh«ng râ lµ c¸i g× nh­ng®óng lµ thay ®æi, trong ®éng th¸i cña ®¸m c¸n béchÊp ph¸p, mµ ®¸m nµy th× bao giê còng vËy - kÝn nh­b­ng. Ch¼ng h¹n, trong nh÷ng lÇn hái cung th­a thít vµothêi gian cuèi t«i chØ gÆp toµn nh©n viªn cÊp d­íicña Huúnh Ngù, tho¹t tr«ng còng biÕt lµ míi vµonghÒ, hoÆc ®­îc chuyÓn tõ qu©n ®éi qua. Nh÷ngng­êi nµy nh×n t«i nh­ nh÷ng b¸c sÜ tËp sù nh×n conthá trong phßng thÝ nghiÖm, kh«ng t×nh c¶m mµ còngch¼ng h»n thï.

Huúnh Ngù vµ Hoµng biÕn ®i®©u kh«ng biÕt. Khi ®­a t«i ®i cung, nh÷ng biÖnph¸p b¶o mËt kh«ng cßn ®­îc tu©n thñ nghiªm ngÆt nh­tr­íc, thËm chÝ chÓnh m¶ng. C¸n bé qu¶n gi¸o cãlÇn gÆp b¹n gi÷a ®­êng dõng l¹i nãi chuyÖn bámÆc t«i tù ®i mét qu·ng xa mµ kh«ng cÇn ¸p s¸t tõngb­íc. Râ rµng hä kh«ng cßn lo t«i ch¹m tr¸n víing­êi cïng vô. Nãi chung, ®ã lµ sù láng lÎo.§iÒu nµy chØ cã thÓ gi¶i thÝch b»ng viÖcnh÷ng tªn xÐt l¹i hiÖn ®¹i kh«ng cßn ë Háa Lßn÷a.

- Cã thÓ ng­êi ta b¾t ®Çutõ tõ gi¶i quyÕt vô cËu ch¨ng ?

Thµnh ®­a ra mét gi¶ thuyÕt.

BÇu kh«ng khÝ nghi kþ ®·nh¹t. Thµnh thuyÕt phôc ®­îc t«i r»ng anh kh«ng baogiê lµm chØ ®iÓm.

- Còng kh«ng lo¹i trõ kh¶ n¨ng®ã. - t«i nãi - Chóng t«i cã téi g× ®©u.

- VÊn ®Ò kh«ng ph¶i ëchç c¸c cËu cã téi hay kh«ng cã téi. - Thµnh c­êimòi - VÊn ®Ò b©y giê lµ th¶ c¸c cËu ra b»ng c¸chnµo ?

T«i thÊy anh tØnh t¸o. Ýt nhÊtcòng h¬n t«i.

- Nh­ng nÕu th¶, t«i nghÜng­êi ta sÏ th¶ t«i tr­íc, chø kh«ng ph¶i th¶ nh÷ngc¸n bé to tr­íc.

Thµnh gËt gï :

- Cã lý !

Nãi th× nãi thÕ chø t«i còngch¼ng chê ®îi. T«i l× ra råi. T«i chê bÊt cø c¸i g×kh¸c, trõ lßng tèt cña §¶ng.

Råi ®Õn mét h«m, t«i ®angn»m th× nghe cã tiÕng ®éng khÏ ë le judas. Nhßm rath× thÊy Hoµng. Nh×n thÊy anh ta, tim t«i ®Ëp rén. Ch­abao giê t«i thÊy c¸n bé chÊp ph¸p vµo xµ lim. Ch¾c cãchuyÖn g× quan träng.

Trong ãc t«i tho¸ng nhanh ýnghÜ vÒ mét chuyÖn kh«ng may. Hay lµ cha t«i...?Ý nghÜ Êy lµm t«i bñn nhñn ch©n tay.

Nh×n quanh, Hoµng lÊy ngãn tay trángo¾c ngo¾c t«i råi ngËp ngõng th× thµo :

- T«i ®Õn ®Ó tõ biÖtanh...

Võa nãi Hoµng võa ®­a m¾tvÒ phÝa Thµnh. Thµnh ®ang ngñ say hoÆc gi¶ vê ngñsay. T«i ra hiÖu kh«ng cã g× ®¸ng ng¹i.

- Anh ®i c«ng t¸c ?

