Võa l«i thèc t«i lªn xe, tªn ngåi bªn ph¶i lËp tøc bÎ quÆt tay t«i ra sau l­ng. Bµn tay y cøng nh­ s¾t. Mét nßng sóng lôc thóc m¹nh vµo s­ên t«i bªn tr¸i. T«i nh¨n mÆt v× ®au. Trong ®ît nµy, cïng víi t«i, cßn cã nh÷ng ai bÞ b¾t? §ã lµ ý nghÜ ®Çu tiªn ®Õn víi t«i, kh«ng hiÓu sao lóc Êy l¹i döng d­ng víi sè phËn m×nh ®Õn thÕ. Ng­êi l¸i xe quÆt m¹nh v«-l¨ng. ChiÕc xe l¹ng sang mét bªn, xoay nöa vßng råi lao vÒ phÝa Trµng Thi. T«i vÉn cÇm b«ng hång Nam D­¬ng, quµ tÆng cña mét ng­êi b¹n vong niªn, trong bµn tay tr¸i cßn ®­îc th¶ láng.

Nghe tin nhiÕp ¶nh gia TrÇn V¨n L­u èm nÆng, anh m¾c chøng lao phæi ®· nhiÒu n¨m, s¸ng h«m Êy t«i ®Õn th¨m anh. Nh­ vËy, TrÇn V¨n L­u lµ ng­êi cuèi cïng vµ duy nhÊt gÆp t«i h«m ®ã. Kh«ng thÊy t«i trë vÒ vî t«i sÏ lªn hái anh L­u vµ gia ®×nh sÏ ®o¸n ®­îc t«i mÊt tÝch vµo lóc nµo. Nh­ng t×m ë nhµ anh kh«ng thÊy, mäi ng­êi cã thÓ cho r»ng sau khi ë nhµ anh L­u ra t«i cßn ®i ch¬i n¬i nµo kh¸c, sÏ nh¸o nhµo ®i t×m kh¾p n¬i ®Ó råi cuèi cïng míi hiÓu t«i mÊt tÝch.

Chao «i, mÑ t«i, vî t«i sÏ hèt ho¶ng l¾m ®©y. T¹i ng­êi ta kh«ng b¾t t«i ë nhµ, nh­ thÕ cã ®µng hoµng h¬n kh«ng? Trong tay nhµ cÇm quyÒn cã c¶ bé m¸y ®µn ¸p khæng lå, hä gië trß b¾t cãc lµm g×? §Ó thñ tiªu ch¨ng? Cã lÏ kh«ng ph¶i. NÕu muèn thñ tiªu t«i th× b¾t cãc gi÷a Hµ Néi lµ qu¸ dë. ViÖc ®ã lµm ë mét n¬i ®Ìo heo hót giã nµo kh¸c tèt h¬n nhiÒu. Mµ t«i th× l¹i th­êng c«ng t¸c xa nhµ. Hay cha t«i lµm sao?

- Kh«ng cÇn ph¶i n¾m chÆt nh­ thÕ.- t«i côc cùa c¸nh tay bÞ bÎ quÆt.

Cã vÎ c©u nãi cña t«i cã t¸c dông - nh÷ng ngãn tay láng ra ®­îc mét chót.

T«i ®­a b«ng hång lªn ng¾m nghÝa. Nã nhá h¬n h¼n hoa hång ta th­êng gÆp, chØ nhØnh h¬n b«ng nhµi mét chót, nh­ng thËt lµ ®Ñp. C¸nh cña nã tr¾ng lªn mét mµu tr¾ng tinh kh«i, mÞn mµng, cho ta c¶m gi¸c c¸nh hoa h¬i xèp. C¸ch ph©n bè c¸c c¸nh rÊt hµi hßa víi ®­êng cong mÜ miÒu cña ®µi. Anh L­u khoe anh cËy côc m·i míi xin ®­îc cµnh hång Nam D­¬ng nµy. Anh gi©m nã trong mét bån nhá, n©ng niu ch¨m b½m mÊy th¸ng trêi. Cµnh hång con lín lªn chËm ch¹p thµnh mét c©y hång m¶nh mai vµ træ b«ng ®Çu tiªn. Tõ b«ng hoa bÐ báng trªn tay t«i bay lªn mét mïi th¬m dÞu dµng. L­ít nhanh vÒ phÝa sau lµ nh÷ng ng«i nhµ ®ãng kÝn. Phè Trµng Thi trong buæi s¸ng v¾ng tanh v¾ng ng¾t. HÌ phè ngËp l¸ vµng kh«ng ng­êi quÐt dän. T«i chó môc nh×n nh÷ng ng­êi th­a thít ®¹p xe ng­îc chiÒu, nh­ng kh«ng gÆp ai quen.

BÞ kÑp chÆt cøng gi÷a hai tªn c«ng an tr­íc mÆt t«i chØ cã mét kho¶ng trèng hÑp phÝa tr­íc. T«i buån rÇu ghi vµo trÝ nhí nh­ thÓ lÇn cuèi ®­îc nh×n thÊy nh÷ng c¶nh ®ang l­ít qua. Mäi c¸i ®Òu quen thuéc, quen thuéc tíi møc kh«ng cßn ®Ó ý tíi chóng. Kia, nh÷ng con ®­êng tr¶i sái vµng d­íi bãng r©m nh÷ng hµng ®¹i thô quanh Th­ viÖn Quèc gia. Cßn ®©y lµ ng«i nhµ quÐt v«i hång n»m trong khu v­ên réng ®Çy cá mÇn trÇu mét thêi t«i ®· ë sau ngµy tiÕp qu¶n Hµ Néi. L­ít nhanh bªn ph¶i lµ Cöa hµng m«-t« xe ®¹p th­êng xuyªn ®ãng cöa im Øm. ª ®©y t«i mua chiÕc xe ®¹p ®Çu tiªn cho vî. T«i nhí tíi kû niÖm liªn quan tíi cöa hµng nµy. Ch¶ lµ vî t«i thÝch chiÕc Mercier b»ng ®uy-ra, cßn t«i th× ngang b­íng nhÊt ®Þnh chän chiÕc Thèng nhÊt néi hãa. "Ta ph¶i ñng hé hµng néi hãa, em ¹. NÕu ta mµ còng kh«ng chÞu ñng hé hµng néi th× nÒn s¶n xuÊt n­íc m×nh sÏ ra sao?" t«i nãi víi vî b»ng giäng gia tr­ëng. ChiÕc Thèng NhÊt ®­îc chän bëi lËp tr­êng háng lªn háng xuèng, n¨m ngµy ba tËt. Nh×n t«i d¾t xe ®i söa vî t«i tñm tØm c­êi, nh­ng kh«ng tr¸ch t«i mét lêi. Kia n÷a, hiÖu c¾t tãc quen thuéc cña t«i. Qua tÊm kÝnh lín t«i thÊy b¸c phã c¹o giµ hay chuyÖn ®ang lói hói tØa tãt m¸i ®Çu muèi tiªu cña «ng kh¸ch ®øng tuæi, ch¾c còng lo¹i kh¸ch quen, nh­ t«i... ChiÕc com-m¨ng-ca rÏ vµo ®­êng Phñ Do·n, quÆt sang Lý th­êng KiÖt, ch¹y thªm mét qu·ng ng¾n råi l¹i rÏ tr¸i.

§Õn ®©y th× t«i hiÓu m×nh ®­îc ®­a ®i ®©u. Tr­íc mÆt t«i sõng s÷ng bøc t­êng ®¸ Háa Lß.

