Nöa ®ªm, t«i choµng tØnh v×tiÕng la hÐt cña ai ®ã.

Khu xµ lim 3, theo t«i ­íc ®o¸n,n»m ë qu·ng gi÷a Háa Lß, gÇn ®­êng Hai Bµ Tr­ng,nÕu nh×n tõ cæng tr¹i giam. N»m trong xµ lim 3 kh«ngnghe thÊy nh÷ng tiÕng ®éng cña thµnh phè vängvµo. Thµnh nãi cöa xµ lim chóng t«i ngo¶nh mÆt ra phèQu¸n Sø.

TiÕng kªu gµo nghe gÇn l¾m,nh­ng trong mª lé nh÷ng t­êng vµ hµnh lang tiÕng®éng bÞ qu¨ng ®i quËt l¹i ch¸n chª råi míi tíi taim×nh cho nªn kh«ng thÓ biÕt nã ph¸t ra tõ ®©u,bªn ph¶i hay bªn tr¸i, ®µng tr­íc hay ®µng sau.

Thµnh bËt dËy. §èi víi nh÷ngtiÕng ®éng kh¸c th­êng trong nhµ tï anh thÝnh h¬nt«i nhiÒu.

Mét l¸t sau chóng t«i míi x¸c®Þnh ®­îc tiÕng gµo thÐt ai o¸n nh­ lîn bÞchäc tiÕt Êy lµ cña mét tï binh Mü, ch¾c lµmét phi c«ng.

- Help... me ! He..lp m..e !(1)

TiÕng kªu cøu cña con ng­êitrong c¬n tuyÖt väng ch¼ng h­íng vÒ ai, ch¼nggöi cho ai, vang to gi÷a ®ªm khuya trong mét vïng bª t«ngl¹nh lÏo.

T«i n»m xuèng, kÐo ch¨n tíi tËnc»m mµ vÉn thÊy l¹nh.

- Ch¾c tªn Mü nµy míi bÞ b¾nr¬i chiÒu nay.

Thµnh, m¾t ®á c¹ch, ng¸p dµi :

- Cã lÏ thÕ. Ng­êi ta ®­ath¼ng nã vÒ ®©y.

Tªn Mü la hÐt m·i kh«ng th«i.

- Ch¾c nã bÞ th­¬ng. - t«i nãi.

- Ch¾c thÕ. - Thµnh gËt ®Çu.

Ph¶i h¬n mét giê sau míi nghetiÕng ch©n ng­êi rËm rÞch, tiÕng cöa xµ lim më,tiÕng nãi chuyÖn lao xao. Tªn Mü th«i kªu cøu,ch¾c y ®­îc tiªm thuèc gi¶m ®au. TiÕng gµo nhádÇn thµnh tiÕng rªn rØ ai o¸n.

Thµnh n»m xuèng.

- Nµy, cËu cã th­êng gÆp tï binhMü kh«ng ?

- ThØnh tho¶ng. T«i lµm b¸o mµ.Phi c«ng bÞ b¾n r¬i lu«n.

- Con sè m¸y bay mµ bªn m×nh ®­ara lµ ®óng ®Êy chø ?

Vµo thêi gian nµy, m¸y bay Mürông nh­ sung, vµ bao giê còng ngay tõ lo¹t ®¹n ®Çu,theo tin tøc b¸o chÝ.

- NÕu tin vµo nh÷ng th«ng b¸ochiÕn sù cña hai bªn tham chiÕn th× trªn c¸c mÆttrËn chØ cßn l¹i nh÷ng hån ma ®ang ®¸nh nhau, chø lÝnhcña hai bªn th× ®· chÕt hÕt tõ l©u.

Thµnh c­êi khóc khÝch.

- Nµy, cËu lµm b¸o, ®i nhiÒu,gÆp nhiÒu, cã ph¶i ®óng lµ lÝnh Mü hÌn h¬n lÝnhPh¸p kh«ng ? - gèi ®Çu trªn ®«i tay, Thµnh l¬ ®·nghái.

T«i n»m xuèng theo. Trong xµ limkh«ng ngåi lªn n»m xuèng th× cßn lµm g× n÷a ? Ch¼nglÏ cø ®i b¸ch bé m·i - n¨m b­íc tíi n¨m b­íc luitrong kho¶ng kh«ng gian hÑp gi÷a hai ph¶n ?

Sau khi biÕt t«i cã thêi kú ëbé ®éi, Thµnh trë nªn gÇn gôi víi t«i h¬n, nãichuyÖn víi t«i nhiÒu h¬n, giäng nãi cña anhcòng Êm ¸p h¬n. G× th× g×, chóng t«i còng ®· tõnglµ anh em chung mét chiÕn hµo. Trong lßng Thµnh cãmét anh bé ®éi sèng dai. Cã vÎ anh bé ®éi nµy kh«ngbá b¹n trong c¬n ho¹n n¹n.

- Ch­a ch¾c. - t«i ®¸p - Anh emtrong Nam ra nãi lÝnh Mü ®¸nh kh«ng xoµng, l©m trËncòng d÷ ra phÕt, nhÊt lµ ®¸m Mü ®en... Nh­ng khi®· bÞ b¾t råi th× c¶ ®en lÉn tr¾ng ®Òu kh«ng coithÓ diÖn lµ c¸i g×.

