TiÕp theo lµ nh÷ng ®ªm kh«ngngñ. C¸i loa c«ng céng, c¸ch chóng t«i kh¸ xa, m¾c trongtr¹i lÝnh g¸c Háa Lß, theo giã ®­a tíi tai chóng t«inh÷ng tin tøc ®øt qu·ng, bËp bâm, lóc ®­îc lóc mÊt,chen lÉn nh÷ng khóc qu©n hµnh hïng tr¸ng. Qua nh÷ng consè kh«ng râ, nh÷ng ®Þa danh lµo phµo, nh­ng cßn cãthÓ ®o¸n ®­îc, chóng t«i hiÓu r»ng ë miÒnNam ®ang x¶y ra nh÷ng trËn ®¸nh lín.

- Cho¶ng nhau to ë miÒn Nam råi! - Thµnh nãi.

- Ch¾c thÕ.

- §ang cßn ngõng b¾n mµ ?

- §iÖu nµy m×nh vi ph¹m tháathuËn ngõng b¾n. - t«i nhËn xÐt - Kh«ng ph¶i Mü.NÕu lµ Mü, ng­êi ta chöi nhiÒu, chø kh«ng h¸tnhiÒu.

- MiÒn Nam thÕ lµ mÊt ®øtc¸i TÕt.

- Cßn ph¶i nãi ! MiÒn B¾ccòng mÊt mét nöa. Cho mÝt-tinh chµo mõng.

N»m cuén trßn trong ch¨n, t«i vÉnthÊy rÐt run. §Ó cã chç ngñ Êm, ng­êi tï xµlim ph¶i lÊy nhiÖt th©n m×nh s­ëi cho c¸i ph¶nxi-m¨ng tr­íc ®·. Ph¶i s­ëi kh¸ l©u nã míi Êm lªn®­îc, mµ còng chØ Êm ®óng bªn d­íi th©n ng­êith«i, hai bªn s­ên vÉn l¹nh nh­ b¨ng.

Kh«ng ngñ ®­îc, Thµnh ngåi dËyhót thuèc lµo. Khãi thuèc t¹o ra ¶o gi¸c nhê nã h¬iÊm kh«ng bay ®i, hoÆc nã ng¨n ®­îc kh«ng khÝ l¹nh tõngoµi vµo.

Háa Lß kh«ng tham gia chiÕntranh. Nã ®øng sang mét bªn, duy tr× sinh ho¹t ®Òu®Æn cña nã, döng d­ng nh­ mét kÎ v« can. Qu¶n gi¸o®ãng cöa më cöa, lÊy ph¹m ®i cung. ChÊp ph¸p tíi giêlµm viÖc la hÐt, cËt vÊn nh­ nh÷ng viªn chøc ®­îctr¶ l­¬ng chØ ®Ó qu¸t n¹t. T«i n»m dµi trªnph¶n, nghÜ vÈn v¬. ChiÕn tranh ®i bªn ngoµi nh÷ngbøc t­êng ®¸ nh­ ng­êi qua ®­êng. Nh÷ng håi cßib¸o ®éng b¸o yªn lµ nh÷ng tin tøc duy nhÊt vÒ métcuéc chiÕn ®ang x¶y ra ë mét n¬i nµo ®ã rÊt xa.

Nh÷ng ý nghÜa lan man dÉn t«it«i nhí tíi cuèn NhËt Ký T©y-Ban-Nha, mét t¸c phÈmrÊt hay cña nhµ viÕt phãng sù Mikhail Koltsov(1). T¸c gi¶ cña nã, nguyªn tæng biªn tËpb¸o Pravda, mét ng­êi céng s¶n, vµo mét ngµy ®Ñp trêibçng nhiªn trë thµnh kÎ thï cña nh©n d©nx«-viÕt. Mét chiÕc xe bÞt bïng ®Õn mang «ng®i vµo ban ®ªm, vµ thÕ lµ con ng­êi tuyÖt vêinä biÕn mÊt. ChØ cßn l¹i cuèn s¸ch, ®øa continh thÇn c«i cót, nh©n chøng cña thêi ®¹i, kûniÖm vÒ ng­êi t¹o ra nã.

Nhí tíi NhËt Ký T©y-Ban-Nha,t«i chît ph¸t hiÖn mét ®iÒu thó vÞ. Th× ratrong c¸i sù cøng ®Çu cña m×nh ®èi víi bän ®éctµi cã c¶ ¶nh h­ëng cña tiÕng thÐt bÊt khuÊt"No passaran(2)"vang väng tõ Madrid xa x¨m.

- Kh«ng biÕt n¨m nay vî conm×nh ë nhµ ¨n TÕt ra sao ? - Thµnh tù hái - Hay lµcã tÝ tiªu chuÈn nµo l¹i göi vµo cho m×nh hÕt ?

T«i nhí hai ®øa con t«i. Chóng¨n TÕt ë nhµ víi bµ néi bµ ngo¹i chø kh«ng ë n¬is¬ t¸n. Vî t«i thÓ nµo còng ®­a c¸c con vÒ.Kh«ng biÕt c¸i sù gi· nhau trong lóc tÕt nhÊtnµy cã ¶nh h­ëng ®Õn mÊy ngµy vui ch¬i cña chóngkh«ng ?

- §· tháa thuËn nghØ TÕt thרn TÕt c¸i ®·, TÕt xong tiÕp tôc ®¸nh nhaucòng ®­îc. Cho nã ®µng hoµng. - t«i lÇu bÇu - TrongchiÕn tranh T©y-ban-nha, anh biÕt kh«ng, qu©n Cénghßa vµ qu©n Ph¸t-xÝt ®¸nh nhau thËm chÝ cßn cã giêgiÊc n÷a k×a(3).

Thµnh g·i sån sét. MÊy h«m nayngµy nµo anh còng truy lïng mét con rÖp t×nh nghi tõmét xµ lim kh¸c bß qua mµ kh«ng t×m ra.

- §¸nh nhau cã giê giÊc lµthÕ nµo ?

- Lµ thÕ nµy : tõ s¸ng símhai bªn n· ®¹n vµo nhau chÝ tö, nh­ng ®Õn ®óngngä lµ ngõng b¾n, lÝnh c¶ bªn nµy lÉn bªn kia bßra khái chiÕn hµo, phñi bôi, råi ®i ®Õn métc¸i qu¸n ¨n n»m gi÷a tuyÕn löa, ¨n tr­a vµ uèngcµ phª víi nhau ...

- L¹i cßn thÕ n÷a ?! PhÞa !

- ThËt mµ. Cã ®iÒu hängåi quay l­ng l¹i víi nhau, kh«ng bªn nµo thÌm nãichuyÖn víi bªn nµo...

T«i kÓ cho Thµnh nghe nh÷ng®o¹n thó vÞ trong "NhËt ký T©y-ban-nha". AnhthÝch nghe t«i kÓ chuyÖn, víi vÎ mÆt nöa tin nöangê. §èi víi anh, nhµ v¨n lµ thø ng­êi chóa bÞachuyÖn, hay th× hay ®Êy, mµ kh«ng tin ®­îc. Víit«i, anh gäi nöa ®ïa nöa thËt :"Nµy, cËu nhµv¨n nãi l¸o, nhµ b¸o nãi thªm ¬i !"

- T«i cã hái mét «ng ng­êi m×nhhåi Êy chiÕn ®Êu ë bªn phe Céng hßa, «ng Êy b¶ochuyÖn cã thËt(4)®Êy, ®óng nh­ thÕ.