C¸i nhµ ngôc næi tiÕng kh¾p n­íc nµy ®­îc thùc d©n Ph¸p x©y dùng trong nh÷ng n¨m cuèi thÕ kû XIX(1), ®ång thêi víi Nhµ D©y ThÐp (nay lµ B­u §iÖn Trung T©m) vµ Nhµ Th­¬ng §ån Thñy (nay lµ BÖnh ViÖn Qu©n Y 108) cÇm gi÷ bªn trong nh÷ng bøc t­êng ®¸ cña nã nhiÒu thÕ hÖ c¸ch m¹ng ViÖt Nam, tõ nh÷ng nhµ ¸i quèc CÇn V­¬ng, V¨n Th©n, §«ng Kinh NghÜa Thôc, cho tíi nh÷ng ®¶ng viªn ViÖt Nam Quèc d©n ®¶ng thêi anh hïng NguyÔn Th¸i Häc, vµ tÊt nhiªn, c¸c chiÕn sÜ céng s¶n. Trong gia ®×nh t«i Háa Lß ®­îc nh¾c tíi lu«n do sù cã mÆt th­êng xuyªn trong ®ã cña c¸c b¹n cha t«i, vµ cña chÝnh «ng, hÕt ng­êi nµy ®Õn ng­êi kh¸c. MÆc dÇu næi tiÕng lµ thÕ, Háa Lß kh«ng ph¶i lµ nhµ ngôc kiªn cè nhÊt ViÖt Nam. B»ng chøng lµ t¹i ®©y ®· x¶y ra nhiÒu cuéc v­ît ngôc, lín nhÊt lµ cuéc v­ît ngôc ®«ng ®¶o cña nh÷ng ng­êi céng s¶n vµo ®ªm tr­íc cña C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m. Tªn chÝnh thøc cña Háa Lß lµ Maison Centrale (Lao Trung ¦¬ng), nh­ng c¸i tªn ®ã chØ tån t¹i trong c¸c v¨n b¶n hµnh chÝnh thuéc ®Þa. Víi d©n chóng nã m·i m·i lµ Háa Lß, c¸i phè tÝ xÝu tõ thêi "Thø nhÊt kinh kú, thø nh× phè HiÕn", n¬i ph­êng gèm s¶n xuÊt mét mÆt hµng duy nhÊt lµ háa lß, thø bÕp dïng than tµu (than hoa) mµ ngµy nay häa ho»n ta míi gÆp. PhÇn lín ng­êi Hµ Néi kh«ng biÕt gèc tÝch dung tôc cña Háa Lß, nghÜ r»ng nã lµ tªn gäi t­îng tr­ng cho sù khñng khiÕp bªn trong c¸i nhµ tï næi tiÕng. Tªn gäi cña nã gîi nªn liªn t­ëng gím ghiÕc vÒ háa ngôc Thiªn chóa gi¸o hõng hùc löa v¹c dÇu vµ nhung nhóc quû sø.

Hai c¸nh cöa s¾t ®­îc më ra víi mét tiÕng rÝt lanh l¶nh, kÐo dµi. ChiÕc com-m¨ng-ca rå m¸y chui tät vµo trong c¸i miÖng kim lo¹i h¸ hèc cña nã.

Hai tªn c« hån nh¶y xuèng, hÊt hµm:
- Xuèng!

T«i xuèng. Tr­íc mÆt t«i lµ mét c¸i s©n mªnh m«ng, v¾ng ng¾t.
- §îi ®©y!

§ã lµ tªn ngåi bªn tr¸i t«i nãi. MÆt nh©ng nh¸o, y nhÐt sóng vµo c¹p quÇn råi lÊy v¹t ¸o s¬-mi phñ lªn. Cö chØ cña y lµm t«i nhí tíi ®iÖu bé cña nh÷ng tªn c«n ®å nh©ng nh¸o trong nh÷ng bé phim ®Êm ®¸ rÎ tiÒn cña ph­¬ng T©y. §å vËt hãa ra cã kh¶ n¨ng lµm cho con ng­êi trë thµnh gièng nhau. T«i d¸m ch¾c c¸i tªn du c«n trong biªn chÕ nhµ n­íc kia ch­a hÒ ®­îc xem dï chØ mét phim thuéc lo¹i ®ã. ChiÕc com-m¨ng-ca ®­îc l¸i ®i. Hai tªn c«ng an biÕn mÊt, ®Ó l¹i sau chóng mïi thuèc l¸ rÎ tiÒn. T«i kh«ng biÕt chóng ®i lóc nµo.

Cã lÏ ®©y lµ gãc im ¾ng nhÊt thµnh phè. Trong vßm cæng Háa Lß hai chµng trai trong qu©n phôc c«ng an nh©n d©n vò trang m¶i mª ®¸nh bãng bµn, ch¼ng thÌm nh×n t«i lÊy mét lÇn. Ngoµi tiÕng l¸ch t¸ch cña bãng nhùa ®Ëp xuèng mÆt gç trong c¶ mét vïng tÜnh lÆng kh«ng cßn tiÕng ®éng nµo kh¸c. T­ëng chõng c¸i nhµ tï lõng danh mét thuë nay ®· trë thµnh ViÖn b¶o tµng téi ¸c cña chÕ ®é thùc d©n.

Kh«ng thÊy bÞ canh chõng, t«i l÷ng th÷ng th¶ bé trong c¸i s©n réng vµ s¹ch bong, víi nh÷ng bån hoa nho nhá ®Æt tr­íc nh÷ng khèi nhµ dµi. T«i cã c¶m thÊy sî h·i kh«ng khi bÞ ®­a tíi nhµ ngôc næi tiÕng nµy? Trong phót ®ã, kh«ng hiÓu v× sao, chÝnh t«i còng ng¹c nhiªn, lÏ ra ph¶i run sî th× t«i l¹i kh«ng thÊy mét chót xao xuyÕn nµo. Míi hay lßng m×nh chai s¹n qu¸ råi, t©m hån m×nh l¹nh lÏo qu¸ råi, l¹i do m×nh ®· biÕt ch¾c c¸i sù khèn kiÕp nµy nhÊt ®Þnh sÏ x¶y ra, ch¼ng c¸ch nµo tr¸nh ®­îc, chØ cã sím hay muén mµ th«i, nay nã x¶y ra råi, coi nh­ sè phËn m×nh ®· an bµi, khái cÇn lo nghÜ n÷a.

Tõ vµi th¸ng nay, t«i biÕt m×nh bÞ theo dâi chÆt. Võa b­íc ch©n khái nhµ ®· thÊy mét lò c«ng an mËt b¸m theo. Ph¸t hiÖn chóng ch¼ng cã g× khã. ChØ cÇn rÏ ngoÆt nhiÒu lÇn trong m¹ng nhÖn phè x¸ lµ ®· nhËn ra nh÷ng kÎ b¸m s¸t m×nh kh«ng rêi. T«i th­êng ®i cïng Thu Hßa, em g¸i t«i. Thu Hßa s¸ng ý, chØ ®¶o m¾t nh×n qua em t«i ®· biÕt xe nµo ®ang theo xe m×nh. Nhµ t«i ë gãc ®­êng Hai Bµ Tr­ng - Phan Chu Trinh, tr¹m quan s¸t cña mËt th¸m ®Æt trªn tÇng thø ba tr­êng phæ th«ng trung häc ë gãc ®­êng bªn kia. Tõ trªn g¸c cao nh÷ng tªn c¸ ch×m lµm nhiÖm vô c¶nh giíi liªn l¹c b»ng ®iÖn tho¹i víi ®¸m trinh s¸t chùc s½n trong mét ng«i nhµ n»m trªn ®­êng Lý Th­êng KiÖt. Em t«i cßn ghi ®­îc c¶ sè xe bän chóng. Cã vÎ, bän mËt th¸m thÊy viÖc theo dâi lµ trß hÒ, b¾t chóng t«i lóc nµo mµ ch¼ng ®­îc, kh«ng hiÓu cÊp trªn sai chóng theo dâi ®Ó lµm g×. Cho nªn cã vÎ chóng ch¼ng buån che giÊu c«ng viÖc chóng ph¶i lµm. Chø lµm g× mµ chóng khê kh¹o ®Õn thÕ! VÒ phÝa t«i, tin m×nh ch¼ng lµm g× ph¹m ph¸p, t«i ch¼ng sî chóng chót nµo. Bùc m×nh lªn, thØnh tho¶ng hai anh em t«i cßn trªu träc chóng n÷a kia. T«i b×nh th¶n ®­îc cßn v× t«i ý thøc ®­îc th©n phËn m×nh. Trong chuyÖn nµy t«i ph¶i c¶m ¬n Lªnin (hay Engels?). NÕu t«i nhí kh«ng lÇm th× trong tËp Bót Ký TriÕt Häc cña «ng, Lªnin cã nãi:"Tù do lµ sù ý thøc ®­îc c¸i tÊt yÕu". ChÝ lý thay!

C¸i tÊt yÕu trong chÕ ®é nµy lµ thÕ nµo t«i ®· biÕt. T«i, hay bÊt cø ai, chóng t«i ®Òu lµ chim trong lång, lµ gµ trong chuång, ng­êi ta muèn l«i ra c¾t tiÕt lóc nµo ®­îc lóc Êy. Con ng­êi ch¼ng cã quyÒn g× hÕt tr­íc §¶ng toµn n¨ng. V× thÕ tr­íc ®ã mÊy ngµy t«i ®· l¹nh lïng chuÈn bÞ cho t×nh huèng xÊu nhÊt. Vî t«i sÏ t×m thÊy trong ng¨n kÐo bµn viÕt cña t«i, nÕu kh«ng ngay lËp tøc th× mét thêi gian sau, bøc th­ t«i dÆn dß mäi viÖc trong nhµ. T«i muèn vî t«i gióp t«i thùc hiÖn tr¸ch nhiÖm cña ng­êi con c¶ ®èi víi gia ®×nh. §ã lµ g¸nh nÆng, nh­ng t«i biÕt vî t«i sÏ kh«ng tõ nan. NghÜ mµ bùc m×nh.