Chóng t«i th¶ hån vÒ qu¸ khøhµo hïng nh÷ng ngµy kh¸ng chiÕn. Nhê Thµnh t«i míibiÕt qu©n ®éi ta cã nh÷ng bµi b¶n rÊt ®éc ®¸otrong chiÕn tranh. Ch¼ng h¹n, khi ta më chiÕn dÞchT©y B¾c th× ë Th­îng Lµo bé ®éi rÌn c¸n chØnh qu©n.Vò khÝ cña bé ®éi Th­îng Lµo ®­îc cÊp tèc bã l¹i,chuyÓn ngay cho chiÕn tr­êng míi. §Þch cho¸ngv¸ng tr­íc háa lùc m¹nh bÊt ngê cña ta ë T©y B¾c,ch­a kÞp hoµn hån th× ®· l¹i bÞ ®¸nh rÊt d÷ déi ë®ång b»ng B¾c bé, còng víi nh÷ng vò khÝ ®­îcchuyÓn qua chuyÓn l¹i nh­ thÕ trong hoµn c¶nhthiÕu thèn cña mét qu©n ®éi trÎ tuæi.

Tï binh Ph¸p, chóng t«i nhËn xÐt,l¸u c¸ h¬n tï binh Mü. Trong hoµn c¶nh nhôc nh· nhÊt®êi lÝnh, ng­êi Ph¸p vÉn th«ng minh trong øng xö.Hä lËp tøc lµm ra vÎ th©n thiÖn víi kÎ thï, cønh­ thÓ chiÕn tranh gi÷a hai bªn ®· chÊm døtth× mäi sù ®­¬ng nhiªn ph¶i trë l¹i b×nh th­ênggi÷a kÎ th¾ng kÎ thua trong nÒn hßa b×nh côc bé.Víi nô c­êi cÇu tµi, hä b¶ l¶ nµi xin chóng t«i®iÕu thuèc, nÆn ra d¨m ba c©u lµm quµ. Nh÷ng mÈu®èi tho¹i tÇm phµo nh­ thÕ mµ, l¹ thay, l¹i cãt¸c dông xãa ®i c¸i ranh giíi t­ëng chõng kh«ng v­îtqua næi.

Cã lÏ do bÞ tuyªn truyÒn sail¹c vÒ ®èi ph­¬ng, tï binh Mü rÊt khóm nóm tr­íckÎ th¾ng. GÆp sÜ quan ViÖt Nam, hä cói gËpng­êi, hai tay ¸p s¸t ®ïi mµ chµo, lÔ ®é l¾m. Tïbinh Ph¸p trong tr­êng hîp Êy øng xö kh¸c h¼n."Bonjour, mon capitaine ! Comment allez-vous ?"(2), hä toe toÐt, suång s·. Ai còngcapitaine hÕt, tõ anh lÝnh tr¬n cho tíi cÊp chØ huycao nhÊt.

ChÝnh s¸ch tï binh nh©n ®¹o ®·gãp phÇn l«i kÐo lÝnh Ph¸p ch¹y sang hµng ngò kh¸ngchiÕn. Ý thøc ®­îc cuéc chiÕn tranh mµ hätham gia lµ phi nghÜa, nh÷ng ng­êi "ViÖt Nammíi" s¸t c¸nh bªn ng­êi ViÖt Nam kh¸ngchiÕn chèng l¹i chÝnh n­íc hä. NhiÒu ng­êitrong bän hä sau trë thµnh ®¶ng viªn céng s¶n,thµnh sÜ quan trong qu©n ®éi ViÖt Nam.

Hä chØ buéc lßng ph¶i báViÖt Nam mµ ®i khi ë ®©y bïng lªn ngän löa"®Êu tranh gi÷a hai ®­êng lèi". Víi mµu datr¾ng, hä bÞ c¸c nhµ m¸c-xÝt nöa mïa coi lµ nh÷ngtªn xÐt l¹i bÈm sinh. Kh«ng thÓ trë vÒ Ph¸p,n¬i hä sÏ bÞ xö téi nh­ nh÷ng tªn ph¶n quèc,nh÷ng ng­êi nµy lang thang t×m n¬i t¸ tóc t¹i c¸cn­íc x· héi chñ nghÜa §«ng ¢u. ChiÕn SÜ trëvÒ §«ng §øc, Georges Boudarel(3), Albert Clavier, Targo(4)...ng­êi ®i Hungari, kÎ sang TiÖpKh¾c.

T­ t­ëng Mao Tr¹ch-®«ng ®ßihái ng­êi céng s¶n ph¶i cã lËp tr­êng b¹n thï rârÖt, ranh giíi ®Þch ta ph©n minh. Vµo thËp niªn 60,c¸ch ®èi xö víi tï binh Mü kh«ng cßn tö tÕ nh­víi tï binh Ph¸p. Dï lµ tï binh, hä vÉn lµ ®Þch,lµ kÎ thï. §iÒu ®ã g©y ra tæn thÊt cho cuécchiÕn ®Êu gi¶i phãng d©n téc. Kh«ng nh­ trong kh¸ngchiÕn chèng Ph¸p, trong cuéc chiÕn tranh míi kh«ngcã mét ng­êi lÝnh Mü nµo cÇm sóng chiÕn ®Êu bªnc¹nh nh©n d©n ViÖt Nam.

Tï binh Mü tuy thÕ vÉn cßn may: cÊp l·nh ®¹o qu©n ®éi ViÖt Nam kh«ng hoµn toµnnghe theo nh÷ng lêi chØ b¶o cña c¸c cè vÊn Trung Quèctrong vÊn ®Ò ®èi xö víi tï binh. KhÈu phÇn cho tïbinh Mü t«i thÊy ë Háa Lß kh¸ h¬n nhiÒu so víikhÈu phÇn bé ®éi : mçi b÷a mét t« ®Çy sóp thÞt,mét c¸i b¸nh m× nhá, hai ®iÕu thuèc l¸.

