C¸i lµm cho t«i suy nghÜ nhiÒuh¬n c¶ trong nh÷ng ngµy tï ®Çu tiªn lµ : lý do g×®· lµm cho Lª DuÈn cÊu kÕt víi Lª §øc Thätrong viÖc lµm bÊt minh, thËm chÝ kh«ng hîp víi tÝnhc¸ch anh chÞ cña Lª DuÈn lµ vu v¹ ®Ó trÊn ¸pnh÷ng ng­êi ch­a tõng chèng l¹i hä ? Kh«ng ph¶ilóc nµo kh¸c, mµ lóc nµy ?

T«i biÕt qu¸ Ýt vÒ tængbÝ th­ Lª DuÈn. T«i kh«ng cã dÞp gÇn gôi nhµ l·nh®¹o næi tiÕng quyÕt ®o¸n ®Ó cã nhËn ®Þnhriªng. Nh÷ng nhËn xÐt cña ng­êi kh¸c vÒ nh©n vËtlÞch sö nµy kh«ng lµm t«i hµi lßng. Con ng­êi trong®êi th­êng bao giê còng thËt h¬n, ®óng h¬n, giènghä h¬n nh×n hä trong tr¹ng th¸i tr­ng diÔn.

T«i chØ lµ nhµ b¸o ë cÊp bËccuèi cïng trong nÊc thang ®¸nh gi¸ c¸n bé theo møc ®étin t­ëng cña §¶ng. Trong sè rÊt Ýt phãng viªn ®­îctho¶i m¸i ra vµo cung ®×nh chØ cã ThÐp Míi(1) lµ ng­êi gÇn Lª DuÈn h¬n c¶. Trongkh¸ng chiÕn chèng Ph¸p anh còng ®­îc Tr­êng Chinhsñng ¸i. C¸c nhµ l·nh ®¹o cã thãi quen kh«ng dïng®Ö tö cña ng­êi tiÒn nhiÖm, thÕ mµ LªDuÈn vÉn tiÕp tôc sö dông ThÐp Míi, ®ñ hiÓuLª DuÈn tÝn nhiÖm anh thÕ nµo. Mét m×nh anh®­îc Lª DuÈn dµnh cho c¸i vinh dù kh«ng ai cã ®­îclµ chÊp bót cuèn Thêi Th¾ng Mü. §ã lµ b¶n anh hïng cax­ng tông vÞ tæng bÝ th­ anh minh mét m×nh mét ngùal·nh ®¹o cuéc kh¸ng chiÕn tíi ngµy toµn th¾ng.H×nh ¶nh Hå ChÝ Minh, Ph¹m V¨n §ång, Vâ Nguyªn Gi¸p,Tr­êng Chinh trong cuèn s¸ch nhËp nhßa nh­ mÊy cängtÇm göi.

Cuèn s¸ch g©y ra nhiÒu tranhc·i. Ng­êi ta nãi nã bãp mÐo lÞch sö.

Nh÷ng ng­êi gÇn Lª DuÈn nãir»ng bÖnh "kiªu ng¹o céng s¶n" trong conng­êi Lª DuÈn ®· cã ngay tõ khi Lª DuÈn n¾m quyÒnl·nh ®¹o t¹i miÒn Nam. Céng víi bÖnh "kiªung¹o céng s¶n" lµ bÖnh ®éc tµi, ®éc ®o¸n,coi th­êng quÇn chóng.