T«i sa vµo vô trÊn ph¶n nµy mét c¸ch thËm v« duyªn, ch¼ng ra lµm sao c¶. T«i lµ c¸i g× kia chø? Mét nhµ b¸o quÌn kh«ng tªn tuæi, kh«ng c¶ bÒ dµy c¸ch m¹ng, nghÜa lµ ch¼ng cã g× ®¸ng ®Ó ng­êi ta ph¶i gêm, ®Ó cã thÓ trë thµnh kÎ thï cña nhµ cÇm quyÒn. T«i còng ch¼ng lµm g× ®Ó ng­êi ta ph¶i ®iÒu mét l« mét lèc nh÷ng tªn ¨n kh«ng ngåi råi l½ng nh½ng theo t«i c¶ ngµy lÉn ®ªm. S¸ch l­îc nhæ cá ph¶i nhæ cho tËn rÔ vèn cã tÝnh truyÒn thèng trong c¸c quèc gia ch©u ¸. ChØ ë ch©u ¸ míi cã nh÷ng ¸n h×nh tµn b¹o nh­ chu di tam téc, chu di cöu téc. Nh÷ng triÒu ®¹i phong kiÕn ë Trung Quèc, ë ViÖt Nam ®Òu dïng c¸ch nµy xö téi nh÷ng quÇn thÇn bÊt tu©n. B©y giê t«i ®ang sèng trong mét x· héi ®­îc gäi lµ x· héi chñ nghÜa, nh­ng nhµ cÇm quyÒn cña nã xö sù víi d©n chóng ch¼ng kh¸c g× nh÷ng x· héi tr­íc nã, nÕu kh«ng tåi tÖ h¬n. Tõ l©u råi ng­êi ta ¸p dông c¸ch ®èi xö ph©n biÖt râ rµng ®èi víi con c¸i nh÷ng ng­êi mµ hä cho r»ng cã mÇm mèng ph¶n kh¸ng. Nh÷ng ®øa trÎ ch­a kÞp cã ý thøc vÒ lßng c¨m thï c¸ch m¹ng ®· bÞ c¸i gäi lµ c¸ch m¹ng cña nh÷ng tªn ®éc tµi c¨m thï tr­íc, bÞ chµ ®¹p xuèng tËn bïn ®en, kh«ng cho ngãc ®Çu dËy.

TÊt c¶ nh÷ng lêi lÏ ®¹o ®øc gi¶ chØ ®­îc dïng nh­ mét n­íc s¬n qua quÝt. Ng­êi ta nãi nh­ng kh«ng tin chÝnh lêi nãi cña m×nh. T«i thÝch tÝnh c¸ch Lª DuÈn. Dï sao mÆc lßng Lª DuÈn còng vÉn lµ mét tªn ®éc tµi th¼ng th¾n, so víi nh÷ng tªn ®éc tµi kh¸c.

"KÎ nµo kh«ng theo ta, kÎ ®ã chèng ta", Lª DuÈn nãi to¹c mãng heo tr­íc bµn d©n thiªn h¹. Kh«ng quanh co, kh«ng uèn Ðo. Quan niÖm chuyªn chÝnh nµy ®­îc ®­¬ng kim tæng bÝ th­ t©m ®¾c l¾m. Nã ®­îc nh¾c ®i nh¾c l¹i nhiÒu lÇn, ë nhiÒu cuéc häp, tr­íc ®«ng ®¶o c¸n bé nghe l·nh tô huÊn thÞ, chÝnh t«i còng ®­îc nghe.

Chuyªn chÝnh, chuyªn chÕ, hay ®éc tµi, nh÷ng tõ lµm nh©n lo¹i sën gai èc, ë n¬i kh¸c th­êng ®­îc che phñ b»ng ng«n tõ hoa mü, nh­ng trong chÕ ®é x· héi chñ nghÜa hiÖn tån l¹i cã d¸ng dÊp mét ®øc tÝnh sang träng, lµ c¸i nhiÒu ng­êi cßn lÊy lµm h·nh diÖn ph« ra. Bé tr­ëng Bé Néi vô TrÇn Quèc Hoµn(2) phô häa theo tæng bÝ th­: "NhiÒu ®ång chÝ chóng ta tá ra cßn thiÕu kiªn quyÕt trong viÖc trÊn ¸p bän ph¶n c¸ch m¹ng, thiÕu nhiÒu l¾m. Hä run tay. Hä sî nhÇm. Hä kh«ng biÕt r»ng trong c«ng t¸c cña chóng ta lîi Ých cña c¸ch m¹ng lµ cao h¬n hÕt, thiªng liªng h¬n hÕt! Sai th× söa, viÖc g× mµ sî!" §i ng­îc chiÒu lÞch sö ta thÊy trong C¶i c¸ch ruéng ®Êt Tr­êng Chinh còng ®· tõng khuyÕn dô "NhÇm m­êi (ng­êi v« téi) cßn h¬n sãt mét (®Þch)". BiÖn ph¸p phßng ngõa ch­a tõng tá ra kh«ng h÷u hiÖu. S¸t nhÊt nh©n v¹n nh©n cô(3), lêi cæ nh©n nãi kh«ng sai.

T«i cßn ph¶i chê h¬n mét tiÕng ®ång hå n÷a míi thÊy Huúnh Ngù dÉn x¸c ®Õn. Y xuèng xe, x¨m x¨m b­íc tíi, hÊt hµm hái t«i:

- Anh ®ang mÇn chi ë ®ã? T«i cau mÆt nh×n y. Côc phã Côc ChÊp ph¸p Huúnh Ngù kh«ng ph¶i ng­êi xa l¹ ®èi víi gia ®×nh t«i. ChÝnh y dÉn thuéc h¹ ®Õn nhµ t«i ®ªm 18 th¸ng 10 ®Ó b¾t cha t«i. Sau khi ®­a cha t«i ®i y cßn quay l¹i chØ huy viÖc lôc so¸t tíi tËn s¸ng. Phßng vî chång t«i ë còng bÞ kh¸m kü, chØ chõa mét c¸i tñ. Vî t«i nãi t«i quªn, mang ch×a khãa theo khi ®i c«ng t¸c Nam §Þnh, nÕu muèn kh¸m th× cø viÖc ph¸ ra mµ kh¸m. Chóng kh«ng ph¸, mµ niªm phong l¹i, ®îi t«i vÒ kh¸m tiÕp.

MÑ t«i kÓ khi Huúnh Ngù kh¸m nhµ thÊy mÑ t«i cø ®øng l× ë khung cöa gi÷a hai c¨n phßng ®ang bÞ lôc so¸t, y khuyªn mÑ t«i:"ChÞ cø ngåi xuèng, mÆc chóng t«i lµm viÖc". §¸p l¹i, mÑ t«i nãi: "T«i ph¶i ®øng ë ®©y ®Ó xem c¸c anh cã bá tµi liÖu g× vµo nhµ t«i kh«ng. C¸i lèi ch«n r­îu lËu trong v­ên ng­êi kh¸c chóng t«i biÕt l¾m. Chóng t«i kh«ng khê". Huúnh Ngù nuèt giËn, coi nh­ kh«ng nghe thÊy c©u nãi vç mÆt. Mét ng­êi quen t«i lµm trong Bé Néi Vô cho biÕt y tªn Huúnh Ngù, côc phã Côc chÊp ph¸p. Víi t­ c¸ch tr­ëng Ban tæ chøc Trung ­¬ng, ng­êi cã c«ng chÆn ®øng m­u toan lËt ®æ ban l·nh ®¹o §¶ng, Lª §øc Thä ®­îc d­ luËn nh¾c tíi nhiÒu nhÊt b¾t ®Çu tõ vô b¾t bí nµy. Nh÷ng th«ng b¸o sè 1 råi sè 2, nghe cø oang oang nh­ nh÷ng b¶n tin chiÕn th¾ng, víi nh÷ng lêi lÏ nöa kÝn nöa hë vÒ mét cuéc næi lo¹n vò trang, ®­îc chÝnh Thä vµ tay ch©n trong Ban tæ chøc Trung ­¬ng ®i phæ biÕn trong c¸c cuéc häp h¹n chÕ, nöa bÝ mËt. Kh«ng khÝ khñng bè ®Ì nÆng lªn mçi ng­êi. Sè ®«ng c¸n bé cò xãt xa cho c¸c ®ång chÝ ch¼ng may r¬i vµo tay S¸u Bóa(4). Hä nãng lßng chê ®îi «ng Hå ChÝ Minh cã ý kiÕn, chê ®îi «ng ra tay, hi väng «ng sÏ kh«ng ®Ó x¶y ra sai lÇm lÇn n÷a. Mét C¶i c¸ch ruéng ®Êt, mét ChØnh ®èn tæ chøc ®· qu¸ ®ñ cho cuéc ®êi mét ®¶ng råi.