Nh÷ng c©u chuyÖn trªn trêid­íi ®Êt nh­ vËy cã t¸c dông lµm cho ®ªm xµ lim bítnÆng nÒ.

- Th»ng Mü ngñ, cËu ¹. - Thµnhnghiªng ®Çu nghe ngãng råi nãi.

§· tíi bèn giê s¸ng råi chøkh«ng Ýt. Chóng t«i vÉn tØnh nh­ s¸o.

- Cã lÏ thÕ. Kh«ng thÊy nãrªn n÷a. - t«i nãi - Kh«ng hiÓu hä ®­a nã vµo®©y lµm g× nhØ ? Nã bÞ th­¬ng th× ®­a vµo qu©n yviÖn, ch÷a cho khái ®·. Lµm nh­ thÕ lµ kh«ngt«n träng c«ng ­íc quèc tÕ vÒ tï binh.

Thµnh c­êi khe khÏ :

- M×nh cã ký vµo c¸i c«ng­íc Êy ®©u mµ rén. CËu cã thÊy ®ãi bông kh«ng ?

- Còng h¬i ngon ngãt.

T«i lµm kh¸ch. Thùc sù, t«i ®ãirun. C¸i rÐt lµm c¶m gi¸c ®ãi t¨ng gÊp ®«i.

- Ta lµm c¸i b¸nh xèp ®i.

- Nµo.

Anh bÎ ®«i c¸i b¸nh, chia cho t«imét nöa. T«i kh«ng ®­îc liªn l¹c víi gia ®×nh, t«ikh«ng ®­îc tiÕp tÕ. Thµnh ®­îc nhËn tiÕptÕ mçi th¸ng mét lÇn.

Chóng t«i nhai dÌ xÎn tõng mÈunhá, c¶m thÊy vÞ ngät cña ®­êng mÝa tr«i qua thùcqu¶n, qua d¹ dµy, thÊm ­ít nh÷ng tÕ bµo kh« hÐo.

Tõ h«m c¸i b¸nh m× bé ra ®i,chóng t«i trë vÒ víi b÷a ¨n th­êng lÖ : hai®ång m× luéc ®Çy x¸c mät vµ rau muèng tÇn ®¹id­¬ng. T«i kh«ng cßn thÊy gím c¸i n­íc rau ®en x×nh­ n­íc cèng n÷a. T«i hóp s¹chsµnh sanh, chØ chõal¹i mét chót cÆn.

Nh×n t«i hóp n­íc rau ngon lµnh,Thµnh tÕ nhÞ gi¶i thÝch :

- L¹ mét c¸i lµ n»m trong xµ lim,c¶ trong mïa ®«ng, m×nh cã lµm g× nÆng nhäc ®©umµ b¶o mÊt må h«i, vËy mµ cø thÌm chÊt mÆn. NhiÒuh«m nh¹t måm nh¹t miÖng qu¸, ®µnh nãi khã víi mÊy«ng qu¶n gi¸o, t¹ sù r»ng ®au r¨ng qu¸, xin c¸c «nglµm phóc cho nhóm muèi ®Ó ngËm. Khèn n¹n, bá h¹tmuèi vµo miÖng thÊy ngät nh­ ®­êng. M×nh lµng­êi ®øng ®¾n ng­êi ta míi cho, chø tï kh¸c ®õnghßng...

T«i ng¹c nhiªn :

- MÊy h¹t muèi ®¸ng bao nhiªu mµkh«ng cho...

- Kh«ng ph¶i chuyÖn ®¸ng baonhiªu hay kh«ng ®¸ng bao nhiªu. Mµ lµ ng­êi ta sî tïtrèn tr¹i. Muèi víi n­íc tiÓu hßa lÉn ¨n mßn s¾td÷ l¾m. Tï dïng giÎ quÊn quanh chÊn song s¾t, tÈm thøn­íc Êy vµo, cho s¾t môc ra, dÔ bÎ. Háa Lß ch¾c lµthÕ mµ ng­êi ta vÉn sî tï trèn l¾m, thØnh tho¶ngl¹i lo¹i c¸c phßng....

T«i gi­¬ng ®«i m¾t cña th»ngngèc :

- Lo¹i lµ c¸i g× ?

- TiÕng lãng mµ, lo¹i lµ lôcläi, kh¸m xÐt.

- Cã mét nhóm muèi mµ l¾mchuyÖn.

Thµnh nhón vai :

- Ng­êi ta lo¹i cßn ®Ó t×mra nh÷ng thø kh¸c n÷a chø : c­a s¾t, dao, bËt löa...

- M×nh thÌm muèi thÕ nµy lµtrong ng­êi thiÕu c¸i g× ®Êy. Chø theo khoa häcth× ¨n muèi nhiÒu chØ cã h¹i...

- Khoa víi ch¼ng häc, quªn ®i.Khoa häc kh«ng bao giê b­íc ch©n vµo ®©y. Cø theokhoa häc th× con ng­êi kh«ng thÓ sèng thiÕu¸nh s¸ng mÆt trêi. VËy mµ trong xµ lim cã ¸nh s¸ng mÆttrêi qu¸i ®©u mµ tï vÉn cø sèng nh¨n. Cã ng­êi ëchÝn n¨m trong xµ lim ch¼ng sao...