- Sao ? CËu b¶o cã c¶ ng­êi m×nhtham gia chiÕn tranh T©y-ban-nha kia µ ?

Thµnh trîn trßn m¾t.

T«i kÓ cho Thµnh nghe vÒ«ng ThäT©y-ban-nha, vÒ nh÷ng Binh ®oµn quèctÕ. Thµnh kho¸i l¾m.

- ¤ng Êy cßn sèng chø ?

- ¤ng Êy cßn kháe. Cã dÞp, t«isÏ giíi thiÖu anh.

- NÕu chóng m×nh kh«ngchÕt tr­íc khi ra khái ®©y.

Thµnh c­êi, c¸i c­êi pha métchót chua ch¸t, mét chót ng¹o nghÔ th­êng cã ë nh÷ngng­êi lÝnh tõng tr¶i.

Tõ xa väng vµo tiÕng mét®oµn xe nÆng nÒ - xe t¨ng hoÆc xe bäc thÐp. CãthÓ c¶m thÊy c¸i ph¶n xi-m¨ng rung lªn nhÌ nhÑ. GÇn®©y, phÝa ®­êng B¹ch Mai, lu«n v¼ng ®Õn tiÕngÇm × cña xe h¹ng nÆng ch¹y vÒ ph­¬ng Nam.

- ¤ng Êy cßn kháe. Cã dÞp, t«isÏ giíi thiÖu anh.

- NÕu chóng m×nh kh«ngchÕt tr­íc khi ra khái ®©y.

Thµnh c­êi, c¸i c­êi pha métchót chua ch¸t, mét chót ng¹o nghÔ th­êng cã ë nh÷ngng­êi lÝnh tõng tr¶i.

Tõ xa väng vµo tiÕng mét®oµn xe nÆng nÒ - xe t¨ng hoÆc xe bäc thÐp. CãthÓ c¶m thÊy c¸i ph¶n xi-m¨ng rung lªn nhÌ nhÑ. GÇn®©y, phÝa ®­êng B¹ch Mai, lu«n v¼ng ®Õn tiÕngÇm × cña xe h¹ng nÆng ch¹y vÒ ph­¬ng Nam.

¤ng Thä T©y-ban-nha sau c¸chm¹ng ch¼ng lµm chøc g× to. Cha t«i khuyªn «ng :

- Mµy ®õng nghe chóng nã xui d¹imµ nhËn chøc nµy chøc nä. N­íc ®éc lËp råi,thÕ lµ h¶ d¹, mµy biÕt nÊu c¬m t©y, lµmnghÒ Êy lµ hay nhÊt, kh«ng ph¶i lo nghÜ.

Cha t«i håi Êy ®ang lµm vôtr­ëng Vô LÔ t©n. ¤ng giíi thiÖu «ng Thä ®ilµm bÕp cho sø qu¸n Cuba.

¤ng Thä T©y-ban-nha th­êng®Õn th¨m cha t«i. T«i nhí cã h«m «ng ®ang ngåiuèng trµ víi cha t«i th× phã thñ t­íng Lª Thanh NghÞ®Õn ch¬i. ¤ng Thä T©y-ban-nha nhÊp nhæm ®ÞnhvÒ. Cha t«i gi÷ l¹i : "Nã lµm quan to kÖ nã,mµy víi nã ®ång chÝ, viÖc g× mµ ng¹i". Nh­mäi kh¸ch kh¸c «ng Lª Thanh NghÞ ®Õn nhµ t«iph¶i b¾t b¶o vÖ ngåi ®îi ngoµi xe, chÝnh «ng còngph¶i tôt giµy, ®i ch©n ®Êt vµo phßng cha t«i mµ ngåitrªn sµn g¹ch men. C¨n phßng nµy cha t«i lau s¹ch sÏ®Ó khi trêi nãng qu¸ th× l¨n ra cho m¸t. ¤ng phãthñ t­íng «m chÇm lÊy «ng bÕp, c¶ ba chuyÖntrß vui vÎ, c­êi vang nhµ. ¤ng Thä T©y-ban-nha hønglªn ch¹y xuèng bÕp tù tay nÊu mãn ra-gu cho c¶ bacïng ¨n.

¤ng Thä T©y-ban-nha cã cho t«ibiÕt mét chi tiÕt thó vÞ mµ nh÷ng nhµ nghiªncøu ®êi ho¹t ®éng cña «ng Hå ChÝ Minh ch¾c còng muènbiÕt : trong «ng Hå ChÝ Minh con ng­êi quèc tÕvµ con ng­êi quèc gia con ng­êi nµo m¹nh h¬n ? Håi phex· héi chñ nghÜa c­êng thÞnh, ng­êi ta ra søc chøngminh «ng Hå theo chñ nghÜa quèc tÕ. Sau nµy ng­êi tal¹i ra søc chøng minh «ng Hå lµ ng­êi quèc gia. Cho nªnlêi chøng cña «ng Thä T©y-ban-nha cã ý nghÜal¾m. Theo «ng Thä kÓ l¹i th× khi biÕt cãng­êi ViÖt Nam chiÕn ®Êu trong Binh ®oµn quèctÕ, «ng Hå nãi :"Râ viÖc nhµ th× nh¸cviÖc chó b¸c th× siªng".

N¨m 1964, hoÆc 1965 t«i kh«ng nhírâ, «ng Thä T©y-ban-nha ®· th«i nÊu bÕp cho c¸csø qu¸n, ®ang lµm g¸c kho cho Liªn hîp dÖt Nam §Þnhth× ®­îc tæng thèng Nam T­ Iosif Broz Tito(5) mêi sang Belgrad dù cuéc häp mÆt c¸ccùu chiÕn binh Binh ®oµn quèc tÕ. NhËn ®­îcgiÊy triÖu tËp cña Ban tæ chøc Trung ­¬ng «ng dÆnvî :"§· nhiÒu n¨m Trung ­¬ng kh«ng nh¾c g×tíi t«i, nay l¹i cã giÊy gäi, lµnh th× Ýt d÷ th×nhiÒu, nÕu t«i kh«ng vÒ th×

bµ r¸ng nu«i con, ®õng ngheng­êi ta nãi nµy nãi nä mµ hiÓu lÇm. T«i kh«ngchèng c¸ch m¹ng, kh«ng ph¶i tê-rèt-kÝt, kh«ng ph¶i AB(6) g× r¸o. T«i sèng trong s¹ch, chÕtcòng trong s¹ch". Lª §øc Thä tiÕp «ng, c¨ndÆn tr­íc khi lªn ®­êng :"Sang bªn Êy anh kh«ng®­îc ph¸t biÓu chÝnh trÞ. C©m nh­ hÕn, nghech­a ? ¡n nãi l¨ng nh¨ng th× coi chõng !". ¤ngtrë vÒ, t«i hái «ng chuyÖn Nam T­, «ng c­êihiÒn lµnh :"Cã chuyÖn qu¸i g× mµ kÓ !Tao sang bªn Êy lµm ®óng nh­ Lª §øc Thä ralÖnh, ai nãi g× tao còng chØ nhe r¨ng ra c­êi. Míil¹i, cã ai nãi chÝnh trÞ chÝnh em g× ®©u. B¹n bÌ l©ungµy gÆp l¹i, ca h¸t Çm Çm, uèng r­îu lu bï, saykh­ít. Vui l¾m !"

