Mïa hÌ, Háa Lß nãng nh­ thiªunh­ ®èt.

Huúnh Ngù lÊy Háa Lß ra däat«i kh«ng ph¶i kh«ng cã së cø. Tõ s¸ng sím, nh÷ngkhèi bª t«ng dµy vµ r¾n nh­ ®¸ thu nhËn löa trêixÝch ®¹o vµo lßng, tÝch tô nhiÖt ë ®ã, kho¶ngtÇm tr­a th× b·o hßa. §Õn lóc ®ã chóng míi ph¶c¸i nãng ©m Ø ®­îc nh©n lªn nhiÒu lÇn vµo xµ limcho tï. Xµ lim, nh­ t«i ®· t¶, kÝn nh­ b­ng. Mïa®«ng giã kh«ng lïa vµo ®­îc cßn ®ì, chø mïa hÌth× chÞu kh«ng xiÕt. Må h«i th¸o ra nh­ t¾m.

Thµnh dïng riªng mét kh¨n mÆt®Ó lau må h«i, chèc chèc l¹i ph¶i v¾t. N­íc tõkh¨n mÆt ch¶y ra tong táng. C¸i kh¨n mÆt tr¾ng ch¼ng baol©u cã mµu tÝm xÉm cña qu¶ sim, kh«ng hiÓu trong måh«i ng­êi cã chÊt g× mµ l¹i lµm kh¨n biÕn mµunh­ thÕ ? T«i kh«ng cã kh¨n mÆt, ®µnh mÆc cho måh«i tóa ra ®Çm ®×a, ch¶y däc theo ng­êi, ®ängthµnh vÕt d­íi ch©n.

Lóc ®Çu chóng t«i cßn ng­îngvíi nhau, chØ cëi trÇn, mÆc quÇn ®ïi, sau chóng t«ikh«ng buån ng­îng n÷a, cëi b»ng hÕt, nång nçngnh­ ng­êi tiÒn sö, mÆc cho ®¸m qu¶n gi¸o vµ lÝnhcanh khinh khØnh ngã vµo. D­íi con m¾t hä, h¼n hai®øa chóng t«i gièng hai con vËt d¹ng ng­êi bÞ nhèttrong còi. Cßn chóng t«i th× tù an ñi : cho dï cã quÇnngoµi ¸o trong, chÊt ng­êi trong chóng mµy chöa ch¾c g×®· b»ng chóng tao.

§Ó chèng nãng, Thµnh vµ t«iquyÕt ®Þnh hai ng­êi dïng chung mét b«, c¸i thø haicä s¹ch ®i ®Ó chøa n­íc. T«i nh×n c¸i b«nhÕch nh¸c, c¸u bÈn, ®· tr¶i qua kh«ng biÕt baonhiªu ®êi tï mµ ng¸n. Thµnh qu¶ quyÕt cã thÓcä s¹ch ®­îc. Anh h× hôc cËy mét mÈu g¹ch ë ch©nt­êng phßng vÖ sinh, kiªn nhÉn dïng nã cänhiÒu lÇn, cho tíi khi c¸i b« s¾t tr¸ng men trëthµnh tr¾ng tinh. Cã c¸i ®ùng n­íc dù tr÷ råi l¹iph¶i kÕ ho¹ch hãa sao cho chÆt chÏ ®Ó c¸c chÊtth¶i trong ngµy chØ ®­îc phÐp ®Çy ¾p c¸i b« cßn l¹i®óng giê më cöa buæi s¸ng. §¹i tiÖn ph¶i lÇnl­ît kÎ tr­íc ng­êi sau cïng mét lóc, còng vµo giêÊy, cã thÕ míi kh«ng ph¶i hÝt thë l©u kh«ng khÝh«i thèi trong phßng. Xµ lim kÝn l¾m, c¶ tiÕng ®ånghå mïi thèi míi bay ®i hÕt.

Êy thÕ mµ c¸i s¸ngkiÕn nhá bÐ Êy l¹i rÊt ®¾c dông - chóng t«i cãthÓ tù cho phÐp m×nh ®­îc giéi hai ca vµo buæichiÒu, khi c¸i nãng Háa Lß lªn tíi ®Ønh ®iÓm,ng­êi ngøa ng¸y kh«ng chÞu næi, cßn hai ca dµnh chobuæi tèi, tr­íc khi ®i ngñ §ã lµ sù sang trängkh«ng thÓ cã ë bÊt kú xµ lim nµo. Chóng t«i giéitõ tõ, tõng giät n­íc hiÕm hoi lªn ®Çu, chochóng ch¶y dÇn xuèng tÊm th©n nãng rÉy. N­íc m¸tr­îi, ®i tíi ®©u biÕt tíi ®ã, nh­ lµ n­íc c¶itö hoµn sinh trong cæ tÝch. Nã cuèn ®i må h«i bÈn,cuèn theo c¶ c¸i mÖt mái, ch¶y xuèng ®Õn ngãnch©n ®· thµnh n­íc nãng. V× mét c¸i b« kh«ng chøa®ñ chÊt th¶i cña hai ng­êi trong mét ngµy, nªn thØnhtho¶ng chóng t«i ph¶i ®i tiÓu vµo lç tho¸t.N­íc giéi cßn cã t¸c dông röa sµn, lµm tr«i ®i phÇnn­íc tiÓu ®äng l¹i trong lç, phßng kh«ng bÞkhai. Nãi chung, ë trong hoµn c¶nh khã kh¨n míi biÕtThµnh nhiÒu s¸ng kiÕn.

Giê ®©y, ba chôc n¨m tr«i quaråi, vËy mµ mçi lÇn nhí l¹i xµ lim Háa Lß t«i cßnnæi da gµ.

Chao «i lµ nãng ! Nãng ghª gím !Nãng khñng khiÕp ! T­ëng chõng c¶ ®Êt trêi®Òu bèc löa. T­ëng chõng con ng­êi sÏ tan thµnhh¬i sau c¬n ng¾c ngo¶i kÐo dµi. Nh­ng sau mét ngµy vËtv·, Háa Lß l¹i dÞu ®i vÒ ®ªm, kho¶ng hai giê s¸ngth× dÞu h¼n, cho phÐp lò tï khèn khæ ®­îc håi sinhtrong giÊc ngñ mª mÖt, kh«ng cho chóng chÕt ngay,®Ó chóng ®­îc sèng tiÕp mµ chÞu c¬n hµnh h¹h«m sau. Trong ®êi m×nh t«i ch­a tõng gÆp mét c¸i nãngnµo t­¬ng tù, kÓ c¶ khi n»m trong nh÷ng thung lònglßng ch¶o vïng nói ViÖt B¾c, T©y B¾c hoÆc gi÷a khu4 giã Lµo. ViÕt vÒ c¸i nãng ë khu 4, NguyÔn Tu©nrªn rØ : "Chao «i, cßn cã gièng ®ùc gièng c¸i nµonghÜ ®Õn nhau trong c¸i mïa giã Lµo næi lªnnµy!".

