Cø nh­ sù gi¶i thÝch cña Ban T­t­ëng - V¨n hãa Trung ­¬ng §¶ng khãa VI (1986-1991) vµoth¸ng 11.1991 th× tõ ®Çu nh÷ng n¨m 60 §¶ng ®· ph¸thiÖn mét nhãm chèng §¶ng mµ h¹t nh©n gåm ba ng­êi: §Æng Kim Giang, Vò §×nh Huúnh, Hoµng Minh ChÝnh; r»ngnhãm nµy tõ th¸ng 9 n¨m 1963 ®· chñ tr­¬ng ph¸ ho¹iHéi nghÞ Trung ­¬ng lÇn thø 9, ©m m­u truÊt bá Trung­¬ng nh»m lËp ra mét Trung ­¬ng míi...

§Ó t¨ng thªm tÝnh thuyÕtphôc ng­êi ta dÉn ®o¹n trÝch lêi khai cña Hoµng MinhChÝnh : "Ngay tõ khi míi thµnh lËp, tæ nµy (tæ l·nh®¹o 3 ng­êi) ®· mang ®Çy ®ñ tÝnh chÊt vµ nhiÖmvô cña Ban chÊp hµnh Trung ­¬ng t­¬ng lai" mµ môctiªu lµ "truÊt bá Trung ­¬ng ®i, quyÕt ®Þnh ra®­êng lèi míi vµ bÇu ra Trung ­¬ng míi ®Ó®iÒu hµnh".

Ai còng biÕt r»ng c¸i Ban T­t­ëng - V¨n hãa ch¼ng cã nghÜa g×, b¶n th©n nã. Nh­ngnã lµ c¸i mµ ta ph¶i l¾ng nghe, bëi v× nã ph¸t c¸ing«n chÝnh thøc cña ban l·nh ®¹o §¶ng.

Khèn n¹n, nh÷ng ng­êi ®øng ®Çumét ®Êt n­íc cã bèn ngµn n¨m lÞch sö mµ nghÜ nh­thÕ ®Êy, mµ tuyªn bè b»ng giÊy tr¾ng mùc ®en nh­thÕ ®Êy ! Cø nh­ thÓ hä ®ang hoa ch©n móatay ë Ch©u Quú(1)chø kh«ng ph¶i ®ang ngù trong nh÷ng dinh thù ®ñtiÖn nghi hiÖn ®¹i gi÷a ®Êt Th¨ng Long ngµn n¨mv¨n vËt.

¤i chao, mÊy ngµi lµ c¸i g× mµghª gím vËy ? Mµ thiªng liªng vËy ? §Õn møc kh«ngph¶i d©n ®en con ®á mµ chÝnh nh÷ng ®¶ng viªn bÇu ramÊy ngµi còng kh«ng cã quyÒn, kh«ng ®­îc phÐpnghÜ ®Õn sù thay thÕ c¸c ngµi b»ng ng­êi kh¸c? Trong kh¸i niÖm d©n chñ x· héi chñ nghÜa quyÒnbÇu th× cã, quyÒn b·i miÔn th× kh«ng, biÕt råi,khæ l¾m, nãi m·i. Nh­ng kh«ng cã quyÒn lµ métchuyÖn. §©y l¹i lµ cã téi kia. ThÕ nµo lµ ph¸ho¹i Héi nghÞ Trung ­¬ng ? B¾n ®¹i b¸c vµo n¬i Trung­¬ng ®ang häp ch¨ng ? Hay ®Æt m×n ?

Hoµn toµn kh«ng cã chuyÖn nh­vËy. ThËm chÝ nÕu ®a sè ñy viªn Trung ­¬ng ®ÒnghÞ mét §¹i Héi bÊt th­êng ®Ó bÇu ra mét Trung­¬ng míi, lµ viÖc kh«ng l¹ ë c¸c ®¶ng ph¸i kh¸c,th× ë ®©y ng­êi ta ®· tri h« lªn r»ng cã ©m m­ulËt ®æ.

Cø cho r»ng Hoµng Minh ChÝnh ®·cã nh÷ng ý nghÜ ph¶n lo¹n ®i, thËm chÝ ®· cã métkÕ ho¹ch lËt ®æ ®­îc t×m thÊy trong chuång xÝnhµ «ng ta ®i. Thö hái ë n¬i nµo trªn tr¸i ®Êt nµy,trong thêi ®¹i nµy, nh÷ng ng­êi tù x­ng lµ v¨n minhl¹i d¸m ngang nhiªn xö téi con ng­êi dùa trªn nh÷ngý nghÜ cña hä, nhÊt lµ khi hä ®ang n»m trongtay c¬ quan c«ng an, hoÆc dùa trªn lêi khai cña ng­êikh¸c vÒ hä, mµ ng­êi kh¸c nµy còng ®ang ëtrong tr¹i giam nèt ?

C¸ch luËn téi nh­ vËy chØ cã®­îc trong mét x· héi m«ng muéi mµ th«i.

T«i, víi t­ c¸ch tï nh©n trongc¸i gäi lµ vô ¸n "nhãm xÐt l¹i hiÖn ®¹ichèng §¶ng", thÕ tÊt t«i ph¶i lµ ng­êi thuécnhãm ®ã, lµ ®iÒu râ rµng nh­ hai víi hai lµ bèn.VËy mµ t«i ph¶i ë tï chÝn n¨m vµ chê thªm m­êi t¸mn¨m n÷a míi ®­îc §¶ng cho biÕt nhãm ®ã chñtr­¬ng c¸i g× (!). Vui thËt !

Buån c­êi n÷a lµ c¶ hai vÞ tængbÝ th­ kÕ tiÕp nhau - NguyÔn V¨n Linh vµ §çM­êi - kh«ng ai b¶o ai ®Òu cïng kh¨ng kh¨ng métmùc kh¼ng ®Þnh r»ng §¶ng v« cïng s¸ng suèt cña c¸cvÞ kh«ng sai mét li «ng cô nµo trong viÖc gi¶iquyÕt vô "nhãm xÐt l¹i chèng §¶ng".

Cã lÏ trÝ nhí cña ng­êi giµkh«ng ®­îc tèt cho l¾m, cho nªn c¶ hai vÞ ®Òuquªn nh÷ng g× x¶y ra tiÕp theo, khi nh÷ng ng­êi tï®­îc th¶, khi vô ¸n coi nh­ ®­îc khÐp l¹i.

T«i kÓ l¹i cho c¸c vÞ nghenh¸ ? Råi sau ®ã c¸c vÞ cø cho qu©n ®i thÈm tra xem cã®óng vËy kh«ng, t«i bÞa chuyÖn hay sù thËt ®ónglµ nh­ thÕ ?

Kho¶ng ®Çu thËp niªn 80 Lª §øcThä, bËc tiÒn bèi cña hai vÞ, ®· lÆng lÏ choqu©n ®Õn gÆp tõng ng­êi trong vô ¸n. Hoµng MinhChÝnh, L­u §éng, Lª Träng NghÜa, TrÇn Th­, HoµngThÕ Dòng...®Òu ®­îc §¶ng cña Thä (chøkh«ng ph¶i Nhµ n­íc) quyÕt ®Þnh cho lÜnh mét thøl­¬ng kh«ng ra l­¬ng, trî cÊp kh«ng ra trî cÊp, gÇngièng nh­ l­¬ng h­u, trõ anh Phan ThÕ VÊn vµ t«i®· tõ chèi kh«ng nhËn nh­ ®· nãi ë trªn.

Cha t«i còng ®­îc Thä mêi®Õn nhµ. Kh«ng hiÓu hai ng­êi trß chuyÖnnh÷ng g× trong b÷a c¬m tèi ch¾c ch¾n kh«ng ngon lµnh,trë vÒ cha t«i nãi :"Th»ng Thä nãi thèil¾m, kh«ng ngöi ®­îc. Nh­ng th«i, nã ®· biÕtlçi, th× m×nh còng kh«ng nªn chÊp nhÆt".Thä l¹i mêi mÑ t«i tíi. Thä nãi muèn kh«i phôcmäi quyÒn lîi cho cha t«i. MÑ t«i kh«ng nhËn:"Anh lµm thÕ t«i cßn mÆt mòi nµo nh×n nh÷nganh em bÞ oan øc kh¸c. Kh«ng, nÕu anh thùc lßng muèngi¶i quyÕt th× ph¶i gi¶i quyÕt cho tÊt c¶mäi ng­êi."

N¨m 1985 Thä tíi gÆp «ng UngV¨n Khiªm t¹i Sµi Gßn. ¤ng Khiªm kÓ :"Nã tíi,tao ®ang t¾m cho heo. B¸c g¸i b¸o tin, tao biÓu cø®Ó cho nã ®îi, con heo quan träng h¬n. T¾m heoxong, tao lªn nhµ, nã vÉn ngåi ®ã. Anh Ba, nã nãi, BéChÝnh trÞ muèn mêi anh trë l¹i g¸nh v¸c viÖcn­íc". Tao biÓu nã :"NÕu ®Êt n­íc l¹il©m nguy, ch¼ng cÇn ai kªu Ba Khiªm nÇy còng chèng gËytíi xin Nhµ n­íc mét viÖc võa søc m×nh cïng bµ con®¸nh giÆc. Cßn b©y giê ®Êt n­íc thanh b×nh, m×nh giµråi, nghØ ®i cho con ch¸u lµm, kÎo chóng nã chöi mÊyth»ng giµ m¾c dÞch, giµ hæng trãt ®êi, cßn thamquyÒn cè vÞ". Thä ®á mÆt c¸o tõ.

¤ng Ba Khiªm b»ng lßng trë l¹i§¶ng. Theo thñ tôc, «ng ph¶i lµm l¹i lý lÞch. ¤ng®äc cho c« th­ ký ®­îc ng­êi ta cö tíi ghi:"ChiÕn ®Êu liªn tôc v× sù nghiÖp gi¶iphãng d©n téc tõ 1930 víi t­ c¸ch ng­êi céng s¶n. BÞ§¶ng khai trõ n¨m 1968..." MÊy tay c¸n bé tæ chøc§¶ng ®äc b¶n lý lÞch, t¸ háa ®ßi «ng bá®o¹n ®ã ®i cho th× «ng ®¸p :"Th»ng Ba Khiªm nÇytr­íc nay sèng quang minh ch¸nh ®¹i, ch­a dèi §¶ng métlÇn, ®©y lµ viÖc §¶ng lµm, lµ viÖc cãthiÖt h¼n hoi, mµ l¹i biÓu Ba Khiªm nãi hæng cã,lµ cí lµm sao ?".

Thêi thÕ ®· kh¸c. KÓ tõngµy Hång qu©n Trung Hoa theo lÖnh §Æng TiÓu B×nhv­ît biªn giíi sang ®Êt ta ®Ó d¹y "choViÖt Nam mét bµi häc" ngµnh truyÒn th«ngViÖt Nam quay ngo¾t 180o chöi bíi chñ nghÜa Mao vµnh÷ng nhµ l·nh ®¹o Trung Quèc sau Mao hÕt lêi. T«icßn nhí c¶m gi¸c khi ®­îc ®äc cuèn Chñ NghÜa MaoKh«ng Cã Mao cña Nhµ xuÊt b¶n Th«ng tin Lý LuËn n¨m1982. T«i rïng m×nh tr­íc sù tr¸o trë. Cø nh­ tr­íc®©y hä ch­a tõng nuèt chöng tõng lêi cña B¸c MaovÜ ®¹i !

Lª §øc Thä ©n hËn víiviÖc lµm tµn nhÉn lóc tr­íc, hoÆc hiÓu r»ngm×nh ®· ®i qu¸ xa trong sù vi ph¹m luËt ph¸p mµ cãbiÖn ph¸p gi¶i quyÕt nh­ trªn, còng lµ ®iÒukh«ng ai biÕt. ChØ biÕt r»ng ë ViÖt Nam ch¼ngcã c¬ së ph¸p lý nµo ®Ó tr¶ l­¬ng h­u chonh÷ng téi ph¹m ®· nhiÒu n¨m kh«ng lµm viÖc.ChÝnh quyÒn lµm c¸ch nµo ®Ó hîp ph¸p hãa kho¶ntiÒn Êy còng kh«ng ai biÕt, lµ chuyÖn tï mï.

Nh­ng th«i, ta h·y quay l¹i víinh÷ng ngµy cuèi n¨m 1967.

ViÕt xong b¶n b¸o c¸o vÒNguyÔn L­¬ng B»ng, t«i mÖt thõ.

T«i ph¶i cè g¾ng v­ît qua m×nh,v­ît qua c¶m gi¸c nhôc nh·. Sau, t«i xãt xa th­¬ng nhµc¸ch m¹ng Sao §á, b¸c C¶ Hµ §«ng cña t«i.

Huúnh Ngù hµi lßng ra mÆt.NÕu t«i ®· chÞu viÕt b¸o c¸o vÒ NguyÔnL­¬ng B»ng, cã nghÜa t«i sÏ chÞu viÕt vÒ nh÷ngng­êi kh¸c.