- ThÕ «ng nhµ b¸o Liªn X«vÒ sau bÞ giÕt µ ?- Thµnh hái.

- Ng­êi ta kh«ng nãi râ. ¤ng tabÞ b¾t mang ®i råi chÕt trong tï. Mµ kh«ng ph¶i chØcã «ng ta. NhiÒu ng­êi nhµ v¨n nhµ th¬ bÞ giÕttrong thêi kú ®ã(7).

- Téi nghiÖp !

Thµnh nghe chuyÖn, ngåi nh­t­îng, t­ lù ®Æt tay lªn c¸i cïm, vuèt ve nã métl¸t, råi quay mÆt vµo t­êng lµm thªm mét ®iÕuthuèc lµo ngoµi kÕ ho¹ch.

T«i ®· kÓ vÒ c¸i cïmtrong xµ lim. Cña ®¸ng téi, c¸i cïm ë chç chóngt«i chØ hiÖn diÖn nh­ mét vËt trang trÝ néithÊt. Ýt khi nã ®­îc dïng ®Õn, trõ ra trong c¸cxµ lim tö h×nh.

Tï tö h×nh chØ ®­îc th¸o cïmvµi lÇn trong mét ngµy - mét lÇn lµm vÖ sinh th©nthÓ buæi s¸ng, hai lÇn kh¸c cho ra lÊy c¬m, tr¶ b¸trÕch. Cã ng­êi kh«ng ®­îc th¸o, nhµ bÕp ph¶imang c¬m vµo tËn n¬i. Khi bÞ cïm ng­êi tï chØ cã métt­ thÕ n»m, hai ch©n bÞ kÑp chÆt. TiÓu tiÖn,®¹i tiÖn ®Òu ë trong t­ thÕ ®ã.

Thµnh cã bÞ cïm lÇn nµo kh«ngt«i kh«ng râ, anh kh«ng kÓ. Thµnh nãi nh÷ng ng­êito bÐo vµo tï khæ h¬n nh÷ng ng­êi gµy cßm nhiÒu.Tr­íc hÕt lµ ®ãi, ng­êi bÐo ®ãi h¬n ng­êi gµy.Thø hai, cïm chØ cã mét cì, ch©n to qu¸ th­êng bÞnghÏn m¸u, sinh ho¹i th­, dÔ bÞ c­a. T«i ®å r»ng anh®· ®­îc nÕm thö.

Trong håi ký cña nh÷ng ng­êibÞ xö trÝ oan thêi Stalin kh«ng thÊy nãi tíi thø nµy.XiÒng th× cã. M×nh mµ bÞ cïm th× kh«ng biÕt sÏgi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®¹i tiÓu tiÖn ra sao®©y, t«i vÈn v¬ nghÜ ? Sau nµy, bÞ cïm råi, cã kinhnghiÖm råi, t«i míi thÊy Thµnh nãi tíi c¸i ch©n lµ®óng. Cæ ch©n mµ to th× khèn n¹n l¾m, chø chuyÖn®¹i tiÓu tiÖn khã kh¨n lµ c¸i kh«ng ®¸ngkÓ.

M·i tíi mång bèn TÕt, t«imíi ®­îc Huúnh Ngù gäi ®i cung.

- MÊy b÷a rÇy anh cã biÕt cãchuyÖn g× ®ang x¶y ra kh«ng ? - Huúnh Ngù vui vήãn t«i b»ng c©u hái.

- Kh«ng. Trong xµ lim kÝn nh­ b­nglµm sao biÕt ®­îc viÖc ë bªn ngoµi.

Huúnh Ngù nghi ngê nh×n t«i :

- T­ëng c¸c anh ë tráng cã ngheloa ®Êy chí ?

T«i nãi trong xµ lim t«i cã nghethÊy tiÕng loa nh­ng kh«ng râ nã nãi c¸i g×.

Y qu¼ng lªn bµn cho t«i mÊy têNh©n d©n, trang nhÊt nµo còng ®á lße nh÷ng hµng tÝtlín.Nh÷ng tê b¸o nhµu n¸t, chøng tá chóng ®· qua taynhiÒu ng­êi. T«i vå lÊy, ®äc ngÊu nghiÕn.

Mäi chuyÖn x¶y ra ëmiÒn Nam ®óng nh­ t«i vµ Thµnh h×nh dung. MÆt trËnd©n téc gi¶i phãng miÒn Nam ViÖt Nam, mµ mét®øa trÎ còng hiÓu do miÒn B¾c dùng nªn, vu cho®èi ph­¬ng vi ph¹m tháa thuËn ng­ng b¾n nh©n dÞpTÕt Nguyªn ®¸n ®Ó lµm mét vi ph¹m lín h¬n -më mét cuéc tæng tiÕn c«ng trªn toµn câi. Nh÷ng mütõ bãng lén, táa s¸ng, ån µo, trµn ngËp tõ bµi x·luËn kªu gäi thõa th¾ng x«ng lªn cho tíi nh÷ng hµngtin giê chãt.

- Anh nghÜ ra r¨ng, §¶ng ta l·nh®¹o tuyÖt vêi chí ? - Huúnh Ngù nheo m¾t nh×n t«i,mÆt ngêi ngêi phÊn khÝch - Nãi ®Ó anh hay, cø ®µnµy chØ trong vµi ngµy n÷a lµ ta nuèt tÊt, nuèt tÊt.MiÒn Nam sÏ ®­îc hoµn toµn gi¶i phãng.- T«i rÊtvui mõng...- t«i nãi.

- Anh vui lµ ®óng. - Huúnh Ngùnãi - Ch¼ng lÏ anh l¹i buån ? Nh­ng tui muèn hái nhËn®Þnh cña anh k×a ?

T«i nhón vai.

Huúnh Ngù ghÐt t«i nhón vai l¾m,y ®· l­u ý t«i vµi lÇn, nh­ng t«i bá ngoµi tai.T«i ®· ë tuæi kh«ng cÇn ®Õn vó em. Huúnh Ngù coinhón vai chØ cã mét ý khinh bØ.

- Nh÷ng chuyÖn lín thÕ nµynhËn ®Þnh cña t«i pháng cã nghÜa g× ? - t«i thê ¬nãi - Ch¼ng cã ý nghÜa g× hÕt.

- Nh­ng chõ anh tin ë tµi l·nh®¹o cña §¶ng råi chí ?

- T¹i sao l¹i cø ph¶i hái ®i háil¹i t«i chuyÖn ®ã ? Tin hay kh«ng tin lµ chuyÖnkh¸c, kh«ng ph¶i chuyÖn nhËn ®Þnh mét hiÖnt­îng hay mét sù kiÖn cô thÓ.

Huúnh Ngù c­êi khôc khôc.

- VËy mµ th»ng Hoµng Minh ChÝnhl¹i kh«ng tin ®ã. Tui võa lµm viÖc víi h¾n ta xong,®iªn c¶ ruét. V× vËy t«i míi hái anh coi anh nghÜ cãgièng h¾n kh«ng.

- Anh ChÝnh tin c¸i g× hay kh«ngtin c¸i g× lµ chuyÖn riªng cña anh Êy, t«i kh«ngquan t©m.

Huúnh Ngù mêi t«i uèng trµ. §ãgãi trµ TÕt cña Ban Tæ chøc Trung ¦¬ng cho t«i mµ ygi÷ l¹i.