T«i kh«ng ®ñ søc t¶ c¸i nãngHáa Lß b»ng mét c©u ®¾t gi¸. T«i chØ cßn ®ñ søc®Ó thë hoÆc ®Ó cho m×nh ®õng ngõng thë mµth«i.

Trong phßng hái cung cã mét c¸iqu¹t tai voi(1),®­îc ®Æt sau l­ng Huúnh Ngù. Tõ c¸i qu¹t ph¶ vµomÆt t«i kh«ng ph¶i giã m¸t mµ kh«ng khÝ nãng. Dï saomÆc lßng, luång kh«ng khÝ chuyÓn ®éng chËm ch¹pcòng gióp cho må h«i bay ®i ®­îc mét phÇn. Trong c¸inãng ®Æc sÖt nhµy nhôa quyÖn lÊy th©n thÓ,må h«i vÉn cø ch¶y rßng rßng bªn trong quÇn ¸o sau khi®· thÊm ­ít tÊt c¶.

- Nãng qu¸, hÌ !

Huúnh Ngù, chÝnh y, còng kh«ngchÞu ®­îc c¸i nãng Hµ Néi.

Nh÷ng ngµy cuèi y cã vÎ ng­îngvíi t«i.

Cuéc tæng tiÕn c«ng vµ næidËy ë miÒn Nam g©y ®­îc mét c¬n hµo høng Çm Üsuèt mïa xu©n, b­íc vµo hÌ cho thÊy nã ch¼ng ph¶i lµc¸i Huúnh Ngù hïng hån tuyªn bè. Trªn c¸c mÆt b¸o vÉn®á chãt nh÷ng b¶n tæng kÕt chiÕn c«ng, kh«ngnãi g× ®Õn tæn thÊt.

- Dï sao nã còng cã gi¸ trÞ métcuéc tæng diÔn tËp. - t«i an ñi y, nh©n c©u chuyÖnv« t×nh l¹c b­íc vµo ®Ò tµi chiÕn tranh - Mµcuéc diÔn tËp nµo kh«ng ph¶i tr¶ gi¸.

Ngµnh tuyªn truyÒn ®· cãnh÷ng ph­¬ng ¸n gi¶i thÝch cho mäi tr­êng hîp.C¸ch ngôy biÖn cña nh÷ng ng­êi cÇm chÌo l¸i nghecã vÎ hîp lý, nh­ng v« duyªn. Nã gîi ta nghÜ tíimét anh chµng ba hoa ®øng gi÷a ng­ìng cöa ®Ó hïnghån tiªn ®o¸n vÒ ba kh¶ n¨ng : mét lµ y vµo, hailµ y ra, ba lµ y ®øng t¹i chç. BÊt cø kh¶ n¨ng nµox¶y ra y còng ®óng - y ®· nãi tr­íc c¶ råi mµ.

MÆt Huúnh Ngù xÞ xuèng. NÕulµ tr­íc kia thÓ nµo y còng ph¶i lªn giäng m¾ng¸t, nh­ng lÇn nµy y nÝn lÆng.

Nãi chung, sau nöa n¨m c·i cä,dÒn dø, mäi sù råi còng thµnh nhµm - y kh«ngcßn h¨ng h¸i ®ãng vai trß ng­êi thay mÆt §¶ng ®Ógi¶ng ®¹o M¸c mµ y hiÓu râ r»ng t«i thuéc h¬n y,cßn t«i th× còng b¾t ®Çu mÊt hµo høng vai trß tªn tïbÊt trÞ.

§Ó h×nh dung mét b¶n khai®­îc c¶ hai bªn gãp søc mµ thµnh lµ thÕ nµo, t«ixin lÊy mét b¶n lµm thÝ dô.

Vµo kho¶ng th¸ng thø hai tÝnh tõngµy t«i bÞ b¾t, Huúnh Ngù hái t«i :

- Anh biÕt TrÇn Minh ViÖtchø ?

- T«i biÕt.

- Th»ng ViÖt cã viÕt métc­¬ng lÜnh cho c¸i §¶ng t­¬ng lai cña c¸c anh, anh®äc råi chø ?

- T«i kh«ng biÕt hai c¸i :c­¬ng lÜnh lµ mét, §¶ng t­¬ng lai cña chóng t«i lµhai.

Y nh×n ch»m ch»m vµo mÆt t«i :

- Anh biÕt.

- T«i kh«ng biÕt.

- Anh thÊy c­¬ng lÜnh ®ã thÕnµo ?

- RÊt tiÕc, t«i ch­a ®­îc®äc.

Huúnh Ngù mái m¾t. Y nguýtt«i.

- Anh ch­a ®äc lµ may cho anh®ã. L¹i cßn rÊt tiÕc. MÊy anh ®i T©y vÒ anhnµo còng m¾c tËt Êy - më miÖng ra lµ rÊt tiÕc,rÊt tiÕc...

- T«i thËm chÝ kh«ng biÕt nãcã. - t«i xuª xoa - NÕu cã thÓ, t«i muèn m­înmét b¶n ®äc ch¬i, xem c¸i c­¬ng lÜnh ®ã ra sao.

Huúnh Ngù bÜu m«i.

- Tui kh«ng mÇn c«ng viÖc t¸nph¸t tµi liÖu ph¶n ®éng. H«m nay anh sÏ viÕt chotui mét b¶n khai vÒ th»ng TrÇn Minh ViÖt, hÝ ?

- Nh­ng t«i biÕt g× vÒTrÇn Minh ViÖt mµ khai ?

- BiÕt t­ng nao khai t­ng ní.Tøc lµ nh÷ng chi anh biÕt, hoÆc nghe ng­êi kh¸c nãi,chÝnh th»ng Minh ViÖt nãi ra, hay lµ «ng giµ anh nãi,th»ng Giang hay th»ng ChÝnh nãi...