- ChÝn n¨m ? - t«i kªu lªn, ínl¹nh däc x­¬ng sèng.

- Chø sao ! HiÖn h¾n ta ®ang 뮩y, ngay trong xµ lim 3 nµy nµy. - Thµnh th¶n nhiªn -T«i nghe tiÕng h¾n ta ho.

- Sao kh«ng b¾n qu¸ch ng­êi ta ®icho råi ? B¾n cßn nh©n ®¹o h¬n.

- X×, b¾n ng­êi ®©u cã dÔ !Tßa tuyªn ¸n tö h×nh råi ®Êy chø, mang b¾n råi ®Êychø. ThÕ mµ vÉn sèng, míi l¹. T«i nghÜ con ng­êita cã sè, cËu ¹. Anh nµy ngôy qu©n, vÉn bÞ chÝnhquyÒn ®Þa ph­¬ng ®Ó ý. Ngôy qu©n ngôyquyÒn ®Òu trong sæ ®en hÕt. Bçng x¶y ra¸n m¹ng, mét em bÐ bÞ giÕt, x¸c vøt trªn n¾p cèng.§iÒu tra th× biÕt em bÐ hay ®­îc h¾n dÉn ®ich¬i, thÕ lµ h¾n bÞ b¾t. §å r»ng h¾n bÊt m·nchÕ ®é, giÕt em bÐ ®Ó g©y hoang mang trongd©n chóng. Chø ®iÒu tra kh«ng thÊy h¾n kh«ng cãthï o¸n g× gia ®×nh ®øa bÐ. ChÊp ph¸p hái cung c¸chnµo kh«ng biÕt, h¾n nhËn. Tßa xö tö h×nh. H¾n xin©n x¸. §¬n bÞ b¸c. H«m gi¶i h¾n ®i b¾n anh chØ huythÊy tªn tö tï cø vËt v· gµo khãc, mét mùc kªu oan,nãi t¹i c¸n bé chÊp ph¸p xui h¾n míi nhËn téi, chøh¾n kh«ng giÕt ng­êi, chÊp ph¸p b¶o h¾n cø nhËnhÕt th× xin tha cho, cã ngê ®©u bÞ mang b¾n thËt...

- Ng­êi tï kh«ng bÞ gi¶i ®i b¾nn÷a ?

- X×, cã thÕ h¾n ta míi cßnsèng ®Õn giê chø.

C©u chuyÖn hoang ®­êng, khãtin qu¸.

- Ng­êi chØ huy hµnh quyÕtth­êng cÊp bËc g× ?

- Trung óy, còng cã khi ®¹i óy.Anh nµy trung óy.

- Anh trung óy råi cã bÞ kûluËt kh«ng ?

- Ai biÕt ®­îc. T«i còng nghekÓ vËy th«i. Gan cãc tÝa, qu©n lÖnh nh­ s¬n mµd¸m c­ìng. Gi¶i tªn tï tö h×nh trë l¹i xµ lim xong,anh ta tøc tèc ®i gâ cöa c¸c cÊp ®Ò nghÞ xem l¹ivô ¸n mµ anh ta cho lµ cã uÈn khóc...

- Råi sao n÷a ?

- Ng­êi ta xÐt l¹i vô ¸n ®Êy !

- ThÕ th× c¶ anh trung óy lÉnnh÷ng ng­êi chÞu nghe ý kiÕn anh ta ®Òu lµnh÷ng ng­êi cùc tèt. - t«i suýt soa.

Thµnh nguýt t«i :

- ThÕ cËu nghÜ c¸n bé c¸cngµnh c«ng an, t­ ph¸p b©y giê xÊu hÕt µ ?

T«i c­êi. Thµnh cã thÓ lµmchÝnh trÞ viªn xµ lim ®­îc. Nh­ng trong tr­êng hîpnµy chÝnh trÞ viªn ®· nghÜ oan cho t«i. T«i kh«ng®Õn nçi tÖ nh­ vËy. §©u ch¶ cã ng­êitèt, ng­êi xÊu.

Anh trung óy nä ®óng lµ togan. Ng­êi nh­ thÕ hiÕm l¾m. C¸n bé ®·nhiÒu n¨m chØ ®­îc gi¸o dôc tinh thÇn v©ng lêi,kh«ng ai ®­îc d¹y suy nghÜ. Ngay trong ngµnh tßa ¸n,®­îc coi lµ ®éc lËp, quan tßa(5) còng ph¶i xö theo §¶ng chø kh«ng theoluËt. Mét ¸n xö ®· xong, coi nh­ bÊt di bÊt dÞch, bëiv× §¶ng (mét §¶ng bé ch¼ng h¹n) ®· quyÕt råi.ThÕ mµ d¸m c­ìng l¹i th× liÒu thËt.

Ng­êi tï bÞ b¾n hôt tªn lµNguyÔn V¨n C¨n, nÕu nh­ Thµnh kh«ng nhÇm vµ t«inhí kh«ng sai. Trong suèt nh÷ng n¨m dµi cña cuéc ®êitö téi anh ta ®· ®i qua hÇu hÕt c¸c xµ lim Háa Lß.Th¶o nµo ë xµ lim 3 t«i ®· gÆp nh÷ng hµng ch÷ kh¾cnguÖch ngo¹c ký tªn C¨n trªn t­êng. §ã lµnh÷ng lêi thèng thiÕt kªu than :"T«i bÞ oan !T«i kh«ng giÕt ng­êi !", trong xµ lim t«i ®angë lµ nh÷ng lêi c¨m giËn nguyÒn rña bän céngs¶n d· man, v« nh©n ®¹o. Lêi kªu oan ch¾c ®­îc ghitrong thêi gian ®Çu khi anh ta míi bÞ b¾t. Lêi nguyÒnrña ®Õn sau, khi anh ta ë xµ lim qu¸ l©u.