Song song víi Thêi Th¾ng Mü. trongnh÷ng n¨m sau chiÕn tranh cã cuèn §¹i Th¾ng MïaXu©n cña ®¹i t­íng V¨n TiÕn Dòng do Hång Hµ, emruét ThÐp Míi, sau lµm tæng biªn tËp b¸o Nh©n d©n chÊpbót. Cuèn nµy bÞ c¸c nhµ l·nh ®¹o phª ph¸n m¹nh mÏtuy nã còng gièng Thêi Th¾ng Mü ë chç ca ngîi chÝnht¸c gi¶ trong chiÕn th¾ng. C¸i Lª DuÈn lµm ®­îcth× V¨n TiÕn Dòng kh«ng ®­îc phÐp. Mét cuèn kh¸ccña ®¹i t­íng Hoµng V¨n Th¸i, håi ký Nh÷ng N¨mTh¸ng QuyÕt §Þnh, ®­îc c¶ chÝnh giíi vµ ng­êi®äc b×nh th­êng ®¸nh gi¸ lµ nghiªm tóc. Vai trßnh©n d©n ®­îc nh¾c ®Õn nhiÒu h¬n c¶ trongcuèn KÕt Thóc 30 N¨m ChiÕn Tranh cña TrÇn V¨nTrµ. Nh÷ng sÜ quan cã mÆt trong suèt cuéc chiÕn chonã lµ cuèn s¸ch ch©n thùc nhÊt, trong ®ã t¸c gi¶ muènnh×n l¹i vµ kh¸ch quan ®¸nh gi¸ c¸c sù kiÖn chøkh«ng ph¶i muèn khoe mÏ. Cuèn s¸ch võa in ra ®· bÞ Lª§øc Thä cÊm l­u hµnh.

T«i cã lÇn gÆp th­îng t­íngTrµ t¹i nhµ riªng cña «ng, khi viªn t­ lÖnh trËn®¸nh chiÕm Sµi Gßn ®ang cïng c¸c «ng NguyÔn Hé,T¹ B¸ Tßng dïng C©u l¹c bé nh÷ng ng­êi Kh¸ngchiÕn cò ®Êu tranh cho ®æi míi, ®ßi më réng tù dod©n chñ. Cuéc gÆp gì t¹i nhµ riªng cña «ng ë ®­êngPasteur ®Ó l¹i trong t«i Ên t­îng dÔ chÞu - TrÇnV¨n Trµ chÝnh lµ nhµ l·nh ®¹o mµ nh÷ng ng­êi céngs¶n cÊp tiÕn muèn cã. ¤ng biÕt nghe, biÕttranh luËn b×nh ®¼ng, biÕt rót lui ý kiÕntr­íc lÏ ph¶i. TiÕc thay, nh­ ®èi víi nh÷ng ng­êib×nh th­êng bçng næi bËt lªn mét c¸ch kh«ng ngêtíi trong nh÷ng t×nh huèng kh«ng dù kiÕn, Lª DuÈnvµ Lª §øc Thä kh«ng ­a TrÇn V¨n Trµ. Hä bÌncho «ng ngåi ch¬i x¬i n­íc.

T­íng Trµ ®· ®­îc giíithiÖu tr­íc t«i lµ ai, «ng nãi «ng kh«ng hÒbiÕt g× vÒ vô trÊn ¸p "nhãm xÐt l¹ihiÖn ®¹i chèng §¶ng" ë miÒn B¾c, khi x¶yra vô ¸n «ng ®ang bËn tæ chøc ®­êng d©y trªnbiÓn ®Ó chuyÓn vò khÝ vµo Nam. ¤ng ®ßi t«ikÓ cho «ng nghe vÒ vô ¸n, t«i chØ kÓ qua,t«i ®· ng¸n kÓ vÒ nã. ¤ng nãi håi Êy «ngcòng nghe cã mét th«ng b¸o v¾n t¾t cña Trung ­¬ng, «ngkh«ng ngê sù viÖc l¹i trÇm träng nh­ vËy. ¤ngrñ t«i tham gia tê TruyÒn Thèng Kh¸ng ChiÕn. T«inãi t«i kh«ng tin nh÷ng tiÕng nãi trung thùc sÏ®­îc l¾ng nghe. §iÒu t«i tin ch¾c lµ tê b¸o sÏbÞ ®ãng cöa, kh«ng nay th× mai, vµ nh÷ng ng­êi lµmb¸o kh«ng thÓ tr¸nh khái bÞ khñng bè, lµ ®iÒu«ng cÇn tiªn liÖu, kh«ng nªn ®Ó x¶y ra. T­íngTrµ kh«ng ®ång ý víi t«i. ¤ng cho r»ng b©y giêt×nh h×nh ®· kh¸c tr­íc, b©y giê §¶ng ®· thÊy cÇnthiÕt ph¶i cã sù gãp ý víi §¶ng cña nhiÒung­êi nh»m mau chãng x©y dùng l¹i ®Êt n­íc.