- Kh«ng, t«i vÉn ë Hµ Néi... -Hoµng ngËp ngõng - Nh­ng t«i kh«ng ®­îc lµm viÖcvíi anh n÷a.

- Tøc lµ... ?

- Nãi cho râ h¬n : ng­êi ta kh«ngcho t«i lµm viÖc víi anh n÷a.

- Hä cho r»ng anh kh«ng ®­îcviÖc ?

- §¹i kh¸i lµ nh­ vËy.

- T«i muèn b¾t tay anh, nh­ng «cöa hÑp qu¸.

- T«i mang ®Õn biÕu anhchót quµ.

Hoµng mãc mäi tói, lÊy ra bènbao §iÖn Biªn.

- C¶m ¬n anh, nh­ng d¹o nµy t«iquen kh«ng hót råi, kh«ng cã thuèc kh«ng sao.

- Anh ®õng nghÜ ®©y lµ caissenoire(1)cña C«ng an. - mÆt tho¸ng buån, Hoµng nãi -Kh«ng ph¶i®©u. §©y lµ tiÒn cña t«i.

- ThÕ th× xin c¶m ¬n anh. T«inghÜ kh«ng sai vÒ anh. Cho t«i göi lêi th¨m chÞ vµc¸c ch¸u.

Hoµng ®ót tõng bao thuèc qua khecöa.

- C¶m ¬n anh. Hi väng chóng tasÏ cßn gÆp l¹i nhau.

T«i gi¬ mÊy ngãn tay vÉy Hoµng :

- T«i tin nh­ vËy.

TØnh dËy, Thµnh kh«ng hái t«imét c©u vÒ mÊy bao thuèc l¸. Chóng t«i l¼ng lÆng®èt mçi ng­êi mét ®iÕu, nhµn t¶n n»m nh¶khãi lªn trÇn.

- T«i thÊy c¸i chuyÖn thakh«ng cã ®©u. Ba la phiªu l¾m. - t«i nãi - Cã mét c¸ig× kh¸c kia. T«i thÊy nãng ruét.

- CËu nghÜ lµ c¸i g× ?

- Còng kh«ng râ. Cã thÓ lµchuyÓn tr¹i.

Thµnh nh¨n tr¸n, suy nghÜ. Råinhám dËy :

- Cã thÓ l¾m. Trong tï, trùcgi¸c, hay linh tÝnh, rÊt quan träng. NÕu cËu linhc¶m thÊy s¾p ph¶i ®i khái ®©y th× ta cø s½n sµng lµh¬n.

- Cã g× mµ chuÈn bÞ ? - t«i thê¬ - §i ®©u b©y giê víi t«i còng thÕ mµ th«i. ChØtiÕc anh em m×nh kh«ng ®­îc ë cïng nhau n÷a.

- Ch­a ch¾c g× cËu sÏ ®­îc ëtr¹i chung. - NhiÒu phÇn vÉn lµ ë xµ lim. T«i sÏ chocËu con dao mang ®i. Trong xµ lim con dao lµ vËt thiÕtyÕu, kh«ng cã nã kh«ng ®­îc.

- Cho t«i råi anh lÊy g× dïng ?

- T«i cßn mét con n÷a. T«i råi,nh­ng ch­a mµi.

- Tr¹i giam b×nh th­êng còng cãxµ lim chø ?

- Sao kh«ng. Cã ®iÒu xµ limtr¹i chung dïng ®Ó cïm tï kû luËt, chø kh«ngph¶i xµ lim giam cøu. Nh­ng nghe nãi cã tr¹i chØ toµnxµ lim giam cøu kh«ng th«i, kh«ng cã khu ë chung. L¹icßn cã tr¹i toµn xµ lim bÝ mËt, kh«ng biÕt giam thøtï nµy mµ khi kÎng ®­a c¬m næi lªn th× c¶ tï lÉnng­êi ®­a c¬m ®Òu ph¶i trïm tói v¶i ®en lªn®Çu, chØ hë cã hai con m¾t, kh«ng ai ®­îc nh×n thÊyai, kh«ng ai ®­îc biÕt ai. Qu¶n gi¸o kh«ng ®­îcphÐp nãi víi tï, tï kh«ng ®­îc phÐp nãi víi qu¶ngi¸o. Muèn nãi g× ph¶i viÕt ra giÊy.