TrÇn Minh ViÖt lµ lýthuyÕt gia sè mét cña bän xÐt l¹i hiÖn ®¹i,theo c¸ch nh×n cña Lª §øc Thä vµ ®µn em. Tªn nµy®· c¶ gan th¶o ra mét b¶n c­¬ng lÜnh cho mét ®¶ngcéng s¶n míi sÏ ra m¾t quèc d©n sau khi ban l·nh ®¹o§¶ng hiÖn t¹i bÞ lËt ®æ.

T«i kh«ng giÊu Huúnh Ngù. T«ikh«ng biÕt g× vÒ c¸i gäi lµ c­¬nglÜnh" Êy. Ra tï, t«i míi ®­îc ®äc nã, do métng­êi b¹n TrÇn Minh ViÖt cÊt giÊu ®­îc. ChÝnhTrÇn Minh ViÖt th× l¹i kh«ng cßn b¶n nµo trong tay.Hãa ra tËp tµi liÖu ®¸nh m¸y dµy ch­a tíi hai chôctrang mµ Huúnh Ngù nãi tíi ch¼ng ph¶i c­¬ng lÜnhc­¬ng liÕc chi hÕt, mµ chØ lµ nh÷ng suy nghÜcña TrÇn Minh ViÖt vÒ con ®­êng ph¸t triÓn®Êt n­íc vµ vai trß §¶ng trong t×nh h×nh míi, víinh÷ng ®Ò xuÊt t©m huyÕt cña anh víi Trung ­¬ng.Khèn n¹n cho TrÇn Minh ViÖt ! Anh ®©u cã muèn ph¸§¶ng, anh ®ãng gãp ý kiÕn ®Ó §¶ng cña anhv÷ng m¹nh h¬n ®Êy chø.

Minh ViÖt thÕ mµ ng©y th¬.§Õn nh÷ng c¸n bé th­êng nh­ chóng t«i còngbiÕt r»ng trong x· héi ViÖt Nam mét viÖc lµmnh­ thÕ lµ mét lçi lÇm kh«ng thÓ tha thø.Lµ ®¶ng viªn, cho dï trong cÊp ñy cao, anh còng kh«ng®­îc phÐp tá ra hiÓu biÕt h¬n l·nh ®¹o.NÕu anh cã ý kiÕn hay h¬n Trung ­¬ng ch¼nghãa ra anh giái h¬n Trung ­¬ng sao ? Mµ anh ®· d¸m coim×nh giái h¬n Trung ­¬ng th× nhÊt ®Þnh anh ph¶i coith­êng Trung ­¬ng, trong ®Çu anh nhÊt ®Þnh ph¶i n¶y raý nghÜ thay thÕ Trung ­¬ng råi. Lª DuÈn cã chob¾t anh còng ph¶i.

- ThÕ nµo, cßn suy nghÜ chin÷a ? Hay cßn e dÌ, cßn nÓ nang th»ng ChÝnh, th»ngGiang(2) ?Nãi ®Ó anh hay, trong khi anh cø kh¨ng kh¨ng b¶ovÖ chóng h¾n th× ch¼ng cã th»ng cha m« b¶o vÖanh hít, chóng h¾n khai cho anh c¶ ký giÊy råi nÌ...

C¸ch gi¸o dôc c¸n bé c«ng an cña§¶ng thùc hay - tiªn häc c¨m thï, hËu häc m¹lÞ. C¸c cô d¹y tiªn häc lÔ, hËu häc v¨n lµ saitoÐt tße loe råi. C¸i thø con ch¸u h¬n tæ tiªn thÕnµy lµ phóc ®øc cho nßi gièng hay ®iÒm b¸o vËnm¹t cña nã ?

- Tui nh¾c l¹i : chØ cã qua nh÷nglêi khai anh míi chøng tá ®­îc lßng trung thµnh cña anh®èi víi §¶ng. - Huúnh Ngù ©n cÇn khuyªn nhñ -ViÖc §¶ng tha anh hay gi÷ anh l©u dµi phô thuéc ëanh, ë th¸i ®é anh thÓ hiÖn trong nh÷ng b¶n khainÇy ®ã.

Th× khai.

T«i viÕt vÒ TrÇn MinhViÖt nh÷ng lêi nh¹t thÕch, r»ng t«i cã gÆp anhvµi lÇn ë nhµ t«i. T«i kÓ con cµ con kª chóng t«inãi víi nhau chuyÖn g× (tÊt nhiªn, kh«ng ph¶ichuyÖn ®­êng lèi chèng §¶ng). Qua lêi anh kÓt«i míi biÕt anh ®· häc ë tr­êng §¶ng cao cÊpLiªn X«, nh­ng khi b¾t ®Çu cã chuyÖn tranh chÊpý thøc hÖ trong phong trµo céng s¶n quèc tÕTrÇn Minh ViÖt trë vÒ ViÖt Nam, chø kh«ng ël¹i Liªn X« nh­ NguyÔn Minh CÇn, Lª Vinh Quèc, V¨nDo·n...vv (biÕt råi, khæ l¾m, nãi m·i !).

ThÕ lµ xong mét b¶n khai.

Lµm viÖc víi Huúnh NgùriÕt råi t«i ®©m ra kho¸i khai cung. Nã trë thµnhmét trß ch¬i cña ®êi tï vµ t«i cho trÝ t­ëng t­îngcña t«i tha hå bay bæng. Ch¼ng h¹n, t«i bÞa ra nh÷ngcuéc gÆp gì kh«ng hÒ cã trong thêi gian häc ëtr­êng ®iÖn ¶nh víi nh÷ng ®iÖp viªn th­îngthÆng ®Ó lÊy tµi liÖu cho nh÷ng kÞch b¶n phimt×nh b¸o t­¬ng lai, bèc l¸o r»ng khi thùc tËp lµm phimtµi liÖu t«i ®­îc ®i xem nh÷ng ph­¬ng tiÖnchiÕn tranh Liªn X« míi s¶n xuÊt, nh÷ng m¸y bay cÊtc¸nh tõ nh÷ng xe t¶i, nh÷ng tªn löa tù t×m môc tiªu...T«i c¶m ¬n Herbert Wells(3) ®· gióp t«i trong nh÷ng s¸ng t¸c bÊt®¾c dÜ nµy. Huúnh Ngù kho¸i nh÷ng chuyÖn bÞa cñat«i l¾m. Nh­ng khi y mon men tíi ®Ò tµi t«i lµmt×nh b¸o th× t«i cµi sè lïi :"T«i ch­a nghe ai nãitíi chuyÖn tuyÓn mé t«i c¶..."

