T«i choµng tØnh, må h«i ®Çm®×a. C¬n ¸c méng ®· qua. Trong ¸nh ®iÖn chãichang, t«i nh×n thÊy mÆt Thµnh cói s¸t t«i, bµn tay®Æt lªn vai t«i l¹nh ng¾t :

- CËu ó í m·i, m¬ ho¶ng µ ?

- C¸i g× thÕ ? Cã chuyÖng× thÕ ? - t«i ngåi nhám dËy.

Anh ®Æt ngãn trá lªn m«isuþt khÏ, hÊt hµm chØ ra cöa.

§Þnh thÇn, t«i nghe ngoµi hµnhlang cã tiÕng nÊc côt liªn håi, tiÕng ng­êi x×xµo kh«ng râ, tiÕng ch©n rÇm rËp ch¹y vµo khu xµlim. Trong tÜnh mÞch, Çm lªn tiÕng mét vËt b»nggç r¬i xuèng sµn xi-m¨ng, sau ®ã lµ tiÕng b­ícch©n nÆng nÒ xa dÇn.

Khu xµ lim l¹i ch×m vµo yªn lÆng.

Thµnh rêi khái khung cöa, leo lªnph¶n, lói hói chuÈn bÞ ®iÕu thuèc lµo ®Çu tiªncña buæi s¸ng.

- CÊp cøu.- anh ®iÒm tÜnhkÕt luËn sù kiÖn võa x¶y ra.

T«i hiÓu mèi quan t©m cñaThµnh ®èi víi ng­êi tï cïng vô víi t«i.

- CËu ®o¸n ra lµ ai ch­a ?

T«i l¾c ®Çu. C¸nh cöa xµ limbªn Êy suèt ngµy ®ãng im Øm, ng­êi bªn trong kh«ng®¸nh tiÕng th× chÞu, lµm sao biÕt ®­îc anh talµ ai.

Thµnh lµ ng­êi lÝnh trinh s¸ttèt. Anh quan s¸t, anh suy luËn, anh liªn t­ëng, anh ®Ætgi¶ thuyÕt tr­íc mçi hiÖn t­îng vµ bao giêcòng vËy, anh cã nh÷ng kÕt luËn kh¸ ch¾c, kh¸ gÇnvíi sù thËt.

Ai ë bªn Êy nhØ ? Cha t«i kh«ngcã hiÖn t­îng bÖnh nh­ vËy. ¤ng ®au gan, nh­ngkhi ®au l¾m «ng chØ rªn khe khÏ, nh­ thÓ suýtsoa. V¶ l¹i, nÕu lµ cha t«i ch¾c ch¾n t«i sÏbiÕt, b»ng linh tÝnh, b»ng mét chi tiÕt nhá nhÊt.ChØ cÇn ®i qua cöa xµ lim t«i còng cã thÓ b¾t®­îc h¬i «ng. ¤ng §Æng Kim Giang, t«i nhí, kh«ng cãbÖnh g×, trõ chøng tª thÊp nhÑ, häa ho»n t«imíi gÆp «ng ®i cµ nh¾c. VËy cßn ai n÷a trong nh÷ng nhµc¸ch m¹ng giµ còng bÞ trong vô nµy, mµ ng­êi ta ph¶ilo l¾ng ®Ó kh«ng cho chÕt tù do ? ¤ng Bïi C«ngTrõng ? ¤ng Ung V¨n Khiªm(1) ?

- LiÖu anh ta cã viÖc g×kh«ng, anh Thµnh ?

- Ch¼ng biÕt n÷a ! - Thµnh thëdµi - May mµ ng­êi ta ®Õn kÞp.

- Anh ta bÞ bÖnh g× nhØ ?

Thµnh t­ lù.

- HiÖn t­îng nµy, theo t«inghÜ, nhiÒu phÇn lµ bÖnh tim, hÑp van hay hë vanchi ®ã. Nhåi m¸u c¬ tim kh«ng ph¶i, chøng Êy chÕttrong tÝch t¾c, ®îi ®­îc ®Õn lóc y sÜ tíi th×®· ngoÎo.

Th«i chÕt, ®au tim th× ®ónglµ Ph¹m ViÕt råi ! ThÕ mµ t«i quªn b½ng anh.

T«i vµ Ph¹m ViÕt thØnh tho¶ngvÉn gÆp nhau, nh­ng gi÷a chóng t«i kh«ng cã sù giao duth©n t×nh. Tho¹t vµo Háa Lß Huúnh Ngù cßn hái t«ivÒ Ph¹m ViÕt, nh­ng biÕt t«i kh«ng cã quanhÖ mËt thiÕt víi anh, y hái lÊy lÖ råi báqua.

- Sao, cËu ®· nhËn ra ?

- §ã lµ Ph¹m ViÕt, c¸n bémÆt trËn Hµ Néi.

Tªn cña Ph¹m ViÕt kh«ng nãilªn ®iÒu g× víi Thµnh. Hai ng­êi ë hai chiÕntr­êng kh¸c nhau, ch­a gÆp nhau bao giê.