Nh©n cã qu¶ t¾c(6) Thµnh dµnh mÊy ®ång b¸nh xèp cho anh tïbÊt h¹nh. TiÕp tÕ, ®èi víi mäi lo¹i tï,nhÊt lµ tï xµ lim, lµ h¹nh phóc lín. Ch¼ng thÕ tïxµ lim cã c©u : " Thø nhÊt ®­îc tha, thø nh× qu¶t¾c, thø ba ra ngoµi (tr¹i chung)". Anh tï nä,kh«ng hiÓu sao, rÊt Ýt khi cã quµ gia ®×nh.

Muèn cho b¹n tï quµ kh«ng thÓnhê qu¶n gi¸o chuyÓn. ChØ cã thÓ xin ra s©n ph¬iquÇn ¸o råi lÐn bá quµ vµo trong tói, hoÆc mãc vµod©y ph¬i råi lÊy quÇn ¸o phñ lªn. Ng­êi ®­îc chocòng xin ph¬i quÇn ¸o nh­ thÕ råi khÐo lÐo lÊy quµvµo. Mét "hép th­" t×nh b¸o cùc kú th«thiÓn. Cã lÏ nh÷ng qu¶n gi¸o ®Òu biÕt trßnµy, nh­ng nh¾m m¾t cho qua.

Ng­êi më cöa cho chóng t«i s¸ngh«m Êy kh«ng ph¶i Sø gi¶ hßa b×nh, ch¼ng ph¶i H¸ch,mµ lµ mét qu¶n gi¸o míi toanh, ch­a kÞp mái mÖthoÆc ch¸n nghÒ. Tªn nµy vÌ vÌ theo chóng t«i tõngb­íc. §µnh chê dÞp kh¸c.

Anh tï tö h×nh kh«ng hiÓu chochóng t«i, cho r»ng chóng t«i ch¬i xá anh, cÊt tiÕngchöi ®æng, lêi lÏ rÊt khã nghe. T«i s«i m¸u, b¶oThµnh ®õng cho quµ tªn khèn kiÕp Êy n÷a, nh­ngThµnh ngåi im, kh«ng nãi g×.

Ngµy h«m sau, ng­êi më cöa lµSø gi¶ hßa b×nh. Thµnh l¼ng lÆng cho b¸nh vµo tói ¸ob«ng xin ph¬i, råi ®iÒm tÜnh th«ng b¸o lÇn n÷a choanh tï tö h×nh biÕt. ViÖc chuyÓn giao diÔn ratèt ®Ñp. §ªm xuèng, C¨n nghªu ngao mÊy c©u vängcæ bµy tá lßng ©n hËn.

C¸ch nh¾n nhñ nhau qua nh÷ng bµica, nh÷ng vÇn th¬, lµ c¸ch liªn l¹c ®éc ®¸o trong tï.Qu¶n gi¸o cã b¾t ®­îc còng kh«ng thÓ ph¹t nÆng -èi giêi ¬i, t«i cã vi ph¹m g× ®©u, th­a «ng, n»m®©y m·i buån qu¸ t«i nghªu ngao tÝ chót, thÕ th«i,xin «ng bá qu¸.

C¨n cã th©m niªn xµ lim cao nhÊtHáa Lß. V× th©m niªn nµy anh ta ®­îc c¸c qu¶n gi¸on¬i tay. Nh÷ng ng­êi duy vËt cïng m×nh hãa ra trong ®¸ylßng vÉn cßn mét chót duy t©m - ch¼ng ai muèn trong gia®×nh m×nh cã thªm mét con ma thï hËn. ¸n tö h×nh ®·tuyªn råi, ch¾c g× tßa ®· xö l¹i, tßa xö l¹i ch¾cg× ®· tha, mét s¸ng nµo ®ã ®éi hµnh quyÕt l¹il«i cæ h¾n ta ®i chöa biÕt chõng.

- Sao anh kh«ng tr¶ lêi h¾n méttiÕng ? - t«i hái Thµnh.

Anh l¾c ®Çu :

- H¾n hiÓu chóng ta kh«ng ch¬ixÊu lµ ®ñ.

T«i nãi qu¶ t¾c lµ h¹nh phóclín ®èi víi tï xµ lim lµ nãi chung. Nã kh«ng ®óngtrong mäi tr­êng hîp. Thµnh ch¼ng h¹n, nh÷ng lÇnnhËn quµ gia ®×nh anh buån rò.

Cuèi cïng, trong mét ®ªm kh«ngngñ Thµnh ®· kÓ cho t«i nghe ngän ngµnh c©uchuyÖn v× sao anh vµo tï.

Nhê tr­íc chiÕn tranh tiÓu®oµn tr­ëng Thµnh cã häc tr­êng Kü nghÖ thùchµnh. Hßa b×nh lËp l¹i anh ®­îc chuyÓn sang BéC«ng nghiÖp. Trong mét ®ît tinh gi¶n biªn chÕ (7) anh xin h­u non, cïng c¸c b¹n bé ®éilËp ra mét hîp t¸c x· thñ c«ng nghiÖp. Cïng lµmvíi anh cã ®¹i t¸ TrÇn, mét nh©n vËt lÞch sö cñacuéc khëi nghÜa Ba T¬. Nhê nh÷ng mèi quan hÖ cò víiqu©n ®éi, hîp t¸c x· nhËn ®­îc nh÷ng hîp ®ång líncña Tæng côc HËu cÇn, Tæng côc Kü thuËt. Tõ cæ chÝkim ai còng biÕt hîp ®ång víi qu©n ®éi bao giêcòng bÐo bë. Hîp t¸c x· cña c¸c cùu chiÕn binh línlªn nh­ thæi. Møc sèng cña x· viªn t¨ng nhanh ®Õnchãng mÆt.