- Nãi ®Ó anh hay: ®îttiÕn c«ng vµ næi dËy lÇn nµy, vÒ thùc chÊt, lµtæng khëi nghÜa, cßn ®èi víi cuéc chiÕn tranh chèngMü lµ tæng ph¶n c«ng. Anh ®äc l¹i th¬ chóc TÕtcña B¸c ®i. §ã ! B¸c thiÖt vÜ ®¹i ! B¸c tÝnhtr­íc tÊt c¶, thÊy tr­íc tÊt c¶. Xu©n nµy râ rµngh¬n h¼n mÊy xu©n qua...§óng vËy kh«ng nµo ? §óng qu¸®i chí. TiÕn lªn, toµn th¾ng ¾t vÒ ta ! B¸c ®·lÖnh th× toµn qu©n, toµn d©n cø viÖc thi hµnh.B¸c ®óng lµ th¸nh, th¸nh sèng. MÊy th»ng tæng thèngMü chØ ®¸ng mót cu cho B¸c(8) th«i. Anh cã thÊy th»ng ChÝnh h¾n dètkh«ng ? Th¾ng ®Õn nh­ vËy mµ h¾n cßn nãi lµ ®¸nhsím, ®¸nh b©y chõ khi chuÈn bÞ ch­a tèt, ch­a héi ®ñc¸c ®iÒu kiÖn ®Ó giµnh toµn th¾ng, lµ manh®éng, lµ mÊt hÕt c¬ së g©y dùng bao nhiªu l©u míicã trong ®Þch hËu... Thèi, thèi l¾m !

Th× ra lµ thÕ !

T«i còng nghÜ nh­ Hoµng MinhChÝnh. C¸c ®iÒu kiÖn bªn trong vµ bªn ngoµi®Òu ch­a ®ñ chÝn muåi, theo chç chóng t«ibiÕt. Mµ chóng t«i biÕt kh«ng ®Õn nçitåi. Quan t©m tíi diÔn biÕn cña cuéc chiÕn,chóng t«i tiÕp xóc víi kh¸ nhiÒu nguån tµiliÖu, víi nhiÒu ng­êi cã tr¸ch nhiÖm ëmiÒn B¾c còng nh­ nh÷ng ng­êi tõ trong Nam ra.

Kh«ng râ chñ tÞch Hå ChÝ Minh cãbao nhiªu phÇn quyÕt ®Þnh trong cuéc chiÕn ®­îcHuúnh Ngù gäi lµ tæng ph¶n c«ng ? Vµ lÇn nµy «ngcã ®­îc tham chiÕn víi t­ c¸ch bé ãc s¸ng suètcña c¸ch m¹ng ViÖt Nam kh«ng ?

Ai còng biÕt vai trß quyÕt®Þnh trong v¸n bµi nµy lµ sù n«n nãng cña c¸ nh©n LªDuÈn muèn gi¶i phãng thËt nhanh vïng ®Êt mµ tr­íc 1954Lª DuÈn l·nh ®¹o, gi¶i phãng b»ng bÊt cø gi¸ nµo, dïcã ph¶i ®èt s¹ch rÆng Tr­êng S¬n, nh­ chÝnh «ng tatuyªn bè. Nh­ng nãi víi Huúnh Ngù lµm g× ? Nãi víi y,nh­ c¸c cô vÝ, v¹ch ®Çu gèi ra mµ nãi cßn h¬n !

Nh­ng Huúnh Ngù kh«ng dÔ dµngbu«ng tha. Trong sù hái cung y rÊt dai hoi. Y mµ ®· ®Ætra c©u hái th× y ®ßi b»ng ®­îc c©u tr¶ lêi.

- T«i nghÜ kh¸c. - ®µnh tr¶ lêicho qua chuyÖn - T«i nghÜ ®óng nh­ c¸ch dïng tõ cñaTrung ¦¬ng trong c¸c bµi b¸o võa ®äc. §ã lµ mét®ît tæng tiÕn c«ng vµ næi dËy, kh«ng h¬n, còngkh«ng kÐm.

- NghÜa lµ lµm sao ?

- NghÜa lµ nÕu ®óng lµ tængkhëi nghÜa vµ tæng ph¶n c«ng(9)th× §¶ng ®· nãi tæng khëi nghÜa, tængph¶n c«ng, hµ tÊt ph¶i nãi tæng tiÕn c«ng vµ næidËy.

Huúnh Ngù nãng mÆt :

- Tui nãi råi : thùc chÊt ®ã lµtæng ph¶n c«ng ! Lò c¸c anh ®óng lµ mét giuéc víi nhauhÕt träi. §¶ng nãi vËy ph¶i tin vËy chí. Kh«ngph¶i vËy §¶ng nãi vËy mÇn chi ?

- T«i ®ang ë ®©y. B¸c th«ngc¶m. T«i kh«ng cã nguån tin nµo kh¸c. T«i còng kh«ng®­îc nghe §¶ng chÝnh thøc tuyªn bè. Cßn vÒchuyÖn phæ biÕn miÖng t«i ®· cã chót Ýtkinh nghiÖm. Tr­íc hÕt, cÇn ph¶i coi l¹i xem cÊpphæ biÕn cho m×nh lµ ai ? §¶ng ñy ? §¶ng ®oµn bé? §¶ng ®oµn c¸c c¬ quan Trung ¦¬ng ? Hay lµ Tuyªn gi¸oTrung ¦¬ng ? T«i biÕt cã nh÷ng vô ng­êi nµy ng­êikh¸c nh©n danh Trung ¦¬ng nãi viÖc nµy viÖcnä, råi sau Trung ¦¬ng l¹i ph¶i c¶i chÝnh, nãikh«ng ph¶i quan ®iÓm cña §¶ng nh­ thÕ ®©u.Thµnh thö tèt nhÊt lµ cø tin b¸o Nh©n d©n. Nã míi lµc¬ quan ng«n luËn chÝnh thøc cña §¶ng.

C©u nãi ¸m chØ y ch¶ lµ c¸i g×lµm Huúnh Ngù tøc giËn :

- Anh cho r»ng tui phæ biÕn choanh sai ?

- Kh«ng ph¶i thÕ. T«i chØmuèn nãi ta nªn tin b¸o Nh©n d©n th× h¬n th«i. Cßnng­êi nµo kh«ng tin b¸o Nh©n d©n lµ tïy.

- Tui kh«ng nãi kh«ng nªn tin b¸o§¶ng.

- T«i còng kh«ng nãi b¸c cãý Êy.

- Hõ, khi c¸c anh kh«ng tin th×c¸c anh ®ñ miÖng l­ìi ngôy biÖn ®Ó che®Ëy sù thiÕu lßng tin. T¹i sao anh kh«ng d¸m nãihuþch toÑt ra nh­ th»ng ChÝnh, cã ph¶i h¬n kh«ng ?

- Th× t«i nãi huþch toÑt ra®Êy th«i, t«i cã quanh co ®©u. §©y nµy, tr­íc mÆtt«i lµ quan ®iÓm cña §¶ng ®­îc in ra rµnh rµnhb»ng giÊy tr¾ng mùc ®en, b¸c khuyªn t«i tin quan®iÓm nµy h¬n hay tin t«i quan ®iÓm ®­îc phæbiÕn b»ng miÖng h¬n ? Xin lçi, kh«ng ph¶i t«ikh«ng tin b¸c. Nh­ng b¸c còng chØ ®­îc nghe phæbiÕn th«i, cÊp nµo phæ biÕn t«i kh«ng râ.