Ph¹m ViÕt lµ c¸n bé Hµ Néitõ thêi tiÒn khëi nghÜa. N¨m 1946 anh bÞ th­¬ngtrong mét cuéc ch¹m sóng víi ®Þch. Hµ Néi bÞ Ph¸pchiÕm, anh ho¹t ®éng néi thµnh. Hµ Néi gi¶i phãng,anh lµm phã tæng biªn tËp mét tê b¸o hµng ngµy trùcthuéc thµnh ñy(2).

Tr¾ng trÎo, nho nh·, häc thøc,l¹i biÕt nhiÒu ngo¹i ng÷, trong thêi kú c«ngn«ng ®­îc ®Ò cao Ph¹m ViÕt ®­¬ng nhiªn trëthµnh con qu¹ tr¾ng gi÷a c¸c ®ång nghiÖp xuÊt th©ntõ nh÷ng thµnh phÇn c¬ b¶n (3). Khi næ ra cuéc ®Êu tranh gi÷a hai®­êng lèi, Ph¹m ViÕt cßn bÞ thµnh kiÕn h¬nn÷a bëi nh÷ng ph¸t biÓu ch­íng tai c¸c vÞ l·nh®¹o.

Cha t«i vèn hiÕu kh¸ch. Nhµt«i lóc nµo còng cã kh¸ch, nhÊt lµ trong nh÷ng giai®o¹n cã biÕn ®éng x· héi. Ng­êi ta ®Õn®Ó hái ý kiÕn, ®Ó nhËn mét lêi khuyªn,tin r»ng cha t«i hiÓu biÕt, cã uy tÝn víi c¸cnhµ l·nh ®¹o, ®­îc «ng Hå l¾ng nghe. Ng­êi bÞ oanøc th­êng ®Õn nhê cËy cha t«i can thiÖp.§Õn nçi trong thêi kú C¶i c¸ch ruéng ®ÊtTr­êng Chinh næi ®ãa gäi cha t«i lµ c¸i loa cñabän t­ s¶n vµ ®Þa chñ, cßn ®Õn thêi kú ®Êutranh gi÷a hai ®­êng lèi th× Lª §øc Thä gäing«i nhµ cña chóng t«i lµ c©u l¹c bé Pªt«fi(4).

Trong nh÷ng ng­êi th­êng lui tíivíi cha t«i thêi gian cuèi cã Ph¹m ViÕt.

Ph¹m ViÕt kÝnh träng chat«i, nh­ kÝnh träng mét bËc tiÒn bèi c¸ch m¹ng,kÝnh träng th¸i ®é dòng c¶m cña «ng trong viÖcb¶o vÖ ch©n lý, kh«ng sî c­êng quyÒn.

T«i còng quý Ph¹m ViÕtnh­ng kh«ng mÊy ®ång t×nh víi anh vÒ tÝnh c¸ch cùc®oan cña anh. Trong anh tÝnh xu h­íng qu¸ m¹nh, mµ métkhi tÝnh xu h­íng qu¸ m¹nh, nã th­êng ®Î ra sù chèngl¹i, chÝ Ýt còng lµ ý muèn tù vÖ ë ng­êi®èi tho¹i.

Thêi gian c¨ng th¼ng cña NghÞquyÕt 9 råi còng tr«i qua. Ba n¨m ®ñ ®Ó chochóng t«i quªn ®i nh÷ng nçi lo ©u. Trung Quèc vÉnm¶i mª ®Êu tranh chèng xÐt l¹i, cßn ë ViÖt Nammäi nç lùc ®­îc dån cho kh¸ng chiÕn chèngMü. Chóng t«i ®· mõng : §¶ng ta tho¸ng, §¶ng kh«ngb¾t Ðp ai ph¶i theo quan ®iÓm §¶ng.

V¨n Cao c¶nh c¸o t«i : h·y coichõng !

Vµi tuÇn sau khi næ ra vô b¾t bíbän xÐt l¹i chóng t«i c¶m thÊy râ nanh vuèt §¶ngqua nh÷ng lêi däa n¹t cña nh÷ng tªn h·nh tiÕn.Chóng nghiÕn r¨ng kÌn kÑt :"Ph¶i quÐt s¹ch cád¹i trªn con ®­êng x©y dùng chñ nghÜa x· héi","§¶ng nh©n ®¹o, nh­ng chØ cã giíi h¹n th«i","Ph¶i tèng chóng nã (bän xÐt l¹i) ®i c¶i t¹ohÕt th× x· héi míi lµnh m¹nh". Nh÷ng ng­êi cãý kiÕn ng­îc trong NghÞ quyÕt 9, bÞ coi lµcã quan ®iÓm xÐt l¹i, b¾t ®Çu lo sî. Nh­ng lo sîthÕ th«i, chø vÉn tin : m×nh cã lµm g× ®©u mµ§¶ng b¾t. NÕu kh«ng ®­îc b¶o l­u quan ®iÓmn÷a th× th«i, ta chui ph¾t quan ®iÓm ®i lµ xong, nh­trong trß tam cóc Êy.