Nh÷ng chuyÖn x¶y ra sau ®ãchøng tá c¸i nh×n kh«ng l¹c quan cña t«i lµ ®óng. TêTruyÒn Thèng Kh¸ng ChiÕn bÞ cÊm, nh÷ng ng­êichñ tr­¬ng tê b¸o bÞ lµm khã dÔ, thËm chÝ bÞ b¾t.VÒ sau kh«ng hiÓu t¹i sao chÝnh t­íng Trµ l¹i ratuyªn bè lªn ¸n tê TruyÒn Thèng Kh¸ng ChiÕn.ViÖc nµy, dï «ng lµm trong t×nh thÕ bÞ Ðp buéc,®· lµm vÊy bÈn danh tiÕng cña «ng.

T«i cã gÆp l¹i ThÐp Míi vµi lÇnsau khi anh rêi miÒn B¾c vµo sèng h¼n trong Sµi Gßn,kho¶ng cuèi nh÷ng n¨m 80. Nghe nhiÒu ng­êi chª ThêiTh¾ng Mü vÒ sù kh«ng trung thùc, t«i hái anh nghÜg× vÒ d­ luËn ®ã. §ang vui chuyÖn, ThÐp Míiquay ra nh×n t«i nh­ nh×n mét th»ng bíi mãc. Sau khi tinr»ng t«i kh«ng cã ý xÊu, ThÐp Míi vui vÎ trë l¹i,anh mØm c­êi téi nghiÖp :"CËu ch­a viÕt theocom-m¨ng(2)bao giê µ ?". Râ rµng anh kh«ng muèn thõa nhËn ®øacon tinh thÇn ®· trãt d¹i ®Î ra.

ThÐp Míi tõng lµ mét nhµ b¸otµi ba. T«i ®äc b¶n dÞch tuyÖt hay cuèn ThêiGian ûng Hé Chóng Ta cña Ilya Erenburg do ThÐp MíidÞch trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p. Chóng t«i, nh÷ngng­êi lÝnh trÎ, coi ThÐp Míi nh­ thÇn t­îng. T«i quenThÐp Míi tõ ngµy ®ã. N¨m 1956 chóng t«i gÆp l¹i nhaut¹i Moskva. To bÐo h¬n tr­íc, kh«ng cßn vÎ ng­îngngïng khi hái ng­êi kh¸c vÒ v¨n phong cña m×nh,ThÐp Míi hái t«i cã ®äc mÊy bµi b¸o anh míiviÕt hay kh«ng. T«i kh«ng tiÖn nãi víi anh vÒc¶m gi¸c cña t«i - nh÷ng bµi b¸o cña ThÐp Míi mçingµy mét oang oang, víi nh÷ng c©u ch÷ s¸o rçng. ThÐptrong anh rØ råi. ThÐp Míi cho t«i biÕt anh võa c­íivî. Vî anh hãa ra lµ mét b¹n g¸i thêi häc trß cñat«i. Chóng t«i uèng r­îu mõng ngay trong phßng anh t¹ikh¸ch s¹n Belgrad. Ba m­¬i n¨m sau, anh giµ xäm, m¾tmê, m¸ ch¶y xÖ, ®· bá vî, ®· lÊy vî míi, nh­ngch¼ng cã g× ®Ó khoe.