- Cã nghÜa anh kh«ng tin nh÷ng®iÒu tui nãi lµ quan ®iÓm cña §¶ng ?

T«i thë dµi.

- T«i nh¾c l¹i : t«i kh«ng nãinh­ vËy. Ta gi¶ thö thÕ nµy : §¶ng kh«n, chø §¶ngkh«ng d¹i, trªn b¸o chÝ chÝnh thøc §¶ng chØ nãi tængtiÕn c«ng vµ næi dËy th«i, cßn c¸i g× kh¸c th× chong­êi ®i phæ biÕn miÖng. Råi ra, nÕu toµnth¾ng §¶ng sÏ b¶o : ®ã lµ tæng ph¶n c«ng, §¶ng ®·nãi råi, cßn nÕu kh«ng th¾ng ®­îc nh­ ý muènth× §¶ng b¶o : ®ã chØ lµ mét ®ît tæng tiÕn c«ngvµ næi dËy th«i, b¸o §¶ng ®· viÕt râ rµnh rµnh.§· gäi lµ mét ®ît tæng tiÕn c«ng vµ næi dËycã nghÜa lµ sau ®ît nµy cßn cã ®ît kh¸c n÷a...

Huúnh Ngù nÝn lÆng. MÆt y ®Çnra. Y chît thÊy trong c©u nãi cña t«i cã c¸i lý mµy ch­a nghÜ tíi. H¼n y nghÜ c¸i lý ®ã cã thÓ®óng, cho nªn y kh«ng gÇm thÐt víi t«i nh­ th­ênglÖ, mµ chØ hÇm hõ:

- Giái, anh giái. Chóng ta cßn cãdÞp quay trë l¹i vÊn ®Ò nµy. Råi anh sÏ thÊy sùviÖc diÔn biÕn ra sao, c¸c anh ®óng hay lµ t«i®óng ?

DiÔn biÕn cña sù viÖcchøng tá Huúnh Ngù sai.

T«i kh«ng nãi §¶ng sai, bëi v×t«i kh«ng râ nh÷ng nhµ l·nh ®¹o håi Êy tÝnh to¸nthÕ nµo ? Ng­êi ta chØ sai so víi dù tÝnh, chøkh«ng thÓ sai chung chung. NÕu hä tÝnh lµm métcuéc tæng diÔn tËp th× sao ? Hä dù ®Þnh tr¶ gi¸nµo cho nã.

Nh÷ng ng­êi b¹n t«i chiÕn®Êu trong Nam kÓ thêi kú MËu Th©n th­¬ng vongnhiÒu l¾m, c¬ së hËu ®Þch vì tõng m¶ng lín, cãn¬i vì hÕt, sau nµy ph¶i mÊt rÊt nhiÒu thêi gianvµ c«ng søc míi x©y dùng l¹i ®­îc. Nh­ng hä còngkh«ng thÓ biÕt ®Ých x¸c sù thiÖt h¹i trongcuéc phiªu l­u nµy lµ bao nhiªu. §©y lµ ®Ò tµicÊm kþ, c¸c nhµ nghiªn cøu qu©n sù còng kh«ng®­îc biÕt, nãi g× ®Õn b¸o chÝ.

V¶ l¹i, cuéc tæng tiÕn c«ngvµ næi dËy MËu Th©n kÐo dµi tíi gi÷a n¨m, tæn thÊtnhiÒu thËt, nh­ng c¸i ®¹t ®­îc còng rÊt lín -®ã lµ th¾ng lîi vang déi trªn mÆt ngo¹i giao vµ sùhñy ho¹i vÒ c¨n b¶n ý chÝ chiÕn ®Êu cña®èi ph­¬ng. N­íc Mü bÞ ph©n hãa. D©n Mü ph¶n ®èicuéc chiÕn tranh ®· kÐo qu¸ dµi, l¹i ch¼ng ph¶i lµcuéc chiÕn tranh nhÊt thiÕt ph¶i tiÕn hµnh v×quyÒn lîi n­íc Mü.

VÊn ®Ò vÉn lµ so s¸nh c¸i®­îc víi c¸i mÊt.

- Anh ®­îc nghØ TÕt mÊy b÷an÷a. Sau ®ã ta l¹i tiÕp tôc lµm viÖc.

Huúnh Ngù nãi nh­ thÓ chóngt«i ®ang ë trong mét c«ng së chø kh«ng ph¶i trong HáaLß.

MÊy ngµy TÕt trêi rÐtngät. T«i lo l¾ng cho cha t«i. ¤ng kh«ng chÞu ®­îcl¹nh. Nh÷ng ngµy trë trêi cha t«i th­êng lªn c¬n ®augan. Huúnh Ngù th«ng b¸o : søc kháe cña cha t«i b×nhth­êng, bÖnh gan cña «ng ®ì nhiÒu. Trong ni, ynh¾c l¹i, cha t«i vÉn ®­îc h­ëng chÕ ®é s¨n sãcy tÕ nh­ khi ë ngo¶i, t«i cã thÓ yªn t©m.

T«i thõa biÕt, nÕu cha t«icã lªn c¬n bÖnh nÆng th× «ng còng ch¼ng ®­îc®­a ®i bÖnh viÖn ®©u. Ng­êi ta sÏ giao «ng chotªn y sÜ ®Æc tr¸ch chóng t«i. §ã lµ mét con ng­êiv¹m vì, thÊp, d¸ng ®i nÆng nÒ, víi cÆp m¾t v« hånd­íi vÇng tr¸n ng¾n. Y kh«ng thÝch hîp víi bÊt cø béquÇn ¸o nµo. Mäi thø trªn ng­êi y ®Òu gièng®å ®i m­în. Y kh«ng tèt còng ch¼ng xÊu, kh«ng ¸ccòng ch¼ng hiÒn, c©m lÆng mét n« lÖ bÈm sinh, ra®êi ®Ó chÞu sù sai khiÕn cña ai ®ã, bÊtkÓ lµ ai, miÔn ng­êi ®ã tr¶ c«ng y, nu«i y. ThØnhtho¶ng y xuÊt hiÖn, kiªm lu«n c«ng viÖc qu¶ngi¸o, ®­a t«i ®i cung, thay cho H¸ch hoÆc Sø gi¶ hßab×nh. Thuèc cña y vÎn vÑn chØ cã ¸t-bi-lin (aspirine),hoÆc ga-li-®¨ng (ganidan), theo c¸ch gäi cña y,®Ó ch÷a ®éc cã hai bÖnh mµ y biÕt : nhøc®Çu vµ ®au bông.

ThØnh tho¶ng t«i còng xin y thuècngñ. Y cho lu«n, kh«ng cÇn hái han dµi dßng :

- Nµy, mª-b«-ba-m¸t ®©y ! Tèimét viªn. Khã ngñ qu¸ th× hai.