Mét ®iÒu n÷a lµm t«i th¾cm¾c lµ kh«ng hiÓu sao «ng NguyÔn L­¬ng B»nghiÒn lµnh lµ thÕ mµ còng bÞ chóng ®Ó ý? Ch¾c ch¾n «ng kh«ng ph¶i lµ ng­êi chèng l¹i chóng,kÓ c¶ khi chóng léng hµnh, v­ît qua phÐp n­íc.Ph¶i cã mét lý do nµo chø ?

T«i nhí rÊt l©u c©u chuyÖn«ng kÓ cho chóng t«i, nh÷ng ®øa ch¸u bÐ báng cña«ng, vÒ lÇn ®Çu «ng qua Th­îng H¶i : "B¸c míitõ trong nhµ vÖ sinh c«ng céng ë ngoµi phè b­íc rath× thÊy cã mét c« lËt ®Ët ch¹y ®Õn t­¬i c­êich×a cho b¸c c¸i kh¨n tay th¬m phøc. Bông b¶o d¹ : saomµ ë ®©y ng­êi ta lÞch sù thÕ kh«ng biÕt !Hãa ra kh«ng ph¶i. B¸c võa c¶m ¬n, ®Þnh bá ®i th× c«ta nÝu chÆt l¹i, nãi lÝu l« mét trµng. B¸c kh«ngbiÕt tiÕng Tµu, kh«ng hiÓu c« ta nãi g×, c«ta xÝ xé håi n÷a råi lÊy tay chØ vµo tói b¸c. Th× rang­êi ta chùc ë chuång xÝ ®­a kh¨n cho m×nh lau tay lµ®Ó kiÕm tiÒn, c¸c ch¸u ¹. B¸c lóng tóng,ch¼ng biÕt ®­a bao nhiªu cho ph¶i, th«i th× ®­atuèt cho c« ta sè tiÒn b¸c dµnh ¨n b÷a tr­a.TiÕc ®øt ruét !". "ThÕ råi b¸c nhÞnb÷a tr­a µ ?", chóng t«i hái. "Th× nhÞn vËychø sao ?! B¸c ch­a t×m thÊy ng­êi cña m×nh, lóc Êyph¶i dÌ xÎn tõng xÌng(2),c¸c ch¸u ¹".

Thêi gian ë l¹i nhµ t«i sau cuécv­ît ngôc S¬n La, «ng c­ xö víi lò trÎ chóng t«i nh­mét «ng b¸c thËt sù. Lóc míi vÒ ®Õn Hµ Néi,gµy réc vµ xanh l­ít, «ng cßn chÞu ¨n nh÷ng mãn riªngmÑ t«i nÊu cho ®Ó båi bæ søc kháe, sau ®ã «ngnhÊt ®Þnh kh«ng ¨n n÷a, "®Ó cho c¸c ch¸u, t«ikháe ch¸n", «ng nãi. Trong b÷a ¨n «ng ý tønh­êng cho chóng t«i mãn chóng t«i thÝch, mÑ t«i giôc«ng ¨n «ng chØ c­êi xßa, chø kh«ng ®ông ®òa. Lócnµo rçi r·i «ng l¹i bµy trß cho chóng t«i ch¬i,kÓ chuyÖn cæ tÝch cho chóng t«i nghe. Trß cña«ng kh«ng hay vµ ®¬n ®iÖu, chuyÖn cña «ng phÇnlín chóng t«i ®· ®­îc nghe, nh­ng chóng t«i thÝchquanh quÈn bªn «ng bëi v× chóng t«i c¶m ®­îc t×nhyªu cña «ng dµnh cho chóng t«i. Ng­îc l¹i, «ng còng®­îc chóng t«i yªu mÕn. Håi ®ã, tuy nhiÒutuæi h¬n cha t«i, «ng vÉn ®éc th©n.

NguyÔn L­¬ng B»ng lµ ng­êikhiªm nh­êng. ¤ng kh«ng næi bËt trong ®¸m ®«ng, kh«ngph¶i chØ håi ®ã mµ c¶ sau nµy, khi «ng ®· gi÷ nh÷ngchøc vô quan träng trong Nhµ n­íc. TÝnh «ng thÕ.Trong nh÷ng cuéc häp §¶ng t¹i nhµ t«i NguyÔn L­¬ngB»ng ngåi nÐp trong mét gãc víi nô c­êi rÊt hiÒn,nh­ thÓ «ng bÏn lÏn, trong khi c¸c ®ång chÝ cña«ng nãi nhiÒu vµ hïng hån, nhÊt lµ «ng H¹ B¸ Cang.V× t«i lµ ®øa trÎ cho nªn ng­êi lín kh«ng ngã ngµngg× ®Õn t«i, t«i häc bµi bªn c¹nh hä khihä häp vµ tha hå quan s¸t. H¹ B¸ Cang lµ ®èicùc cña NguyÔn L­¬ng B»ng. Lïn tÞt, hãi ®Çu, «ngkh«ng ngåi mµ ®øng tùa vµo lß s­ëi, ch©n nä v¾tqua ch©n kia, thØnh tho¶ng míi ph¸t biÓu, ®· nãith× nãi dµi, nãi dai, kh«ng cho ai xen vµo. H¹ B¸ Cangkh«n l¾m, «ng th­êng chê cho mäi ng­êi nãi xongmíi nãi, gay g¾t söa l¹i ý kiÕn cña hä. H¹B¸ Cang thÝch v­ît lªn trªn ng­êi kh¸c, kh«ng cho phÐpai c·i l¹i. ¤ng muèn m×nh ph¶i lµ con c«ng trong ®µngµ. NguyÔn L­¬ng B»ng kh«ng thÕ, «ng s½n sµng lµmgµ, miÔn kh«ng ph¶i tham gia tranh luËn. ¤ng kh«ng thÝchlý thuyÕt. Nã kh«ng hîp víi t¹ng «ng. Nã qu¸søc «ng. Nh­ng ®ã lµ ®iÒu sau nµy t«i míihiÓu.

Nh÷ng n¨m ®Çu kh¸ng chiÕnchèng Ph¸p NguyÔn L­¬ng B»ng lµm gi¸m ®èc C«ng ty B¾cTh¾ng ë Tuyªn Quang. ¤ng lµm c«ng t¸c kinh tµi cho §¶ngtõ håi bÝ mËt. Cha mÑ t«i lµ hai ng­êi céng sù.

BÒ ngoµi C«ng ty B¾c Th¾ngchuyªn s¶n xuÊt l­¬ng kh« cho bé ®éi. Nh÷ng c¸i b¸nhn­íng h×nh khèi ch÷ nhËt nhá h¬n b×a ®Ëu phô métchót b»ng bét ®Ëu xanh trén bét g¹o cã pha ®­êng ¨nrÊt ngon. BÒ trong, c«ng ty lo toan mäi kho¶n chitiªu cho chÝnh phñ kh¸ng chiÕn. C«ng ty mua gom thuècphiÖn ë c¸c vïng T©y B¾c, ViÖt B¾c, råi b¸n quaTh¸i Lan lÊy tiÒn mua sóng ®¹n cho bé ®éi. ChÝnhphñ võa míi tuyªn bè x¸ mäi thø thuÕ, l¹ikh«ng cã nguån thu nµy kh¸c cho nªn viÖc bu«n ma tóytrë thµnh nguån thu nhËp chÝnh. T«i lÊy lµm ng¹c nhiªnkhi ch¼ng thÊy mét ai nãi tíi ho¹t ®éng nµy trong nh÷nghåi ký c¸ch m¹ng vµ kh¸ng chiÕn.

Lao vµo ho¹t ®éng kinh tÕ,NguyÔn L­¬ng B»ng ch×m ®¾m trong ®ã, ch¼ng ®­îcbiÕt ®Õn, kh«ng cã tªn tuæi trong nh©n d©n xøngvíi vÞ trÝ vµ uy tÝn cña «ng víi t­ c¸ch mét nhµl·nh ®¹o.

Nh­ng ng­êi Ph¸p kh«ng quªn «ng.Mïa hÌ n¨m 1947 ®Þch lÇn ra dÊu vÕt nh÷ng ho¹t®éng cña NguyÔn L­¬ng B»ng. Bèn m¸y bay Spitfire quÇn®¶o bªn trªn kho thuèc phiÖn cña «ng ë c©y sè 7®­êng Tuyªn-Hµ, b¾n "®ui-xÕt" (12,7 ly)kh«ng ngõng cho tíi khi c¸i kho ch¸y trôi. Vô thiÖth¹i rÊt lín - h¬n bèn tÊn thuèc phiÖn biÕnthµnh khãi. ¤ng gµy réc ®i sau trËn oanh kÝch bÊt ngê.H«m ®ã t«i ë gÇn c¸i kho bÞ ch¸y. Mïi thuèc phiÖnch¸y g©y g©y, ngÇy ngËy lan ®i rÊt xa. ¤ng NguyÔnL­¬ng B»ng ®i ch©n ®Êt bôi phñ b¹c phí lñi thñitrªn con ®­êng hµng tØnh, mÆt bÖch nh­ x¸cchÕt.

Sau n¨m 1947 t«i kh«ng gÆp «ngtrong mét thêi gian dµi.

GÆp l¹i «ng vµo th¸ng 10 n¨m 1954khi cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p th¾ng lîi, chÝnh phñkh¸ng chiÕn trë vÒ thñ ®« gi¶i phãng, t«i ngìngµng. Tr«ng «ng kh¸c h¼n «ng NguyÔn L­¬ng B»ng ngµytr­íc. Trong bé ®å T«n Trung S¬n b»ng kaki Mü, chÔmchÖ trong chiÕc Pobeda sang träng, «ng ®Õnth¨m mÑ t«i vµ lò ch¸u cña «ng. MÆt ph­¬ng phi,tiÕng sang s¶ng, «ng vui vÎ hµn huyªn víi mÑ t«ivÒ nh÷ng ngµy gian khæ ®· qua.

T«i cßn gÆp «ng nhiÒu lÇn khi«ng lµm ®¹i sø ®Æc mÖnh toµn quyÒn t¹i LiªnX«. ThØnh tho¶ng, khi nµo ®­îc nghØ häc t«i l¹ighÐ th¨m «ng. Lµ ng­êi quen ho¹t ®éng, vai ®¹i søngåi mét chç víi nh÷ng b÷a tiÖc kho¶n ®·i liªnmiªn lµm «ng ch¸n ng¸n. Trong bé pi-gia-ma nhµu n¸t «ngngåi ñ rò trong phßng ngñ, bªn chång b¶n tin tiÕngViÖt, kh«ng b­íc ch©n ra ngoµi. Mét h«m «ng gi÷t«i l¹i ¨n c¬m. B÷a ¨n chØ cã hai b¸c ch¸u. NguyÔnL­¬ng B»ng uÓ o¶i nhai tõng miÕng. §ét nhiªn,«ng ®¨m chiªu b¶o t«i :"Ch¸u nhí lÊy ®iÒunµy ®Ó sau biÕt c¸ch mµ sèng : ®µn bµ, ch¸u¹, mét ng­êi th× ®oµn kÕt, hai ng­êi th× chia rÏ.§õng bao giê tin cã hai ng­êi ®µn bµ ë chung mµ l¹ith­¬ng yªu nhau". T«i ng¹c nhiªn. ¤ng nãi víi t«ichuyÖn Êy ®Ó lµm g×. Hãa ra trong ®¹i sø qu¸nvõa cã vô c·i lén - mét bªn lµ bµ ®¹i sø, mét bªnlµ c« v¨n th­ hay qu¶n lý chi ®ã.

MÆc dÇu ®· vÒ h­u cha t«ithØnh tho¶ng vÉn ®Õn ch¬i víi «ng. Nh÷ng cuéc gÆpgì cµng vÒ sau cµng th­a dÇn. Tõ nhµ «ng vÒ,cha t«i buån thiu. T«i ®o¸n hai ng­êi kh«ng cã sù nhÊttrÝ trong nhiÒu vÊn ®Ò, ®Æc biÖt lµ nh÷ngvÊn ®Ò thêi sù vÒ ®­êng lèi trong phong trµocéng s¶n. Khi c¸c b¹n hái «ng vÒ quan ®iÓm cñaSao §á th× «ng chØ c­êi xßa råi l¶ng qua chuyÖnkh¸c.

Cha t«i kh«ng hiÓu NguyÔnL­¬ng B»ng. ¤ng vèn yªu b¹n. Do yªu b¹n, «ng kúväng ë b¹n qu¸ nhiÒu. LÏ ra cha t«i ph¶ibiÕt NguyÔn L­¬ng B»ng lµ ng­êi thÕ nµo. ¤ngB»ng ch­a bao giê quan t©m tíi lý thuyÕt, cho dïlµ lý thuyÕt c¸ch m¹ng. TÝnh t×nh qu¸ lµnh, «ngkh«ng thÝch hîp víi bÊt kú cuéc ®Êu tranh néi bé nµo.ViÖc «ng lóng tóng trong cuéc xung ®ét gi÷a haing­êi ®µn bµ lµ mét thÝ dô.