KÓ còng nªn nãi vµi dßng 뮩y vÒ c¸i sù pháng vÊn l·nh tô. Th­êng th×ch¼ng cã b¸o nµo tù d­ng pháng vÊn c¸c vÞ. NÕu cãnhu cÇu qu¶ng b¸ ý kiÕn cña nhµ l·nh ®¹o §¶ngth× v¨n phßng l·nh tô tù s¸ng t¸c ra mét cuéc phángvÊn råi göi nã cho b¸o §¶ng. C¸c b¸o kh¸c sÏ ®¨ngl¹i bµi nµy. Cßn khi cã phãng viªn n­íc ngoµi xinpháng vÊn th× anh ta sÏ ®­îc mêi tíi gÆp l·nh tô, haibªn nãi chuyÖn tÇm phµo mét l¸t, chôp ¶nh chung,nh÷ng c©u pháng vÊn ®­îc ®Ó l¹i, nh÷ng c©u tr¶lêi anh ta sÏ nhËn sau. Nh÷ng bµi pháng vÊn cña WinfredBurchet(3)göi ®i tõ Hµ Néi nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®­îcchÕ t¹o ®óng nh­ thÕ. Trong khi chê ®îi, Burchettèi tèi ®i uèng r­îu mêi ë MÐtropole hoÆc Splendid(Hßa b×nh), hoÆc ®i ¨n chim quay víi NguyÔn Tu©n ë phèT¹ HiÒn. Bµi pháng vÊn råi ®­îc göi ®i b»ngtÐlex cña ViÖt Nam Th«ng tÊn x·, kh«ng mÊt tiÒn.

Ng­êi ta ph¶i lµm nh­ vËy v×c¸c vÞ l·nh tô sî nãi ngÉu høng dÔ bÞ hí. §em so bµinãi chuyÖn cña Lª DuÈn víi còng bµi Êy ®­îc®¨ng trªn tê Nh©n d©n th× thÊy chóng kh¸c nhau méttrêi mét vùc. T«i ®­îc nghe Lª DuÈn vµi lÇn, c¶mgi¸c cña t«i lµ ch¸n. Bµi nãi c­¬ng giäng b×nhd©n, ®«i khi l¨ng nh¨ng, lÈm cÈm ®Õn nçing­êi nghe kh«ng hiÓu «ng tæng ®Þnh nãi g×,thÕ nh­ng bµi ®¨ng b¸o th× ®Æc giäng hµn l©m,víi rÊt nhiÒu trÝch dÉn c¸c nhµ kinh ®iÓn chñnghÜa M¸c. Sau míi biÕt nh÷ng viªn th­ ký cñal·nh tô lµ t¸c gi¶.

Theo lêi kÓ cña nh÷ng ng­êibiÕt gèc g¸c ®­¬ng kim tæng bÝ th­ th× Lª DuÈnquª ë TriÖu Phong, Qu¶ng TrÞ, con mét gia ®×nh kh¸gi¶. Lª DuÈn ®· häc qua bËc tiÓu häc, cãhåi lµm ®­êng s¾t, gi÷ ch©n bÎ ghi, nh÷ng ng­êi t©ngbèc gäi lµ th­ ký háa xa. Còng theo hä, tõnhá «ng tá ra cã t­ chÊt th«ng minh. Th«ng minh nh­thÕ nµo th× hä dÉn ra nhiÒu chuyÖn lµmb»ng, tiÕc thay, nh÷ng b»ng chøng Êy l¹i kh«ng chøngtá mét hÖ sè th«ng minh cao ®¸ng kÓ. §µnh ph¶imë mét c¸i ngoÆc ®¬n ®Ó nãi r»ng ng­êi ViÖtta th­êng hay lÇm lÉn hai kh¸i niÖm th«ng minh vµl¸u c¸. Chóng cã ranh giíi kh¸ nhße nhoÑt. Ng­êi th«ngminh th­êng kh«ng lµm næi c¸i mµ kÎ l¸u c¸ lµm®­îc. Ng­îc l¹i, tªn l¸u c¸ cã g¾ng mÊy còng kh«ngnghÜ ra c¸i mµ bé ãc th«ng minh cã.