Nãi tãm l¹i, chóng t«i ch­abiÕt sî v× chóng t«i m¾c bÖnh ®inh ninh. Chóngt«i tin §¶ng qu¸ l©u, qu¸ nhiÒu. Chóng t«i ®inhninh §¶ng b©y giê ®µng hoµng, kh«ng b¾t bËy b¾t b¹,®· b¾t lµ ph¶i cã së cø. Ch¾c Hoµng Minh ChÝnh vµmÊy anh cã lµm ®iÒu g× qu¸ ®¸ng §¶ng míi b¾t,cha t«i nghÜ thÕ, t«i còng nghÜ thÕ. ThÐo Ronco,phãng viªn th­êng tró tê Nh©n §¹o (HumanitÐ) gÆp t«ihái vÒ vô b¾t bí võa x¶y ra, t«i cßn nãi r»ngch­a biÕt thÕ nµo, cÇn ph¶i chê §¶ng th«ngb¸o. Ronco l¾c ®Çu, nãi anh kh«ng hiÓu luËt ph¸pViÖt Nam - cø b¾t ng­êi c¸i ®·, lóc nµo §¶ngthÝch c«ng bè téi tr¹ng th× c«ng bè. Anh cho r»ng ëViÖt Nam ®ang diÔn ra nh÷ng g× ®· cã ë Trung Quèc,tuy kÐm ån µo.

T«i chê Ph¹m ViÕt trë vÒxµ lim 1, nh­ng anh kh«ng trë vÒ n÷a. Kh«ng râ anhbÞ chuyÓn ®i ®©u, ®iÒu ch¾c ch¾n lµ kh«ngph¶i ®i bÖnh viÖn - nhµ cÇm quyÒn kh«ng giµulßng nh©n ®¹o ®Õn thÕ.

T«i buån mÊt mÊy ngµy. T«i nghÜPh¹m ViÕt ®· chÕt vµ t«i ©n hËn tr­íc kia ®·cã c¸i nh×n khe kh¾t ®èi víi anh. Khi Ph¹m ViÕt bÞb¾t, cha t«i nãi víi mÑ t«i : "Khèn khæ, bÖnhnã nh­ thÕ, nã ®Õn chÕt trong tï mÊtth«i." ChÞ Lan, vî anh, kÓ anh bÞ b¾t trong khi®ang ®au tim nÆng, ph¶i ®iÒu trÞ t¹i bÖnhviÖn.

Cha t«i nãi gë. T«i biÕt tinPh¹m ViÕt chÕt vµo n¨m 1972, trong mét tr¹i giamë Th¸i Nguyªn(5).Khi ®ã t«i ®ang ë tr¹i T©n LËp. Nghe nãi sau khi anhchÕt gia ®×nh anh ®­îc b¸o tin vµ chÞ Lan(6), vî anh, ®­îc phÐp lªn nghÜa trang nhµtï ®Ó th¾p nÐn h­¬ng t­ëng niÖm chång.

Ph¹m ViÕt ®i khái xµ lim 1®­îc Ýt ngµy th× mét h«m ®i ngang d·y phßng giam cuèihµnh lang ®Ó tíi phßng vÖ sinh, t«i giËt m×nhnghe thÊy tiÕng ho trÇm trÇm cña ai ®ã, rÊt quen.TiÕng ho kh«ng tù nhiªn, râ rµng ng­êi ë trong cèdÆn ra ®Ó chóng t«i chó ý. H«m sau ®i qua t«inghe ng­êi trong phßng ng©m nga :

NhÊt sÜ nh× n«ng,
HÕt g¹o ch¹y r«ng
NhÊt n«ng nh× sÜ.

T«i muèn reo lªn khi nhËn ratiÕng Hång SÜ. Chao «i, ch¼ng lÏ c¶ anh n÷a, ng­êitr­íc nay t«i vÉn coi lµ thuéc phÝa bªn kia, còng bÞb¾t, còng lµ ®ång vô víi t«i ? Cuéc ®êi míi kú côclµm sao !

Hång SÜ lµ c«ng an, lµm c«ng t¸cph¶n gi¸n ë H¶i Phßng. Anh ë cïng nhµ víi nhµ v¨n BïiNgäc TÊn t¹i ®­êng §iÖn Biªn phñ. Mçi lÇncã viÖc ®Õn c¶ng hoÆc ®i xa h¬n, tíi má Qu¶ngNinh, t«i ®Òu ghÐ th¨m TÊn. TÊn l¹i ch¬i th©n víiHång SÜ, ®Õn TÊn tøc lµ ®Õn Hång SÜ, cho nªnchóng t«i gÆp nhau lu«n.