ChuyÖn Thµnh vµo tï nghe cønh­ chuyÖn bÞa.

Ch¶ lµ anh nhËn ®­îc mét hîp®ång gia c«ng chèt xÝch xe t¨ng, víi sè l­îng lín.Nguyªn liÖu ®Ó lµm thø chèt nµy lµ s¾t LiªnX«, ký hiÖu CT45. §óng vµo thêi gian nµy ng­êita sùc nhí ®Õn xe tr©u, ph­¬ng tiÖn vËn t¶ith« s¬ trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p. Nã vÉn h÷uhiÖu trong c«ng viÖc vËn chuyÓn trªn nh÷ng®­êng xÊu, ®­êng rõng hÑp. Xe tr©u ®­îc s¶n xuÊthµng lo¹t. Mäi thø ®Ó s¶n xuÊt xe tr©u ®Òu®ñ, chØ thiÕu cã trôc xe, mµ s¾t thanh CT45 lµmtrôc xe rÊt hîp.

Thµnh mÇy mß t×m ra trong nh÷ngnói s¾t phÕ liÖu thêi Ph¸p nhiÒu s¾t trßncã ®é cøng t­¬ng ®­¬ng CT45, liÒn mua vÒ lµmchèt xÝch xe t¨ng, cßn thÐp do Tæng côc Kü thuËt cÊpth× b¸n l¹i cho c¸c hîp t¸c x· ®ãng xe tr©u. Nhê s¸ngkiÕn cña Thµnh hîp t¸c x· thu ®­îc mét kho¶n l·ikÕch xï.

C¸c bµ vî ng©y th¬ lµm h¹i c¸c«ng chång. LÏ ra ph¶i tiÕp tôc sèng kÝn ®¸o th×c¸c bµ l¹i ®ua nhau ph« tr­¬ng. C¸c bµ s¾m sanh ®ñthø, ®i chî kh«ng thÌm mµ c¶, tha vÒ lµn to lµnbÐ. Qu¸ vui v× mãn quµ bÊt ngê cña sè phËn, h䮸nh mÊt sù tØnh t¸o ®Ó biÕt sèng cho ph¶i®¹o. Nh­ mét quy luËt, nhµ cÇm quyÒn ngu dèt baogiê còng che ®Ëy sù qu¶n lý vông vÒ b»ng chñnghÜa kh¾c kû. "Sù b×nh ®¼ng hai ng­êi mÆcchung mét quÇn", theo c¸ch nãi dÝ dám cña NikitaKhrusov, lµm cho con ng­êi trë nªn hÑp hßi, hä c¨mghÐt kÎ nµo sèng s­íng h¬n hä. Ng­êi biÕtsèng ph¶i ®¹o muèn ¨n thÞt gµ ph¶i ®i chî xa ®Ómua, lÐn lót mang vÒ, lÐn lót vÆt l«ng, lÐn lót ¨nråi lÐn lót ®em l«ng ®i ®æ. Lßng ghen tÞ hiÖnh×nh thµnh nh÷ng l¸ ®¬n tè c¸o ®Çy nh÷ng c©u háinång nÆc mïi c¶nh gi¸c c¸ch m¹ng.

Nh÷ng «ng Bao C«ng võa tho¸t n¹nmï ch÷ nh¶y vµo cuéc.

Thµnh bÞ b¾t. C¶ «ng ®¹i t¸danh tiÕng còng bÞ tèng giam.

Trong qu¸ tr×nh ®iÒu tra, phÝaqu©n ®éi x¸c nhËn hîp t¸c x· thùc hiÖn ®óng hîp®ång vÒ mäi mÆt - thêi h¹n, sè l­îng vµ chÊtl­îng s¶n phÈm. KÌm theo, cã biªn b¶n gi¸m ®Þnh cñaViÖn kü thuËt qu©n sù. MÆc, hä bÞ buéc téi tham« tµi s¶n x· héi chñ nghÜa, bÞ giam hÕt th¸ng nµyqua th¸ng kh¸c, råi n¨m nµy qua n¨m kh¸c.

Thµnh «m mèi hËn trong lßng. Theothãi quen cña ng­êi thî, anh dïng vËt liÖu ®óngchç cña nã. Thay v× Nhµ n­íc ph¶i nhËp thªm métl­îng thÐp lµm trôc xe tr©u th× nay kh«ng ph¶i nhËpn÷a. Nh÷ng ®o¹n thÐp ng¾n bá ®i ®· ®­îc tËn dông.Sè trôc xe tr©u cã ®ñ cho s¶n xuÊt, nhu cÇu vËnchuyÓn ®­îc ®¸p øng.