Huúnh Ngù v¾t ch©n ch÷ ngò®äc b¸o c¸o cña t«i vÒ NguyÔn L­¬ng B»ng,thØnh tho¶ng gËt gï c¸i ®Çu. T«i biÕt, néi dungb¶n b¸o c¸o kh«ng thÓ lµm y hµi lßng, y chØ míihµi lßng vÒ sù thuÇn phôc cña t«i th«i.

- Anh uèng trµ ®i kÎo nguéi.

Y mêi t«i. Chóng t«i cïng uèng.Trµ nãng hæi, ng¸t h­¬ng.

Nh­ng t«i ch¼ng cã t©m ®Þa nµo®Ó th­ëng trµ. T«i nh×n Huúnh Ngù ®äc b¶nb¸o c¸o t«i võa hoµn thµnh, cè ®o¸n th¸i ®é cña y.Nh­ng mÆt y lµ cuèn s¸ch viÕt b»ng thø ngo¹i ng÷t«i kh«ng biÕt. Cã lóc t«i ®· nghÜ y muèn thö g©nt«i, xem t«i chÞu y tíi møc nµo.

Nh­ng xem ra kh«ng ph¶i. Y háinghiªm tóc. §óng lµ NguyÔn L­¬ng B»ng bÞ nghi ngêthËt. H¼n bÒ trªn Huúnh Ngù h¼n cho r»ng cha t«i vµNguyÔn L­¬ng B»ng th©n nhau, th× cã thÓ moi ë t«inh÷ng ®iÒu bÝ mËt gi÷a hai ng­êi. Cha t«i kh«ngnãi, nh­ng do khê d¹i t«i sÏ nãi.

Trong b¸o c¸o t«i miªu t¶ métNguyÔn L­¬ng B»ng tËn tôy víi d©n víi n­íc, rÊt mùcliªm khiÕt. §ã lµ sù thËt. T«i kh«ng nãi tíi métNguyÔn L­¬ng B»ng ngµy cµng hång hµo vµ ®Éy ®µ, quaymÆt ®i tr­íc cuéc sèng. Cã lÇn t«i kÓ cho «ng nghevÒ ®êi sèng lÇm than cña d©n chóng ë nh÷ng vïngt«i ®i qua, «ng tá vÎ kh«ng tin. T«i rñ «ng :"B¸cc¶i trang råi vi hµnh ®i cïng ch¸u, nh­ ngµy tr­íc b¸cch¸u m×nh vÉn ®i cïng nhau Êy, ch¸u sÏ chë b¸c ®ib»ng xe m¸y, ch¸u ®i xe m¸y th¹o, ch¸u kh«ng lµm ng·b¸c ®©u, b¸c sÏ xem xÐt cuéc sèng cña ®ång bµo b©ygiê ra sao råi tù rót ra kÕt luËn". ¤ng nghe,c­êi trõ.

T«i còng kh«ng nãi tíi nhËn xÐtcña c¸c ®ång chÝ c¸ch m¹ng cao niªn vÒ tÝnh dao®éng, l­ìng lù gi÷a c¸c quan ®iÓm ®èi lËp, kh«ngd¸m quyÕt ®o¸n khi cÊp trªn ch­a ra lÖnh ë «ng.Nãi nh­îc ®iÓm cña «ng ra cho c«ng an biÕt®Ó chóng lîi dông hay sao ?

Mét b¶n b¸o c¸o nh­ thÕch¼ng cã gi¸ trÞ g×. Nã nh­ vÞ hoµi s¬n trong thangthuèc b¾c, tÝnh lµnh, kh«ng c«ng còng kh«ng ph¹t.

Nhê nh÷ng cuéc hái cung t«ihiÓu ra r»ng trong c¸i tranh tèi tranh s¸ng cña t×nhh×nh tõ l©u vèn kh«ng râ rµng gi÷a lîi Ých cña c¸chm¹ng vµ quyÒn sèng cña con ng­êi, gi÷a c¸i buécph¶i t¹m thêi hy sinh cho th¾ng lîi cuèi cïng víi c¸ibÞ chµ ®¹p ®· cã nh÷ng c¸i vßi b¹ch tuéc nhÇy nhôamß mÉm kiÕm ch¸c.

MÆc dÇu ®· n¾m tränquyÒn hµnh trong tay, liªn minh DuÈn-Thä trong giai®o¹n nµy ch­a ®ñ tù tin ®Ó muèn lµm g× th× lµm.Riªng ®èi víi NguyÔn L­¬ng B»ng, hä vÉn cßn chóte dÌ. Dï sao «ng còng lµ ng­êi næi tiÕng chÝnhtrùc, liªm khiÕt, l¹i ®ang cÇm thanh kiÕm b¶ovÖ sù trong s¹ch cña §¶ng. T«i ®o¸n hä sî «ngsÏ nh©n danh chøc tr¸ch cña m×nh mµ x«ng vµo ®ßi thanhtra vô ¸n, ®ßi ®­a vô ¸n ra tr­íc Ban chÊp hµnh Trung­¬ng vµ chuyÖn sÏ thµnh rïm beng. Ph¶i ch¨ngviÖc b¾t t«i ph¶i khai vÒ NguyÔn L­¬ng B»ng®Ó lé ra nçi lo ng¹i Êy ?

NÕu nghÜ nh­ vËy th× hälÇm to.

Hä kh«ng hiÓu NguyÔnL­¬ng B»ng. Nh­ mét nghÞch lý, nhµ c¸ch m¹ng kiªnc­êng Sao §á l¹i kh«ng ph¶i lµ ng­êi ®¸ng ng¹i ®èivíi bÊt kú ai. T¹i sao l¹i nh­ vËy, t«i kh«ng hiÓu,nhiÒu ng­êi kh«ng hiÓu. ¤ng sî ®Êu tranh sÏdÉn tíi mÊt ®oµn kÕt ? Hay «ng sî c¸i g× kh¸c ?ChØ biÕt r»ng trong C¶i c¸ch ruéng ®Êt, khi nh÷ngng­êi tõng cã liªn hÖ víi «ng ®Ó ñng hé c¸chm¹ng bÞ ®Êu tè, bÞ b¾n giÕt, bÞ bøc tö, bÞ cÇmtï, «ng biÕt c¶ ®Êy, «ng nh×n thÊy c¶ ®Êy, «nglinh c¶m thÊy §¶ng sai ®Êy, nh­ng «ng chØ d¸m thæ lévíi cha t«i, thÕ th«i, chø kh«ng h¬n. LÏ ra ph¶ilín tiÕng ph¶n ®èi, chÝ Ýt th× còng ph¶i can ng¨nnh÷ng kÎ léng hµnh th× «ng l¹i im lÆng, kh«ng d¸m®éng ngãn tay ót ®Ó cøu ng­êi v« téi. Mµ «ng sîc¸i g× kia chø ? Tr­êng Chinh tuy kh«ng träng «ngvÒ häc thøc nh­ng rÊt nÓ «ng v× qu¸ tr×nhho¹t ®éng vµ uy tÝn c¸ch m¹ng.

T©m sù víi «ng Lª Gi¶n, cha t«inhËn xÐt ng­êi tï NguyÔn L­¬ng B»ng cã thõa dòng khÝ®Êu tranh víi Coussot, nh­ng lóc cÇn ®øng vÒ phÝalÏ ph¶i ®Ó b¶o vÖ nh©n d©n th× «ng quan línNguyÔn L­¬ng B»ng l¹i trïm ch¨n, ch¼ng d¸m hÐ r¨ng.Mµ tiÕng nãi cña NguyÔn L­¬ng B»ng lµ tiÕngnãi cã träng l­îng, ®­îc nh÷ng ng­êi l·nh ®¹ol¾ng nghe. Nghe cha t«i than phiÒn, Lª Gi¶n c­êi buånb·. Tõ l©u, Lª Gi¶n nãi, «ng ®· biÕt NguyÔnL­¬ng B»ng lµ ng­êi thÕ nµo. NguyÔn L­¬ng B»ng®äa ra thÕ, theo «ng, lµ do tr×nh ®é hiÓubiÕt kÐm, ®· l­êi suy nghÜ l¹i qu¸ û l¹i vµoHå ChÝ Minh. Trong khi Hå ChÝ Minh ch­a cã ýkiÕn, NguyÔn L­¬ng B»ng chui vµo c¸i vá èc ýthøc tæ chøc ®Ó trèn tr¸nh tr¸ch nhiÖm c¸nh©n, trèn tr¸nh l­¬ng t©m.

T«i còng kh«ng tr«ng ®îinhiÒu ë NguyÔn L­¬ng B»ng. T«i nghÜ «ng kh«ng ph¶ilµ ng­êi v× t×nh b¹n th©n thiÕt víi cha t«i, víic¸c b¹n tï S¬n La cò, v× nh÷ng kû niÖm ®·tr«i tÝt mï xa vµo qu¸ khø mµ d¸m ®èi mÆt víi LªDuÈn vµ Lª §øc Thä. T«i biÕt, trong th©m t©m,«ng tin ch¾c c¸c ®ång chÝ cña «ng kh«ng ph¶n béi c¸chm¹ng. Nh­ng bÞ Lª §øc Thä xuyªn t¹c, «ng nghÜhä sai vÒ quan ®iÓm ®èi víi cuéc ®Êu tranhgi÷a hai ®­êng lèi mµ §¶ng ®· cã nghÞ quyÕt, chonªn míi bÞ coi lµ ph¶n c¸ch m¹ng. B©y giê kh«ng cøtheo T©y míi lµ ph¶n c¸ch m¹ng. B©y giê cø kh«ng ®ångý víi Trung ­¬ng ®· lµ ph¶n c¸ch m¹ng råi.NÕu kh«ng ph¶i lµ ph¶n c¸ch m¹ng th× sao B¸c l¹i®ång ý ®Ó cho b¾t ? Cã nghÜa c¸c ®ång chÝ ÊybÞ b¾t lµ ph¶i. LËp luËn Êy tiÖn lîi cho «ng. NãbÎ hÕt r¨ng c¸i l­¬ng t©m vèn ®· mãm mÐm.

¤ng còng kh«ng cã tham vänglµm Bao C«ng. §Ó lµm Bao C«ng ph¶i cã c¶ khÝ ph¸chlÉn uyªn b¸c. NguyÔn L­¬ng B»ng kh«ng cã c¶ hai. Chao«i, tr¶i qua bao nhiªu gian tru©n khæ ¶i lµm c¸ch m¹ng®Ó råi ph¶i sèng run rÈy tr­íc nh÷ng ®ång chÝh«m qua, ®Ó bÞ nh÷ng ®ång chÝ hØ mòi ch­a s¹chkhinh rÎ - th©n phËn nhµ c¸ch m¹ng Sao §á míi th¶m h¹ilµm sao, míi ®¸ng th­¬ng lµm sao !

TiÕp theo b¸o c¸o vÒNguyÔn L­¬ng B»ng, Huúnh Ngù míi b¾t t«i viÕttiÕp nh÷ng b¸o c¸o kh¸c vÒ Hoµng Minh ChÝnh,§Æng Kim Giang, TrÇn Minh ViÖt...mµ theo t«i, lÏ ra yph¶i b¾t t«i viÕt tõ l©u tr­íc ®ã. T«i viÕtl¨ng nh¨ng nh÷ng b¸o c¸o nh¹t nhÏo, chØ ®Ó chøngtá t«i kh«ng b­íng, b¶o t«i viÕt th× t«i viÕt.H¬n thÕ, t«i cßn tá ra sèt s¾ng hoµn thµnh nh÷ngyªu cÇu do Huúnh Ngù ®Ò ra. Nh­ng hiÓu biÕtcña t«i cã h¹n, t«i kh«ng thÓ viÕt g× h¬nnh÷ng ®iÒu t«i biÕt. Huúnh Ngù ®µnh chÞu.

T«i kh«ng ng¹c nhiªn nghe HuúnhNgù hái vÒ Vâ Nguyªn Gi¸p :

- Anh Hiªn nÌ, l©u nay anh cã gÆp®¹i t­íng lÇn nµo kh«ng nhØ ?

- §¹i t­íng nµo ?

- Cßn gi¶ c¸ch ! §¹i t­íng cñac¸c anh Êy ! T«i muèn ®­îc nghe Ýt chuyÖn vÒ®¹i t­íng cña c¸c anh.

Y hái t«i b»ng giäng nhÑnhµng, nh­ thÓ ch¼ng cã g× quan träng, nh©ntiÖn th× hái.