ThÊy y dÔ, t«i xin c¶ thuèc ®aubông nhøc ®Çu. T«i ph¶i viÖn trî cho mÊy xµ limbªn c¹nh. Tï xµ lim èm, xin thuèc rÊt khã. Qu¶n gi¸okhe kh¾t ®· ®µnh, nh­ng cã lÏ cßn cã c¶ nguyªn nh©nthiÕu thuèc n÷a. Thµnh khuyªn t«i ph¶i xin ®Ócã mét Ýt thuèc dù tr÷, nh©n lóc cßn xin ®­îc. ªViÖt Nam ch¼ng cã g× æn ®Þnh, ch¼ng cã g× l©udµi, con ng­êi nay ë ®©y mai ®· ë n¬i kh¸c, nay lµmc«ng t¸c nµy mai ®· chuyÓn c«ng t¸c kh¸c. BiÕt®©u m×nh ch¼ng gÆp mét tªn y sÜ khã chÞu h¬n.

ý nghÜ tù s¸t thØnh tho¶ng vÉntrë l¹i. T«i quyÕt kh«ng chÞu ®Ó cho bän®éc tµi muèn hµnh t«i thÕ nµo th× hµnh. C¸ichÕt b»ng thuèc ngñ lµ c¸i chÕt dÔ chÞu. Nhêtrong y b¹ cña t«i tr­íc ®©y y sÜ vÉn th­êng chothuèc ngñ, nªn viªn y sÜ nhµ tï còng kh«ng tá ra khekh¾t khi t«i ®Ò nghÞ. Gãi thuèc ngñ tÝch cãp®­îc ®Ó ë ®Çu gi­êng, thØnh tho¶ng t«i l¹i giëra ®Õm l¹i. Thµnh nh×n thÊy, kh«ng nãi g×.

Tõ ngµy vµo Háa Lß t«i ngñ dÔvµ ngñ nhiÒu l¾m. T«i cho r»ng ®ã lµ giÊc ngñ bïcho thêi gian lµm viÖc c¨ng th¼ng tr­íc ®ã. Méth«m Hoµng b¶o t«i :

- Nµy anh Hiªn, ®©y lµ n¬i ®Êutranh t­ t­ëng chø kh«ng ph¶i n¬i ®Ó ngñ ®©u nhÐ!

Th× ra trong xµ lim mäi ®éngth¸i nhá nhÊt cña t«i ®Òu ®­îc qu¶n gi¸o b¸oc¸o cho chÊp ph¸p.

- Trong lßng thanh th¶n th× ngñdÔ. - t«i nãi - T«i ch¼ng cã ®iÒu g× ph¶i suynghÜ. Còng ch¼ng lµm ®iÒu g× ®Ó ®Õnnçi ph¶i xÊu hæ, kh«ng bÞ l­¬ng t©m c¾n røt.

PhÊn khëi tr­íc th¾ng lîi vangdéi ë miÒn Nam, c­êng ®é lµm viÖc cña c¸cchÊp ph¸p t¨ng vät. Huúnh Ngù tho¸ng hiÖn,tho¸ng mÊt, bá mÆc t«i cho lò ®µn em - ch¾c h¼n y bËnlµm viÖc víi nhiÒu phßng cïng mét lóc. Hoµngcòng biÕn ®©u mÊt. Lµm viÖc víi t«i lµ mét taynon choÑt, ®ang thêi kú tËp sù. Y kh«ng hái t«i, mµchØ ®äc c¸c c©u hái cña Huúnh Ngù ra cho t«i. T«icÆm côi viÕt. Y ngåi bªn canh chõng, nh­ phçng.

Thµnh ch¨m chó nghe t«i kÓvÒ nh÷ng c©u hái qu¸i dÞ cña bän chÊp ph¸pch¼ng hiÓu tõ ®©u mµ cã, do ai khai ra cho t«i, råic­êi h× h× :

- Trß trÎ con Êy mµ ! Bµi b¶ncña hä chØ cã t­ng nÊy th«i : b¾t nän lµ mét,hï däa lµ hai. M×nh cøng th× hä hÕt vë.Nh­ng thÕ mµ l¾m lóc còng ®au ®Çu ra phÕt. GÆpph¶i anh non gan, t­ëng mäi ng­êi khai c¶, phun phÌphÌ, th× m×nh chèng ®ì còng mÖt. Hä chØ cÇntãm ®­îc lêi khai cña mét hoÆc hai anh, dïng nã moitiÕp hÕt ng­êi nä tíi ng­êi kia, cho tíi khitÊt c¶ kh«ng chÞu næi n÷a, nhËn téi hÕt, lµ xong...HiÓu ra th× ®· muén.

Nô c­êi cña anh tr«ng cay ®¾ngl¾m. Nã dÝnh chÆt vµo mÆt anh, kh«ng cã c¸ch gì ra.Thµ ®õng c­êi cßn h¬n.

- M×nh lÊy lµm l¹ : §¶ng nãic¸ch m¹ng nh»m x©y dùng mét x· héi trong ®ã ng­êivíi ng­êi lµ anh em, thÕ mµ trªn thùc tÕ chØthÊy §¶ng ch¨m d¹y o¸n thï, c¨m ghÐt chø kh«ng thÊyd¹y yªu th­¬ng, lµ lµm sao ? Cø nh×n mét c¸i Háa Lßnµy ®ñ thÊy. Th»ng c«ng d©n bÞ b¾t, ch­a biÕt Êtgi¸p ra sao, c¸n bé ®· kh¨ng kh¨ng b¾t nã nhËn téic¸i ®·. Nhì oan ng­êi ta th× sao ? C¸i sai, c¸i tåitÖ tõ ®ã mµ ra. Lµm cho lßng d¹ con ng­êi thµnh rac»n cçi, hËn thï nh­ thÕ lµ lçi ë ai ? B¸c®©u cã d¹y c¸n bé nh­ vËy !

N¨m 1946 khi ®Õn th¨m líp c¸nbé b×nh d©n häc vô ®Çu tiªn do nhãm «ng NguyÔnH÷u §ang tæ chøc, «ng Hå chØ trÝch nh÷ng ng­êiviÕt s¸ch vì lßng trong ®ã cã c©u mÉu "Nã ëtï" ®Ó d¹y ghÐp vÇn cã nguyªn ©m u :"C¸c®ång chÝ kh«ng cßn thÝ dô nµo hay h¬n sao mµ dïng c¸ithÝ dô ¸c thÕ ? Lµm h¹i ®Çu ãc trÎ con. Xin t×mc©u kh¸c". MÑ t«i ®i dù líp huÊn luyÖn nµy.Bµ th­êng kÓ c©u chuyÖn trªn cho mäi ng­êinghe nh­ mét thÝ dô vÒ lßng nh©n ¸i c¸ch m¹ng.Trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, «ng Hå gÆp mét tï binhco ro trong c¸i rÐt c¾t da cña rõng ViÖt B¾c. ¤ngcëi tÊm ¸o trÊn thñ cña «ng cho anh ta, vµ c©uchuyÖn lan truyÒn trong tï binh nh­ mét huyÒntho¹i.

Nh­ng t«i cßn biÕt mét B¸cHå kh¸c. Mïa hÌ n¨m 1950, ®ang ë Th¸i Nguyªn, t«i nhËn®­îc th­ cha t«i gäi t«i tíi ATK(10). T«i tíi ®óng lóc ®­îc dù lÔ mõnglôc tuÇn ®¹i kh¸nh(11)cña B¸c.