Ch¾c chóng t«i ë tr¹i ®ã qu¸.Râ rµng ng­êi ta muèn giÊu chóng t«i, kh«ng chobiÕt chóng t«i ë ®©u, ®Õn nçi gia ®×nhcòng kh«ng ®­îc gÆp. C¸i chuyÖn nµy thËt l¹. Cønh­ thÓ kh«ng cßn mét chÝnh quyÒn n÷a, mµ méts¬n tr¹i, trong ®ã Lª DuÈn lµ ®Çu lÜnh.

Nãi cho t«i biÕt vÒ c¸itr¹i hò nót ®ã h¼n Thµnh còng nghÜ thÕ. TÝnh chu®¸o, anh chuÈn bÞ t­ t­ëng cho t«i ®Ó t«i kháibÞ ®ét ngét.

Sau nµy, khi ®· qua mÊy tr¹i, rètcuéc t«i còng ch­a tíi c¸i tr¹i mµ Thµnh nãi. Ch¾c nãlµ c¸i tr¹i huyÒn tho¹i, chØ tån t¹i trong trÝt­ëng t­îng phong phó cña nh÷ng ng­êi tï giµu sîh·i. BiÕt ®©u c¸i tr¹i Thµnh nãi l¹i ch¶ cã thËt.Mäi sù ®Òu cã thÓ trªn ®Êt n­íc mµ tõviÖc nhá tíi viÖc lín ®Òu kh«ng c«ng khai.TÝnh bÝ mËt, tÝnh ©m m­u lµ ®Æc ®iÓm cña mäinhµ n­íc x· héi chñ nghÜa.

Thµnh mæ mét chç kÝn ®¸otrong ¸o b«ng cña t«i, luån con dao vµo ®ã.

Bãp ®i bãp l¹i c¸i ¸o b«ng vµilÇn, Thµnh hµi lßng :

- ThÕ nµy chóng nã kh«ng kh¸mra ®©u.

Giê ®©y anh kh«ng cßn gi÷ g×nvíi t«i n÷a. C¸ch gäi chóng nã t¹o ra c¶m gi¸cngang hµng gi¶ t¹o gi÷a chóng t«i vµ bän cai ngôc.

Thµnh tØ mÈn xÎ thøc ¨n gia®×nh göi vµo lµm hai phÇn b»ng nhau, cho tõng thø vµobao nylon lµnh, th¾t nót thËt chÆt ®Ó tr¸nh Èm, métnöa ®Ó trong bäc quÇn ¸o cña t«i, nöa cßn l¹i®Ó trong bäc quÇn ¸o cña anh. Anh dÆn t«i ®i®©u còng ph¶i cÈn thËn tr­íc hÕt víi chuét vµkiÕn, hai kÎ thï th­êng trùc cña ng­êi tï nghÌokhæ.

- ThÕ lµ t¹m æn.

Hoµn tÊt viÖc chuÈn bÞ chot«i, anh nãi. VÎ hµi lßng hiÖn lªn mÆt.

Giê th× bÊt th×nh l×nh t«i cãbÞ ®­a ®i n¬i kh¸c còng kh«ng cßn lµ chuyÖn ®¸ngng¹i.

Cña c¶i ng­êi tï xµ lim cã métgi¸ trÞ trong ®êi th­êng kh«ng ®­îc biÕt®Õn, kh«ng thÓ t­ëng t­îng ra. Mét m¶nh giÎ,mét c¸i ®inh rØ, mét c¸i tói nylon thñng còng lµquý. Kh«ng ph¶i ng­êi ta dÔ dµng chia xÎ cho nhau.ThÕ mµ Thµnh kh«ng tiÕc t«i mét chót g×.

Lßng t«i nao nao nghÜ tíi ngµyph¶i xa Thµnh. Anh tèt víi t«i ch¼ng kh¸c nµo ng­êi anhlo cho ®øa em. CÇu Trêi cho hai anh em kh«ng ph¶i xa nhaucho tíi khi c¶ hai cïng tho¸t khái chèn nµy ! Than «i,®ã lµ ®iÒu kh«ng thÓ cã, bëi v× chóng t«ikh«ng cïng vô, chóng t«i sÏ ra khái ®©y, nÕu chóngt«i cßn sèng ®Ó ra ®­îc, vµo nh÷ng thêi ®iÓmkh¸c nhau.