Tõ Nam §Þnh vÒ t«i söng sèt biÕt cha t«i ®· bÞ b¾t. MÑ t«i gôc vµo vai t«i. Bµ gµy réc. Có ®¸nh tµn nhÉn lµm bµ kiÖt lùc. T«i th­¬ng mÑ qu¸! ª xa mäi diÔn biÕn trªn chÝnh tr­êng bµ kh«ng biÕt cuéc c¸ch m¹ng cña bµ tõ l©u råi ®· rÏ sang nÎo kh¸c. Bªn c¹nh bµ, t«i b×nh tÜnh ®Õn l¹nh lïng. Cã thÓ, thÕ hÖ t«i Ýt ¶o t­ëng h¬n c¸c thÕ hÖ ®µn anh vµ cha chó cho nªn t«i míi kh«ng bÞ ®ßn ®¸nh lµm cho tª t¸i, lµm cho mÊt kh¶ n¨ng suy nghÜ. Nh×n ng«i nhµ bÞ x¸o trén tan hoang nh­ võa qua trËn giÆc cµn t«i chØ rïng m×nh. Nã cµng l¹nh lÏo khi v¾ng bãng cha t«i. Håi «ng ch­a bÞ b¾t ng«i nhµ kh«ng lóc nµo v¾ng kh¸ch. B©y giê ch¼ng cßn ai d¸m lai v·ng.

T«i cho r»ng cuéc tæng khñng bè chØ míi b¾t ®Çu. Sau cha t«i sÏ ®Õn l­ît nhiÒu ng­êi kh¸c. Trong ®ã cã thÓ cã t«i. Ngµy h«m sau, t«i tíi Bé Néi Vô ®Ó b¸o t«i ®· vÒ. T«i lµm ®óng nh­ lêi dÆn cña nhµ chøc tr¸ch ®Ó hä kh«ng cã cí g©y sù thªm víi t«i, chø cã c¶ mét lò c«ng an mËt ®«ng ®¶o theo s¸t t«i tõng b­íc hä thõa biÕt t«i ë ®©u. T«i còng chuÈn bÞ s½n ®Ó cã bÞ b¾t còng kh«ng bÞ bÊt ngê. Vî t«i, n­íc m¾t r­ng r­ng, gióp t«i xÕp hai bé quÇn ¸o, bµn ch¶i r¨ng, kh¨n mÆt vµ vµi ®å dïng lÆt vÆt kh¸c vµo ba-l«(5). Khi t«i d¾t xe ra khái nhµ mÑ t«i lÆng lÏ ®Æt tay lªn vai t«i vµ nh×n l©u vµo m¾t t«i. Trong gi©y l¸t, m¾t bµ ®· nhßa lÖ. Vî chång t«i ®¹p xe ®Õn th¼ng phßng th­êng trùc Bé Néi vô ë sè 16 TrÇn B×nh Träng. Chóng t«i ®i trong im lÆng. T«i ®¹p, vî t«i ngåi ñ rò trªn ®Ìo hµng.

Vî t«i còng cã mÆt trong buæi nãi chuyÖn gi÷a t«i víi anh NguyÔn Träng LuËt. Ngoµi miÖng vî t«i ®ång ý víi t«i, nh­ng trong th©m t©m vî t«i vÉn ph©n v©n - nÕu anh LuËt ®· gióp cho mét chç trèn th× t¹i sao t«i l¹i kh«ng chÞu trèn, l¹i ®Ó mÆc cho bÞ b¾t? Ngåi sau t«i, vî t«i óp mÆt vµo l­ng t«i khãc khe khÏ.

§ã lµ cuéc tiÔn ®­a cña ng­êi vî ®­a chång ®Õn câi chÕt. Trªn ®­êng NguyÔn Du rÏ sang TrÇn B×nh Träng t«i gÆp Nguyªn Hång(6) ®i ng­îc chiÒu. Trªn ng­êi anh vÉn c¸i ¸o pi-gia-ma xanh nh¹t ®· ng¶ sang ch¸o lßng, vÉn c¸i quÇn ximili x¸m vÐn gÊu, vÉn c¸i xµ-cét ®ùng b¶n th¶o tßn ten bªn h«ng. Chßm r©u anh míi nu«i n¨m tr­íc giê chÊm cæ ¸o. §ang t­ lù trªn hÌ, nh¸c thÊy t«i anh giËt m×nh ®øng l¹i. T«i xuèng xe, ®Þnh ®Õn b¾t tay anh th× bçng Nguyªn Hång hÊp tÊp lïi l¹i, b­íc tr¸nh sang vÖ cá. §«i m¾t anh bïi ngïi nh×n t«i. Råi rÊt trÞnh träng, anh ch¾p tay x¸ t«i, x¸ dµi theo kiÓu ng­êi x­a, m«i mÊp m¸y nãi g× kh«ng râ. T«i ®øng lÆng. Nguyªn Hång ®ïa hay thËt? Kh«ng, anh kh«ng ®ïa. §µnh cói ®Çu x¸ anh, ®¸p lÔ.

Nguyªn Hång lµm thÕ lµ ph¶i. §· mÊy th¸ng nay nhÊt cö nhÊt ®éng cña gia ®×nh t«i ®Òu bÞ theo dâi. Kh«ng cø anh, ai còng ph¶i lµm nh­ thÕ.

Nguyªn Hång l¼ng lÆng ®i, ®Çu cói. Nh×n anh lÇm lòi trªn phè v¾ng, vî t«i hái:
- ¤ng nhµ quª nµo ®Êy h¶ anh?

Khæ, chßm r©u dµi, c¸i mò lóc sôp xuèng tr¸n, n­íc da ®en nhÎm lµm cho vî t«i kh«ng nhËn ra Nguyªn Hång. Vî t«i ®· gÆp anh, ®· ¨n c¬m víi anh Ýt nhÊt còng vµi lÇn ë nhµ t«i vµ nhµ anh Bïi Ngäc TÊn(7) d­íi H¶i Phßng. Anh thay ®æi nhiÒu kÓ tõ ngµy vÒ Yªn ThÕ. Anh ®· tin nhiÒu ®Ó råi kh«ng tin n÷a còng trong nh÷ng n¨m Êy. T«i nh×n theo t¸c gi¶ BØ Vá. Anh ®i kh«ng ngo¶nh l¹i.

Cuéc gÆp gì Nguyªn Hång ®Ó l¹i trong t«i c¶m gi¸c xãt xa(8). T«i kh«ng giËn Nguyªn Hång. T«i chØ buån th«i. Buån l¾m. Trong nh÷ng ngµy Êy mäi ng­êi ®Òu xö sù nh­ thÕ vµ xö sù nh­ thÕ míi lµ kh«n ngoan. Ch¼ng bao giê t«i ®­îc gÆp l¹i Nguyªn Hång n÷a, mÆc dÇu khi t«i ra tï anh cßn sèng. T«i yªu mÕn Nguyªn Hång h¬n bÊt cø nhµ v¨n nµo cïng thêi. Anh lµ ng­êi cã tr¸i tim trong s¸ng vµ t­ c¸ch kÎ sÜ. Huúnh Ngù l¹nh nh¹t ra tiÕp t«i. Y g­êm g­êm nh×n c¸i ba l« t«i mang theo, nh­ng kh«ng nãi g×, hÑn ngµy kh¸m tñ, råi b¶o t«i vÒ. Vî t«i cho ®ã lµ dÊu hiÖu tèt, r»ng c¨n cø c¸ch ®èi xö kh«ng gay g¾t cña Huúnh Ngù, ch¾c nhµ cÇm quyÒn sÏ kh«ng ®ông tíi t«i. §óng hÑn, vµo buæi tèi Huúnh Ngù ®Õn mang theo hai nh©n viªn. Nh×n con ng­êi nhá thã, gµy cßm trong bé d¹ ®en, tiÕng c­êi chua loÐt chäc th¼ng vµo mµng nhÜ, t«i kh«ng ngê råi ®©y t«i sÏ cßn ph¶i ®èi mÆt víi y nhiÒu, trong mét thêi gian dµi. M¾t hoay ho¸y sau cÆp kÝnh l·o gäng sõng, y võa kh¸m xÐt, võa c­êi hÐ hÐ tù t¸n th­ëng nh÷ng c©u b×nh luËn v« duyªn. TiÕng mçi cuèn s¸ch bÞ qu¨ng xuèng sµn trong yªn lÆng giéi vµo tim t«i. §­îc cha mÑ gi¸o dôc tõ nhá th¸i ®é kÝnh träng ®èi víi s¸ch b¸o, vµ nãi chung ®èi víi mäi s¶n phÈm cña trÝ tuÖ, t«i kh«ng ngít ng¹c nhiªn tr­íc hµnh ®éng v« v¨n hãa cña bän mËt th¸m ngµy tr­íc vµ bän c«ng an b©y giê. VÒ mÆt nµy chóng kh«ng kh¸c nhau. D­êng nh­ chØ riªng cã lo¹i chóng sinh ®Æc biÖt nµy lµ thÝch dµy ®¹p lªn trÝ tuÖ. ChØ cã chóng míi c¶m thÊy l¹c thó ®­îc phØ nhæ trÝ tuÖ.