T«i cho r»ng Huúnh Ngù thÊy t«ib­íng, y hiÓu víi t«i ph¶i hái cung theo c¸ch kh¸c,mÒm dÎo, nhÑ nhµng muèn tèt, bëi v× t«i mµ khïnglªn th× t«i sÏ kh«ng nãi g× hÕt, dôc tèc bÊt®¹t. T«i biÕt tr­íc sau g× y còng ®Æt c©u hái®ã ra. T«i cã ý chê. BiÕt t«i cã quan hÖgÇn gôi víi t­íng §Æng Kim Giang, Huúnh Ngù kh«ngthÓ kh«ng khai th¸c mèi quan hÖ ®ã, chöabiÕt chõng t«i l¹i cho hä mét c¸i g× dÉn tíit­íng Gi¸p còng nªn.

C©u hái cña Huúnh Ngù ®¸nh®éng trÝ t­ëng t­îng, b¾t t«i t×m kiÕm, nhí l¹i,s¾p xÕp nh÷ng sù kiÖn, ph©n tÝch chóng, dùngnªn nh÷ng gi¶ thuyÕt ®Ó cuèi cïng cã ®­îcbøc tranh toµn côc h÷u lý, víi t­ c¸ch c©u tr¶ lêil«-gÝch cho nh÷ng th¾c m¾c.

CÇn ph¶i ng­îc dßng thêi gianvÒ víi cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p ®Ó h×nhdung toµn bé bèi c¶nh lÞch sö.

§ªm 19 th¸ng 12 n¨m 1946 n­ícViÖt Nam võa míi tuyªn bè ®éc lËp buéc ph¶i b­ícvµo mét cuéc chiÕn ®Êu kh«ng c©n søc. N­íc Ph¸p®­îc §ång Minh gi¶i phãng ch­a kÞp håi søc ®· hèih¶ trë l¹i víi §«ng D­¬ng mµu mì. C¸i gäi lµqu©n ®éi §ång Minh vµo ViÖt Nam gi¶i gi¸p qu©nNhËt b¹i trËn ®· kh«ng ñng hé chÝnh quyÒn non trÎcña ViÖt Nam th× chí, ng­îc l¹i, cßn tËn t©m gióp®ì c¸c lùc l­îng muèn thñ tiªu nã. Qu©n ®éi T­ëngGiíi-th¹ch trªn miÒn B¾c gióp ViÖt Nam Quèc d©n®¶ng. Qu©n ®éi Anh-Ên vµo miÒn Nam ViÖt Nammang theo qu©n Ph¸p.

Trong hoµn c¶nh Êy, Hå ChÝ Minh®· ®i mét n­íc cê t¸o b¹o - ký HiÖp ®Þnh6.3.1946, tháa thuËn cho c¸c lùc l­îng viÔn chinh Ph¸pvµo thay thÕ c¸c lùc l­îng §ång Minh. CÇn ph¶itho¸t khái ngay lËp tøc ®¸m ma ®ãi tõ bªn Tµu, lùcl­îng thæ phØ nµy bÊt cø lóc nµo còng cã thÓbiÕn thµnh mét trËn hång thñy tõ ph­¬ng B¾c trµnxuèng. LÊy bän x©m l­îc rµnh rµnh ®Èy bän x©ml­îc giÊu mÆt ra ngoµi, tranh thñ thêi gian ®Ób­íc vµo cuéc kh¸ng chiÕn kh«ng thÓ tr¸nh nÐ.

Nh÷ng lùc l­îng chèng ViÖtMinh la ã :"Hå ChÝ Minh b¸n n­íc ! Hå ChÝ Minh lµtay sai cho ngo¹i bang !". Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ph¶ithÒ tr­íc ®ång bµo r»ng «ng kh«ng b¸n n­íc. Bµito¸n Hå ChÝ Minh gi¶i kh«ng ph¶i mäi ng­êi ®ÒuhiÓu. N­íc Ph¸p võa tho¸t khái cuéc chiÕm ®ãngcña §øc trong ThÕ chiÕn cßn yÕu, cßn nghÌo,l¹i ë xa, sÏ lµ kÎ thï dÔ chÞu h¬n nhiÒu so víikÎ thï ®«ng ®óc ë s¸t n¸ch.

B¾t ®Çu nh÷ng n¨m gian khæ cñacuéc c¸ch m¹ng gi¶i phãng d©n téc do tuæi trÎ tiÕnhµnh. Líp ng­êi lµm ra cuéc C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m lócbÊy giê chØ ë ®é tuæi trung b×nh 20-30. Ng­êi l·nh®¹o cao niªn nhÊt cña C¸ch m¹ng khi b­íc vµo kh¸ngchiÕn chèng Ph¸p míi cã 56 tuæi, ®· ®­îc t«n vinhlµ Cha giµ D©n téc.

§ã lµ thêi gian trµn ®Çy chÊtl·ng m¹n tuyÖt vêi chØ cã ®­îc trong nh÷ng cuécc¸ch m¹ng ®óng nghÜa c¸ch m¹ng. Ng­êi ta s½n sµng bánhµ cöa, bá vî con, bá tÊt c¶ ®Ó ®i theo tiÕnggäi cøu n­íc.

Trong nh÷ng n¨m gian khæ cña cuécvËt lén sèng chÕt víi kÎ thï kh«ng hÒ x¶y rachuyÖn s¸t ph¹t lÉn nhau trong hµng ngò nh÷ng ng­êil·nh ®¹o. Cña ®¸ng téi, cã håi ng­êi ta còng x× xµovÒ c¸i chÕt cña trung t­íng NguyÔn B×nh. ¤ng bÞb¾n chÕt trªn ®­êng ra ViÖt B¾c häp, trongmét trËn phôc kÝch cña qu©n ®éi Ph¸p, vµo n¨m 1951.§ån r»ng nh÷ng ng­êi kh«ng ­a «ng (trong ®ã cã bÝth­ miÒn Lª DuÈn) buéc «ng ra ViÖt B¾c ®Ódù mét cuéc häp thùc ra kh«ng cÇn tíi «ng, råi kÝn®¸o m¸ch b¶o lé tr×nh cña «ng cho ®Þch. Kh«ng mét cøliÖu, kh«ng mét nh©n chøng nµo kh¼ng ®Þnh vô nµy(3). T¹i c¨n cø ®Þa ViÖt B¾c, trong c¸cc¬ quan ®Çu n·o cña kh¸ng chiÕn ngù trÞ mét kh«ngkhÝ ®oµn kÕt vµ th©n t×nh, nh©n tè kh«ng thÓthiÕu ®­îc ®Ó chiÕn th¾ng.

Sau khi Hµ Néi ®­îc gi¶i phãng,c¸c c¬ quan §¶ng vµ nhµ n­íc tõ rõng th¼m ViÖtB¾c ®· trë vÒ ®ãng t¹i thñ ®« trµn ngËp ¸nh®iÖn th× bãng ®en cña nh÷ng m­u m« cung ®×nh míib¾t ®Çu chËp chên trªn nh÷ng dinh thù kÝn cæng caot­êng.

Mäi sù b¾t ®Çu kÓ tõ khic¶ Hå ChÝ Minh lÉn Tr­êng Chinh bÞ mÊt uy tÝn tr­íccon m¾t ng­ìng mé cña quÇn chóng c¸ch m¹ng. ThÊt b¹icña C¶i c¸ch ruéng ®Êt, nh­ mét ®ßn sè mÖnh, bÊtth×nh l×nh gi¸ng xuèng ®Çu hai l·nh tô cña cuéc kh¸ngchiÕn võa th¾ng lîi.

Vµo thêi kú nµy, cã tin ®ånr»ng ®¹i t­íng Vâ Nguyªn Gi¸p sÏ gi÷ chøc tæng bÝth­ thay cho Tr­êng Chinh, r»ng nay mai «ng sÏ ®­îcphong nguyªn so¸i.

Trong hµng ngò l·nh ®¹o VâNguyªn Gi¸p næi bËt lªn nh­ mét nh©n vËt tµi ba vµs¹ch sÏ, ch­a tõng v­íng vµo nh÷ng khuyÕt ®iÓmcã mïi m¸u. V× nh÷ng ®Æc ®iÓm ®ã mµ chÝnh «ngchø kh«ng ph¶i ai kh¸c ®­îc Trung ­¬ng §¶ng cö ra t¹téi tr­íc ®ång bµo ë s©n vËn ®éng Hµng §Éy sau sailÇm trong C¶i c¸ch ruéng ®Êt.

Vâ Nguyªn Gi¸p gÆp may. Kh«ng râcã ph¶i Hå ChÝ Minh vµ Tr­êng Chinh tÝnh tr­íc kh«ngcho qu©n ®éi ®­îc h­ëng thªm mét vinh quang n÷a sauchiÕn th¾ng §iÖn Biªn Phñ hay kh«ng, nh­ng saukhi hßa b×nh lËp l¹i (n¨m 1954) nã kh«ng ®­îc tham giavµo cuéc C¶i c¸ch ruéng ®Êt long trêi lë ®Êt, høahÑn ®em l¹i mét §iÖn Biªn phñ d­íi ruéng(4). Nhê ®ã mµ qu©n ®éi kh«ng ph¶i chÞuchung víi §¶ng nh÷ng lêi nguyÒn rña.

Tin ®ån lÞm dÇn, sau ®ã t¾tngÊm. §ïng mét c¸i, kh«ng ph¶i Vâ Nguyªn Gi¸p mµ LªDuÈn, mét tªn tuæi gÇn nh­ kh«ng ®­îc nh©n d©nbiÕt ®Õn trªn miÒn B¾c, ®­îc bÇu vµo chøcvô tæng bÝ th­ thay Tr­êng Chinh. Vâ Nguyªn Gi¸p còngch¼ng ®­îc phong hµm nguyªn so¸i. §¹i t­íng ngµycµng Ýt xuÊt hiÖn tr­íc c«ng chóng. Cßn h¬nthÕ, thay vµo sù hiÖn diÖn cña Vâ NguyªnGi¸p lµ mét ®¹i t­íng míi toanh, ch­a hÒ ®­îcqu©n ®éi t«n träng lµ ®¹i t­íng NguyÔn ChÝ Thanh.

Vâ Nguyªn Gi¸p bÞ thÊt sñng.

Tin ®ån lan nhanh trong qu©n ®éivµ nh©n d©n. Nguyªn nh©n thÊt sñng lµ c¸i g× th× trongmét thêi gian dµi ch¼ng ai biÕt. M·i vÒ sau, còngtheo nh÷ng nguån tin kh«ng chÝnh thøc, ng­êi ta míibiÕt r»ng «ng bÞ mÊt tÝn nhiÖm v× c¬ quan tæchøc cña §¶ng lôc ®­îc trong th­ khè cña Ph¸p métl¸ ®¬n cña cËu häc sinh Vâ Nguyªn Gi¸p göi quantoµn quyÒn §«ng D­¬ng xin häc bæng du häc,víi nh÷ng lêi lÏ quþ lôy kh«ng thÓ chÊp nhËn®­îc ®èi víi ng­êi c¸ch m¹ng. Ban tæ chøc Trung­¬ng kh«ng cÇn ph©n biÖt cËu häc trß Vâ NguyªnGi¸p víi nhµ c¸ch m¹ng Vâ Nguyªn Gi¸p. Vâ Nguyªn Gi¸prâ rµng t×nh nguyÖn lµm tay sai cho thùc d©n. §ånr»ng nÕu kh«ng chiÕu cè tíi c«ng lao h·n m· cña®¹i t­íng tõ thêi kú bÝ mËt, vµ ®Æc biÖt trongchiÕn th¾ng §iÖn Biªn Phñ th× t­íng Gi¸p ®·bÞ lét lon vµ ®uæi ngay khái §¶ng.

Nh÷ng ng­êi th¹o chuyÖn cung®×nh nãi r»ng trong vô nµy ®· nh×n thÊy mãng vuètmét nh©n vËt míi xuÊt hiÖn nh­ng ®· tá ra cã b¶nlÜnh cao c­êng lµ Lª §øc Thä.

Lóc Êy ch­a ai nh×n thÊy DuÈn vµThä liªn kÕt víi nhau thµnh cÆp bµi trïng.Mäi viÖc Thä lµm ®Òu cã sù chØ ®¹ocña DuÈn.

D­ luËn kh«ng ®ång t×nh víic¸ch §¶ng ®èi xö víi ®¹i t­íng Vâ Nguyªn Gi¸p.Ch¼ng qua chØ t¹i ®¹i t­íng Vâ Nguyªn Gi¸p qu¸ næitiÕng, ng­êi ta nãi thÕ. Næi tiÕng qu¸ sinhra ghen ghÐt. Sau chiÕn th¾ng §iÖn Biªn vµHiÖp ®Þnh GenÌcve vÒ §«ng D­¬ng, c¸c ph­¬ngtiÖn truyÒn th«ng ngµy ®ªm ca ngîi sù l·nh ®¹otµi ba cña §¶ng, B¸c vµ tæng bÝ th­ Tr­êng Chinh.Khèn nçi ®Ó khuÕch tr­¬ng chiÕn qu¶kh«ng thÓ kh«ng trÝch b¸o chÝ ph­¬ng T©y, mµ b¸ochÝ ph­¬ng T©y th× l¹i quen tr×nh bµy cuéc chiÕn 맫ng D­¬ng nh­ mét cuéc ®Êu tay ®«i gi÷a hai «ngt­íng. Thµnh thö h×nh ¶nh t­íng Gi¸p cø lång léngtrªn nÒn cê chiÕn th¾ng, che lÊp c¶ §¶ng lÉnB¸c, lÉn Anh C¶ Tr­êng Chinh. Cã thÓ nãi r»ng c¸c®µi ph¸t thanh ph­¬ng T©y ®· gãp phÇn lµm cho cuéc®êi t­íng Gi¸p thªm cay ®¾ng.