MÆc dÇu chóng t«i tin TÊn, nh­ngvíi «ng b¹n trung t¸ c«ng an cña anh chóng t«i vÉn cøchên chîn. Khi trß chuyÖn víi Hång SÜ t«i vÉn c¶nhgi¸c, lùa tõng lêi mµ nãi, chän tõng ch÷ mµ dïng,kh«ng d¸m khinh xuÊt.

Cao to, x­¬ng xÈu, nghiÖnthuèc l¸ nÆng, Hång SÜ gièng mét thÇy ký nhiÒuh¬n mét c¸n bé, h¬n n÷a, l¹i lµ c¸n bé c«ng an. Nh­ng®ã chØ lµ bÒ ngoµi. Bïi Ngäc TÊn nhËn xÐt anhlµ mét c¸n bé c«ng an giái vµ cã häc thøc nhÊtthµnh phè c¶ng. T«i gÆp Hång SÜ lµ mÕn anh ngay. Anhham häc hái, quan t©m nhiÒu lÜnh vùc, hiÓubiÕt réng. Trong c¨n phßng hÑp cña gia ®×nh anh cãmét m¸y thu thanh cæ lç hiÖu Phillips, trªn c¸imÆt nhùa vµng xØn h×nh b¸t qu¸i cña nã ch÷ in ®· mêhÕt, nh­ng nã vÉn b¾t ®­îc c¸c ®µi xa. §ªm ®ªmanh ngåi l× bªn c¸i radio giµ l·o nghe hÕt BBC®Õn TiÕng nãi Hoa Kú, hÕt B¾c Kinh ®ÕnMoskva, nhê ®ã anh biÕt nhiÒu chuyÖn chóngt«i kh«ng biÕt trªn c¸i thÕ giíi xa l¾c xa l¬bªn kia hµng rµo t­ t­ëng.

Hång SÜ kh«ng giÊu giÕm quan®iÓm cña anh. Anh nãi anh ®ang chê xem ¤ng Cô ®Þnh®­a d©n m×nh tíi ®©u. NÕu ViÖt Nam råi sÏ nh­Trung Quèc th× ch¸n l¾m, anh nãi, thµ chÕt cßn h¬n.CÈn t¾c v« ¸y n¸y, chóng t«i nghe anh, mÆt bÊt ®éngnh­ nh÷ng nh©n vËt trong cña tuång N« NhËt-b¶n.

Cã lÇn Hång SÜ cßn dÆn dß t«ih·y cÈn thËn trong mèi quan hÖ víi nhµ th¬ HTK còngë H¶i Phßng trong thêi gian ®ã :

- Nã võa b¸o c¸o vÒ cËu®Êy. Lªn Hµ Néi, nghe Tè H÷u phª ph¸n §ªm MÊt Ngñcña cËu xong lµ nã vÒ ®©y b¸o c¸o liÒn. Nãlµm thÕ ®Ó duçi ra v× tr­íc cã quan hÖth©n mËt víi cËu hay lµ muèn lËp c«ng tí kh«ngbiÕt.

T«i ch¬i víi HTK tõ thêi kh¸ngchiÕn chèng Ph¸p, ë Liªn khu 4. Anh ng­êi HuÕ,¨n nãi nhá nhÑ dÔ th­¬ng, c«ng t¸c trong bé ®éinhiÒu n¨m, ®¶ng viªn, lµ nhµ th¬ ®Çu tiªn ®­îctÆng th­ëng hu©n ch­¬ng ChiÕn th¾ng. N¨m 1956 anhbÞ dÝnh vµo vô Nh©n v¨n - Giai phÈm, bÞ §¶ng thi hµnhkû luËt. Oan cho HTK, anh kh«ng dÝnh d¸ng g× víi Nh©nv¨n - Giai phÈm c¶. Anh bÞ thi hµnh kû luËt do lángtay l·nh ®¹o trong c­¬ng vÞ bÝ th­ ë v¨n phßng HéiNhµ v¨n hay Héi V¨n nghÖ t«i kh«ng nhí. BÞ mÊtviÖc, anh chuyÓn vÒ H¶i Phßng, c«ng t¸c t¹ic«ng ®oµn c¶ng, sèng nghÌo khæ víi mét nhµ th¬ n÷ cãs½n mét ®µn con.

T«i vÉn ®Õn ch¬i víi HTK.T«i vÉn th­¬ng anh. Nh­ng cã lÇn bªn ly cµ phª héingé t«i ®e :

- B©y giê nhiÒu th»ng b¸n b¹nb¸n bÌ l¾m. Tí còng bÞ b¸n, tí biÕt, nh­ng th«ngc¶m hoµn c¶nh cña th»ng ch¼ng cã g× ®Ó b¸n míiph¶i b¸n b¹n, tí kh«ng tr¸ch. Tí chØ tr¸ch c¸i sù b¸nqu¸ rÎ. TiÕng thÕ, tí còng cã gi¸ l¾m chø !

HTK c­êi ng­îng. T«i kiÓmtra, biÕt viÖc Hång SÜ b¸o lµ cã thËt.