Cuèi buæi kh¸m xÐt chóng thu ®­îc mét bÞ lín gåm tÊt c¶ nh÷ng g× cã ch÷ viÕt - b¶n th¶o, th­ tõ, sæ ghi chÐp cña t«i vµ cña vî t«i. C¶ nh÷ng b¨ng ghi ©m vµ bé ®Çu tõ dù tr÷ cho m¸y ghi ©m chóng còng thu tuèt.

- M¸y ghi ©m ®©u? - Huúnh Ngù hái.
- B¸n råi. - t«i ®¸p.

Y kh«ng b»ng lßng thÊy t«i tr¶ lêi trèng kh«ng. Nh­ng y hái trèng kh«ng th× t«i còng tr¶ lêi trèng kh«ng. LÞch sù víi y chØ cã thiÖt.

- Ghª thËt, d¸m ch¬i m¸y ghi ©m. - y dµi giäng
- Anh cã biÕt ph¶i cã giÊy phÐp míi ®­îc ch¬i m¸y ghi ©m kh«ng?
- Kh«ng biÕt. T«i dïng chø kh«ng ch¬i.
- Trõ c¸c c¬ quan, t­ nh©n kh«ng ai ®­îc phÐp sö dông m¸y ghi ©m. Quy ®Þnh cña Nhµ n­íc lµ thÕ, râ ch­a?
- T«i ch­a ®­îc thÊy quy ®Þnh nµy trªn b¸o chÝ.
- Kh«ng ph¶i quy ®Þnh nµo còng cÇn ph¶i ®¨ng b¸o.

Nh©n chøng h×nh thøc cho cuéc kh¸m xÐt lµ bµ tæ tr­ëng d©n phè, ng­êi quen cña chóng t«i. Bµ nµy tÝnh t×nh hiÒn lµnh, ch¼ng hiÓu chuyÖn g× x¶y ra, ngåi yªn mét gãc víi vÎ mÆt buån phiÒn v× ph¶i tham gia vµo viÖc lµm bÊt nhÉn. Bµ quay mÆt ®i, tr¸nh nh×n c¶nh ®ang diÔn ra. B©y giê, ®øng gi÷a s©n Háa Lß, trong l·nh ®Þa cña y, Huúnh Ngù bÐ nhá khuúnh khuúnh hai tay chèng n¹nh, c¸i mÆt qu¾t vªnh lªn: - T«i hái: anh ®ang mÇn chi? - C¸c anh ®­a t«i ®Õn ®©y b¶o ®îi th× t«i ®øng ®©y t«i ®îi, chø cßn lµm g×? - t«i nhón vai ®¸p - §îi ai, ®îi c¸i g×, ®Ó lµm g×, th× l¹i kh«ng thÊy nãi. §øng ch¸n, t«i ®i d¹o. Anh muèn biÕt t«i lµm g× µ? Th× ®Êy, t«i ®ang ng¾m c¶nh. Xem nã cã g× kh¸c tr­íc... - NÌ, anh ®õng cã l¸o nghen! Anh ch­a tõng bÞ b¾t, v« Háa Lß khi m« mµ ph¸ch lèi: coi nã cã chi thay ®æi? ¥ hay, c¸i lèi g× thÕ nµy? C©u chuyÖn gi÷a chóng t«i võa míi b¾t ®Çu, hµ tÊt ph¶i gië giäng qu¸t n¹t? Mét thø ®ßn phñ ®Çu, cã lÏ thÕ. VÒ sau míi biÕt t«i hiÓu lÇm tõ l¸o cña Huúnh Ngù - ë quª h­¬ng y nã cã nghÜa lµ kh«ng ®óng sù thËt chø kh«ng ph¶i hçn l¸o. Cßn thãi lín giäng, nh­ sau nµy t«i ®­îc biÕt, lµ cè tËt cña y.

- T«i sÏ gi¶i thÝch cho anh hiÓu: t«i ®· vµo ®©y mét lÇn vµo n¨m 1939 - kh«ng ph¶n øng, t«i th¶n nhiªn ®¸p - Håi Êy MÆt trËn B×nh d©n(9) ë bªn Ph¸p vì, bªn nµy bän thùc d©n tæng khñng bè. Cha t«i bÞ b¾t. Bän mËt th¸m gië ®ñ ngãn tra kh¶o kh«ng ¨n thua, chóng cho phÐp mÑ t«i mang con vµo th¨m, hi väng cha t«i sÏ ®æi ý. Nh­ng «ng vÉn im lÆng. T«i cßn nhí chç nµy cã mét bøc t­êng ng¨n, cßn ë gãc ®µng kia cã mét giµn nho ®iÕc... Huúnh Ngù hiÓu Èn ý trong c©u nãi. Y khÞt mòi mÊy c¸i, t×m c©u ®èi ®¸p. T×m kh«ng ra, y s½ng giäng: - NÌ, anh cã hiÓu anh ®ang ®øng ë n¬i m« kh«ng ®ã? N¬i ni kªu b»ng Háa Lß, biÕt nã lµ c¸i chi kh«ng? BiÕt, h¶? Nãi thiÖt cho anh hay: anh bÞ b¾t råi ®ã! T«i bËt c­êi: - ûa, anh t­ëng ®Õn giê t«i cßn ch­a biÕt sao? Anh b¸o khÝ chËm: t«i biÕt Ýt nhÊt còng c¸ch ®©y hai tiÕng ®ång hå råi! - Theo tui!

Y hÇm hÇm ngo¾c tay ra hiÖu cho t«i ®i theo. T«i l¼ng lÆng theo y ®i vÒ phÝa ng«i nhµ dµi vµ thÊp, ®èi diÖn víi cæng Háa Lß.

GÇn tíi n¬i Huúnh Ngù ®i chËm l¹i, nãi víi t«i:
- Nãi thiÖt cho anh hay: c¬ quan an ninh thËt ra còng ch­a muèn b¾t anh m«! Lo¹i c¸n bé tÐp riu nh­ anh b¾t lµm chi cho uæng c«ng. §¶ng ®· ra th«ng b¸o cho c¸c anh thêi gian ®Ó c¸c anh tù khai b¸o. NhiÒu ng­êi ®· ®Õn xin Ban tæ chøc Trung ­¬ng cho ®­îc thó téi, hä cã sao m«. Hä vÉn sèng yªn lµnh víi vî víi con. Cßn anh th× bÞ. Anh bÞ lµ bëi anh kh«ng biÕt ®Òu. NghÜ mµ coi: tr­íc §¶ng, anh lµ c¸i thø chi? Anh ch¼ng lµ c¸i th¸ chi hÕt träi. Mét con muçi m¾t. Mét h¹t c¸t... Nh©n tiÖn tui còng cho anh hay: ®Ých th©n anh S¸u(10) ra lÞnh b¾t anh ®ã!

T«i bËt c­êi:
- Anh thËt sù nghÜ r»ng nÕu t«i ®­îc Tr­ëng ban Tæ chøc Trung ­¬ng ®Ých th©n h¹ lÖnh b¾t th× h©n h¹nh nhiÒu h¬n hay sao? Ai h¹ lÖnh b¾t th× còng thÕ c¶ th«i, anh hay anh S¸u, anh Ba, anh N¨m(11), hay anh nµo kh¸c. Ch­a tíi lóc c¸c anh ph¶i ®æ lçi cho nhau.

Huúnh Ngù ®øng ph¾t l¹i:
- A! Anh l¸o! - y gÇm lªn, nÕu nh­ c¸i giäng the thÐ cña y cã thÓ gäi lµ gÇm - Vµo ®Õn ®©y råi mµ vÉn cßn l¸o! Anh nhí lÊy: ®©y lµ Háa Lß! Háa Lß, anh hiÓu ch­a?

LÇn nµy t«i kh«ng lÇm. Ch÷ l¸o mµ y dïng lóc nµy chÝnh lµ hçn l¸o.. Chóng t«i b­íc vµo mét c¨n phßng kh«ng cöa, cöa mét hµng song s¾t cã thÓ ®Èy qua ®Èy l¹i. Hai tªn c« hån ®· cã mÆt, nh­ tõ d­íi ®Êt chui lªn. Kh«ng hiÓu chóng vµo b»ng ®­êng nµo, tõ bao giê. Chóng xun xoe bªn Huúnh Ngù, nh­ng Huúnh Ngù g¹t ra. - Cëi quÇn ¸o!