Cuèi cïng råi còng ®Õn métngµy Hoµng trÞnh träng ®Æt lªn bµn tËp hå s¬ dµycép.

- §©y lµ nh÷ng g× anh ®· khai.

T«i ng¹c nhiªn : trêi ®Êtquû thÇn ¬i, t«i ®· viÕt cho chóng nhiÒu®Õn thÕ kia ­ ? Chóng sÏ lµm g× víi nh÷ng tranggiÊy v« tÝch sù Êy nhØ ? ThËt vËy, chóng sÏ lµm®­îc g× ?

Hoµng b¶o t«i ký vµo mÊy têgiÊy. Ký xong, t«i hái b»ng giäng lµm ra vui vÎ :

- Theo t«i hiÓu, giai ®o¹n háicung ®Õn ®©y lµ kÕt thóc, cã ph¶i kh«ng ¹ ?Sau ®ã lµ tßa ¸n ?

Hoµng gËp tËp hå s¬ l¹i, c­êikhÈy :

- Anh nghÜ thÕ nµo còng®­îc. ViÖc ®êi, anh Hiªn ¹, nã ch¼ng ®¬n gi¶nnh­ ta muèn.

- ChÕt chöa, cã nghÜa lµ®Õn b©y giê vÉn ch­a xong ?

- Xong thÕ nµo ®­îc. Chóngt«i cßn ph¶i hái n÷a, chõng nµo vô ¸n ch­a kÕtthóc. Cø coi lµ ®· qua mét giai ®o¹n, ta t¹m s¬kÕt c¸i ®·. Lµ mét vô ¸n cã nhiÒu ng­êi,nhiÒu viÖc, trong sù hái cung kh«ng tr¸nh kháit×nh tr¹ng ng­êi nµy nãi kh¸c ng­êi kia, ng­êi näxong tr­íc ng­êi kia. Còng lµ chuyÖn dÔ hiÓu,ph¶i kh«ng ? ViÖc ®iÒu tra chØ thËt sù kÕtthóc chõng nµo c¬ quan an ninh lµm xong víi ng­êi cuèicïng. Anh hiÓu chø ?

- T«i kh«ng hiÓu. - t«i l¹nhlïng - Trong bÊt kú x· héi v¨n minh nµo còng cã nh÷ngquy ®Þnh vÒ thêi h¹n giam gi÷ trong khi ®iÒu tra,tøc lµ chØ cã thÓ giam ng­êi trong mét thêi h¹nnhÊt ®Þnh mµ th«i...

Hoµng c­êi mòi :

- Anh cã ý muèn nãi ë nh÷ngn­íc t­ s¶n chø g× ? Anh cho r»ng x· héi ta kh«ng v¨nminh ? Anh tØnh l¹i ®i, anh Hiªn, anh ®ang ë mét n­ícx· héi chñ nghÜa kia mµ. NghÜa lµ ë mét n­íc c㮶ng céng s¶n cÇm quyÒn, lÊy chuyªn chÝnh v« s¶nlµm sîi chØ hång xuyªn t©m(4) trong sù nghiÖp b¶o vÖ c¸ch m¹ng.Hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ n¬i cã chÕ ®é ®¹i nghÞ.§ã lµ nh÷ng kh¸i niÖm kh¸c nhau, kh¸c vÒ c¬b¶n, vÒ chÊt, mong anh ®õng nhÇm lÉn.

- Cho dï cã ¸p dông chuyªn chÝnhv« s¶n th× ®iÒu ®ã, theo t«i nghÜ, còng kh«nghÒ cã nghÜa Nhµ n­íc v« s¶n kh«ng cÇn ®Õnph¸p luËt.

Hoµng c­êi hi hÝ.

- Tïy anh. T«i cho r»ng anh nhÇm.Nãi tr¾ng ra lµ anh cã quan niÖm huyÔn hoÆc vÒchñ nghÜa céng s¶n. L¹i lµ chñ nghÜa céng s¶n ViÖtNam, chñ nghÜa céng s¶n ch©u ¸ n÷a. T«i thËt lßngkh«ng muèn anh ph¶i tr¶ gi¸ cho sù nhÇm lÉn ®ã.

T«i kh«ng hiÓu Hoµng. Anh taxö sù l¾m lóc kh«ng kh¸c g× mét tªn cuång tÝn, ÊythÕ mµ ®«i khi l¹i t­¬ng ra mét nèt nh¹c ngang phÌtrong bµi ca x­ng tông §¶ng chÝ t«n mµ d©n chóng nhÊtnhÊt ph¶i thuéc lßng.

Mét trong nh÷ng ®iÒu khãhiÓu ®èi víi t«i håi Êy lµ t¹i sao, v× lÏ g×nh÷ng nhµ c¸ch m¹ng ViÖt Nam thuéc thÕ hÖ chachó t«i, lóc ®ã cßn ®«ng ®óc, l¹i chÞu chÊp nhËnmét m« h×nh x· héi quû qu¸i nh­ vËy ?

T«i quan niÖm trong x· héi x·héi chñ nghÜa §¶ng céng s¶n chØ cã thÓ ®ãng vaitrß l·nh ®¹o th«ng qua trung giíi lµ hÖ thèng ph¸pluËt do nã ®Ò x­íng, ®­îc nh©n d©n d©n chñ bµnb¹c, d©n chñ chÊp nhËn. Khi nãi vÒ Nhµ n­íc t­s¶n chÝnh M¸c còng chØ ra r»ng Nhµ n­íc nµy b¶ovÖ quyÒn t­ h÷u tµi s¶n, tøc lµ b¶o vÖquyÒn lîi cña nh÷ng tÇng líp h÷u s¶n, th«ng quatrung giíi ph¸p luËt, chø giai cÊp t­ s¶n kh«ng trùctiÕp qu¶n lý x· héi b»ng nh÷ng biÖn ph¸phµnh chÝnh. Sù l·nh ®¹o b»ng chØ thÞ vµ nghÞquyÕt cña §¶ng céng s¶n trong tinh thÇn ®ång nhÊt§¶ng víi ph¸p luËt lµ mét sai lÇm cùc kú nghiªmträng. ChÝnh nã, chø kh«ng ph¶i c¸i g× kh¸c, sÏph¸ tan §¶ng.