Khi biÕt t«i vÉn cßn e ng¹iHång SÜ, Kú V©n c­êi h× h× :

- C¸c cËu l¹i m¾c bÖnh TµoTh¸o råi. ThÕ th× kh¸c g× hä. Tin tí ®i, HångSÜ lµ th»ng b¹n tèt l¾m ®Êy.

Nguyªn Hång cã vÎ còng e dÌ HångSÜ. Anh hay cã mÆt ë nhµ Bïi Ngäc TÊn, vµ tÊtnhiªn, kh«ng thÓ kh«ng tiÕp xóc víi anh b¹n c«ngan cã nh÷ng quan ®iÓm tho¶i m¸i. Nguyªn Hång chØyªn t©m h¬n mét chót khi thÊy Hång SÜ kh«ng chó ýtíi anh nhiÒu.

Nguyªn Hång håi Êy còng r¬i vµot©m tr¹ng buån phiÒn. Mét h«m, Bïi Ngäc TÊn®ang ®øng d­íi tÊm b¶ng lín b»ng c¶ bøc t­êng®Ó so vÐ xæ sè th× bÞ Nguyªn Hång b¾t gÆp. NguyªnHång thôi cho Bïi Ngäc TÊn mét qu¶ :

- C¸i th»ng râ ngu. ë ®êi®· ch¸n v¹n ®iÒu thÊt väng mµ mµy cßn bá rahai hµo mua thªm mét c¸i, ®¾t qu¸ !

Bïi Ngäc TÊn ®á mÆt lªn.

Ýt ngµy sau, Bïi Ngäc TÊn b¾tqu¶ tang Nguyªn Hång còng ®ang so vÐ sè, còng tr­ícbøc t­êng Êy. Anh kho¸i l¾m, ®em c©u nãi cña NguyªnHång h«m tr­íc ra ®ay l¹i. Nguyªn Hång lµm bé söngsèt :

- Tao cã nãi thÕ µ ? Kh«ng cãlÏ. ë ®êi toµn lµ thÊt väng, bá ra cã hai hµomua ®­îc c¶ mét c¸i hi väng, rÎ ¬i lµ rÎ !

B©y giê Hång SÜ ®· ë ®©y, bªnc¹nh t«i. Mäi nghi vÊn vÒ anh thÕ lµ ®­îcgi¶i táa.

ThÊy t«i buån buån, Thµnh hái :

- CËu nhËn ra ng­êi Êy µ ?

T«i gËt ®Çu :

- Anh Êy lµ b¹n t«i.

Hång SÜ kh«ng cã con. Vî chånganh ®ãn ®øa ch¸u hä vÒ lµm con nu«i cho vui cöavui nhµ, t×nh c¶nh téi nghiÖp l¾m. B©y giê Hång SÜbÞ giam, kh«ng hiÓu vî con anh xoay xë ra sao ? L¹icßn Bïi Ngäc TÊn n÷a. Hång SÜ bÞ th× Bïi NgäcTÊn còng d¸m bÞ l¾m. T«i biÕt râ Bïi Ngäc TÊn(7). Anh hiÒn lµnh, cã chÝnh trÞ chÝnh emg× ®©u.

Nghe t«i kÓ vÒ Hång SÜ,Thµnh chÐp miÖng :

- B¹n cËu ë c¸i phßng chÕttiÖt Êy lµ khèn n¹n l¾m ®Êy. H«i h¸m, Èm ­ít v«cïng. Cã lÇn t«i bÞ hä nhÐt vµo ®Êy, chÞu kh«ngnæi. Anh nµy ch¾c b­íng, h¶ ?

- Ch¾c vËy.

T«i kÓ cho Thµnh nghe vÒHång SÜ. Gi¶ thö Thµnh lµ chØ ®iÓm, cã b¸o c¸ovíi chÊp ph¸p còng ch¼ng sao.

Trõ t×nh c¶m quý mÕn nhau,Hång SÜ ch¼ng cã liªn quan g× víi t«i trªn bÊt cøph­¬ng diÖn nµo. V¶ l¹i, kÓ chuyÖn Hång SÜt«i còng muèn dÉn Thµnh vµo s©u thªm vô ¸n chóng t«i.BiÕt ®©u sau nµy anh l¹i ch¼ng lµ ng­êi ®­a nh÷ngtin tøc cuèi cïng cña chóng t«i ra ngoµi.

T«i kh«ng biÕt trong lßngThµnh ®ang cã nçi buån. Anh suy luËn : nÕu ng­êita bè trÝ cho t«i ë chung víi anh th× ®iÒu ®ã cãthÓ cã nghÜa lµ vô ¸n cña anh còng kÐo dµi lu«n -ch¼ng ai d¹i g× cho anh ra ®Ó mang theo nh÷ng bÝ mËtvÒ vô ¸n hä ®ang b­ng bÝt.