Sau h¬n nöa n¨m chung sèng, tõchç nghi ngê nhau tíi chç tin nhau, Thµnh ®·hiÓu t«i. Kh«ng nh÷ng thÕ, anh cßn gièng t«i ëc¸ch nh×n x· héi hiÖn t¹i. NÕu chóng t«i quennhau ë ngoµi kia ch¾c ch¾n Thµnh ph¶i lµ mét ng­êitrong "nhãm xÐt l¹i chèng §¶ng". Kh«ng cÇn aituyªn truyÒn anh t­ t­ëng xÐt l¹i, mµ tù anh sÏxÐt l¹i c¶ anh, xÐt l¹i c¶ §¶ng, c¶ chñ nghÜa M¸c mµmét thêi anh tin theo. Anh nh×n ®êi b»ng cÆp m¾t tØnht¸o. Trong anh kh«ng cã chç cho niÒm tin mï qu¸ng.Thùc ra, trong t©m thøc anh ®· hÕt lµ céng s¶n tõl©u. Anh cßn xÐt l¹i h¬n t«i nhiÒu.

Thµnh cã t­ c¸ch ®¸ng träng.VÎ ngoµi hiÒn lµnh, nh­ng anh thuéc lo¹i ng­êikh«ng chÞu khom l­ng uèn gèi. Cung c¸ch øng xö lµm t«ihiÓu lÇm anh nh÷ng ngµy ®Çu sèng trong xµ lim,t­ëng anh khiÕp nh­îc tr­íc bän qu¶n gi¸o,thùc ra chØ lµ trß tiªu khiÓn cña anh. Anh muènkiÓm tra kh¶ n¨ng tù kiÒm chÕ, anh huÊnluyÖn nã, vµ còng lµ c¸ch ®Ó giÕt thêigian.

H¸ch kh«ng ph¶i kh«ng ®äc®­îc ý nghÜ cña anh. Mét lÇn thÊy anh khóm nómv©ng d¹, y nguýt dµi :"Nµy, dÑp c¸i trß Êy ®inh¸. T«i biÕt thõa c¸c anh lµ thÕ nµo, trongbông c¸c anh Êy µ, c¸c anh coi t«i b»ng mÎ. Ai ch¶biÕt ë ngoµi kia c¸c anh h¬n t«i, nh­ng ®©y lµ HáaLß, lµ tr¹i c¶i t¹o, ë ®©y t«i h¬n ®øt c¸canh".

Trong mÊy ngµy chê ®îi cuéc chiatay mµ trùc gi¸c m¸ch b¶o, Thµnh Ýt nãi h¼n. Anh ngåibã gèi, trong t­ thÕ lÇn ®Çu t«i gÆp anh, ®¾mm×nh trong suy t­ëng. ThØnh tho¶ng, chît nhí ra ®iÒucÇn dÆn t«i, anh míi rò m×nh khái giÊc m¬.

- Nhí ph¶i tËp luyÖn tay ch©nlu«n, kÎo ë l©u trong xµ lim bÞ teo c¬ ®Êy.

- Khi ®i cung, trªn ®­êng gÆpc¸i g× dïng ®­îc lµ ph¶i nhÆt, cã lóc sÏ cÇn®Õn. - anh dÆn thªm, vµo mét h«m kh¸c.

- M­u ma ch­íc quû nhiÒunhÊt lµ ë trong tï. Nhí cho kü ®iÒu nµy. Lóc nµocòng ph¶i c¶nh gi¸c. B¹n ë trong tï lµ cña hiÕm,hiÕm l¾m. CÇn nhÊt ®õng cã hÊp tÊp. Kh«ng nªn t©msù víi ai. NghÜ thËt kü råi h·y nãi, suy tÝnh thËt lungråi h·y lµm.

MÆc dÇu cã chuÈn bÞ, cuéc chiatay víi Thµnh diÔn ra vµo lóc t«i kh«ng ngê nhÊt.

Cöa xµ lim më ra tr­íc giê ¨ns¸ng. Ng­êi b­íc vµo kh«ng ph¶i lµ qu¶n gi¸o, mµ lµmét chÊp ph¸p t«i ®· gÆp nhiÒu lÇn.

- Anh thu xÕp ®å ®oµn.

Y nãi nhÑ nhµng. §ã lµ métng­êi tÇm th­íc, mÆt trßn, hiÒn lµnh, cö chØ chËmr·i vµ ®iÒm ®¹m, h¼n do sè phËn trí trªu míi r¬ivµo ®¸m chÊp ph¸p.