§­îc trùc tiÕp gÆp gì c¸cnhµ c¸ch m¹ng ViÖt Nam, ®­îc quan s¸t hä ëkho¶ng c¸ch gÇn, t«i hiÓu hä lµ ai. PhÇnnhiÒu hä lµ nh÷ng ng­êi yªu n­íc, xuÊt th©ntõ nh÷ng tÇng líp d­íi, do ý thøc ®­îc th©n phËnn« lÖ mµ theo ch©n c¸c nghÜa sÜ CÇn v­¬ng, §«ngkinh NghÜa thôc vµ nh÷ng ng­êi c¸ch m¹ng líp ®µn emcã xu h­íng céng s¶n. Tr­íc khi vµo §¶ng céng s¶nhä lµ thµnh viªn cña c¸c tæ chøc Thanh niªn C¸chm¹ng §ång chÝ héi, T©n ViÖt c¸ch m¹ng ®¶ng, §«ngD­¬ng Céng s¶n Liªn ®oµn. KiÕn thøc häc®­êng cña hä gåm cã mét chót ch÷ H¸n, mét chótquèc ng÷, c¶ hai chót nµy kh«ng ®ñ dïng cho sùtiÕp cËn triÕt häc ph­¬ng T©y, mµ chñ nghÜaM¸c l¹i b¾t nguån tõ ®ã, víi phÐp biÖn chøngHÐgel lµm c¬ së. Nh÷ng t¸c phÈm chÝnh b¶n cña M¸c vµEngels ch­a tõng tíi ViÖt Nam trong thêi kú thuécPh¸p. Nh÷ng ng­êi cã häc nhÊt trong nh÷ng nhµm¸c-xÝt ViÖt Nam chØ ®­îc tiÕp xóc víi chñnghÜa M¸c qua nh÷ng cuèn gi¸o tr×nh nhËp m«n. L¸c ®¸ccã vµi ng­êi ®­îc ®äc d¨m ba cuèn kh¶o cøunghiªm tóc chñ nghÜa M¸c b»ng tiÕng Ph¸p. Tr­êngChinh lµ mét trong nh÷ng ng­êi hiÕm hoi ®ã.

Chñ nghÜa M¸c th­êng ®­îc nãitíi ë ViÖt Nam thùc chÊt lµ chñ nghÜa Lªnin, hay lµchñ nghÜa M¸c theo c¸ch diÔn dÞch cña Lªnin, t­íc báphÇn khoa häc (nghiªn cøu vÒ hµng hãa trong chñnghÜa t­ b¶n, vÒ gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d­),nhÊn m¹nh khÝa c¹nh c¸ch m¹ng b¹o lùc, ®Êu tranh giaicÊp vµ chuyªn chÝnh v« s¶n. Nh÷ng khÝa c¹nh nµy còngkh«ng ®­îc §¶ng nãi tíi trong thêi kú bÝ mËt. Thêikú ®ã §¶ng chØ nãi nhiÒu tíi ®Êu tranh ph¶n®Õ, giµnh ®éc lËp. C­íp ®­îc chÝnh quyÒnråi, thiÕt lËp nhµ n­íc Céng hßa D©n chñ råi,b­íc vµo cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p råi ng­êi tacòng ch­a nãi tíi. ChØ sau khi ®· ¨n sèng nuèt t­¬ichñ nghÜa Mao ng­êi ta míi nhÊn m¹nh mÊy thø ®ã.