Phßng giam Hång SÜ liÒn v¸chvíi phßng vÖ sinh, trong ®ã cã chuång xÝ lÉn víibuång t¾m. Nã réng r·i, tiÖn ®­êng ®i lèi l¹i,cho nªn ®¸m qu¶n gi¸o, lÝnh g¸c bªn trong Háa Lß chècchèc l¹i t¹t vµo tiÓu tiÖn ®¹i tiÖn, nh¸tnh¸t l¹i b× bâm t¾m röa, thËm chÝ giÆt giò còng tíi®Êy. Hång SÜ ph¶i sèng trong tiÕng ®ãng cöa, mëcöa, tiÕng c­êi nãi oang oang, tiÕng n­íc xèiµo µo, trong bÇu kh«ng khÝ tanh t­ëi, sòng n­íc suètngµy ®ªm.

T«i kh«ng mõng gÆp Hång SÜ,nh­ng sù cã mÆt cña anh ë ®©y lµm t«i thÊy bít c«®¬n. Ch¾c h¼n ë cöa phßng anh cã c¸i lç ai khoans½n ngã ra ngoµi ®­îc cho nªn lÇn nµo t«i ®i qua HångSÜ còng biÕt. Nghe tiÕng ho lµm hiÖu cña anhmµ Êm lßng.

- CÇn ph¶i gi¶i tho¸t cho anh b¹ncËu ra khái c¸i xµ lim chÕt tiÖt Êy. - Thµnh nãi- N»m ®Êy l©u mÊt søc l¾m.

T«i hiÓu - trong ãc Thµnh ®·n¶y ra mét kÕ.

- §ång ý. Nh­ng ph¶i lµmthÕ nµo ?

- Cã g× khã. Nguyªn t¾c cña C«ngan lµ kh«ng ®Ó cho tï cïng mét vô th«ng cung víinhau...

KÕ Êy ®­îc.

- §Ó nghÜ thªm mét chót xemcã h¹i g× cho anh Êy kh«ng ®·.

- SÏ x¶y ra hai tr­êng hîp : métlµ anh b¹n chóng ta ®­îc chuyÓn ®i n¬i kh¸c, n¬inµo th× n¬i vÉn cø kh¸ h¬n ë ®©y; hai lµ chÝnh chóngta bÞ chuyÓn ®i, trong tr­êng hîp nµy sè phËn anhb¹n kh«ng tèt lªn, mµ chÝnh chóng ta cã thÓ gÆpc¸i tåi h¬n...

- Víi t«i th× ®©u còng vËy,nh­ng v× b¹n t«i mµ anh bÞ ë chç xÊu h¬n t«ikh«ng muèn.

- X×, ®õng nghÜ l«i th«i. CËucho t«i lµ lo¹i ng­êi g× ?

T«i coi anh lµ b¹n, lµ ng­êi anh.T«i c¶m ¬n sè phËn ®· cho t«i gÆp anh ë ®©y. C¸chc­ xö cã nh©n phÈm cña anh lµm t«i c¶m phôc. NÕut«i cã cßn c¶nh gi¸c mét chót th× ®ã lµ do t×nhthÕ. §­îc tin mét con ng­êi lµ mét h¹nh phóc.

Cßn mét ®iÒu lµm t«i ngÇnng¹i : Êy lµ t«i sî Hång SÜ hiÓu lÇm t«i nh¸t gan®· b¸o c¸o víi chÊp ph¸p vÒ viÖc anh ®¸nhtiÕng cho t«i. Mµ sù hiÓu lÇm r»ng t«i ®Çuhµng trong thêi gian mäi ng­êi ®ang bÞ dån Ðp khaicung cã thÓ g©y ra nh÷ng tai h¹i kh«ng thÓ l­êngtr­íc ®­îc.

Nh­ng t«i kh«ng ®µnh lßng kh«ngcøu anh. V¹n nhÊt cã bÞ anh hiÓu lÇm th× còng ®µnhchÞu vËy, sau nµy anh sÏ hiÓu. Anh ®· lµ c«ng an,anh ch¼ng ®Õn nçi non nít ®Ó bÞ bänchÊp ph¸p qua mÆt.

T«i thùc hiÖn kÕ cñaThµnh ngay lÇn ®i cung sau. T«i nghÜ kÕ ho¹ch cñam×nh sÏ chãt lät mµ kh«ng g©y ra sù phiÒn phøcnµo v× gÇn ®©y t«i chØ gÆp Hoµng chø kh«ng gÆp HuúnhNgù. Víi Huúnh Ngù mäi viÖc sÏ phøc t¹p lªnnhiÒu.

T«i quyÕt ®Þnh nãi víi Hoµngvµo lóc y ch¨m chó ®äc b¸o. Bao giê còng vËy, saukhi trao cho t«i mét sè c©u hái ®Ó t«i suy nghÜ,Hoµng vïi ®Çu vµo mÊy tê b¸o anh ta mang theo.

- T«i kh«ng hiÓu sao c¸c anhl¹i b¾t Hång SÜ ? - ®ang viÕt, t«i ngÈng lªn háiHoµng - Hång SÜ lµ ng­êi cña c¸c anh c¬ mµ ?