Thµnh s÷ng sê. §ét nhiªn, anh «mchoµng lÊy t«i. T«i còng «m cøng lÊy anh, n­íc m¾t øara.

- Ch©n cøng ®¸ mÒm nh¸ ! -Thµnh nghÑn ngµo - V÷ng vµng nh¸ !

Viªn chÊp ph¸p kh«ng can thiÖpvµo cuéc chia tay cña chóng t«i. Anh ta ng¹c nhiªn, thËmchÝ cã vÎ h¬i xóc ®éng, nh­ng gi¶ bé nh×n ®i chçkh¸c.

T«i rêi xµ lim 1, lßng nÆng chÜu.

H«m Êy lµ 27 th¸ng 7 n¨m 1968.ThÕ lµ t«i ë Háa Lß ®· ®­îc b¶y th¸ng. S¸ngtinh m¬, võa tØnh giÊc Thµnh cßn b¶o t«i : "M×nhh«m nay ph¶i ¨n vËn tö tÕ. Lì cã ph¸i ®oµn nµo®Õn óy l¹o ch¨ng ?".

"Ai ®Õn ? Mµ óy l¹o c¸ig× ?", t«i hái. Thµnh c­êi h× h× :"Ngµyth­¬ng binh liÖt sÜ mµ ! M×nh còng lµ th­¬ngbinh".

Trong mét phßng hái cung Lª ThanhTµi ®· ®îi t«i. Y ngåi chÔm chÖ trong chiÕcghÕ bµnh bäc v¶i dµy ®· sên, lß so lßi ra ëvµi chç, hai ch©n b¾t chÐo.

Nh©n vËt nµy kh«ng l¹. T«i ®·gÆp y vµi lÇn t¹i phßng hái cung. T«i ®o¸n y còng ®anghái cung ai ®ã, biÕt Huúnh Ngù ®ang hái t«i vÒng­êi mµ y ®ang hái th× y ®Õn nghe. Cao to, hïnghæ, cö chØ phãng ®·ng, nãi n¨ng th« lç - tÊt c¶chøng tá y cã nguån gèc gÇn cèng r·nh h¬n s¸ch vë.T«i biÕt tªn y do Hoµng mét h«m hái t«i xem cã ph¶ib÷a tr­íc t«i lµm viÖc víi «ng Lª Thanh Tµi kh«ng.

- Cã mét ng­êi ngåi nghe bªnc¹nh chÊp ph¸p Ngù, t«i kh«ng ®­îc giíi thiÖu.¤ng ta lµ ai vËy ?

- Anh biÕt lµm g× ? Còng ®¹ilo¹i nh­ «ng Ngù.

Nh­ vËy, y còng lµ côc phã.

- §©u ra nh÷ng thø nµy ? - LªThanh Tµi trÞch th­îng hái.

§ã lµ mét gãi b¸nh quy, mét gãib¸nh xèp, mét Ýt ruèc thÞt, mÊy c¸i kÑo vµ ba bao§iÖn Biªn. T«i lo l¾ng cho Hoµng. NÕu theo dâiThµnh, chóng sÏ biÕt vî anh chØ göi Tam §¶o(2), chóng sÏ cËt vÊn vÒ ba bao §iÖnBiªn kia.

- Ng­êi tï ë cïng cho t«i.

Y g­êm g­êm nh×n t«i.

- Giái, giái, chuÈn bÞ s½n c¶.

T«i nhón vai.

- Sao anh biÕt anh sÏ chuyÓn®i n¬i kh¸c ? Ai cho anh biÕt ?

T«i kh«ng tr¶ lêi. Lª Thanh Tµinh¾c l¹i, giäng giËn d÷. "Th»ng khèn kiÕpnµy kh«ng quen thÊy cã ng­êi kh«ng sî nã", t«inghÜ.

- T«i hái, anh ph¶i tr¶ lêi ! Aicho anh biÕt ?

- Ch¼ng ai cho t«i biÕt g×hÕt.

- Nh÷ng thø nµy ë ®©u ra ?

- Anh b¹n tï cho t«i. Quµ cña gia®×nh anh Êy. - t«i ®iÒm tÜnh tr¶ lêi - Anh Êy xÎra cho mçi ng­êi mét phÇn. Ai hÕt sím th× nhÞn.

Y rêi m¾t khái ®¸m ®å.