Chñ nghÜa Lªnin lµ do Stalin ®Ætra, tõ lÐninisme lµ do Stalin dïng ®Çu tiªn, ®Ótr×nh bµy kh«ng ph¶i t­ t­ëng cña M¸c vÒ thñ tiªuchñ nghÜa t­ b¶n vµ x©y dùng x· héi céng s¶n, mµ lµquan ®iÓm cña Sta-lin vÒ nh÷ng vÊn ®Ò nµy,cho nªn gäi lµ chñ nghÜa Stalin míi ®óng. Nh÷ng nhµnghiªn cøu chñ nghÜa M¸c ë ViÖt Nam chØ ®­îctiÕp xóc víi nh÷ng Ên phÈm do Liªn X« cung cÊp.Nh÷ng tr­íc t¸c thêi M¸c trÎ Ýt ®­îc biÕt®Õn. Nguyªn do lµ chóng kh«ng ®­îc giíi häcgi¶ Liªn X« quan t©m, hoÆc gi¶ hä biÕt ®Êynh­ng kh«ng d¸m nªu lªn nh÷ng luËn ®iÓm yªu tù dongç ng­îc cña M¸c, lµ nh÷ng c¸i kh«ng hîp ýStalin. HËu qu¶ lµ nh÷ng nhµ nghiªn cøu ®µn em kh«ngcã s¸ch ®Ó ®äc. Trong M¸c cã hai con ng­êi,M¸c trÎ vµ M¸c giµ. M¸c trÎ lµ ng­êi d©n chñ vµthùc tiÔn, M¸c giµ thiªn vÒ t­ biÖn, mµ lµ t­biÖn khiªn c­ìng, ý muèn thuyÕt phôc ®itr­íc sù lý gi¶i cÇn cã.

C¶ hai c¸i ®ã - chñ nghÜa M¸cvµ chñ nghÜa Lªnin hiÓu ®óng vµ hiÓu kh«ng®óng, ®Òu kh«ng ph¶i lµ chñ nghÜa céng s¶n ëViÖt Nam. ª ViÖt Nam cã mét chñ nghÜa céng s¶nkh«ng dÝnh d¸ng g× tíi M¸c hoÆc Lªnin hÕt. Nã lµchñ nghÜa céng s¶n b×nh d©n. Nã kªu gäi ®Êu tranhcho mét x· héi kh«ng cã ng­êi bãc lét ng­êi, métcuéc sèng tù do, c«ng b»ng vµ h¹nh phóc, mét ®Þa cÇukh«ng biªn giíi. §ã chÝnh lµ chñ nghÜa céng s¶n mµcha mÑ t«i theo, lµ c¸i mµ «ng bµ muèn trao l¹i chochóng t«i. Chñ nghÜa céng s¶n nµy cßn gi÷ tªn gäicò hay mang tªn míi trong t­¬ng lai, theo t«i nghÜ, sÏm·i m·i cßn víi loµi ng­êi víi t­ c¸ch mét ­íc m¬.ChÝnh chñ nghÜa M¸c dung tôc vµ th« thiÓn, chøkh«ng ph¶i chñ nghÜa M¸c hµn l©m hoÆc chñ nghÜa M¸cc­êng ®¹o, míi lµ c¸i h÷u Ých cho phong trµo gi¶iphãng d©n téc. HÊp lùc cña nã v« cïng m¹nh mÏ. Cãng­êi n« lÖ yªu n­íc nµo l¹i tõ chèi mét viÔnc¶nh huy hoµng nh­ thÕ ? Vµo thêi cha mÑ t«i phÇnlín nh÷ng ng­êi c¸ch m¹ng ®Òu tù hµo nhËn m×nhlµ céng s¶n. ChÝnh sù lÇm lÉn nµy vÒ sau ®· sinhra mét nghÞch lý : nh÷ng nhµ l·nh ®¹o c¸ch m¹ngViÖt Nam th­êng tá ra lµ nh÷ng chiÕn sÜ tµi bakhi hä Ýt ®­îc häc chñ nghÜa M¸c, cßn khi bËpbâm chñ nghÜa M¸c råi th× hä l¹i sa vµo hÕt sailÇm nµy tíi sai lÇm kh¸c.