Trong bé quÇn ¸o ta b»ng lôa n©u,«ng Hå ngåi sau c¸i bµn tre ghÐp, trªn cã mÊy tê b¸otiÕng Ph¸p. Trong ng«i nhµ v¸ch nøa lîp cä ëTh¸c DÉng, tæng hµnh dinh c¸c lùc l­îng kh¸ngchiÕn, «ng gièng mét l·o nho tiªn phong ®¹o cèt,mét nhµ th¬, mét bËc hiÒn triÕt ph­¬ng §«ngh¬n lµ mét thñ lÜnh nghÜa qu©n, vÞ thèng so¸i cñac¸ch m¹ng. T«i b­íc vµo, ®øng nghiªm, ®­a tay chÊmvµnh mò l¸. ¤ng hiÒn tõ ra hiÖu cho t«i ngåixuèng bªn c¹nh :

- Chµ, th»ng nhá vËn b¶nh h¶ ?Bé ®éi giê quÇn ¸o ®Ñp ®Êy chí ! - «ng nãi víi chat«i - Míi ®­îc ph¸t, h¶ ?

Giäng «ng ©m vang, Êm ¸p, métgiäng nãi pha trén ©m s¾c NghÖ An víi nhiÒuvïng kh¸c cña ®Êt n­íc, cña riªng «ng, rÊt ®ÆcbiÖt, rÊt dÔ th­¬ng, kh«ng gièng giäng nµokh¸c. Cã ®iÒu h¬i thë cña «ng rÊt h«i. T«i nghÜtíi bÖnh lao phæi mµ «ng m¾c tõ khi vÒ n­íc.BÖnh cã vÎ kh«ng ®ì. T«i xãt «ng, lßng t«i trµnngËp niÒm kÝnh träng ®øc hy sinh v× sùnghiÖp c¸ch m¹ng cña «ng.

T«i lÔ phÐp th­a víi «ng r»ngbé ®éi b©y giê th­êng ®­îc ph¸t mçi n¨m hai bé,nh­ng quÇn ¸o kh«ng ®ång nhÊt : bé ®éi khu 3 mÆc v¶ikh¸c bé ®éi ViÖt B¾c, bé ®éi khu 4 mÆc kh¸ckiÓu bé ®éi khu 5. BÒn nhÊt lµ quÇn ¸o cña bé®éi khu 5, ®­îc may b»ng v¶i xi-ta dµy dÆn, mµu x¸mtro chø kh«ng ph¶i mµu kaki.

- ThÕ nµy tèt råi. N­íc tacßn thiÕu thèn, ch¸u ¹, ch­a cã quÇn ¸o cïng métkiÓu cho c¸c ch¸u...

- Th­a B¸c, chóng ch¸u còng kh«ngkªu ca. §­îc thÕ nµy ®· tèt qu¸ !

¤ng ®­a bµn tay gµy guéc m©n mªchÊt v¶i trªn bé quÇn ¸o t«i mÆc, vÎ hµi lßng. §ãlµ qu©n phôc míi cña bé ®éi Liªn khu 3.

Kh«ng bao l©u sau «ng ra lÖnhxö tö TrÇn Dô Ch©u, ®¹i t¸ Côc tr­ëng Côc Qu©n nhu,ng­êi cung cÊp chóng t«i thø quÇn ¸o tõng lµm «ngthÝch thó, v× téi nhËn hèi lé. ChÊt l­îng qu©n phôcthø qu©n phôc chóng t«i ®­îc cÊp ®óng lµ kh«ng rag× - lµm b»ng sîi viscose, cßn gäi lµ t¬ døa, mÆcvµo v¶i cø ch¶y ra, lâng thâng, lông thông. Nh­ng dïsao mÆc lßng nhê nh÷ng cè g¾ng cña Côc Qu©n nhu chóngt«i còng kh«ng cßn ¨n vËn lung tung, mçi ®¬n vÞmét kiÓu quÇn ¸o nh­ håi ®Çu kh¸ng chiÕn.

Cha t«i can «ng, nh­ng «ng kh«ngnghe. Cha t«i nãi «ng Hå kh«ng chÞu gi¶m nhÑ h×nh ph¹tcho TrÇn Dô Ch©u cßn v× téi ¨n ch¬i xa xØ. Ng­êi tab¸o c¸o TrÇn Dô Ch©u chôp "c¶ mét va-li ¶nh"víi ng­êi t×nh lµ ca sÜ T.H. Cha t«i cã hái l¹i, th×kh«ng ph¶i thÕ. TrÇn Dô Ch©u cã chôp nhiÒu ¶nhvíi T.H. thËt, nh­ng nãi "c¶ mét va-li" lµ ngoang«n. Téi hèi lé còng kh«ng râ rµng. ChÝnh c¸i"va-li ¶nh" ®· lµm cho «ng Hå næi giËn. ¤ngLª Gi¶n còng kh«ng t¸n thµnh ¸n xö tö TrÇn Dô Ch©u.Nh­ng mét khi «ng Hå ®· muèn trõng ph¹t ®Ó lµmg­¬ng th× kh«ng ai cã thÓ lµm «ng ®æi ý.

Còng chÝnh «ng Hå ®· duyÖt¸n tö h×nh mét trung ®oµn tr­ëng trong chiÕn dÞchbiªn giíi (1950) v× téi anh nµy tù ®éng nhËn lêi mêicña viªn quan n¨m thÇy thuèc Ph¸p(12) ®¸p m¸y bay vÒ th¨m gia ®×nh anh ëHµ Néi nh©n cuéc trao tr¶ tï binh. Anh nhËn lêi mêi víi®iÒu kiÖn anh sÏ mÆc qu©n phôc ViÖt Nam ®ivíi viªn quan n¨m, chø kh«ng mÆc th­êng phôc. Tr­íckhi lªn m¸y bay anh cßn vui vÎ nãi víi c¸c b¹n r»ng h«mnay ®ång bµo ta ë thñ ®« sÏ ®­îc thÊy ng­êi cñaqu©n ®éi ViÖt Nam ®i hiªn ngang trªn ®­êng phècña thñ ®« bÞ chiÕm ®ãng. Anh muèn b»ng c¸ch ®ãtuyªn truyÒn cho chiÕn th¾ng Cao-B¾c-L¹ng. Ng­êiPh¸p gi÷ lêi høa - tõ s©n bay Gia L©m anh ngåi trªn xeJeep vÒ th¼ng Bê Hå vµ ®i b¸ch bé ë ®ã rÊt l©utr­íc con m¾t trÇm trå cña d©n chóng. §óng lµ anh ®·®­îc diÖn qu©n phôc ViÖt Nam ®i trªn ®­êngphè Hµ Néi. Còng víi bé qu©n phôc Êy anh ®i ra tr­êngb¾n. Nh÷ng ng­êi lÝnh bÞ c­ìng bøc b¾n anh, b¾t xongvøt sóng l¨n lén gµo khãc.

Trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p,d­íi sù l·nh ®¹o trùc tiÕp cña «ng Hå ChÝ Minh,chÝ Ýt còng cho tíi n¨m 1950, khi biªn giíiViÖt-Trung ®­îc nèi liÒn, nh÷ng vô oan khuÊtx¶y ra cã thÓ tÝnh trªn ®Çu ngãn tay. Trõ vô H122(13) do Hoµng Quèc ViÖt chØ ®¹o lµmchÕt nhiÒu c¸n bé qu©n ®éi, phÇn lín ë cÊp®¹i ®éi vµ tiÓu ®oµn. Cha t«i nhËn xÐt trong vônµy téi cña Hoµng Quèc ViÖt ®­¬ng nhiªn lín nh­ngTr­êng Chinh ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh. Tuy nhiªn,mÆc dÇu lªn ¸n Tr­êng Chinh trong vô nµy, vµ trong sailÇm C¶i c¸ch ruéng ®Êt, nh­ng cha t«i vÉn kh«ng coiTr­êng Chinh lµ mét ng­êi hiÕu s¸t. Tr­êng Chinh,theo «ng, con ng­êi c¸ch m¹ng Tr­êng Chinh ®­îchiÕn d©ng trän vÑn cho nh÷ng gi¸o ®iÒu c»ncçi, cßn con ng­êi trÇn thÕ Tr­êng Chinh th×hoµn toµn hµi lßng víi mét nöa ngai vµng. Trong nh÷ngng­êi gÇn gôi Tr­êng Chinh - tõ anh gi¸m m·, chÞ cÊpd­ìng cho tíi c¸c nh©n viªn v¨n phßng, c¸c bÝ th­,kh«ng ng­êi nµo yªu mÕn Tr­êng Chinh. Trong khi ®ãnh÷ng ng­êi ®­îc ë gÇn «ng Hå kh«ng nh÷ng chØ kÝnhträng «ng mµ cßn yªu mÕn «ng thùc sù.

MÑ t«i cã nh÷ng kû niÖmtèt vÒ Tr­êng Chinh. Bµ kÓ khi biÕt «ng TrÇnHuy LiÖu qu¸ ®¾m ®uèi trong mèi t×nh víi n÷ sÜ ThuT©m ë HuÕ, «ng Tr­êng Chinh giËn l¾m, míi ®­aviÖc nµy ra th­êng vô Trung ­¬ng. Sau ®ã «ng ®¹idiÖn cho th­êng vô häp víi c¸c bµ : bµLiÖu, mÑ t«i vµ bµ TrÇn §×nh Long. Trong cuéchäp nµy «ng Tr­êng Chinh ra quyÕt nghÞ : cho «ngLiÖu ®­îc ®i ch¬i víi c« Thu T©m thªm mét th¸ngn÷a, sau ®ã ph¶i vÒ víi vî con, tr¸i lÖnh §¶ngsÏ thi hµnh kû luËt. Mét Trung ­¬ng §¶ng gi¶iquyÕt chuyÖn t×nh cña c¸n bé §¶ng nh­ vËytuyÖt qu¸ ®i chø. Võa thÊu t×nh võa ®¹t lý.Tr­êng Chinh, chø kh«ng ph¶i ai kh¸c, ®· ®øng ®Çumét Trung ­¬ng nh­ thÕ !

Nh­ng ®ã lµ chuyÖn qu¸ khø,chuyÖn ng­êi ta kh«ng thÓ t¾m hai lÇn trong métdßng s«ng.

(1) Koltsov M.E. (1898-1940), nhµ v¨nvµ nhµ b¸o, ®¶ng viªn §¶ng céng s¶n Liªn X« tõ n¨m1918.

(2) Chóng bay kh«ng ®i qua ®­îc !(tiÕng T©y-ban-nha).

(3) N¨m 1936, qu©n ®éi cña t­íngFrancisco Franco (1892-1975) næi dËy chèng nÒn Céng hßado liªn minh c¸nh t¶ (céng s¶n vµ x· héi) n¾mquyÒn. Cuéc néi chiÕn ®Ém m¸u kÐo dµi cho tíin¨m 1939 th× kÕt thóc víi chiÕn th¾ng cña qu©nPh¸t-xÝt. Qu©n Céng hßa, ®­îc Liªn X« vµ c¸c binh®oµn Quèc tÕ (gåm c¸c chiÕn sÜ t×nh nguyÖntõ ch©u ¢u vµ Mü) gióp ®ì, nh­ng « hîp, thiÕukû luËt, ®· thua qu©n Ph¸t-xÝt, ®­îc ph¸t-xÝt§øc-Ý yÓm trî m¹nh mÏ vÒ qu©n sù.

(4) Mét trong hai ng­êi ViÖt Namtham gia trong nh÷ng Binh ®oµn Quèc tÕ lµ «ng NguyÔnV¨n Thä, biÖt hiÖu "ThäT©y-ban-nha". ¤ng Thä kÓ cßn cã mÊy ng­êin÷a, t«i kh«ng nhí tªn. Trong c¸c Binh ®oµn quèc tÕhåi ®ã cã Josip Broz Tito, Ernest Hemingway, Mikhail Koltsov,Roman Karmen...

(5) Iosif Broz Tito (1892-1980), tængthèng Nam T­ (cò), ng­êi Croatia, sau nµy lµ mét nhµl·nh ®¹o c¸c quèc gia kh«ng liªn kÕt. §¸ng ng¹cnhiªn lµ «ng vÉn nhí ®Õn nh÷ng ®ång chÝ ViÖtNam trong c¸c chiÕn sÜ t×nh nguyÖn quèc tÕ®Ó mêi.

(6) PhÇn tö chèng b«n-sª-vÝch, nãit¾t tiÕng Ph¸p anti-bolchevik.

(7) H·y kÓ mét sè tªn tuæi®­îc thÕ giíi biÕt ®Õn nh­ Babel,Vessioly,Voronski, Kataev, Kluiev, Koltsov, Mandelstam, Pilniak,Pribludny, Sviatopolk-Mirski, Florenski, Tchaianov...

(8) Cã lÏ Huúnh Ngù häc ®ßinhµ th¬ Bót Tre trong mét bµi th¬ víi nh÷ng c©u:"Trªn trêi con khØ ®¸nh ®u. Th»ng Ng« §×nhDiÖm mót cu cô Hå...". T«i xin lçi v× nh÷nglêi trÝch thiÕu v¨n hãa. Cho tíi nay mét sè nhµlý thuyÕt v¨n häc vÉn cßn ®Ò cao Bót Trenh­ mét nhµ th¬ lín vµ ®éc ®¸o, th¬ Bót Tre lµ méthiÖn t­îng v¨n häc. Mét nÐt chÊm ph¸ hi h÷u chobøc tranh x· héi.

(9) Theo lý thuyÕt cñaTr­êng Chinh trong cuèn Tr­êng kú kh¸ng chiÕn nhÊt®Þnh th¾ng lîi th× ®ã lµ giai ®o¹n thø ba cña bÊtkú cuéc kh¸ng chiÕn nµo. Lý thuyÕt nµy®­îc viÕt cßn râ h¬n trong Tr× cöu chiÕn luËncña Mao Tr¹ch-®«ng.

(10) Gäi t¾t An toµn khu, mét khun»m s©u trong vïng rõng nói Tuyªn Quang, Th¸i Nguyªn,®­îc b¶o vÖ rÊt cÈn mËt, lµ n¬i ®Æt c¸c c¬ quan®Çu n·o cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p. Phñ ChñtÞch ®Æt t¹i th¸c DÉng, thuéc huyÖn S¬n D­¬ng,tØnh Tuyªn Quang.

(11) Kû niÖm sinh nhËt lÇnthø 60.

(12) H×nh nh­ viªn ®¹i t¸ qu©n ynµy tªn lµ Huart.

(13) Mét vô ph¶n t×nh b¸o do phÝaPh¸p tiÕn hµnh, t¹o ra hå s¬ gi¶ cho ViÖt Minh®anh c¾p. Theo hå s¬ nµy th× Ph¸p ®· chiªu mé ®­îcrÊt nhiÒu c¸n bé qu©n ®éi ViÖt Nam lµm viÖccho Ph¸p.