Vµo kho¶ng n¨m 1964, gi÷a lóccuéc ®Êu tranh gi÷a hai ®­êng lèi ®ang diÔn raquyÕt liÖt th× bçng ån lªn tin t­íng Gi¸plÐn lót liªn l¹c víi Nikita Khrusov, bÞ §¶ng ph¸thiÖn. Tin ®ån nãi r»ng Ban tæ chøc Trung ­¬ng ®·cã trong tay b»ng chøng : mét bøc th­ cña Khrusov göit­íng Gi¸p. Còng theo tin ®ån th× håi Êy DuÈn vµThä ®· ®Þnh lµm to chuyÖn, ®­a vÊn ®Ò ratr­íc Trung ­¬ng, nh­ng «ng Hå g¹t ®i, nãi t­íngGi¸p b¸o c¸o víi «ng chuyÖn Khrusov göi th­ råi.ViÖc míi yªn. Råi l¹i cã tin t­íng Gi¸p vÉn bÝmËt liªn l¹c víi ®¹i t¸ Lª Vinh Quèc, nguyªn phãchÝnh ñy s­ ®oµn thÐp 308, ng­êi ®­îc coi lµ c¸nhtay ph¶i cña «ng, ®· xin c­ tró chÝnh trÞ t¹i Liªn X«(5).

C¸i chÝnh lµ ban l·nh ®¹o míikh«ng ­a Vâ Nguyªn Gi¸p. Kh«ng ­a th× d­a cã rßi.

Nh­ mäi ng­êi lÝnh trong Qu©n®éi Nh©n d©n ViÖt Nam, c¶m t×nh cña t«i ë vÒphÝa vÞ t­íng g¾n bã víi qu©n ®éi tõ ngµy nã ®­îcthµnh lËp trong rõng giµ ViÖt B¾c.

D­êng nh­ cã liªn quan víit­íng Gi¸p, mét lo¹t c¸n bé cao cÊp trong qu©n ®éicòng bÞ b¾t. Anh Lª Träng NghÜa, côc tr­ëng Côc 2(Côc t×nh b¸o qu©n ®éi) kÓ r»ng hä mêi anh ®ihäp råi ®­a th¼ng ®Õn tr¹i giam. Trung t¸ TrÇnTh­ bÞ b¾t ngay t¹i tßa so¹n b¸o Qu©n ®éi Nh©n d©n.Trung t­íng NguyÔn V¨n VÞnh, tr­ëng Ban Thèng nhÊt Trung­¬ng, tuy kh«ng bÞ b¾t, nh­ng v× cã quan ®iÓm xÐtl¹i, còng bÞ treo giß, ngåi ch¬i x¬i n­íc. NhiÒuc¸n bé kh¸c bÞ buéc nghØ viÖc ®Ó hµng ngµytíi n¬i thÈm vÊn. TÊt c¶, nh­ sau nµy t«i míibiÕt, ®Òu ph¶i tr¶ lêi nh÷ng c©u hái vÒt­íng Gi¸p. Næi bËt lªn nh­ mét ng­êi hïng trongchiÕn dÞch chèng xÐt l¹i lµ ®¹i t¸ Kinh Chi, ®­îcc¸n bé qu©n ®éi mÖnh danh lµ con bÐc-giª nßi cñaThä.

CÇn ph¶i chÆn ®øng lµn sãng®ßi tù do d©n chñ tr­íc khi qu¸ muén.

Ngßi næ cña biÕn cè, nÕukh«ng v÷ng tay ®Ó nã x¶y ra, n»m trong tÇng líp trÝthøc. §¶ng biÕt r»ng ®¸nh th¼ng vµo trÝ thøc lµkhã. Khèn nçi, kh«ng ®¸nh kh«ng ®­îc. Kh«ng ®¸nhth× chiÒu h­íng d©n chñ sÏ lÊn tíi. VÊn ®Ò®Æt ra lµ ®¸nh nh­ thÕ nµo mµ th«i.

Trong bèi c¶nh nh÷ng sù viÖcnh­ thÕ c©u hái vÒ t­íng Gi¸p lµ ®iÒu dÔhiÓu.

T«i b×nh th¶n ®¸p :

- ¤ng Gi¸p kh«ng tíi nhµ t«i lÇnnµo kÓ tõ khi hßa b×nh lËp l¹i. Kh«ng cÇn hái c¬quan an ninh còng thõa biÕt «ng Gi¸p cã tíi haykh«ng.

Hái t«i vÒ t­íng Gi¸p lµthËm v« lý. T«i cã thÓ tr¶ lêi ®­îc g× khigÆp «ng lÇn ®Çu t«i cßn lµ ®øa trÎ, cßn mÊy lÇn saulµ ng­êi lÝnh ë cÊp bËc gÇn cuèi cïng ?

Khèn nçi, sè phËn o¸i o¨ml¹i cø thÝch b¾t t«i ph¶i lµm nh©n chøng cho nh÷ng sùkiÖn kia, vµ c©u hái cña Huúnh Ngù cho t«i biÕtmÆt sau cuéc trÊn ¸p nh÷ng ng­êi céng s¶n lµ c¸i g×.

- ChuyÖn thêi kh¸ng chiÕnta bá qua. - Huúnh Ngù nãi - MÊy n¨m gÇn ®©y ch¼ng cãlÏ anh kh«ng gÆp Vâ Nguyªn Gi¸p lÇn nµo ? B÷a ®¹it­íng cña c¸c anh rÏ vµo th¨m Lª Liªm h×nh nh­ anhcòng ë ®ã mµ ?

Huúnh Ngù cßn ch­a gäi VâNguyªn Gi¸p hoÆc Lª Liªm b»ng th»ng, t«i nhËn xÐt.

C¸i vßng nghi ngê lan réng h¬nt«i t­ëng. Kh«ng biÕt cßn bao nhiªu ng­êi bÞ nãth©u tãm vµo trong ?

T«i l¾c ®Çu, ch¸n ng¸n :

- T«i nh¾c l¹i : t«i kh«ng gÆp®¹i t­íng Vâ Nguyªn Gi¸p lÇn nµo kÓ tõ khi vÒHµ Néi.

- Tui cã kh¼ng ®Þnh m«, tui chØhái th«i. Cã anh b¶o cã, kh«ng anh b¶o kh«ng. MiÒnglµm viÖc víi nhau ph¶i hiÓu nhau, th­êng khichuyÖn v·n nh­ vÇy mµ ra vÊn ®Ò ®ã. Ch¼ngh¹n, vÒ ®¹i t­íng cña c¸c anh, trªn còng kh«ng cãý hái anh vÒ æng, anh th× biÕt g× vÒæng, mµ muèn anh b¸o c¸o nh÷ng chuyÖn chung quanhæng, thËm chÝ nh÷ng chuyÖn kh«ng liªn quan trùctiÕp tíi æng, chuyÖn ng­êi kh¸c k×a, chØ cÇncã dÝnh d¸ng tíi æng lµ ®­îc ...

T«i im lÆng.

- Ch¼ng h¹n, anh nghe thÊy ng­êita nãi chi vÒ æng, ë nhµ anh, kh¸ch tíi th¨m «nggiµ nãi chuyÖn ... ChuyÖn ®¹i t­íng lµchuyÖn thêi sù mµ.

T«i th× cã thÓ b¸o c¸o g×vÒ ®¹i t­íng Vâ Nguyªn Gi¸p ?

Tõ khi cã sù r¹n nøt trong phongtrµo céng s¶n quèc tÕ, Vâ Nguyªn Gi¸p bÞ liªn minhDuÈn-Thä lÆng lÏ liÖt vµo lo¹i pro-soviÐtique(6). T¹i nhiÒu cuéc nãi chuyÖn víic¸n bé Lª DuÈn kh«ng bá lì dÞp tèt nµo kh«ng c«ngkÝch "quan ®iÓm xÐt l¹i cña mét sè ®ång chÝsa sót lËp tr­êng, sî ®ông ®Çu víi bän ®Õquèc quèc tÕ, lµm n« lÖ cho vò khÝ luËn, quªnmÊt r»ng yÕu tè quyÕt ®Þnh chiÕn tranh lµsøc m¹nh chÝnh nghÜa, lµ søc m¹nh nh©n d©n".

§ã lµ sù vu khèng. Mµ lµ vukhèng tr¾ng trîn. H¬n ai hÕt, t­íng Gi¸p hiÓut¸c dông cña du kÝch chiÕn mµ «ng lµ ng­êi trùctiÕp chØ huy trªn mét ®Þa bµn réng lín. Còng h¬nai hÕt «ng biÕt ®¸nh gi¸ vai trß ng­êi lÝnhtrong chiÕn tranh. Nh×n quang c¶nh chiÕn tr­êng,t­íng Gi¸p nãi víi t­íng Giang vµo ngµy De Castries®Çu hµng : " Xem k×a, bé ®éi ta míi anh dòng lµmsao ! Hä ®· chÞu ®ùng biÕt bao nhiªu gian khæ®Ó cã chiÕn th¾ng nµy. KÎ chiÕn th¾ng trªnchiÕn tr­êng, anh Giang ¬i, bao giê còng lµ ng­êilÝnh".

C¸i gäi lµ quan ®iÓm xÐtl¹i lµ nh·n hiÖu th«ng dông. Nã ®­îc g¸n cho bÊtkú ai cã ý kiÕn ng­îc víi ban l·nh ®¹o §¶ng.Sau nã cßn ®­îc më réng ra tíi nh÷ng ng­êi b­íngbØnh, d¸m c·i l¹i cÊp trªn. Con ng­êi ®­îc gäthÕt gai gãc, ®­îc söa l¹i cho trßn nh­ mét hßn bi,gièng hÖt nh÷ng hßn bi kh¸c.

NguyÔn ChÝ Thanh còng gay g¾t lªn¸n nh÷ng quan ®iÓm sai lÇm vÒ chiÕn tranh cñabän xÐt l¹i. MÆc dÇu kh«ng chØ ®Ých danh, ng­êinghe hiÓu «ng t­íng muèn chØ ai. NguyÔn ChÝ Thanhch­a hµi lßng víi vÞ trÝ ng­êi l·nh ®¹o tèi cao cñaqu©n ®éi do t­íng Gi¸p x©y dùng. Trong khi t­íng Gi¸pchØ cßn lµ mét ®¹i t­íng lµm v×, ngåi ch¬i x¬in­íc. NguyÔn ChÝ Thanh ghen tøc víi uy tÝn mµ t­íngGi¸p cã trong lßng mçi ng­êi lÝnh, lµ c¸i ch¼ng baogiê «ng ta cã ®­îc.

T«i gÆp NguyÔn ChÝ Thanh lÇn®Çu, gi÷a mét cö täa khÐp nÐp, t¹i nhµ riªng «ngNg« §øc MËu, chñ nhiÖm b¸o ¶nh ViÖt Nam. T«ingåi trong mét gãc nh×n viªn ®¹i t­íng ngåi d·i th¶itrong ghÕ bµnh m©y, m¾t vÌ vÌ nh×n mäi ng­êi,nh­ thÓ tr­íc mÆt «ng lµ mét lò v« loµi. NguyÔnChÝ Thanh viÕt. Nghe thiªn h¹ ®ån nhiÒu vÒtµi hïng biÖn cña NguyÔn ChÝ Thanh, t«i ch¨m chónghe «ng ta nãi. NguyÔn ChÝ Thanh kh«ng nãi mµ gi¶ng.¤ng th­êng ®­a ra mét ®Þnh ®Ò ch¾c nÞch, sau ®ãmíi triÓn khai nã, chøng minh tÝnh ®óng ®¾n cñanã, b»ng lêi lÏ b×nh d©n pha nh÷ng tiÕng ®Ömcßn b×nh d©n h¬n. Thêi gian nµy c¸c c¬ quan ®ang ph¶ihäc tµi liÖu "Chèng chñ nghÜa c¸ nh©n"do NguyÔn ChÝ Thanh viÕt. Trong tµi liÖu nµyNguyÔn ChÝ Thanh ph¸n b¶o mäi ng­êi ph¶i xãa b»ngs¹ch c¸ nh©n m×nh trong tËp thÓ, r»ng con ng­êi c¸nh©n lµ ®¸ng ghÐt, nã kh«ng lµ c¸i g× tr­íc tËpthÓ lín lao. Nh÷ng cuéc gÆp gì tiÕp theo víiNguyÔn ChÝ Thanh ®Ó l¹i trong t«i Ên t­îng ng­îcl¹i nh÷ng lêi r¨n dËy cña «ng ta - chÝnh NguyÔn ChÝThanh míi lµ kÎ c¸ nh©n chñ nghÜa cao nhÊt.