¤ng ®¹i t¸ û thÕ cãc«ng víi c¸ch m¹ng, lµ b¹n cña «ng thñ t­íng, vµ c¸ichÝnh lµ «ng tin lÏ ph¶i thuéc vÒ «ng, nhÊtquyÕt kh«ng chÞu nhón m×nh tr­íc bän chÊp ph¸p.¤ng thñ t­íng ngo¶nh mÆt ®i. ¤ng cho mäi ng­êibiÕt «ng kh«ng nÓ t×nh riªng mµ v­ît qua phÐpn­íc, «ng kh«ng can thiÖp. ¤ng ®¹i t¸ bÞ ®«n lªnlµm ®Çu vô, sÏ bÞ xö nÆng nhÊt. ChuyÖn Êy lµm choThµnh buån phiÒn. Theo anh, c¸c nhµ lµm ¸n lÇm - téicña anh míi lµ téi nÆng. ChÝnh anh ®· ®Ò x­íngviÖc lµm vÒ sau nµy bÞ coi lµ "ph¹mph¸p".

Kh«ng râ råi Thµnh lÜnh ¸n baonhiªu n¨m ? T«i hi väng ng­êi ta sÏ tØnh ra ®Ókh«ng hµnh h¹ nh÷ng con ng­êi khèn khæ. Khi t«i rêiHáa Lß Thµnh vÉn cßn ®ã.

- CËu cã nghe thÊy g× kh«ng ? -Thµnh vôt nhám dËy, hái t«i.

T«i l¾ng nghe. Cã mét tiÕngxµo x¹c m¬ hå v¼ng vµo xµ lim.

- H×nh nh­ chuyÓn tr¹i. - anhnãi.

Tai Thµnh thÝnh h¬n tai t«i.§Õn lóc Êy t«i míi nghe tiÕng ng­êi lao xao,tiÕng dÐp l¹t x¹t trªn mÆt ®­êng.

Mét l¸t sau cã tiÕng xe vËnt¶i nÆng næ m¸y, mét chiÕc råi hai chiÕc, bachiÕc. TiÕng ng­êi ré lªn mét l¸t, sau ®ã ®ªml¹i trë vÒ yªn lÆng.

Thµnh côc cùa trë dËy lµm®iÕu thuèc lµo. MÆc dÇu kÕ ho¹ch cña anh chÆtchÏ, nh­ng gÆp ®iÒu suy nghÜ lµ nã liÒn bÞ viph¹m.

- Hä chë tï ®i ®©u ?

- §i tr¹i. TÕt ®Õn n¬iråi.

- TÕt th× liªn quan g×®Õn chuyÓn tr¹i ?

Thµnh nh×n t«i. Khi nµo anh m¶isuy nghÜ, kh«ng muèn tr¶ lêi th× c¸i nh×n cña anh kh«ngÊm ¸p.

- Tr­íc nh÷ng ngµy héi lín, ngµyTÕt, bao giê ng­êi ta còng chuyÓn tï Háa Lß ®i®Ó lÊy chç giam tï míi. §ñ lo¹i : l­u manh,trém c¾p, ngôy qu©n, ngôy quyÒn, ®Ü ®iÕm, t×nhnghi ph¶n ®éng... TÊt c¶ gom trong vµi ngµy, sau ®ã míiph©n lo¹i, ®¸m ®­a ®i tËp trung c¶i t¹o, ®¸m quaTÕt cho vÒ. Giam hÕt lÊy chç ®©u mµ chøa!

- B¾t ng­êi thÕ th× tïytiÖn qu¸.

Thµnh liÕc xÐo t«i, kh«ngbuån tr¶ lêi.

- T«i cø t­ëng b¾t mét conng­êi lµ ph¶i qua nhiÒu thñ tôc luËt ph¸p, hãa rakh«ng ph¶i. Anh ®õng c­êi t«i - ch¼ng riªng t«i, tÊtc¶ bän nhµ b¸o chóng t«i ®Òu bÞ bÞt m¾thÕt, chóng t«i chØ nh×n thÊy mét phÝa cña cuécsèng.

Thµnh hót thªm ®iÕu n÷a.

- Anh lo chuyÓn tr¹i µ ?

- ViÖc g× mµ lo. Ng­êi takh«ng cho chuyÓn tr¹i trong khi ch­a cã ¸n ®©u.§­îc chuyÓn tr¹i cßn ph¶i lÊy lµm mõng Êy chø.N»m xµ lim lµ cùc kú h¹i cho søc kháe.

T«i thë dµi.

- Ch¼ng biÕt bao giê t«i míira khái xµ lim...

Thµnh nhón vai :

- Hä xö sím th× ra sím.Hä xö muén th× cßn ph¶i n»m... Mét n¨m, hai n¨mkh«ng chõng.

- NÕu hä kh«ng xö th× sao? - t«i nhám dËy.

- Sao l¹i kh«ng xö ?

NgÇn ngõ mét l¸t, t«i nãi :

- ThÕ mµ hä kh«ng xöchóng t«i ®Êy.

§Õn l­ît Thµnh ng¹c nhiªn :

- BËy !

- ChÊp ph¸p nãi víi t«i nh­ vËy.

- CËu lµ c¸n bé tham gia kh¸ngchiÕn chèng Ph¸p th× ph¶i xö chø, nhÊt ®ÞnhthÕ. - anh nãi b»ng giäng qu¶ quyÕt - Cã métchØ thÞ cña §¶ng nãi vÒ viÖc nµy råi, r»nglÖnh tËp trung c¶i t¹o kh«ng ®­îc ¸p dông cho c¸nbé ho¹t ®éng c¸ch m¹ng tr­íc th¸ng T¸m bèn m­¬inh¨m vµ c¸n bé kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p.