Giäng nãi h¸ch dÞch cña Huúnh Ngù lµm t«i lén ruét. Tr­íc nay ch­a cã ai nãi víi t«i b»ng c¸i giäng nh­ thÕ.

T«i qu¾c m¾t nh×n y, cëi ph¨ng ¸o b«ng, nh­ng kh«ng ®­a cho Huúnh Ngù mµ qu¨ng nã xuèng sµn, tr­íc mÆt y.

Y l­êm t«i råi l¼ng lÆng nhÆt lªn, lËt qua lËt l¹i, lén tr¸i c¸c tói ¸o, bá c¸c vËt t×m thÊy lªn bµn: chïm ch×a khãa, kh¨n mu-soa, vÝ tiÒn, c¸c thø giÊy tê lÆt vÆt... T«i cã thãi hay ghi nh÷ng ®iÒu cÇn nhí lªn nh÷ng mÈu giÊy bÊt kú råi sau ®ã ®Ó v·i lung tung. Trong mÊy mÈu giÊy Huúnh Ngù thu ®­îc cã mét mÈu t«i ghi l¹i nh÷ng sè biÓn ®¨ng ký xe ®¹p cña lò c¸ ch×m(12). T«i ghi l¨ng nh¨ng ch¬i, chø ch¼ng ®Ó lµm g×. T«i còng cã ý ®Þnh chuyÓn cho c¸c b¹n ®Ó c¸c b¹n chó ý xem hä cã bÞ theo dâi kh«ng, bëi v× bän c«ng an mËt th­êng thay ®æi nhau theo dâi c¸c ®èi t­îng, nh­ng ch­a kÞp.

Tr«ng c¸i c¸ch Huúnh Ngù lÇn tõng ®­êng chØ ë nÑp ¸o b«ng, t«i nghÜ h¼n y ngê t«i cã mang mét c¸i g× ®ã ®¸ng ngê trong ng­êi, mét bøc th­ mËt ch¼ng h¹n. Nh­ng ch¼ng cã c¸i g× hÕt. Võa kh¸m y võa chun mòi l¹i, chØ dïng ngãn c¸i vµ ngãn trá, cßn nh÷ng ngãn kh¸c vÓnh lªn, nh­ sù ®ông ch¹m víi quÇn ¸o cña t«i lµm y gím. T«i nhí tíi tªn mËt th¸m Ph¸p kh¸m nhµ chóng t«i n¨m 1939, cung c¸ch còng y nh­ vËy. - Cëi nèt! T«i lét nèt s¬-mi, quÇn, qu¨ng tuèt xuèng ®Êt. §øng m·i còng mái, Huúnh Ngù ngåi thôp xuèng, lÇn mß kh¸m xÐt ®èng ¸o quÇn d­íi ch©n t«i. Trong bé c¸nh mïa ®«ng b»ng d¹ ®en hai cæ tay gµy gß víi nh÷ng ngãn tay kh« x¸c thß ra ngoµi hai èng tay ¸o còn cìn, tr«ng y gièng mét con ruåi tr©u. - H¸ måm!

T«i h¸ måm. CÆp m¾t nhá vµ kh« cña Huúnh Ngù nghiªng ngã qua trßng kÝnh viÔn nh×n s©u vµo hèc miÖng t«i. Ch¼ng lÏ y thùc sù nghÜ trong ®ã cã g×? Y cã vÎ mÆt thÊt väng. Cuéc b¾t cãc gi÷a ®­êng ®­îc tæ chøc chu ®¸o, mét c¸ch bÊt ngê nhÊt, ®· kh«ng mang l¹i kÕt qu¶.

Trªn ng­êi t«i chØ cßn ¸o may-«, quÇn ®ïi. §Ó ch¬i ch­íng, t«i cëi tuèt tuét vøt xuèng cho y. C¨n phßng kh«ng cã cöa, giã th«ng thèng. Trong bé c¸nh Adam t«i ph¶i cè g¾ng ®Ó kh«ng run rÈy. Mïa ®«ng ®Õn muén, thêi tiÕt mÊy ngµy qua ®Æc biÖt khã chÞu, nay nãng mai l¹nh. Míi h«m tr­íc cßn nãng nh­ ®Çu thu, h«m nay tõ nöa ®ªm vÒ s¸ng trêi ®ét nhiªn trë rÐt. Cµng vÒ chiÒu nhiÖt ®é cµng xuèng thÊp. Mét anh c«ng an ®øng bªn bµn ¸i ng¹i nh×n t«i råi l¼ng lÆng bá ra ngoµi. Quay l¹i, anh ta ®­a cho t«i bé ®ång phôc tï míi tinh: ¸o c¸nh, quÇn dµi ch©n quÌ, víi nh÷ng säc lín mµu huyÕt dô trªn nÒn n©u non. Thø quÇn ¸o tï nµy t«i ®· nh×n thÊy trªn b¸o, trªn ng­êi c¸c phi c«ng Mü. Nh­ng b¸o chØ in ®en tr¾ng, kh«ng biÕt mµu g×. Huúnh Ngù cho anh ta mét c¸i nguýt dµi. - C¶m ¬n anh. - t«i nãi. Bé quÇn ¸o míi tinh, cßn chua mïi hå. T«i lãng ngãng mÆc. Kh«ng hiÓu nhµ thÇu nµo ®· may thø quÇn ¸o kú côc nµy: ¸o kh«ng cóc cµi, quÇn kh«ng d¶i rót, hå l¹i qu¸ dµy lµm cho nã cøng nh­ mo nang. Trong phßng kh«ng cã g­¬ng, nh­ng t«i còng h×nh dung ra h×nh ¶nh tøc c­êi cña t«i trong bé c¸nh míi: ¸o v¾t chÐo v¹t l¹i cho kÝn mµ vÉn hë ngùc, quÇn th¾t l¸ täa kÐo c¶ hai èng lªn cao ®Ó lé ®«i c¼ng ch©n. Kh«ng thÊy g× ®¸ng ngê trong sè ®å vËt thu ®­îc, Huúnh Ngù chuyÓn sù chó ý qua b«ng hång Nam D­¬ng. Y gì tê p¬-luya mµ anh L­u bäc cuèng hoa (anh thÝch lµm ®Ñp cho bÊt cø c¸i g×), soi nã lªn nÒn trêi x¸m xÞt. Bá kÝnh ra, ®eo kÝnh vµo ch¼ng thÊy g×, y sai mét tªn c« hån bËt ®Ìn ®Ó soi lªn ¸nh ®iÖn. Còng ch¼ng cã g× ë trong ®ã. Mét trong mÊy tªn phô t¸ dïng ngãn trá vµ ngãn gi÷a cÆp lÊy tê giÊy, nhÑ nhµng bá nã vµo mét bao polyethylen, h¼n ®Ó ®em ®i xÐt nghiÖm. C¶nh t­îng diÔn ra tr­íc m¾t t«i gièng ®o¹n t¶ vông vÒ trong mét cuèn truyÖn trinh th¸m rÎ tiÒn.

Huúnh Ngù hái t«i: - B«ng hång ni ë m« ra? T«i nhón vai. Y d»n giäng lÆp l¹i c©u hái. - Mét ng­êi b¹n tÆng t«i.

Ngã nghiªng b«ng hång thªm mét phót, y nheo m¾t nh×n t«i:
- MËt hiÖu, hö?
C¸i lèi nh×n thÊy gi¸n ®iÖp ë bÊt cø chç nµo cña c¸c nhµ thùc hµnh chuyªn chÝnh v« s¶n lµm t«i ng¸n qu¸. BiÕt tr¶ lêi tªn nµy thÕ nµo cho y võa lßng? T«i nÐm cho tªn Sherlock Holmes(13) néi hãa mét c¸i nh×n khinh bØ.

- B«ng hång ni ë m« ra, tui hái anh?
- T«i nãi råi: mét ng­êi b¹n tÆng t«i.
- Ai?

Nãi hay kh«ng nãi cho c¸i th»ng quan c¸ch m¹ng nµy biÕt b«ng hång lµ cña anh L­u? BiÕt thÕ nµy ch¼ng nhËn b«ng hoa cho xong. - T«i ®îi m·i c©y hång míi træ b«ng nµy ®Ó tÆng cô nhµ. - anh L­u nãi khi c¾t cho t«i cµnh hoa - Ph¶i lµ ng­êi sµnh th­ëng hoa nh­ cô míi ®¸nh gi¸ ®­îc c«ng søc t«i ch¨m b½m c©y hång quý. TiÕc qu¸, ®Õn lóc cã ®­îc b«ng ®Çu tiªn th× cô l¹i bÞ råi. Th«i th× anh thay mÆt cô nhËn mãn quµ män nµy cho t«i, kÓ nh­ t«i thùc hiÖn ®­îc ý m×nh muèn.