- Nã tèt víi anh gím, h¶ ? AnhQuúnh, xem l¹i th¸i ®é chÝnh trÞ th»ng ®ã nghe.

- D¹.

Viªn chÊp ph¸p nÐm trë l¹i c¸cthø võa kh¸m vµo tói v¶i, còng Thµnh kh©u cho t«i.

Cuéc kh¸m xÐt kÕt thóc ë®ã. Lª Thanh Tµi phÈy tay cho qua. ChÊt chuyªn chÝnh v«s¶n ë viªn côc phã nµy xem ra cßn ghª gím h¬n ë HuúnhNgù mét bËc. ChØ v× cho b¹n tï mÊy c¸i b¸nh mµ ng­êicho ®· bÞ coi lµ cã th¸i ®é chÝnh trÞ xÊu.

- C¸c anh ®­a t«i ®i ®©u ? -t«i hái Lª Thanh Tµi.

Y lõ m¾t. T«i nh¾c l¹i.

- Kh«ng ®­îc hái. §i ®©u råikh¾c biÕt.

§Ó cñng cè cho c©u nãi, yhÊt hµm ra hiÖu cho mét tªn C«ng an trÎ, vËn th­êngphôc. Tªn nµy ®­a cßng tay ra. Mét tiÕng c¸chgän, c¸i khãa ®· ngËm chÆt cæ tay t«i. Nã ®· còl¾m, ®Çy vÕt søt sÑo vµ han rØ, nh­ng hµng ch÷kh¾c ch×m FabriquÐ en France(3) vÉn cßn ®äc ®­îc.

ChiÕc com-m¨ng-ca vät rakhái cæng Háa Lß. §· quen víi kh«ng khÝ v¾ng lÆng cñaxµ lim, t«i bµng hoµng r¬i vµo c¸i ån µo kinh khñngcña Hµ Néi ®êi th­êng. NhÊt lµ khi xe ch¹y qua chîCöa Nam. Chao «i, t­ëng chõng c¶ Hµ Néi mµ t«ibiÕt bçng d­ng ch×m ngËp trong mét ngh×n thøtiÕng ån ®inh tai nhøc ãc. T«i ®i chî Cöa NamnhiÒu lÇn, ch­a bao giê t«i thÊy nã ®«ng ®óc®Õn thÕ, ån µo ®Õn thÕ !

Thµnh phè hiÖn ra tr­íc m¾tt«i còng l¹, nh­ thÓ nã giµ h¼n ®i bëi nh÷ng bøct­êng mèc thÕch ®· bît hÕt v«i.

Qua chî Cöa Nam, xe rÏ vµo ®­êngNguyÔn Th¸i Häc.

T«i ngo¸i nh×n ng«i nhµ sè 65quen thuéc ngay ®Çu ®­êng. T­ëng chõng nghe thÊy c¶tiÕng d­¬ng cÇm bay ra tõ c¨n phßng trªn g¸c cña§ç NhuËn. T«i muèn ®­îc thÊy NguyÔn S¸ng ®øngtrªn ban c«ng nh×n xuèng nh­ anh th­êng ®øng, d¸ngmÖt mái khi rêi gi¸ vÏ. Cöa ra ban c«ng khÐp chÆt.Ch¼ng lÏ NguyÔn S¸ng cßn ngñ ? Giê nµy, theo lÖth­êng, b÷a s¸ng ë cµ phª L©m ®· xong råi, NguyÔnS¸ng ®· vÒ nhµ råi. Hay anh ®i ®©u v¾ng ? Khi xe®i qua h¼n, t«i chît thÊy V¨n Gi¸o léc ngéc d¾t xe®¹p ra cæng, chiÕc mò l¸ trªn ®Çu. Theo sau anh lµNguyÔn T­ Nghiªm ­u t­ kh«ng cÇn biÕt ®ÕnthÕ giíi.

Mét ngän triÒu håi øctrµn ngËp t©m hån t«i. Kh«ng hiÓu NguyÔn S¸ng ®·lÊy vî ch­a ? §­êng vî con anh vÊt v¶, chØ cã ®­êngs¸ng t¸c lµ nhÑ nhµng - d­íi c©y cä cña anh nh÷ngbøc tranh h×nh thµnh nh­ nã cã s½n, chØ cÇn anh lªntiÕng gäi lµ nã n»m lªn mÆt v¶i. Kh¸c h¼nNguyÔn S¸ng, V¨n Gi¸o vÏ tranh vÊt v¶, b»ng c¬ b¾p vµmå h«i.