May cho d©n téc ta, viªn t­íngh·nh tiÕn qua ®êi tr­íc khi trë thµnh mét l·nh tô®éc ®o¸n. Trong «ng ta, ngoµi tham väng trë thµnhvÜ nh©n cßn cã nh÷ng nÐt tµn b¹o cña tªn qu©nphiÖt. Tuy nhiªn, ph¶i nhËn r»ng NguyÔn ChÝ Thanh cãhÊp lùc m¹nh mÏ ®èi víi bÇy n« lÖ tù nguyÖn.Khi NguyÔn ChÝ Thanh nãi, nhiÒu ng­êi nghe ®ê ®Énnh×n «ng ta nh­ nh÷ng con chuét bÞ r¾n hæ th«i miªn.

Mét h«m «ng Ng« §øc MËu b¶ot«i :

- Nµy, anh Thanh b¶o anh ®äc®i råi viÕt mét bµi phª ph¸n th»ng cha nµy. H¾nviÕt bè l¸o l¾m.

¤ng ®­a cho t«i mét cuèn s¸chmáng. §ã lµ cuèn Vµo §êi cña Hµ Minh Tu©n(7). T«i mang vÒ nhµ, ®äc mét m¹chcuèn tiÓu thuyÕt võa míi ra lß nh­ng ®· cãnhiÒu tiÕng x× xµo trong giíi phª b×nh. T«i ng¹cnhiªn. Cuèn s¸ch kh«ng l«i cuèn t«i bëi v¨n ch­¬ng.VÒ bót ph¸p nã kÐm xa Hai TrËn TuyÕn vµ lµb­íc lïi vÒ tay nghÒ cña Hµ Minh Tu©n. Qu¶ lµcuèn Vµo §êi cã ch¹m tíi mét vµi chuyÖn ®­îcgäi lµ nh÷ng mÆt tiªu cùc cña x· héi, lµ c¸i mµnÒn v¨n häc quan ph­¬ng kh«ng cho phÐp nãi tíi.Sù ®ông ch¹m nµy còng chØ s¬ s¬ th«i ch­a cã g×nÆng nÒ so víi thùc tÕ mµ t«i biÕt. ChÝnhchç yÕu nµy ®· lµm cho t¸c phÈm kh«ng xøng®¸ng bÞ c«ng kÝch.

T«i tõ chèi gîi ý cña NguyÔnChÝ Thanh viÕt bµi phª b×nh Hµ Minh Tu©n.

T«i quen Hµ Minh Tu©n, hiÓu anhch¼ng cã ý g× kh¸c ngoµi mong muèn viÕt mét c¸ig× ®ã cho thùc thµ, kh«ng dèi tr¸. Nh­ng anh l¹i kh«ngbiÕt nãi bãng giã, anh cø th¼ng ruét ngùa t­¬ng ra,cø bª nguyªn xi sù thËt vµo t¸c phÈm, thµnh thö ng­êita dÔ ch¹m näc.

Sau thêi kú Nh©n v¨n - Giai phÈmlµ thêi kú cña nh÷ng cuèn s¸ch xu«i chiÒu, ®­îcviÕt theo c¸i mµ nh÷ng m«n sinh cña A. Jdanov gäilµ "®¬n ®Æt hµng cña c¸ch m¹ng". Cuéc khñngbè v¨n nghÖ sÜ n¨m 1956 ®Î ra sù sî h·i ®­îcnhuém mµu trung thµnh. Mäi ng­êi ®Òu nghiªmkh¾c vµ kü l­ìng kiÓm duyÖt t¸c phÈm cña m×nhtr­íc c¶ ng­êi kiÓm duyÖt chuyªn tr¸ch cña§¶ng.

T«i tr¶ Ng« §øc MËu cuèn s¸ch,nãi r»ng nã kh«ng ph¶i lµ cuèn s¸ch hay ®Ó ph¶iviÕt bµi phª b×nh, cßn nÕu cã nh÷ng ®iÓmkh«ng tèt vÒ chÝnh trÞ th× ®ã lµ lçi cña nhµxuÊt b¶n, vµ «ng NguyÔn ChÝ Thanh cã thÓ khiÓntr¸ch ng­êi ®· cho nã ra ®êi. BÖnh sÝnh v¨nch­¬ng lµ bÖnh phæ biÕn trong c¸c nhµ l·nh ®¹oViÖt Nam.

Trong cuéc "®¸nh" Nh©nv¨n - Giai phÈm, khëi ®Çu tõ viÖc tèng nhµ th¬qu©n ®éi TrÇn DÇn vµo c¶i hèi thÊt, NguyÔn ChÝ Thanh,lóc Êy lµ chñ nhiÖm Tæng côc ChÝnh trÞ, lµ ng­êirÊt h¨ng h¸i. Phô t¸ cho NguyÔn ChÝ Thanh lµ nhµ v¨nVò Tó Nam.

Vµo håi «ng ta xui t«i ®¸nh cuènVµo §êi cña Hµ Minh Tu©n, NguyÔn ChÝ Thanh kh«ng cßnlµm c«ng t¸c chÝnh trÞ trong qu©n ®éi, nh­ng m¸ukiÓm duyÖt vÉn ch¶y trong huyÕt qu¶n vµ «ngta ngøa nghÒ. Ýt l©u sau NguyÔn ChÝ Thanh tù tay®¸nh t«i b»ng viÖc phª ph¸n tÝnh ng­êi chung chung,chñ nghÜa nh©n ®¹o chung chung, phi giai cÊp, cµo b»ngranh giíi ®Þch ta trong kÞch b¶n phim §ªm Cuèi Cïng,Ngµy §Çu Tiªn, t¹i mét héi nghÞ c¸n bé trung cao qu©n®éi.

Nguyªn tr­ëng ty v¨n hãa HµTÜnh, häa sÜ Hoµng Nguyªn Kú cho t«i biÕt «ngNg« §øc MËu, chñ nhiÖm b¸o ¶nh ViÖt Nam, tr­íclµ thÇy häc cña NguyÔn ChÝ Thanh. ChÝnh NguyÔn ChÝThanh cøu «ng Ng« §øc MËu khi «ng n»m trong tr¹i giamtrong ChØnh ®èn tæ chøc. ¤ng kªu Çm lªn khi tr«ng thÊyNguyÔn ChÝ Thanh ®i ngang: "Anh Thanh ¬i, anh Thanh !Cøu thÇy víi !"

ChuyÖn Hoµng Nguyªn Kú kÓthËt khã tin. Nã khã tin ë chç «ng thÇy häc còrÊt khóm nóm tr­íc tªn häc trß nay lµ ®¹i t­íng.T«i tin Hoµng Nguyªn Kú kh«ng bÞa. ¤ng thÇy khóm nómtr­íc häc trß lµm quan to kh«ng l¹, nh­ng «ng quanhäc trß tù nhiªn nh­ kh«ng tr­íc th¸i ®é quþlôy cña «ng thÇy ë mét n­íc cã truyÒn thèng t«ns­ träng ®¹o hµng ngh×n n¨m th× l¹ l¾m.Viªnt­íng n«ng d©n, theo lêi truyÒn tông cña nh÷ngng­êi ngîi ca §¶ng, xuÊt th©n t¸ ®iÒn, tr­ëngthµnh trong nhµ tï, lµ xø ñy viªn Trung kú vµo thêi kúbÝ mËt, chñ nhiÖm ViÖt Minh Trung bé nh÷ng n¨mtiÒn khëi nghÜa, ®Õn n¨m 1948 ®· lµ ChñnhiÖm Tæng côc chÝnh trÞ Qu©n ®éi nh©n d©nViÖt Nam. Theo lêi ng­êi kh¸c, ®¸ng tin h¬n, th×NguyÔn ChÝ Thanh ch¼ng hÒ lµm t¸ ®iÒn, còngkh«ng ph¶i thµnh phÇn cè n«ng, mµ lµ mét "taych¬i" vïng Phong §iÒn, Thõa Thiªn. "Taych¬i" theo c¸ch nãi d©n d· thêi tr­íc C¸ch m¹ngTh¸ng T¸m lµ ¨n c­íp, nh­ng lµ d¹ng ¨n c­ípnghiÖp d­, thØnh tho¶ng míi häp nhau l¹i ®ikiÕm ch¸c råi gi¶i t¸n, ai vÒ nhµ nÊy. NguyÔnChÝ Thanh ch¾c ch¾n cã ®­îc häc hµnh chót ®Ønh,nÕu kh«ng sao l¹i cã thÇy häc ? Lµ cè n«ng, l¹iho¹t ®éng c¸ch m¹ng liªn tôc, lµm sao NguyÔn ChÝ Thanhcã thêi gian ®Ó häc, dï lµ tù häc, ®ÓbiÕt kh¸ râ vÒ T«n Tö, Clauzevitz, NapolÐon, L©mB­u, Jukov..., nh­ lêi mét chøng nh©n cã thêi gian ëgÇn «ng x¸c nhËn. Trung t¸ TrÇn Th­, ng­êi cïng vôvíi t«i cßn kÓ r»ng tr×nh ®é tiÕng Ph¸p cñaNguyÔn ChÝ Thanh kh«ng ®Õn nçi tåi, «ng ta thËmchÝ cßn biÕt ch¬i ch÷ b»ng tiÕng Ph¸p.

Sau khi NguyÔn ChÝ Thanh chÕt,tªn «ng ta ®­îc ®Æt cho ®­êng phè, ch©n dung «ng ta®­îc in trªn nh÷ng con tem. ThÕ råi bçng nhiªnng­êi ta im lÆng h¼n vÒ viªn ®¹i t­íng lõng danhqu¸ cè vµ tªn tuæi NguyÔn ChÝ Thanh ch×m vµo quªnl·ng.

ChuyÖn nµy cã nguyªn nh©n. Sèlµ hai n¨m tr­íc c¸i chÕt cña NguyÔn ChÝ Thanh(1967), «ng §Æng Xu©n ThiÒu trong lóc hÊp hèi ®·cho mêi mét sè ®ång chÝ ë Trung ­¬ng ®Õn ®Ótrèi tr¨ng vÒ vô NguyÔn ChÝ Thanh ph¶n béi x­ngkhai, lµm vì mét sè c¬ së §¶ng. ¤ng chØ ra nh÷ng nh©nchøng :" Tr­íc ®©y chóng t«i kh«ng nãi v× thÊyNguyÔn ChÝ Thanh vÉn tÝch cùc tham gia c«ng t¸c c¸chm¹ng, th«i th× viÖc qu¸ khø råi, bá qua ®i cho h¾n,cho h¾n cã c¬ héi ®íi c«ng chuéc téi. Sau ®ã th×kh«ng nãi ®­îc n÷a - B¸c vµ Bé ChÝnh trÞ qu¸ tÝnnhiÖm h¾n, cho h¾n phô tr¸ch toµn viÖc lín, nãira l¹i v¹ vµo th©n. Nay t«i s¾p chÕt, ph¶i nãi l¹iviÖc nµy kÎo tñi cho vong linh c¸c ®ång chÝ ®· hysinh kh«ng ®­îc ai nh¾c nhë, tªn ph¶n béi th× l¹i®­îc ca ngîi nh­ anh hïng".Trung ¦¬ng kiÓm tral¹i thÊy ®óng míi l¼ng lÆng dÑp c¸i sù x­ng tông kia®i. ChØ cßn mét con ®­êng ë thµnh phè Hå ChÝ Minh lµcßn gi÷ tªn NguyÔn ChÝ Thanh. Ng­êi ta ch­a thay v×ng­îng, ch¼ng lÏ l¹i cho "bän ngôy"biÕt t¹i sao ph¶i thay l¹i tªn ®­êng.

Xin quay l¹i chuyÖn t­íngGi¸p.

LÏ ra, cha t«i lµm c«ng t¸c qu©nsù cïng víi t­íng Gi¸p, nÕu nh­ kh«ng cã métquyÕt ®Þnh míi cña Trung ­¬ng. QuyÕt ®Þnh nµyliªn quan tíi cuéc gÆp gì ®Çu tiªn gi÷a cha t«i víi«ng Hå t¹i héi nghÞ T©n Trµo (cuèi th¸ng 7, ®Çu th¸ng8 n¨m 1945). Cha t«i kÓ «ng rÊt ng¹c nhiªn tr­íc sùthiÕu hiÓu biÕt vÒ t×nh h×nh trong n­íccña «ng Hå. Ch¼ng h¹n, «ng hái cha t«i :"Cã ph¶icô Huúnh Thóc Kh¸ng ®Çu T©y råi ph¶i kh«ng ?". Chat«i nãi kh«ng ph¶i, «ng võa míi gÆp cô Huúnh hai th¸ngtr­íc, cô rÊt kiªn ®Þnh c¸ch m¹ng. ¤ng Hå ChÝ Minhhái chuyÖn cha t«i c¶ mét buæi vµ hµi lßng thÊy chat«i biÕt nhiÒu vÒ nh©n sÜ trÝ thøc. Trongcuéc häp Trung ­¬ng cuèi th¸ng 8.1945 «ng NguyÔnL­¬ng B»ng ®Ò nghÞ cha t«i rêi c«ng t¸c qu©n sù®Ó gióp viÖc «ng Hå th× Trung ­¬ng nhÊt trÝ.Cha t«i cã ghi l¹i néi dung cuéc häp ®ã, h×nh nh­vµo ngµy 28 th¸ng 8 th× ph¶i, trong håi ký"Th¸ng T¸m cê bay".