Kh«ng biÕt t«i ®óng hay kh«ng®óng, ®óng ®­îc bao nhiªu, trong ý nghÜ r»ngthÕ hÖ cha chó t«i bÞ sù sïng b¸i Hå ChÝ Minhlµm cho mï qu¸ng, t­íc bá n¬i hä tinh thÇn ®éclËp suy nghÜ. RÊt nhiÒu hËu qu¶ tåi tÖ mµ métcuéc c¸ch m¹ng trong s¸ng vÒ môc ®Ých ®em l¹i chod©n téc lµ do sïng b¸i c¸ nh©n.

Sau C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m uy tÝncña «ng Hå ChÝ Minh vót lªn nh­ diÒu gÆp giã. Cïngvíi th¾ng lîi cña cuéc kh¸ng chiÕn uy tÝn cña «ngcßn lªn cao h¬n n÷a. ¤ng kh«ng ph¶i chØ lµ "chagiµ d©n téc" cña ViÖt Nam, mµ cßn lµ ®ÊngchÝ th¸nh cña phong trµo gi¶i phãng d©n téc.

Ng­êi ta s½n sµng chÕt choB¸c Hå, ®ång hãa B¸c víi Tæ quèc. C¸c chiÕn sÜxung trËn h« lín "V× §¶ng, v× B¸c, tiÕnlªn !". Nh÷ng ®¶ng viªn trong lÔ kÕt n¹pgi¬ tay tuyªn thÖ tr­íc ch©n dung «ng ®Æt trangträng trªn "bµn thê Tæ quèc" trªn nÒn®¶ng kú. HiÖn t­îng sïng b¸i nµy, nãi cho ®óng,mét thêi cã t¸c dông tèt, nã kÝch thÝch quÇn chóngtham gia kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p. Kh«ng cã nã cuéckh¸ng chiÕn chèng Ph¸p khã lßng ®¹t ®­îc nh÷ngthµnh c«ng nh­ nã ®· ®¹t ®­îc.

§iÒu ®ã kh«ng l¹. QuÇnchóng ch©u ¸ cÇn cã minh chñ trong mäi cuéc næidËy. Kh«ng cã minh chñ th× kh«ng cã phong trµo lµhiÖn t­îng ®Æc thï vµ phæ biÕn cña nh÷ng quècgia l¹c hËu. Nhu cÇu v« thøc nµy cã céi rÔ tõ h×nhth¸i x· héi bÇy ®µn, x· héi bé l¹c thêi nguyªn s¬.B¾t ®Çu b»ng lêi ph©n trÇn khiªm tèn t¹i qu¶ngtr­êng Nhµ h¸t lín thµnh phè Hµ Néi n¨m 1946 ®ÇybiÕn ®éng vµ khã kh¨n : "Hå ChÝ MinhthÒ kh«ng bao giê b¸n n­íc", khi ®ång bµocßn ch­a biÕt «ng lµ ai, ®Õn lóc uy tÝn ®·®­îc thiÕt lËp, «ng liÒn x­ng "B¸c"víi mäi ng­êi rÊt tù nhiªn, kÓ c¶ víi nh÷ngng­êi b»ng vai ph¶i løa hoÆc kh«ng b»ng vai ph¶i løa.

Khëi ®Çu c¸ch x­ng h« nµy lµc¸ch «ng x­ng víi chóng t«i, nh÷ng ®øa con c¸c ®ångchÝ gÇn gôi «ng. Sau ®ã nã ®­îc dïng nh­ mét bÝdanh, råi míi cã ý nghÜa ng«i thø. Nhµ v¨n S¬nTïng trong mét sè v¨n phÈm ®· miªu t¶ sai, nh­ thÓcha t«i vµ c¸c c¸n bé §¶ng gÇn «ng Hå ®Òu kªuB¸c x­ng ch¸u víi «ng. Sù thùc kh«ng ph¶i nh­ vËy.Nh÷ng ngµy C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m c¸c «ng Tr­êng Chinh,NguyÔn L­¬ng B»ng, Hoµng Quèc ViÖt, TrÇn §×nh Long,Bïi L©m... ®Òu gäi «ng Hå b»ng anh x­ng t«i.

Tõ ng÷ ngÉm ra quan träng l¾m.Khi cã nhiÒu ng­êi ®· ch¸u ch¸u b¸c b¸c víi «ngHå råi th× «ng t­ëng m×nh lµ b¸c thËt, nh÷ng ng­êix­ng ch¸u còng s½n sµng khoanh tay v©ng d¹ bÒ trªn.ThÕ míi biÕt mét tõ dïng kh«ng cÈn thËn cãthÓ ®Î ra tai häa.

C¸ch t«n vinh l·nh tô theo lèi giatr­ëng tån t¹i c¶ trong hµng ngò Khmer §á. Pol Pot, kÎl·nh ®¹o cuéc diÖt chñng kh«ng tiÒn kho¸ng hËutrong lÞch sö nh©n lo¹i còng ®­îc ®ång bängäi lµ Om (B¸c), lµ Puk (Cha)(5).

T«i nhiÒu lÇn ®­îc chøngkiÕn «ng Hå nãi chuyÖn víi quÇn chóng nh­thÕ nµo. Trong bé quÇn ¸o kaki gi¶n dÞ, cã khi lµbé ¸o c¸nh lôa n©u, «ng kh«ng cã g× c¸ch biÖt víinh÷ng ng­êi «ng tíi th¨m hä, th¨m víi t×nh th©n,chø kh«ng ph¶i tíi ®Ó thÞ s¸t, víi t­ c¸ch bÒtrªn. ¤ng cã giäng nãi Êm ¸p, h¬i trÇm, ©m l­îngkh«ng lín nh­ng vang xa, víi nh÷ng lêi dÔ hiÓu ®èivíi quÇn chóng lao ®éng, ng­êi nghe chñ yÕu cña«ng. ¤ng kh«ng ph¶i nhµ hïng biÖn, nh­ng tiÕngt¨m vÒ lßng yªu n­íc cña «ng, ®Þa vÞ chñ tÞchn­íc cña «ng, c¸ch nãi dÔ hiÓu cña «ng ®èi víid©n chóng ®· lµm cho «ng trë thµnh nhµ hïng biÖnkiÖt xuÊt cña thêi ®¹i, v­ît xa nh÷ng nhµ hïngbiÖn t«i ®· ®­îc nghe nh­ TrÇn V¨n Giµu, NguyÔnS¬n, D­¬ng B¹ch Mai... ChØ cã mét ®iÒu kh«ng saohiÓu ®­îc, nã lµm t«i khã chÞu lµ : khi «ng HåChÝ Minh nãi chuyÖn víi d©n chóng, trong ®¸m ®«ngcuång nhiÖt hoan h« l·nh tô cã c¶ nh÷ng cô giµ caotuæi, thÕ mµ «ng vÉn x­ng B¸c tù nhiªn nh­ kh«ng.Ch¼ng lÏ mét ng­êi næi tiÕng khiªm nh­êng nh­ «ngl¹i cã thÓ ph¹m ph¶i mét khuyÕt ®iÓm kh«ngtha thø ®­îc ®èi víi chuÈn mùc giao tiÕp ch©u ¸ ?