Nhí mét ®ªm rõng ViÖt B¾cV¨n Gi¸o lßng khßng b­ng ®Üa ®Ìn soi cho kh¸n gi¶ xemtranh m×nh. DÇu cä s«i lªn trong ®Üa, rít xuèng tay,lµm anh bÞ báng, nh­ng V¨n Gi¸o kh«ng ®Ó r¬i c¸i®Üa. Tranh V¨n Gi¸o kh«ng ®­îc ®ång nghiÖp ®¸nhgi¸ cao, nh­ng trong c¸c cuéc triÓn l·m t«i th­ênggÆp tranh anh. Chóng bao giê còng ph¶n ¶nh kÞp thêinh÷ng phong trµo do §¶ng ®Ò ra.

L·o häa sÜ NguyÔn Phan Ch¸nh(4) giê nµy h¼n ®ang uèng trµ. Sau mét lÇntrãt d¹i trao th©n göi phËn cho hiÖn thùc x· héichñ nghÜa vµo ®Çu nh÷ng n¨m 60, cô quyÕt ®Þnh trël¹i víi m×nh, víi thêi ¤ ¨n quan cña mét NguyÔn PhanCh¸nh ®Ých thùc. T«i xin phÐp cô cho in tranh trªn b¸o¶nh. Cô tiÕp t«i th©n ¸i nh­ng tranh th× kh«ng ®­a:"GÇn ®©y ch¼ng cã bøc nµo lµ t«i c¶, cø nh­ cãth»ng nµo vÏ råi ký tªn m×nh vËy. §Ó khi kh¸c!".

Ng­êi cña thÕ giíi néi t©m,NguyÔn T­ Nghiªm s¸ng t¸c kh«ng thÌm nh×n nhâm ®Õnsù tån t¹i cña nh÷ng nhµ phª b×nh héi häa quanph­¬ng, nh÷ng chuyªn viªn mua tranh cña SUNHASABA(5), nh­ thÓ kh«ng cã hä trªn ®êi.Bøc tranh "KiÒu t¾m ®ªm" cña NguyÔn T­Nghiªm ®­îc NguyÔn Tu©n kho¸i ®Õn nçi xem xong«ng ph¶i ®¹p xe kh¾p Hµ Néi ®Ó tri h« cho thiªnh¹ ®Õn mµ chiªm ng­ìng. Nh­ng ch¼ng mÊy ai ®­îcchiªm ng­ìng - NguyÔn T­ Nghiªm kh«ng thÝch tiÕpkh¸ch. Anh vÏ tranh kh«ng ®Ó khoe, kh«ng ®Ó b¸n,anh t¹o ra c¸i §Ñp chØ cèt ®­îc sèng mét m×nh víinã.

T«i cã mét kû niÖm khãquªn víi NguyÔn S¸ng. Mét h«m anh t×m t«i tõ s¸ng sím,®øng d­íi ®­êng gäi väng lªn :"L¹i nhµm×nh ¨n cuèn". T«i biÕt NguyÔn S¸ng cÇn g× -anh ®ang lªn c¬n c« ®¬n. Nh÷ng lóc nh­ vËy anh cÇn cãmét ng­êi ë bªn, bÊt kÓ ng­êi ®ã lµ ai. Buæis¸ng h«m Êy t«i lµ kÎ ®­îc chän, hoÆc anh kh«ngtãm ®­îc ai kh¸c.

Mãn anh rñ t«i ®Õn ¨n hãa ralµ mãn cuèn m¹o danh. Chóng t«i ngåi bªn con nghª sømÊt tr¸n kh«ng biÕt NguyÔn S¸ng nhÆt ®­îc ë ®©u.Anh hµo phãng rãt r­îu. R­îu cßn c¶ vß. Trêi ®Êt,cuèn g× thÕ nµy ? Kh«ng rau th¬m, kh«ng t«m, kh«ngthÞt ba chØ, ®éc cã bón su«ng cuén trong rau diÕp.NguyÔn S¸ng lu«n miÖng khoe tµi pha n­íc chÊm:"M×nh mµ pha n­íc chÊm th× khái chª ®i, khã tÝnh®Õn nh­ NguyÔn Tu©n còng ph¶i ­ng". Chõng thÊyt«i kh«ng hµo høng h¬n, anh rñ t«i bá cuèn ®Êy ®ikiÕm con gµ. "M×nh cßn nhiÒu g¹o l¾m, ta mang®æi. Gµ luéc, nh¾m r­îu lµ nhÊt råi !", anhdç dµnh.