Hoµng giËt m×nh :

- Hång SÜ nµo ?

- Cßn Hång SÜ nµo n÷a.

Bu«ng tê b¸o, Hoµng ch»m ch»mnh×n t«i.

- Lµm sao anh biÕt Hång SÜ bÞb¾t ?

- Anh Êy ®ang ë cïng mét khu xµlim víi t«i.

- Anh tin ch¾c nh­ thÕ ?

- T«i tin ch¾c.

- T¹i sao ?

- T«i nghe tiÕng ho cña anh Êy.TiÕng ho cña Hång SÜ kh«ng lÉn ®­îc.

Hoµng tñm tØm c­êi. Nh­ métng­êi ViÖt Nam chÝnh cèng, anh ta c­êi trong bÊt cøtr­êng hîp nµo.

- Anh lo¹i trõ mäi kh¶ n¨ngnhÇm ?

- T«i lo¹i trõ.

Hoµng kh«ng nãi g× n÷a. Anh ta®Èy bäc thuèc l¸ sîi vÒ phÝa t«i.

T«i cuèn mét ®iÕu. Tõ khilµm viÖc víi Hoµng, t«i häc ®­îc c¸ch cuènthuèc l¸ cña anh ta - trªn nh÷ng ngãn tay thµnh thôc®iÕu thuèc hiÖn ra trßn trÞa, ngay ng¾n, ®Çub»ng ®Ýt, ®Ýt b»ng ®Çu, nh­ thÓ cuèn b»ng m¸y.Hoµng kh«ng bao giê hót thuèc bao, anh ta chØ cã thuècsîi, mµ lµ lo¹i thuèc vôn phÕ liÖu cña nhµ m¸yb¸n cho c¸n bé vµ d©n nghÌo, kh«ng ph¶i phiÕu, gi¸l¹i rÎ.

- Anh cã ph©n biÖt ®­îctiÕng tªn löa lóc phãng lªn vµ lóc nã næ trªntrêi kh«ng ? - Hoµng hái.

- Còng cßn tïy ta ë c¸ch dµnphãng bao xa vµ tªn löa ®­îc cho næ ë ®é cao nµo, vµcßn tïy ë kho¶ng c¸ch gi÷a lóc nã næ vµ tai m×nh n÷a.- t«i b×nh th¶n tr¶ lêi - T«i cho r»ng t«i ph©nbiÖt ®­îc, mÆc dÇu ch­a bao giê t«i ®Æt ra chom×nh mét c©u hái nh­ thÕ.

Hoµng quay l¹i víi ®Ò tµiHång SÜ vµo cuèi giê lµm viÖc.

Anh ta nãi nÕu t«i muèn b¸oc¸o víi §¶ng vÒ Hång SÜ th× anh ta kh«ng ph¶n®èi. T«i c­êi nh¹t, nãi t«i kh«ng cã tinh thÇn xungphong lËp c«ng. §¸p l¹i, Hoµng lµm thinh.

Kh«ng thÓ nhí ®­îc lµ ngµyh«m ®ã chóng t«i lµm viÖc g×. Nh­ mäi ngµy,Hoµng ®Æt vµi c©u hái vÒ mét nh©n vËt nµo ®ã,nhiÒu ng­êi t«i kh«ng quen, nh­ng cã gÆp, hoÆc cãnghe tiÕng. T«i tr¶ lêi l¨ng nh¨ng, cho cã lÖ,råi viÕt nh÷ng c©u l¨ng nh¨ng nä vµo giÊy,Hoµng ®äc l¹i, t«i ký phÝa d­íi - thÕ lµthµnh b¶n cung.

T«i lÊy lµm l¹ : bän häbµy ra c¸i trß ví vÈn Êy lµm g× ? Cã lÏ hä cãnh÷ng bµi b¶n ®éc ®¸o mµ t«i kh«ng hiÓu. KiÕnthøc cña t«i vÒ nghÒ mËt th¸m qu¸ nghÌo nµn.

Tr­íc khi bÞ b¾t t«i cã ®­îc®äc mét sè håi ký cña nh÷ng ng­êi céng s¶nLiªn X« bÞ b¾t d­íi thêi Sta-lin ®¨ng trong t¹p chÝNovy Mir (ThÕ Giíi Míi) vµ Neva (S«ng Neva). Cung c¸chb¾t ng­êi ë bªn Êy hoµn toµn gièng ë ViÖt Nam.Nh­ng c¸ch hái cung th× kh¸c nhiÒu. Thêi Sta-lin,ng­êi nµo còng bÞ tra tÊn. Cã ng­êi sî qu¸ trong métngµy ®ªm khai ra h¬n mét tr¨m kÎ thï cña nh©n d©n.Kh«ng biÕt cã ph¶i v× ®­îc dïng nhôc h×nh mµ OGPUhoÆc NKGB, hoÆc NGB(8)dùng vô tµi h¬n kh«ng, nh­ng nh÷ng vô lín ®Òu®­îc ®­a ra xÐt xö t¹i tßa ¸n. §iÒu ®¸ng kh©mphôc hÖ thèng trÊn ¸p cña Stalin lµ tr­íc tßahÕt th¶y ng­êi bÞ b¾t oan ®Òu nhËn téi ph¶n§¶ng, lµm tay sai cho ®Õ quèc. D­íi triÒu LªDuÈn, lò c«ng sai ®· vông vÒ l¹i kh«ng ®­îc phÐpdïng nhôc h×nh(9),thµnh thö chñ cña chóng lóng tóng m·i kh«ng biÕtlµm c¸ch nµo nÆn ra c¸i hä muèn.