Nãi ®Õn Vâ Nguyªn Gi¸p, chat«i nhËn xÐt «ng Gi¸p cã nh­îc ®iÓm hay tr¸nh nÐkhi x¶y ra bÊt ®ång ý kiÕn. Víi vÎ ngoµi b×nhth¶n, pha chót cao ng¹o, nhiÒu ng­êi t­ëng «ng kiªung¹o ®Æt m×nh trªn nh÷ng cuéc tranh luËn. Thùc ra, «ngbao giê còng s½n sµng chÞu lÐp vÕ tr­íc ng­êi®èi tho¹i hïng hæ. TÊt nhiªn, ë c­¬ng vÞ cña «ng sèng­êi d¸m ¸p ®¶o vµ ¸p ®¶o ®­îc «ng kh«ngnhiÒu.

Cha t«i kÓ : n¨m 1949, khi Trung­¬ng ra nghÞ quyÕt "TÝch cùc cÇm cù, chuyÓnm¹nh sang tæng ph¶n c«ng" do Tr­êng Chinh th¶o, VâNguyªn Gi¸p kh«ng th«ng, nh­ng còng kh«ng c·i l¹i. Theonguyªn t¾c Vâ Nguyªn Gi¸p ph¶i triÖu tËp mét héinghÞ c¸n bé qu©n sù trung cao cÊp ®Ó phæ biÕnnã d­íi d¹ng mét b¸o c¸o cña Bé Tæng t­ lÖnh. Chat«i kh«ng cã mÆt trong buæi b¸o c¸o ®ã. NghÞ quyÕt«ng ®äc råi, nghe lÇn n÷a «ng kh«ng muèn. Theo chat«i, nghÞ quyÕt nµy ph¶n ¸nh ý muèn ®èt ch¸ygiai ®o¹n cña Tr­êng Chinh. ¤ng Hå biÕt cha t«ikh«ng th«ng, gi¶i thÝch :"Th× m×nh cã nãi côthÓ thêi h¹n tæng ph¶n c«ng lµ bao giê ®©u mµ lo.Kh¸ng chiÕn cùc nhäc nhiÒu råi, còng ph¶i®éng viªn quÇn chóng phÊn khëi nh×n vÒ t­¬ng laichø".

Trong nhiÒu vÊn ®Ò kh¸ngchiÕn quan ®iÓm cha t«i gÇn víi Vâ Nguyªn Gi¸p.Hai «ng kh«ng ®ång t×nh víi khÈu hiÖu tiªu thækh¸ng chiÕn cña Tr­êng Chinh, cho r»ng chØ v­ênkh«ng nhµ trèng lµ ®ñ. NÕu cÇn th× trªn mét b·ihoang ®Þch còng lËp nªn ®ån bèt, thËm chÝ c¶ mét tËp®oµn cø ®iÓm, kh«ng cÇn th× mét thµnh phè nguyªnvÑn chóng còng ch¼ng mµng. Sau míi thÊy v­ên kh«ng nhµtrèng lµ ®óng. Vinh, Thanh Hãa, Tuyªn quang, Th¸i NguyªnchØ cßn lµ ®èng g¹ch vôn, n¬i th× Ph¸p kh«ng tíi,n¬i chóng tíi råi l¹i rót ®i.

Trong héi nghÞ c¸n bé qu©n sùhäp ë Phó Thä nãi trªn, sau khi b¸o c¸o ë héitr­êng trë vÒ Vâ Nguyªn Gi¸p ngåi phÞch xuèng bªncha t«i, lóc Êy ®ang n»m ë l¸n :

ThÊy Vâ Nguyªn Gi¸p buån thiu, chat«i hái :

- Cã chuyÖn g× thÕ ?

- M×nh râ to ®Çu mµ d¹i. - VâNguyªn Gi¸p thë dµi - Th»ng ThËn ®óng lµ xói chã vµobôi rËm. M×nh biÕt tr­íc sÏ khæ v× c¸i nghÞquyÕt cña nã. Y nh­ r»ng, võa míi ®äc xong b¸oc¸o, ch­a kÞp ngåi xuèng ®· bÞ NguyÔn S¬n nã ®Ëp chomét trËn t¬i bêi, vuèt mÆt kh«ng kÞp.

¤ng thuËt l¹i cho cha t«i ngheNguyÔn S¬n(8)®Ëp «ng nh­ thÕ nµo. Cha t«i c­êi rò.

- Nh­ng nã ®Ëp ®óng chø ? - chat«i hái.

- §óng ! - Vâ Nguyªn Gi¸p hånnhiªn thõa nhËn - Míi cay.

ThiÕu t­íng NguyÔn S¬n næitiÕng ngang tµng, kh«ng kiªng nÓ mét ai, khi nãnglªn l¹i hay v¨ng tôc. Trªn héi tr­êng NguyÔn S¬n nãith¼ng vµo mÆt tæng t­ lÖnh :"Nãi tæng ph¶nc«ng vµo lóc nµy lµ ch¼ng biÕt c¸i ®Õch g×vÒ qu©n sù... Thö ®iÓm l¹i m×nh coi, cã c¸icãc kh« g× trong tay mµ ®ßi tæng ph¶n c«ng ! Tæng ph¶nc«ng c¸i côc c... !!"

T«i ®­îc nghe cha t«i kÓchuyÖn nµy vµo thêi kú ®ang diÔn ra Héi nghÞ Trung­¬ng lÇn thø 9. TiÕng nãi cña t­íng Gi¸p lµtiÕng nãi cã träng l­îng. NÕu «ng kiªnquyÕt, vÞ tÊt Bé ChÝnh trÞ ®· l¸i ®­îc Trung­¬ng vµo con ®­êng mao-Ýt.

¤ng Hå, theo mäi ng­êi nhËnxÐt, kh«ng th©n Trung Quèc. Ph¹m V¨n §ång sÏ ng¶ theo®a sè. Tr­êng Chinh sau khi chÞu th¶o nghÞ quyÕt theoý Lª DuÈn hiÓn nhiªn sÏ ®øng vÒ phÝa LªDuÈn vµ Lª §øc Thä.

- Råi xem V¨n(9) nã cã d¸m chèng l¹i th»ng DuÈn víith»ng Thä kh«ng ? - cha t«i nãi - TÝnh nã vËy ®Êy,®øa nµo to måm lµ nã im. Ch¸n l¾m !

Sù viÖc diÔn ra nh­ cha t«itiªn ®o¸n. Vâ Nguyªn Gi¸p im lÆng ngay tõ ®Çu, trongcuéc häp Bé ChÝnh trÞ ®i tr­íc héi nghÞ Trung­¬ng.

§Çu th¸ng 12 n¨m 1963 t­íng LªLiªm xin gÆp chñ tÞch n­íc ®Ó tr×nh bµy víi «ngmèi lo ng¹i tr­íc viÔn c¶nh ViÖt Nam bÞ cuèn vµocuéc ®Êu tranh gi÷a hai c­êng quèc x· héi chñ nghÜa.Cuéc ®Êu tranh nµy hoµn toµn kh«ng cÇn thiÕt ®èivíi n­íc ViÖt Nam ®ang cã chiÕn tranh. ¤ng phµnnµn chuyÖn nh÷ng c¸n bé l·nh ®¹o chñ chèt cñakhèi tuyªn gi¸o nh­ Tè H÷u, Hoµng Tïng, L­u QuýKú... ®i kh¾p n¬i chöi bíi Liªn X«, mµ Liªn X« lµn­íc ®ang gióp ViÖt Nam chèng Mü.

¤ng Hå trÇm ng©m nghe t­íng LªLiªm tr×nh bµy råi nãi :

- Võa nhËn ng­êi ta lµ anh em, xinviÖn trî cña ng­êi ta n¨m nµy qua n¨m kh¸c, l¹ivõa chöi ng­êi ta th× xÊu qu¸.

- Nh­ng b¶n dù th¶o nghÞquyÕt l¹i lµ thÕ.

- Ra héi nghÞ chó cø nãi. T«iñng hé.

Ngµy héi nghÞ häp, Lª Liªm®¬n ®éc ®äc tham luËn chèng l¹i ®­êng lèi th©nTrung Quèc tr­íc mét cö täa l¹nh lïng. Vâ NguyªnGi¸p ngåi im, ®Çu cói, thØnh tho¶ng l¹i cùa quËy trªnghÕ. Lª DuÈn bÜu m«i. Lª §øc Thä hÇm hÇm. KhiLª Liªm kÕt thóc b¶n tham luËn, bÇu kh«ng khÝ ®·nÆng nÒ cßn nÆng nÒ h¬n n÷a. ¤ng nh×n «ng HåChÝ Minh, chê ®îi mét lêi ñng hé, nh­ng «ng Hå tr¸nh¸nh m¾t cña «ng, quay ®i n¬i kh¸c(10).

- §iÒu t«i kh«ng ngê lµ B¸c®· høa, nh­ng l¹i kh«ng gi÷ lêi. - Lª Liªm kÕtluËn - T«i kh«ng hiÓu ®­îc, v× lÏ g× ? H«m t«igÆp ¤ng Cô nghe t«i ch¨m chó, suy nghÜ mét l¸t råi míitr¶ lêi, chø kh«ng ph¶i ¤ng Cô tr¶ lêi bép chép, høa®·i b«i... Cã mét c¸i g× ®ã kh«ng hiÓu ®­îc.

Chóng t«i ngåi lÆng lÏ tr­ícc¸i bµn réng trong phßng kh¸ch, trong ¸nh s¸ng chËpcho¹ng cña chiÒu tµn. C¨n phßng tèi dÇn, nh­ng LªLiªm kh«ng bËt ®iÖn.

§ã lµ lÇn gÆp cuèi cïng. Ch¼ngbao giê t«i cßn gÆp «ng n÷a.

T«i nhí lÇn ®Çu tiªn chóng t«igÆp nhau, mïa thu n¨m 1952, trªn ®Ønh dèc Cun. Sau dècCun tõ Hßa B×nh ®i Vô B¶n cã mét qu·ng trèng dµi bènc©y sè, n¬i m¸y bay ®Þch hay xuÊt kú bÊt ý sµthÊp b¾n vµo ng­êi ®i ®­êng, bÊt kÓ ®i mét m×nhhay ®«ng ng­êi, ®i bé hay b»ng xe ®¹p. NhiÒung­êi bÞ chÕt ë qu·ng nµy, v× vËy nã ®­îc ®Ættªn lµ Cöa Tö. Tõ khu 3 ®i ViÖt B¾c t«i v­ît quaCöa Tö lóc sÈm tèi, råi dõng l¹i nghØ qua ®ªm trªn®Ønh dèc ®Ó ®æ dèc lóc mê s¸ng. Trong sè kh¸chdõng ch©n trong c¸i qu¸n nhá cïng chóng t«i, cã métng­êi ®µn «ng trÎ, tr¾ng trÎo, víi g­¬ng mÆt s¸ngsña. ThÊy t«i mª m¶i ®äc s¸ch bªn bÕp löa,«ng ngåi ghÐ bªn c¹nh :

- §ång chÝ cã cuèn g× ®Êy ?

T«i lËt b×a cho «ng xem. §ã lµcuèn Mïa Xu©n ë Sakenne b»ng tiÕng Ph¸p. M¾t «ng tas¸ng lªn.

- Cho t«i ngã qua mét chót nhÐ,®­îc kh«ng ? - m¾t s¸ng lªn, «ng ta rôt rÌ ®ÒnghÞ.

Cã b¶o vÖ ®i cïng, «ng nµyÝt nhÊt còng trung ®oµn tr­ëng hoÆc trung ®oµn phã,lo¹i kÔnh ®©y, t«i nghÜ.

- T«i cã cuèn nµy còng hay l¾m,hay lµ ta ®æi cho nhau ? - tr¶ l¹i t«i cuèn s¸ch «ng tag¹.

¤ng mang tíi cuèn La Jeune Garde(§éi Thanh Niªn CËn VÖ) cña FadÐev(11). Nã lµ cuèn s¸ch rÊt quý håi Êy.NÕu ®æi, t«i lµ ng­êi cã lîi. Nh­ng bá dë cuènMïa Xu©n ë Sakenne ®ang ®äc dë t«i kh«ng muèn. T«inãi nÕu tíi s¸ng t«i ®äc xong t«i sÏ ®æi cho«ng. ¤ng sai b¶o vÖ mang cho t«i c¸i ®Ìn b·o ®­îcbäc kÝn trong giÊy ®en ®­îc chäc thñng métlç cho ¸nh s¸ng lät ra võa ®ñ ®Ó ®äcs¸ch.