ChØ mét lÇn t«i nghe thÊy «ng Håx­ng em - ®ã lµ víi nhµ c¸ch m¹ng l·o thµnh §inhCh­¬ng D­¬ng. H«m Êy d©n chóng Hµ Néi tõ biÖt«ng Hå tr­íc khi «ng lªn ®­êng sang Ph¸p (1946).Tr­íc B¾c bé phñ lµ c¶ mét rõng cê vµ hoa bªn trªnbiÓn ng­êi xao ®éng, trong tiÕng nh¹c binh trÇmhïng, tiÕng h« khÈu hiÖu vang trêi. T«i ®i cïngb¸c §inh. B¸c §inh lóc bÊy giê ®· yÕu l¾m, ph¶itùa vµo vai t«i mµ b­íc. V× ®Õn muén, chóng t«ichËt vËt míi len ®­îc qua ®¸m ®«ng ®Ó vµo B¾cbé phñ. Nh×n thÊy b¸c §inh tõ xa, b¸c Hå lËt ®Ët tõtrªn thÒm cao ch¹y xuèng, ©n cÇn ®ì tay «ng :"B¸c tíi th¨m em lµm chi, khæ qu¸, b¸c ch­a ®­îc kháemµ". Tr¶ lêi c©u hái th¨m cña b¸c §inh, b¸cHå(6)­ìn ngùc ra, c­êi lín tiÕng : "Håi nÇy emkh¸ nhiÒu råi, b¸c ¹".

§Õn b©y giê ch¼ng cßn aikh«ng biÕt t¸c gi¶ TrÇn D©n Tiªn cña cuèn Nh÷ngMÈu ChuyÖn VÒ §êi Ho¹t §éng Cña Hå chñ tÞchlµ chÝnh Hå ChÝ Minh. Trong lÞch sö thÕ giíi cã lÏ®©y lµ lÇn ®Çu tiªn vµ duy nhÊt nh©n vËt ®øng ®Çuquèc gia tù viÕt tiÓu sö m×nh víi nh÷ng lêi lÏca ngîi chÝnh m×nh. Nh÷ng lêi ca tông B¸c Hå trong tËpký sù Võa §i §­êng Võa KÓ ChuyÖn kýtªn T. Lan, nh÷ng bµi b¸o ký tªn T.L., A.G. vµnhiÒu tªn kh¸c n÷a còng ch¼ng cã thÓ ®æ chong­êi kh¸c ®­îc. ¤ng Hå tù ca tông, chuyÖn ®ãlµ thËt. Mét viÖc lµm thõa, h¬n thÕ, ngí ngÈn -kh«ng cÇn ®Õn nh÷ng bµi b¸o Êy uy tÝn cña Hå ChÝMinh ch¼ng nh÷ng ®· trµn ngËp mµ cßn v­ît ra ngoµi bêcâi.

ThÓ chÕ tæng tµi ch©u ¸cã nguån gèc tõ chÕ ®é thÞ téc. Vua coi d©n nh­con lµ quan niÖm chØ cã ë ch©u ¸. Ch©u ¢u tõ x­akh«ng cã c¸i ®ã. Ch©u Mü l¹i cµng kh«ng. Nãi g× vua,mét «ng phñ, mét «ng huyÖn còng d¸m vç ngùcx­ng "d©n chi phô mÉu"(7) trong c¸i l·nh ®Þa nhá bÐ mµ hä caitrÞ kia mµ.

Kh«ng kÓ nh÷ng thiªn tµi nh­Leonardo da Vinci, Herbert George Wells(8), trÝ t­ëng t­îng cña con ng­êi ta n«ngc¹n l¾m, h¹n hÑp l¾m - nã kh«ng cã tµi t­ëng t­îngra c¸i ch­a hÒ cã. H×nh ¶nh mµ trÝ t­ëng t­îngs¶n sinh ra bao giê còng lµ c¸i bãng cña hiÖn thùc.NÒn kiÕn tróc t­ b¶n, khi x· héi t­ b¶n võah×nh thµnh, mang d¸ng dÊp l©u ®µi, cung ®iÖn cñac¸c chóa ®Êt phong kiÕn. Nh÷ng ng­êi céng s¶nViÖt Nam h×nh dung chÕ ®é x· héi chñ nghÜa quah×nh d¹ng c¸i quèc gia nöa phong kiÕn nöa thuéc ®Þalµ n­íc ViÖt Nam thêi thuéc Ph¸p. Trong sù kÕthõa v« thøc nµy x· héi ViÖt Nam ngµy nay cã mangnhiÒu nÐt trËt tù nöa phong kiÕn nöa thuéc ®Þa©u còng lµ lÏ th­êng t×nh.

§¸ng tr¸ch nhÊt lµ nh÷ng ng­êicéng s¶n thÕ hÖ ®Çu tiªn, næi tiÕng kiªnc­êng trong cuéc ®Êu tranh chèng ®Õ quèc, l¹ikh«ng cã ®ñ dòng khÝ ®Ó qu¸t lªn : "Kh«ng®­îc phÐp !" khi ban l·nh ®¹o §¶ng tù tiÖn®Æt m×nh lªn ®Þa vÞ "d©n chi phô mÉu", c¾txÐn nh÷ng quyÒn d©n chñ mµ C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m ®·mang l¹i. Cßn sau ®ã, nh­ theo ®µ tr­ît, nÒn d©nchñ thiÕu th¸ng cø ph¨ng ph¨ng tôt dèc kh«ng saoh·m l¹i ®­îc n÷a.

Xin quay l¹i chuyÖn Háa Lß.

Trong buæi "s¬ kÕt"nãi trªn Hoµng tá ra vui vÎ. Anh ta mêi t«i uèng trµ,mêi t«i hót thuèc vÊn, råi khóc khÝch c­êi nh­ cã®iÒu vui thó trong lßng.