Trong c¸i s©n réng bèn th­íc vu«ng ®Çy ¾p c©y c¶nh, d­íi ¸nh s¸ng mê mê lät qua tÊm ni l«ng r¸ch, tr«ng anh gµy qu¸, xanh qu¸. - T«i rÊt quý cô. Håi 45 cô nhµ ta cã cÊp cho t«i mét c¸i giÊy ra vµo B¾c bé phñ ®Ó chôp ¶nh Cô Hå ®Êy. Cô nhµ kho¸ng ®¹t l¾m, ®èi víi v¨n nghÖ sÜ th× ba chª(14) ®­îc...Chµ, thËt lµ buån. T«i kh«ng sao hiÓu næi: nh÷ng bËc tiÒn bèi c¸ch m¹ng ngµy tr­íc vµo sinh ra tö cã nhau, sao mµ b©y giê l¹i cã thÓ tµn nhÉn víi nhau ®Õn thÕ? Cô Hå b©y giê ë ®©u? T«i cßn gi÷ ®­îc tÊm phim chôp Hå víi cô nhµ ta ®øng bªn nhau trªn tµu Dumont Durville n¨m 46, khi tµu võa cËp bÕn H¶i Phßng...T«i sÏ in tÆng anh mét tÊm... - C¶m ¬n anh. B©y giê nã kh«ng cßn gi¸ trÞ g× ®èi víi t«i n÷a. - µ nhØ, thÕ mµ t«i kh«ng nghÜ ra.

LiÖu t«i nãi ra tªn anh L­u tªn nhµ quª nµy cã lµm phiÒn anh kh«ng? Anh ®ang mang bÖnh, gia ®×nh ®ang gÆp khã kh¨n, cã thÓ nãi lµ tóng quÉn. Nh­ng kh«ng nãi ra cßn l«i th«i h¬n. Chóng nã theo dâi t«i tõng b­íc, chóng nã ®· biÕt t«i ®Õn nhµ ai trong buæi s¸ng nay. Ch¾c ch¾n, nÕu nghi ngê chóng sÏ ®Õn tËn nhµ anh L­u, sÏ cËt vÊn anh, sÏ kh¸m xÐt ...Gi÷a lóc anh ®ang èm ®au! Sau mét l¸t ngÇn ngõ, t«i nãi:
- Cã g× ®¸ng giÊu ®©u. B«ng hång do mét nghÖ sÜ nhiÕp ¶nh tªn lµ TrÇn V¨n L­u tÆng t«i. C¸c anh cã thÓ x¸c minh chuyÖn nµy dÔ dµng.

Cã vÎ c¸i tªn TrÇn V¨n L­u ch¼ng nãi lªn ®iÒu g× víi y.
- TrÇn V¨n L­u, hö? §­îc!
Y hÝ ho¸y ghi sæ tay.

Bän nµy cã thÓ lµm phiÒn anh l¾m, t«i nghÜ. M×nh ngu hay hÌn khi nãi ra tªn anh? TrÇn V¨n L­u lµ mét l·ng tö chÝnh cèng trong nghÖ thuËt. C¶ cuéc ®êi anh, anh kh«ng ngít m¬ ­íc vÒ mét salon ¶nh nghÖ thuËt cña riªng anh, trong ®ã anh sÏ lµ chóa tÓ c¸c thø ¸nh s¸ng lµm ra C¸i §Ñp. §Õn ngµy ®ã anh sÏ trë thµnh M¹nh Th­êng qu©n cho chóng t«i, ®¸m nghÖ sÜ thÊt c¬ lì vËn, hay lµ "thÊt c¬ l¬ vËn" theo c¸ch nãi ®Æc biÖt Hµ Néi cña anh. Chóng t«i chê m·i c¸i ngµy mai t­¬i s¸ng, khi "salon TrÇn V¨n L­u" ra ®êi. TiÕc thay, nã ch¼ng bao giê ra ®êi c¶. Kh«ng, chóng ch¼ng lµm ®­îc g× h¬n mét vµi lÇn gäi TrÇn V¨n L­u ®i thÈm vÊn. Anh sÏ cã thªm mét chuyÖn c­êi ®Ó kÓ cho bÌ b¹n. SÏ cã v« sè ng­êi b¶o ®¶m cho anh, r»ng víi chÝnh trÞ anh kh«ng cã quan hÖ th©n t×nh.

T«i nhí lÇn chãt chóng t«i uèng cµ phª víi nhau ë qu¸n L©m ToÐt trªn ®­êng NguyÔn H÷u Hu©n. Ch¼ng hiÓu ai gieo vµo ®Çu TrÇn V¨n L­u vµ Bïi Xu©n Ph¸i(15) ý nghÜ s¶n xuÊt mùc bót m¸y ®Ó b¸n. Thêi kú nµy mùc bót m¸y tèt rÊt hiÕm. Bïi Xu©n Ph¸i tù hµo vÒ kü thuËt lµm mùc xanh ®en cña anh l¾m. Anh khoe anh ®· chÕ kh«ng biÕt bao nhiªu thø mùc dïng cho ký häa bót s¾t nh­ng thø anh t×m ra nµy lµ tèt nhÊt. Nã kh«ng nhße còng kh«ng phai. T«i h©n h¹nh ®­îc tham gia mÊy cuéc häp s¶n xuÊt cña hai anh. Bïi Xu©n Ph¸i høng lªn vÏ ngay t¹i chç mét bøc tranh qu¶ng c¸o: mét ngßi bót m¸y c¸ch ®iÖu vµ bªn d­íi nã mét dßng suèi mùc ch¶y quanh co. Mµu ®en nh¸nh cña mùc tµu cø lung linh trªn nÒn giÊy vµng nghÖ. ChÞ L­u phÊn khëi xuÊt vèn, gióp hai ®Êng nam nhi röa chai lä vµ nÊu mùc theo c«ng thøc Bïi Xu©n Ph¸i. Mùc s¶n xuÊt ra ch­a b¸n ®­îc lä nµo chÞ vÉn øng tiÒn cho hai «ng chñ t­¬ng lai uèng cµ phª, céng víi t«i ®­îc ¨n theo lµ ba. Chóng t«i nh©m nhi cµ phª ®en cña L©m ToÐt, th¶ hån theo khãi Gold Flake, m¬ mµng vÒ mét t­¬ng lai huy hoµng cña h·ng mùc L­u-Ph¸i.

- Anh c­êi c¸i chi? - Huúnh Ngù vÆn.
- T«i chît nhí tíi mét c©u chuyÖn vui.

Cã lÏ cßn l©u (hay ch¼ng bao giê n÷a?) t«i míi ®­îc trë l¹i qu¸n cµ phª quen thuéc cña c¸c v¨n nghÖ sÜ nghÌo ë Hµ Néi. ¤ng L©m ToÐt ®Æc biÖt yªu mÕn v¨n nghÖ sÜ, nhÊt lµ c¸c häa sÜ. Bïi Xu©n Ph¸i, D­¬ng BÝch Liªn, NguyÔn S¸ng, NguyÔn T­ Nghiªm, Träng KiÖm, L­u C«ng Nh©n,V¨n Cao, NguyÔn SÜ Ngäc...hÕt th¶y ®Òu lµ kh¸ch quen cña L©m ToÐt. C¸c häa sÜ nghÌo, th­êng uèng chÞu, ghi sæ. ¤ng chñ qu¸n gµy cßm, nhá bÐ, m¾t hÊp him, kh«ng bao giê ®ßi nî hä. Dµo, c¸c vÞ cø dïng ®i, ®¸ng bao nhiªu ®©u, kh«ng cã tiÒn th× tr¶ b»ng tranh còng ®­îc. NhËn tranh cña c¸c häa sÜ g¸n nî «ng kh«ng bao giê tr¶ gi¸, kh«ng cß kÌ bít mét thªm hai. C¸c vÞ cho «ng tranh ®Ó «ng treo lµ quý råi. Tranh g× còng ®­îc, «ng kh«ng ph¶i c¸n bé tuyªn gi¸o, «ng kh«ng khe kh¾t. HiÖn thùc, siªu thùc, lËp thÓ, nguyªn khai hay ®a ®a... ®èi víi «ng th× còng thÕ c¶ th«i, miÔn ®­îc m¾t «ng.