Chóng t«i chia tay vµo r¹ng s¸ng.§Õn lóc Êy t«i míi biÕt «ng lµ côc tr­ëngCôc D©n qu©n Lª Liªm. Håi Êy líp thanh niªn chóng t«ih¸o høc ®äc t¸c phÈm v¨n häc x«-viÕt l¾m.Nh­ng s¸ch Liªn X« lóc bÊy giê hiÕm. L¸c ®¸c cãmÊy cuèn : §éi Thanh niªn CËn vÖ cña Fadeev, Ng­êiMÑ cña Gorky, Tinh CÇu cña Kazakevich, Con ®­êng §au khæcña Alexis Tolstoi... Sau nµy, khi Lª Liªm tõ qu©n ®éichuyÓn sang c«ng t¸c d©n sù, lµm thø tr­ëng Bé V¨nhãa phô tr¸ch ®iÖn ¶nh, chóng t«i míi gÆp l¹inhau. Nh¾c l¹i cuéc gÆp gì trªn dèc Cun «ng kªu «ngthiÖt - cuèn Le Printemps µ Sakenne nh¹t phÌo.

§Ó l·nh ®¹o ngµnh ®iÖn¶nh cÇn ph¶i cã kiÕn thøc réng, nhÊt lµ kiÕnthøc chuyªn m«n, mµ Lª Liªm l¹i kh«ng cã. Kh«ng gièngmét sè c¸n bé cê ®Õn tay lµ phÊt bõa, kh«ngbiÕt còng l·nh ®¹o t¹t, Lª Liªm yªu cÇu t«i so¹nbµi gi¶ng theo c¸ch tãm t¾t, giíi thiÖu cho «ng ®Æctr­ng cña nghÖ thuËt thø b¶y, lÞch sö ®iÖn ¶nhthÕ giíi vµ nãi chung mäi vÊn ®Ò v¨n hãanghÖ thuËt. ¤ng nghe ch¨m chó, ghi chÐp cÈn thËn nh­mét cËu häc trß.

§Ó hiÓu ©m nh¹c «ng tùhäc nh¹c lý, nhê mét nh¹c c«ng d¹y d­¬ng cÇmvµ trë thµnh mét nh¹c sÜ nghiÖp d­ kh«ng tåi. T«ich­a gÆp c¸n bé cÊp cao nµo chÞu häc hái nh­ «ng.Lª Liªm lµ g­¬ng mÆt tiªu biÓu cho nh÷ng ng­êicéng s¶n t«n träng trÝ thøc. Hä ý thøc®­îc r»ng nÕu kh«ng dùa vµo trÝ thøc th× chÕ®é x· héi chñ nghÜa chØ lµ mét ¶o ¶nh s¸n l¹n trong®Çu ®¸m ®«ng bÇn cè. Nhê ham häc, Lª Liªm lu«ntiÕp cËn c¸i míi, c¸i tiÕn bé, kh«ng bao giêb¶o thñ. ¤ng kh«ng cã th¸i ®é kú thÞ ®èi víi nh÷ngv¨n nghÖ sÜ bÞ §¶ng trï dËp.

- Thiªn h¹ mçi ng­êi mçiý, ch­a biÕt ý nµo h¬n ý nµo. Ch©nlý ph¸t ra tõ miÖng qu©n v­¬ng hay tõ miÖngcon ®iÕm ®Òu cã gi¸ trÞ ngang nhau. - Lª Liªmnãi - Mét khi nã ®· lµ ch©n lý.

B¸o c¸o cña t«i vÒ ®¹it­íng Vâ Nguyªn Gi¸p bÞ Huúnh Ngù chª áng chª eo. T«inãi r»ng t«i kh«ng thÓ bÞa.

- Ai biÓu anh ph¶i bÞa ? Nh­nganh kh«ng thµnh khÈn. Tui biÕt, cã nhiÒu ®iÒu®óng lµ anh kh«ng biÕt thiÖt, nh­ng cã nh÷ng®iÒu ch¾c ch¾n anh ph¶i nghe ng­êi kh¸c nãi mµ anhkh«ng chÞu b¸o c¸o. C¸i ní, xÐt cho cïng, chØ thiÖtcho anh th«i !

Kh«ng hiÓu nÕu t«i khaithËt víi y r»ng nh÷ng ng­êi mµ y gäi lµ xÐt l¹ihiÖn ®¹i kh«ng hÒ cã ¶o t­ëng vÒ t­íngGi¸p th× th¸i ®é cña y sÏ ra sao ? T«i ch¾c y kh«ngtin. Nh­ng sù thËt lµ nh­ vËy. Ch¼ng ai ®Æt hi vängvµo t­íng Gi¸p c¶.

Huúnh Ngù ®äc xong, b¾t t«iký vµo tõng trang nh­ th­êng lÖ.

- Tui ®· nãi víi anh kh«ngbiÕt bao nhiªu lÇn r»ng anh ph¶i viÕt v« ®©y c¶nh÷ng tin ®ån, vËy mµ c¶ lÇn nµy n÷a anh còng kh«ngviÕt. - y lÇu bÇu - Anh quªn thËt, anh kh«ng hiÓuhay anh kh«ng muèn hiÓu ?

Cßn mét ®iÒu n÷a y kh«ngbiÕt, mµ t«i còng kh«ng muèn nãi cho y biÕt, lµt­íng Gi¸p rÊt ®¬n ®éc. Trong quan hÖ c¸ nh©n «ngkh«ng ®­îc coi lµ b¹n tèt. Kh«ng thÓ chØ ra ®­îcai lµ b¹n th©n cña «ng trong ®êi sèng riªng còng nh­trong ®êi ho¹t ®éng c¸ch m¹ng. ª c­¬ng vÞ ®¹it­íng «ng bÞ cÊp d­íi chª lµ h¸ch dÞch. Ng­êi tanhËn xÐt t­íng V¨n TiÕn Dòng ®èi xö víi nh÷ngng­êi gióp viÖc cã t×nh ng­êi, h¬n h¼n t­íngGi¸p.

- Trong nÇy anh kh«ng viÕt métdßng nµo tíi chuyÖn bän §Æng Kim Giang, Lª Gi¶n,Lª Liªm, Bïi C«ng Trõng... ®õng nãi chi tíi Vâ NguyªnGi¸p. §¸m Êy thÓ nµo mµ ch¶ ®éng tíi «ng t­íngcña hä, ®óng kh«ng ?

Huúnh Ngù ngµy mét lÊn tíi. Ymuèn t«i ph¶i phông sù ngµnh c«ng an nh­ mét tªn chØ®iÓm chÝnh cèng kia.

- Nh­ng kh¸ch tíi nhµ thêi anhcòng ph¶i ®iÕu ®ãm cho «ng giµ chí ? Nhøt ®Þnhanh ph¶i nghe ®­îc, kh«ng chuyÖn nÇy còng chuyÖnkh¸c, kh«ng thÓ kh«ng cã c¸i ®ã.

Khi nµo gië trß b¾t nän lµ ynh­ r»ng y ph¶i nh×n ch»m ch»m vµo tËn mÆt t«i, ®«im¾t gi¸n nhÊm hÊp h¸y qua cÆp trßng x©y x¸t. T«i ph¶inhÞn thë ®Ó tr¸nh h¬i h«i thèi ph¶ ra tõ miÖngy.

- T«i nãi nhiÒu lÇn råi : giagi¸o miÒn B¾c kh«ng cho phÐp con c¸i hãng chuyÖnng­êi lín. - t«i nãi - V¶ l¹i, t«i còng kh«ng cãý ®Þnh nghe lám ®Ó nãi l¹i víi ai.

"Cã biÕt tao còng ch¼ngnãi víi mµy !", ®ã lµ c©u t«i muèn nãi víi y h¬nc¶.

- Th«i ®­îc, tui nãi th¼ng ravíi anh : cã lóc m«, ë n¬i m« anh nghe thÊy mÊy kÎ t«ivõa nh¾c tªn - y d»n tõng tiÕng, thë ph× phß - ®¶®éng tíi hai ch÷ ni kh«ng ?

T«i nh×n ch»m ch»m vµo bé mÆtc¨ng th¼ng cña y.

- Hai ch÷ g× ?

- §¶o chÝnh !

(1) Tr¹i ®iÒu d­ìng bÖnht©m thÇn gÇn Hµ Néi.

(2) TiÒn trinh, ®¬n vÞ tiÒntÖ nhá nhÊt, b»ng 1/10 xu.

(3) Cha t«i vµ bÌ b¹n «ng, nh÷ngng­êi biÕt NguyÔn B×nh, nãi r»ng NguyÔn B×nh cãm©u thuÉn víi nh÷ng ng­êi l·nh ®¹o Trung ­¬ng côcmiÒn Nam (Lª DuÈn, Lª §øc Thä). Do ®ã «ng bÞ®iÒu ra B¾c vµ hy sinh däc ®­êng trong t×nhtr¹ng kh«ng ®­îc b¶o vÖ ®Çy ®ñ vµ lé tr×nh cña®oµn bÞ lé. VÊn ®Ò ®­îc ®Æt ra lµ kÎ nµo ®·b¸o cho Ph¸p biÕt lé tr×nh cña ®oµn ? NhiÒung­êi nãi bµn tay Lª DuÈn trong vô nµy lµ râ rµng,nh­ng l¹i kh«ng chØ ®­îc ra chøng cø. Cho tíi nay c¸ichÕt cña NguyÔn B×nh vÉn lµ mét dÊu hái ch­a cãgi¶i ®¸p.

(4) §¸ng chó ý lµ tuy Tr­êngChinh tiÕn hµnh C¶i c¸ch ruéng ®Êt theo bµi b¶n C¶ic¸ch thæ ®Þa cña Trung Quèc, nh­ng «ng ta ®· bá ®ilùc l­îng qu©n ®éi lµ lùc l­îng nßng cèt.

(5) Håi ®ã cïng xin c­ tró chÝnhtrÞ mét lóc víi ®¹i t¸ Lª Vinh Quèc cßn cã mét sèc¸n bé §¶ng ®­îc cö ®i häc t¹i Tr­êng ®¶ng caocÊp Liªn X«, häc viÖn qu©n sù Frunze nh­ th­îngt¸ V¨n Do·n (biÖt hiÖu Do·n Bôt), tæng biªn tËpb¸o Qu©n ®éi Nh©n d©n, phã chñ tÞch ûy ban hµnhchÝnh Hµ Néi kiªm phã bÝ th­ thµnh ñy Hµ Néi NguyÔnMinh CÇn.

(6) Th©n Liªn X«.

(7) Trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸pHµ Minh Tu©n lµ mét chÝnh ñy s­ ®oµn trong ®¹i ®oµn312. Sau khi hßa b×nh lËp l¹i anh chuyÓn sang lµm c«ngviÖc xuÊt b¶n, gi÷ chøc phã gi¸m ®èc Nhµ xuÊt b¶nV¨n Hãa.

(8) NguyÔn S¬n (1908-1956) tªn thËtlµ Vò Nguyªn B¸c, quª Gia L©m Hµ Néi. N¨m 1927 tham gia§¶ng céng s¶n Trung Quèc, tham gia Qu¶ng Ch©u C«ng x·,lµm tæng biªn tËp b¸o Kh¸ng §Þch. §­îc bÇu vµo BanchÊp hµnh Trung ­¬ng §¶ng céng s¶n Trung Quèc, dù héinghÞ Tu©n NghÜa khi Mai Tr¹ch-®«ng lªn n¾m quyÒnl·nh ®¹o. Lµ vÞ t­íng n­íc ngoµi duy nhÊt trong Hångqu©n Trung Hoa.

(9) BÝ danh cña Vâ Nguyªn Gi¸p .

(10) T«i kh«ng nghe «ng Lª Liªm nãitíi «ng Bïi C«ng Trõng trong Héi nghÞ 9. Theo t«i nhíth× h«m Trung ­¬ng häp «ng Trõng èm n»m trongbÖnh viÖn ViÖt X«. ¤ng D­¬ng B¹ch Mai cãtíi n¬i häp, xin vµo dù thÝnh, nh­ng kh«ng ®­îcchÊp thuËn, chuyÖn nµy «ng Mai cã kÓ l¹i cho t«inghe. ViÖc c¸c c¸n bé Trung ­¬ng ®­îc dù thÝnhtrong c¸c cuéc häp cña Trung ­¬ng ®· cã tiÒnlÖ, kh«ng ph¶i nhÊt thiÕt kh«ng ®­îc.

(11) Nhµ v¨n x«-viÕt, ñy viªn Trung­¬ng §¶ng Céng s¶n Liªn X«, ñy viªn Héi ®ång Hßab×nh thÕ giíi.