- C¬ quan an ninh bµy tá lßng kh©mphôc anh. - Hoµng nãi, giäng bìn cît - H¬n nöa n¨mlµm viÖc, tèn bao nhiªu thêi giê, c¶ giÊy mùc n÷a,còng tèn l¾m, vËy mµ chóng t«i kh«ng biÕt h¬n®­îc ®iÒu g× ngoµi nh÷ng ®iÒu chóng t«i ®·biÕt råi.

T«i nh×n vµo m¾t Hoµng, nh­ng anhta tr¸nh c¸i nh×n cña t«i, vê lói hói so¹n giÊy m¸trªn bµn. §îi cho Hoµng thu dän xong, t«i nãi :

- C¬ quan an ninh cã muèn biÕtc©u tr¶ lêi cña t«i cho nhËn xÐt ®ã kh«ng ?

- Anh cø nãi.

- Tr­íc hÕt, t«i xin phÐp®­îc nghi ngê c¸i gäi lµ nh÷ng ®iÒu c¬ quan anninh ®· biÕt råi. MÆc dÇu ®èi víi t«i chuyÖnc¸c anh biÕt c¸i g× råi kh«ng ph¶i chuyÖn khãhiÓu.

Hoµng ng¹c nhiªn.

- Anh nãi râ thªm ®i.

T«i c­êi :

- Chóng t«i vµ c¸c anh cã nh÷ng®iÓm t­¬ng ®ång vÒ nghÒ nghiÖp. Nh÷ng®iÒu ®­îc gäi lµ c¬ quan an ninh ®· biÕtråi, theo t«i nghÜ, thuéc mét lÜnh vùc mµ trong nghÒv¨n chóng t«i ng­êi ta ®Æt tªn lµ h­ cÊu, nãi theoc¸ch d©n d· lµ bÞa.

Hoµng ngÈng ph¾t lªn, nh­ng trongc¸i nh×n cña anh ta, t«i kh«ng thÊy cã vÎ g× lµ giËnd÷.

- Anh Hiªn ¹, t«i thËt lßngkhuyªn anh nªn cÈn thËn trong lêi ¨n tiÕng nãi.Chóng ta ®ang ë ViÖt Nam. T«i thËt lßng lo l¾ng choanh.

Anh ta gäi qu¶n gi¸o ®­a t«ivÒ.

T«i ®i l÷ng th÷ng trªn con®­êng ®· ®i kh«ng biÕt bao nhiªu lÇn. Hoµng nãithÕ lµ cã ý g× ? Ph¶i ch¨ng anh ta muèn b¸o chot«i biÕt vô ¸n cßn l©u míi kÕt thóc, vµ cuéctrÊn ¸p lµ kh«ng khoan nh­îng ?

Nghe tiÕng më cöa, Thµnh nhámdËy. MÆt anh nhín nh¸c.

- MÊy giê råi ?

- Ch¾c gÇn 11 giê.

- M×nh ngñ say qu¸.

T«i ghÐ ngåi bªn anh, lÆng lÏquan s¸t.

- Anh nãi dèi t«i lµm g× ?

- Sao cËu l¹i nãi thÕ ?

- Bëi v× t«i quý anh. T«ikh«ng thÝch nghe anh nãi dèi.

Anh nãi, vÎ s­îng sïng.

- M×nh ngñ mµ.

T«i c­êi :

- Anh kh«ng ngñ. Ng­êi ngñ saym¾t bao giê còng kÐo nh÷ng tia ®á, lµ mét. Anh gèitrªn bäc quÇn ¸o, trªn cïng lµ c¸i quÇn, d¶i rótto thÕ nµy thÓ nµo còng ph¶i h»n trªn m¸ anh mµl¹i kh«ng thÊy vÕt h»n ®©u, lµ hai. Ngñ say mµ n»mngiªng nh­ anh th­êng n»m m¸ bªn d­íi ph¶i ®á h¬nm¸ trªn, lµ ba. §ñ ch­a ?

Thµnh côp m¾t xuèng.

- Anh còng bÞ gäi ®i cung chøg× ?

Thµnh l¼ng lÆng gËt ®Çu.

- Vµ hä hái anh vÒ t«i,ph¶i kh«ng ?

Thµnh l¹i côp m¾t xuèng. T«i thëdµi.

- T«i sÏ kh«ng hái anh chuyÖnhä hái anh nh÷ng g× vÒ t«i. Ch¼ng cÇn hái t«icòng biÕt hä hái g×. T«i ®· nãi th¼ng víihä nh÷ng ®iÒu t«i b»ng lßng nãi. Cßn nh÷ngchuyÖn g× t«i kh«ng muèn nãi th× ®ã lµ viÖccña t«i víi hä. Hä ch¼ng cã thÓ kiÕmch¸c ®­îc g× h¬n ë anh. V¶ l¹i, t«i tin anh.

Thµnh im lÆng.

Tuy vËy, con ®Øa nghi ngê b¸mchÆt, sèng dai. Gi÷a hai ng­êi ph¶i mÊt mét thêi gianmíi cã l¹i ®­îc kh«ng khÝ tho¶i m¸i tr­íc ®©y.Kh«ng khÝ nghi kþ lÉn nhau lµ kh«ng khÝ mçing­êi ViÖt Nam hÝt thë. ViÖc Thµnh giÊu t«ichuyÖn anh ®i cung lµm t«i buån. T«i l¹i bÞ nçic« ®¬n ®Ì nÆng.

NÕu nh­ thêi gian ®Çu tiªnt«i cã ý muèn tù s¸t th× cµng vÒ sau ý chÝph¶i sèng sãt b»ng ®­îc cµng m¹nh mÏ. T«i ph¶i sèngsãt ®Ó nãi l¹i cho ®ång bµo t«i nghe vÒ thùcchÊt c¸i x· héi trong ®ã con ng­êi ViÖt Nam bÞt­íc ®o¹t mäi quyÒn tù do tèi thiÓu mµmçi c«ng d©n b×nh th­êng cña thÕ giíi b×nhth­êng ph¶i cã.

KiÖt lùc qua thËp ®iÖn khæ ®au
T«i lö l¶ tiÕn c«ng vµo c¸i ¸c
Trong ®ªm gi÷a ban ngµy
Vò khÝ trong tay
ChØ mét ngän bót cïn thay l­ìi m¸c
T«i ng· xuèng trong lèc bôi chiÕn tr­êng,
Phót hÊp hèi cßn mang mang nghe tiÕng nh¹c.
Th× ra m¸u cña tim m×nh
nhá xuèng ®Êt c»n
Vµ ®Êt lªn giäng h¸t
Bµi h¸t cña niÒm tin
Tõ tr¸i tim t«i r¸ch n¸t.