L©m ToÐt yªu héi häa b»ng t×nh yªu b¶n n¨ng. Còng b»ng b¶n n¨ng «ng biÕt ph©n biÖt tranh ®Ñp víi tranh rÊt ®Ñp, tranh s¸ng t¹o vµ tranh ®­êng mßn. ¤ng cã con m¾t tinh ®êi trong sù c¶m nhËn c¸i ®Ñp, chÝ Ýt th× còng h¬n nh÷ng nhµ phª b×nh héi häa quan ph­¬ng. Mét bøc s¬n dÇu cì nhá (c¸c häa sÜ kh«ng cã tiÒn ®Ó lµm tranh to) cña Bïi Xu©n Ph¸i, NguyÔn S¸ng cã gi¸ t­¬ng ®­¬ng víi s¸u b¶y chôc hoÆc trªn tr¨m ly cµ-phª ®en (cßn gäi lµ cµ-phª bÝt tÊt) céng víi d¨m chôc ®Üa trøng èp la l¹p x­êng. Ai còng biÕt r»ng tranh mµ gi¸ cã thÕ th«i th× m¹t qu¸. Nh­ng thö hái liÖu cã ai trong nh÷ng ng­êi biÕt gi¸ trÞ thùc cña nh÷ng bøc tranh d¸m gióp c¸c häa sÜ qua c¬n ®ãi lßng mçi s¸ng kÌm theo c¶ cµ-phª lÉn thuèc l¸? Mµ trong tói c¸c häa sÜ l¹i th­êng xuyªn kh«ng cã nh÷ng tê giÊy nhµu n¸t nh­ng ®¸ng quý gäi lµ tiÒn? Víi mét «ng chñ qu¸n nh­ L©m ToÐt c¸c häa sÜ s½n sµng biÕu kh«ng tranh cña hä. Nhê vËy L©m ToÐt cã c¶ mét phßng tranh trªn tÇng hai cña qu¸n cµ phª. ChØ nh÷ng ng­êi ®­îc «ng träng nÓ l¾m míi ®­îc «ng mêi lªn th­ëng tranh. ¤ng kh«ng chØ cã tranh cña kh¸ch ¨n chÞu mµ cßn cã tranh vµ ph¸c th¶o cña nh÷ng bËc thÇy qu¸ khø: NguyÔn T­êng L©n, NguyÔn Gia TrÝ, NguyÔn §ç Cung, T« Ngäc V©n..., thËm chÝ c¶ Tardieu(16), hiÖu tr­ëng ®Çu tiªn cña Tr­êng Mü thuËt §«ng D­¬ng.

- Cã ®óng lµ kh«ng cã chi trong b«ng hång ni kh«ng?
- Anh cø kh¸m cho kü! - t«i c­êi hßa nh· - B«ng hång lµ b«ng hång. Nã kh«ng ph¶i khÈu sóng. §Ó mang mét b«ng hång, theo t«i hiÓu, kh«ng cÇn cã giÊy phÐp.

- Hõm! Anh giái ®èi ®¸p ®ã! - Huúnh Ngù l­êm t«i
- §­îc, ®Ó coi ë Háa Lß anh cßn giái ®­îc bao l©u? §­a nã ®i!

Huúnh Ngù ký sæ tï. Anh c«ng an lóc l¾c chïm ch×a khãa, ra hiÖu cho t«i ®i theo. T«i gi¬ tay ®Þnh cÇm lÊy b«ng hång, nã hiÓn nhiªn lµ cña t«i, nh­ng Huúnh Ngù ®· gi¬ tay ph¸c mét cö chØ ng¨n l¹i. Nh×n b«ng hång m¶nh mai n»m c« ®¬n trªn mÆt bµn l¹nh lÏo lÇn cuèi, t«i buån rÇu chia tay víi nã, l÷ng th÷ng ®i theo anh c«ng an.

(1) Tõ n¨m 1880, ng­êi Ph¸p b¾t ®Çu x©y dùng l¹i Hµ Néi theo quy ho¹ch míi. Háa Lß ®­îc khai tr­¬ng vµo n¨m 1886. Lóc ®Çu nã ®­îc ®Æt tªn lµ Prison Centrale, sau ®æi l¹i thµnh Maison Centrale.

(2) TrÇn Quèc Hoµn, bé tr­ëng Bé Néi vô, ñy viªn Ban bÝ th­, ñy viªn Bé ChÝnh trÞ. BÞ tï S¬n La cïng víi Lª §øc Thä vµ nh÷ng ng­êi bÞ Thä-Hoµn b¾t sau nµy: Hoµng Minh ChÝnh, §Æng Kim Giang, Vò §×nh Huúnh, Ph¹m Kú V©n, L­u §éng. N¨m 1945 lµ bÝ th­ Xø ñy B¾c kú.

(3) GiÕt mét ng­êi v¹n ng­êi sî.

(4) Trong thêi kú c«ng t¸c t¹i miÒn Nam Lª §øc Thä ®­îc c¸n bé ®Æt biÖt hiÖu "S¸u Bóa".

(5) T«i ng©y th¬ ®Õn nçi bá vµo ba-l« c¶ dao c¹o, c¶ bót m¸y ®Ó viÕt vµ vµi cuèn s¸ch ®Ó ®äc. Cø t­ëng m×nh ®ang ë mét n­íc v¨n minh vËy! Trong xµ lim tï kh«ng ®­îc cã bÊt cø ®å vËt s¾c nhän nµo, còng nh­ kh«ng ®­îc phÐp ®äc hoÆc viÕt.

(6) 1918-1982. Nhµ v¨n, t¸c gi¶ BØ Vá, Thêi Th¬ ãu, Sãng GÇm...Vµo thêi gian ®ang ®­îc nãi tíi «ng bá Hµ Néi lªn ë Èn t¹i vïng Yªn ThÕ, B¾c Giang.

(7) Nhµ v¨n (sinh 1934), tõng ®­îc gi¶i th­ëng cña Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam, sau còng bÞ tËp trung c¶i t¹o v× téi cã quan ®iÓm xÐt l¹i t¹i tr¹i tËp trung Thñy Nguyªn, H¶i Phßng.

(8) Qu¶ nhiªn, t¹i Háa Lß ng­êi ta b¾t t«i ph¶i viÕt mét b¸o c¸o vÒ Nguyªn Hång. Ph¶i chËt vËt l¾m t«i míi thuyÕt phôc ®­îc hä r»ng t«i kh«ng biÕt g× vÒ quan ®iÓm chÝnh trÞ cña Nguyªn Hång. Kh«ng nhµ v¨n nµo tho¸t khái con m¾t Tµo Th¸o cña c¬ quan an ninh.

(9) MÆt trËn B×nh d©n (Front Populaire), bao gåm c¸c ®¶ng c¸nh t¶ cña Ph¸p, trong ®ã liªn minh céng s¶n - x· héi lµ nÒn t¶ng. N¨m 1936 MÆt trËn giµnh th¾ng lîi, chÝnh phñ LÐon Blum cña MÆt trËn B×nh d©n gi¶i t¸n c¸c tæ chøc ph¸t-xÝt, Ên ®Þnh tuÇn lµm viÖc 40 giê cho ng­êi lao ®éng, ng¨n chÆn c¸c hµnh vi ph¸t-xÝt trong sù ®èi xö víi nh©n d©n c¸c n­íc thuéc ®Þa ... N¨m 1938 MÆt trËn B×nh d©n yÕu dÇn råi tan vì do nh÷ng m©u thuÉn bªn trong.

(10) Lª §øc Thä

(11) Ba, tøc Ba DuÈn, N¨m, tøc Tr­êng Chinh.

(12) C«ng an mËt.

(13) Nh©n vËt th¸m tö t­ cña nhµ v¨n Anh Conan Doyles.

(14) Kh«ng chª vµo ®©u ®­îc. Chª lµ tõ ViÖt, ba lµ tõ gèc Ph¸p pas = kh«ng. Mét c¸ch nãi thÞnh hµnh n¨m vµo nh÷ng n¨m 40 t¹i Hµ Néi.

(15) (1921-1988) Häa sÜ Bïi Xu©n Ph¸i rÊt næi tiÕng trong sè nh÷ng häa sÜ tiªn phong c¸ch t©n héi häa ViÖt Nam. §Æc biÖt, víi mét lo¹t tranh c¸c phè cæ Hµ Néi, Bïi Xu©n Ph¸i trë thµnh ng­êi kh¸m ph¸ mét thñ ®« ch­a ai biÕt. V× nh÷ng bøc tranh nµy nhµ v¨n NguyÔn Tu©n ®Æt tªn cho c¸c phè cæ Hµ Néi lµ phè Ph¸i.

(16) Victor Tardieu, häa sÜ Ph¸p, tõng ®o¹t gi¶i héi häa §«ng D­¬ng n¨m 1920. Lµ b¹n häc cña c¸c danh häa Rouault vµ Matisse. ¤ng ®· tÝch cùc vËn ®éng chÝnh phñ b¶o hé cho thµnh lËp tr­êng Cao ®¼ng Mü thuËt. Khãa ®Çu tiªn cña tr­êng nµy (n¨m 1925) ®· cho ra c¸c häa sÜ NguyÔn Phan Ch¸nh, Lª Phæ, Lª Thø... NguyÔn S¸ng, DiÖp Minh Ch©u tèt nghiÖp tr­êng nµy n¨m 1940.