Ngay ®ªm Êy, Hång SÜ bÞchuyÓn ®i n¬i kh¸c. Chóng t«i nghe tiÕng më cöaphßng anh, tiÕng ng­êi nãi khÏ, giäng giôc gi·,tiÕng dÐp lÑp kÑp trªn sµn xi m¨ng, tiÕng ho khannhiÒu lÇn cña Hång SÜ. T«i hiÓu : anh göi t«ilêi chµo tõ biÖt.

(1) VÒ sau t«i míi biÕt hai«ng kh«ng bÞ b¾t, nh­ng bÞ qu¶n thóc t¹i gia. Ng­êi takh«ng b¾t cã lÏ v× kh«ng muèn vô ¸n thªm Çm Ü v× c¶hai lµ ñy viªn Trung ­¬ng §¶ng.

(2) Khi Ph¹m ViÕt bÞ b¾t , têb¸o mang tªn Hµ Néi Míi.

(3) Nãi xuÊt th©n c«ng n«ng lµ nãitheo c¸ch th­êng bÊy giê, chø giai cÊp c«ng nh©nViÖt Nam vµo thêi kú tr­íc C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m nhábÐ ®Õn nçi hÇu nh­ kh«ng cã mÊy c¸n bé c¸chm¹ng xuÊt th©n tõ giai cÊp c«ng nh©n. §Æc biÖttrong hµng ngò c¸n bé trung cao cÊp l¹i cµng hiÕmh¬n n÷a, phÇn nhiÒu sè c¸n bé nµy thuéc thµnh phÇnd©n nghÌo thµnh thÞ vµ trÝ thøc tiÓu t­ s¶n.

(4) "C©u l¹c bé Pªt«fi"lµ tªn gäi cña tæ chøc nh÷ng nhµ trÝ thøc ®Êutranh cho d©n chñ, chèng l¹i chÕ ®é ®éc tµi cñanhµ n­íc céng s¶n t¹i Hungari vµo gi÷a thËp niªn 50,lÊy tªn nhµ th¬ Sandor Petofi (1823-1856) cña Hungari. Tõ"C©u l¹c bé Pªt«fi" ®· h×nh thµnh mét phongtrµo ®Êu tranh réng lín cña nh©n d©n Hungari v× d©nchñ vµ tù do.

(5) Ph¹m ViÕt chÕt trong tïngµy 31.12.1971.

(6) ChÞ Lan, c¸n bé Ñy ban b¶ovÖ hßa b×nh thÕ giíi cña ViÖt Nam, còng bÞb¾t, nh­ng kh«ng bÞ giam l©u (chÞ chØ bÞ giam hai n¨mr­ìi), sau ®ã ®­îc tha cho vÒ nu«i con.

(7) Bïi Ngäc TÊn bÞ b¾t, bÞgiam h×nh nh­ 5 hoÆc 6 n¨m, nh­ng kh«ng ®­îc §¶ng gépvµo trong ®¸m xÐt l¹i ë Trung ­¬ng. Anh bÞ ®èi xöxÊu h¬n, vî con anh ë nhµ kh«ng ®­îc h­ëng nöal­¬ng nh­ vî con t«i, mµ bÞ c¾t hoµn toµn.

(8) Nh÷ng tªn t¾t cña c¬ quan mËtvô Liªn X« trong thêi kú trÞ v× cña Stalin. Khëi ®Çub»ng c¬ quan Cheka (U?y ban ®Æc biÖt) ®­îc thµnhlËp sau C¸ch m¹ng Th¸ng M­êi, c¸c c¬ quan nµy thùchiÖn viÖc trÊn ¸p "c¸c lùc l­îng ph¶n c¸chm¹ng".

(9) Trong nhµ tï ViÖt Nam kÓtõ C¶i c¸ch ruéng ®Êt viÖc dïng nhôc h×nh bÞnghiªm cÊm. §ã lµ sù thËt. Nghe nãi sau n¨m 1975 ë métsè tr¹i tï miÒn Nam tï nh©n bÞ ph¬i n¾ng, bÞ giamtrong nh÷ng c«ng-te-n¬, bÞ ®¸nh b»ng roi, b»ng gËy.§iÒu nµy t«i kh«ng râ.