T«i n»m dµi, nghÜ vÈn v¬, ®Çutrèng rçng. T«i viÕt mÊy vÇn tù sù nµy t¹i®Þa ngôc Háa Lß, mïa hÌ n¨m 1968. T«i lµm th¬ l¨ngnh¨ng, khi buån. Mçi bµi th¬ ghi l¹i mét nçiniÒm, mét mÈu ký øc.

Nh÷ng ngµy sau ®ã t«i vµ ThµnhÝt nãi chuyÖn víi nhau h¬n. Cã mét côc s¹n r¬i vµotrong mèi quan hÖ th©n t×nh gi÷a hai con ng­êi ®aukhæ.

Råi trong mét ®ªm kh«ng ngñ®­îc Thµnh kÓ cho t«i nghe ®Çu ®u«i c©uchuyÖn anh buéc ph¶i nhËn lêi c«ng an ®Ó theodâi t«i nh­ thÕ nµo. Anh kÓ khã nhäc,giäng ®øt qu·ng, víi vÎ mÆt ®au khæ.

C©u chuyÖn nh¹t phÌo, kh«ng®¸ng kÓ l¹i. Kh«ng ph¶i chØ ë ViÖt Nam míi cãchuyÖn nµy, ë ®©u còng vËy, dï ë n­íc Mü t­b¶n, n­íc §øc ph¸t-xÝt hay ë Liªn X« x· héi chñnghÜa. TÊt nhiªn, ®Ó tr¶ c«ng cho viÖc lµm chØ®iÓm ng­êi ta tung ra v« sè lêi høa, c¸i nµo cònghÊp dÉn ®èi víi ng­êi tï thiÕu thèn ®ñ thø. AnhsÏ ®­îc nhËn th­ vî nhiÒu h¬n, ®­îc nhËntiÕp tÕ nhiÒu h¬n, th­êng xuyªn h¬n. Ng­êita cßn høa sÏ gi¶m ¸n cho anh nÕu anh lËp c«ng lín.Tuy nhiªn, ®Ó ng­êi ®¶ng viªn tr­íc kia trongThµnh khái tñi, ng­êi ta kªu gäi anh h·y nhí tíitr¸ch nhiÖm tr­íc §¶ng, cè g¾ng lËp c«ng d©ng§¶ng.

- T«i xÊu hæ ph¶i nghe nh÷ng lêidô dç Êy. - Thµnh ngËm ngïi - Nh­ng ch¼ng cã c¸chnµo kh¸c...

T«i an ñi anh :

- T«i hiÓu. ª ®Þa vÞ anh t«icòng kh«ng lµm kh¸c ®­îc.

- CËu hiÓu cho t«i th× t«imõng.

Anh r¬m rím n­íc m¾t.

Chóng t«i cã nh÷ng vÞ thÕkh¸c nhau, c¸ch ng­êi ta ®èi xö víi chóng t«i còngkh¸c nhau. Víi t«i, ch¾c ch¾n bän Huúnh Ngù kh«ngd¸m ®Æt vÊn ®Ò nh­ thÕ, cho dï chóng rÊtmuèn.

Trêi dÞu dÇn hay lµ t«i ®·thÝch nghi víi c¸i nãng Háa Lß kh«ng râ, nh­ng t«ikh«ng cßn thÊy khã chÞu ®ùng nh­ tr­íc.

Nh÷ng buæi ®i cung th­a dÇn råit¹nh h¼n, cø nh­ thÓ kh«ng cã mét vô ¸n nµohÕt, mµ chØ cã mét h×nh ph¹t. Theo ý thÝch cña«ng chñ.

(1) Thø qu¹t chÕ t¹o t¹i LiªnX«, c¸nh b»ng cao su, kh«ng cã lång s¾t bªn ngoµi.

(2) ChØ thiÕu t­íng §Æng KimGiang. Khi Huúnh Ngù gäi th»ng Giang lµ nãi §Æng KimGiang, cßn NguyÔn KiÕn Giang th× y gäi lµ th»ngKiÕn Giang.

(3) Herbert George Wells (1866-1946),nhµ viÕt truyÖn viÔn t­ëng lçi l¹c, t¸c gi¶cña nh÷ng cuèn M¸y Thêi Gian, Cuéc ChiÕn Tranh Gi÷aHai ThÕ Giíi, Ng­êi Tµng H×nh...vv

(4) C¸i tËp hîp tõ ngí ngÈn nµycã xuÊt xø tõ Trung Quèc, trë thµnh c©u cöa miÖngë c¸c c¸n bé tuyªn gi¸o.

(5) Pol Pot, cßn cã tªn lµ SalothSar, nhµ l·nh ®¹o céng s¶n Kampuchea. Sau chiÕn th¾ngcña phe Khmer §á t¹i Kampuchea n¨m 1975 trë thµnh thñt­íng. D­íi quyÒn Pol Pot 3 triÖu ng­êi Kampuchea®· bÞ hµnh quyÕt vµ chÕt v× bÖnh tËt, ®ãikhæ.

(6) T«i vÉn dïng tõ b¸c Hå (kh«ngviÕt hoa) trong ®o¹n kÓ nµy v× vµo nh÷ng n¨m®ã t«i kh«ng cã t×nh c¶m nµo kh¸c víi «ng Hå ChÝMinh ngoµi t×nh c¶m yªu mÕn vµ t«n kÝnh.

(7) Cha mÑ d©n.

(8) Leonardo da Vinci : nhµ khoahäc, nghÖ sÜ vÜ ®¹i trong nhiÒu lÜnh vùcnghÖ thuËt thêi ®¹i «ng (1452-1519). Hai chôc n¨mtr­íc khi Christopher Colombus "t×m ra" ch©u Mütrong cuéc viÔn th¸m b»ng tµu buåm, Vinci ®· ph¸chäa nguyªn lý tµu ngÇm. Herbert George Wells(1866-1946), nhµ v¨n, triÕt gia chÝnh trÞ, t¸c gi¶nhiÒu truyÖn viÔn t­ëng : M¸y Thêi Gian,ChiÕn Tranh Hai ThÕ Giíi, Ng­êi Tµng H×nh...