T«i nhí ra råi. ChØ thÞ ®ã t«icã ®äc. Anh Hoµng Nguyªn Kú thØnh tho¶ng cho t«i xemmét sè chØ thÞ vµ nghÞ quyÕt míi cña §¶ng, trong®ã cã mét chØ thÞ cña Ban BÝ th­ vÒ tËp trung c¶it¹o. Lóc ®ã t«i kh«ng chó ý.

- Hä nãi vô cña chóng t«in»m trong ph¹m trï m©u thuÉn néi bé, tøc lµ m©u thuÉntrong néi bé nh©n d©n, néi bé §¶ng, néi bé phong trµocéng s¶n quèc tÕ...

Thµnh cói ®Çu suy nghÜ :

- Hä nãi thÕ µ ? ThÕth× kh«ng lo. Nh­ng... còng ch¼ng biÕt ®­îc nã lµthÕ nµo, rÊt cã thÓ v× thÕ mµ nã l¹i d»ngdai còng nªn ... Vô ¸n cña cËu khã hiÓu ... CËu bÞbá tï h¼n hoi, sao l¹i gäi lµ m©u thuÉn néi bé ?

- Th× thÕ míi l¹ !

T«i quyÕt ®Þnh nãi cho Thµnhnghe nh÷ng nÐt chÝnh cña vô ¸n chóng t«i. T¹i sao l¹ikh«ng nãi nhØ ? T¹i sao l¹i ph¶i nghe lêi chóng nã®Ó giÊu giÕm cho chóng nã c¸i mµ chóng nã giÊugiÕm ?

- ThÕ ra cËu bÞ cïng víi c¸c«ng Hoµng Minh ChÝnh, §Æng Kim Giang. Vµ c¶ «ng cô cËun÷a ?

T«i gËt ®Çu.

- Håi míi vµo ch¾c cËu nghÜ t«ilµ chØ ®iÓm ?

- Ch¼ng cã së cø nµo ®ÓnghÜ nh­ vËy. Nh­ng vÉn ph¶i c¶nh gi¸c. Anh kh«ng tr¸cht«i chø ?

Anh buån rÇu :

- Cã g× mµ tr¸ch. C¶nh gi¸c lµ®óng th«i.

- Hä kh«ng cho anh biÕt t«ilµ ai ?

T«i thÊy mét chót l­ìng lù, rÊtnhá, trong kho¶ng c¸ch gi÷a c©u hái vµ c©u tr¶ lêi.

Tªn tï binh Mü ®· ngñ yªn. HoÆc®· chÕt. T«i kh«ng nghe thÊy bÊt cø tiÕng ®éngnµo tõ phÝa xµ lim cña y n÷a.

(1) Cøu t«i víi ! Cøu t«i víi !(tiÕng Anh).

(2) Xin chµo «ng ®¹i óy ! ¤ng vÉn®­îc m¹nh giái ®Êy chø ? (tiÕng Ph¸p).

(3) G. Boudarel (tªn ViÖt lµ §¹i§ång) sau trë vÒ Ph¸p, gi¶ng d¹y t¹i tr­êng ®¹ihäc Diderot (Paris). Cho tíi khi t«i viÕt nh÷ngdßng nµy cuéc chiÕn ë §«ng D­¬ng ®èi víi anh vÉnch­a chÊm døt. Anh bÞ nh÷ng cùu tï binh Ph¸p cßn cay cóvíi cuéc chiÕn tranh §«ng D­¬ng ®· qua ®ßi ®­ara tßa v× téi ph¶n quèc. §iÒu ®¸ng ng¹c nhiªn lµnhµ cÇm quyÒn Hµ Néi kh«ng hÒ quan t©m tíi sèphËn ng­êi chiÕn sÜ ®· chiÕn ®Êu cho nÒn®éc lËp cña ViÖt Nam.

(4) T«i kÓ tªn mÊy ng­êi quen :ChiÕn SÜ (§øc), G. Boudarel, A. Clavier (Ph¸p), Targo(T©y-ban-nha). ChiÕn SÜ sau chÕt ë §øc, G.Boudarel t«i cßn gÆp ë Paris n¨m 1996. Kh«ng râ sè phËnnh÷ng ng­êi kh¸c ra sao.

(5) C¸c quan tßa ViÖt Nam håinµy phÇn nhiÒu kh«ng cã chuyªn m«n. Hä ®­îcrót tõ c¸c ngµnh kh¸c, ®­îc dù nh÷ng khãa huÊnluyÖn cÊp tèc ®Ó trë thµnh quan tßa. Ngµnh t­ph¸p nãi chung ë trong t×nh c¶nh téi nghiÖp. Do ¶nhh­ëng cña sù sî h·i nguyªn t¾c tam quyÒn ph©n lËp,§¶ng lu«n dÌ chõng ngµnh nµy.

(6) Quµ gia ®×nh ®­îc phÐp göicho tï, ë miÒn B¾c gäi lµ tiÕp tÕ.

(7) Nh÷ng ®ît tinh gi¶n biªnchÕ diÔn ra th­êng xuyªn trong bé m¸y nhµ n­ícmçi ngµy mét thªm cång kÒnh. Trong tinh gi¶n biªnchÕ nh÷ng ng­êi xin ra ngoµi th­êng lµ nh÷ng ng­êitµi n¨ng, kh«ng cÇn b¸m vµo bé m¸y nhµ n­íc. ¤ngPh¹m V¨n §ång vÝ t×nh h×nh nµy nh­ viÖc ®Ëp lóa,nh÷ng h¹t mÈy nhÊt b¾n ra ®Çu tiªn, nh÷ng h¹t lÐp th×b¸m rÊt dai.