Trong hò g¹o cña anh, chÝnh lµ connghª sø bÞ vì ®Çu víi nô c­êi ng©y ®én, ®óng lµcßn ®Çy ¾p. NguyÔn S¸ng ¨n ngµy mét b÷a ë cµ-phªL©m - hai l¸t b¸nh m× chÊm trøng èp-la vµ mét cµ phª®en, thÕ lµ ®ñ. ¡n ký sæ, tr¶ b»ng tranh.G¹o tiªu chuÈn v× thÕ mµ thõa.

Chóng t«i ví ®­îc mét bµ nhµquª cã bu gµ ®øng ng¬ ngÈn bªn bøc t­êng cã hµngch÷ "CÊm ®¸i bËy" to ®ïng ngay d­íi khÈuhiÖu "Kh«ng cã g× quý h¬n ®éc lËp tùdo". NguyÔn S¸ng bçng luèng cuèng, bçng × ra,kh«ng d¸m tíi gÇn bµ ta. "Nµy, cËu ®æi ®i"."M×nh ®· ®i ®æi gµ lÇn nµo ®©u", t«i tho¸ith¸c. MÆc kÖ, NguyÔn S¸ng cø dói bäc g¹o vµotay t«i :"Nhµ b¸o mua b¸n lµ ph¶i h¬n häa sÜ.Kh«ng ®­îc c·i. A lª, ®æi".

Ng­êi ®µn bµ b¸n gµ nh×n thÊychóng t«i ®ïn ®Èy cho nhau, c­êi toe toÐt :"L¹i®©y, c¸c cËu l¹i ®©y t«i ®æi cho". T«i ch×abäc g¹o. Bµ ta nh×n t«i th«ng c¶m, ao g¹o xong, tãmcæ mét con gµ t¬ l«i tuét nã lªn ®­a cho "haicËu". Cuéc ®æi ch¸c thµnh c«ng, kh«ng cã bãngc«ng an phßng thuÕ nµo xuÊt hiÖn ®Ó c¶ntrë. "Hai cËu" ån µo ra vÒ, lßng phÊn chÊn.

Con gµ ngon, võa ®ñ mÒm, võa®ñ dai, nãi chung lµ tuyÖt. Ngµ ngµ say NguyÔn S¸ngkÓ cho t«i nghe chuyÖn t×nh cña anh. §ã lµ c©uchuyÖn buån, nh­ng nã lý gi¶i ®­îc c¸i ®Ñpt«i b¾t gÆp trong mÊy bøc tranh míi ®©y cña anh. Anhyªu say ®¾m mét c« g¸i cã ®«i m¾t ®en c¸ch xa nhau,rÊt l¹, lµm cho s¾c ®Ñp cña c« trë thµnh hoang d·. Bèc« g¸i kh«ng b»ng lßng ."T­ëng nã ®Þnh lÊy ai,hãa ra th»ng S¸ng c¸nh ta !", «ng nãi víi bÌ b¹n,cè ý cho con g¸i nghe thÊy. C« ®au lßng rêi xa anh.Trêi cho anh t×nh yªu ®èi víi c¸i §Ñp, nh­ng bít l¹icña anh t×nh yªu ®èi víi mét ng­êi.

ChiÕc com-m¨ng-ca phãng nhanhvÒ phÝa S¬n T©y.

(1) Caisse noire = quü ®en, tiÕngPh¸p.

(2) Tam §¶o lµ lo¹i thuèc l¸ rÎh¬n thuèc l¸ §iÖn Biªn, rÊt phæ cËp trong thêi kúÊy. Thuèc sang nhÊt lµ thuèc Th¨ng Long.

(3) ChÕ t¹o t¹i Ph¸p .

(4) NguyÔn Phan Ch¸nh (1892- ), tètnghiÖp Tr­êng cao d¼ng mü thuËt Hµ Néi khãa ®Çutiªn n¨m 1931. Næi tiÕng vÒ tranh lôa.

(5) C«ng ty xuÊt nhËp khÈu s¸chb¸o, ng­êi ®Æt hµng vµ mua tranh nhiÒu nhÊt, theogi¸ nhµ n­íc.