Gi÷a hai cha con t«i ®«i khi còngcã nh÷ng cuéc trß chuyÖn vÒ lý thuyÕtc¸ch m¹ng. Cha t«i nãi r»ng trong c«ng t¸c bÝ mËtbÒ bén, võa ph¶i lÈn trèn ®Þch võa vËn ®éng quÇnchóng, tæ chøc vµ ch¾p nèi c¸c c¬ së c¸ch m¹ng (lµc«ng viÖc chÝnh trong ho¹t ®éng cña «ng), «ng kh«ngcã thêi giê ®äc hÕt mét t¸c phÈm nµo cña M¸choÆc Engels. ¤ng chØ b¾t ®Çu ®äc M¸c sau khi hßab×nh lËp l¹i. §äc mét c¸ch vÊt v¶. "Nh÷ngcuèn s¸ch qu¸ khã hiÓu ®èi víi bè, «ng nãi. BèÝt häc, l¹i kh«ng cã n¨ng khiÕu vÒtriÕt. XÐt cho cïng, bè chØ cã thÓ lµ conkiÕn thî cña c¸ch m¹ng mµ th«i. Cho nªn thÕhÖ c¸c con cã ®iÒu kiÖn ®Ó nghiªn cøuth× r¸ng nghiªn cøu cho kü c¸c lý thuyÕt x· héihäc. Lý thuyÕt lµ lý thuyÕt, nã kh«ngthay thÕ ®­îc thùc tiÔn, nh­ng kh«ng thÓ bá quakh«ng nghiªn cøu nh÷ng g× c¸c thÕ hÖ ®i tr­ícnÕu kh«ng muèn sa vµo nh÷ng sai lÇm lÏ ra cã thÓtr¸nh ®­îc". Ng­êi th­êng gi¶ng cho cha t«i nghevÒ triÕt häc lµ «ng TrÇn §øc Th¶o(4). ¤ng ®Õn ¨n c¬m víi cha t«i, béquÇn ¸o nhµu n¸t nhiÒu ngµy kh«ng giÆt vµ bèc mïi,say s­a nãi vÒ nh÷ng vÊn ®Ò thuéc nh÷ng tÇngtrêi xa l¾c. Xong b÷a, «ng chiÕu cè b­íc xuèng trÇnthÕ, gi¶i thÝch cho cha t«i nh÷ng kh¸i niÖm cñaM¸c, thØnh tho¶ng l¹i chªm vµo nh÷ng lêi b×nh ch­íngtai ®èi víi t­ t­ëng chÝnh thèng ®ang ngù trÞ trong§¶ng céng s¶n. Cha t«i ch¨m chó nghe, chç nµo ch­ahiÓu, «ng hái l¹i. Cha t«i kÐm hiÓu biÕt,nh­ng «ng kh«ng gi¸o ®iÒu. ¤ng th­êng lÊy h×nh¶nh con ngùa nhµ ®ßn, víi hai miÕng da che m¾t, chØnh×n thÊy mét ®­êng ®Ó khuyªn chóng t«i kh«ng®­îc nh×n mét chiÒu, nghe mét tiÕng.

T«i hiÓu c¸c nhµ l·nh ®¹oqua cha t«i. PhÇn lín hä thuéc thÕ hÖ chat«i, tr¹c tuæi cha t«i. Hä cã tiÓu sö na n¸ nh­nhau, tÊt c¶ ®Òu lµ nh÷ng ng­êi yªu n­íc tr­íckhi thµnh céng s¶n. Hä nhËp vµo hµng ngò céng s¶nmµ kh«ng hiÓu chñ nghÜa céng s¶n lµ g×. ChØ cÇnbiÕt chñ nghÜa céng s¶n høa hÑn mét t­¬ng lai tèt®Ñp cho c«ng cuéc gi¶i phãng d©n téc lµ ®ñ. Trong®¸m ®ång chÝ cña m×nh cha t«i thuéc sè Ýt nh÷ngng­êi t­¬ng ®èi cã häc, vËy mµ «ng cßn ph¶i thónhËn sù dèt n¸t cña «ng vÒ häc thuyÕt céngs¶n. §ñ thÊy nh÷ng ng­êi kia còng ch¼ng hiÓubiÕt h¬n «ng bao nhiªu, nÕu nh­ trêi kh«ng phócho cho hä trÝ th«ng minh lín h¬n. Bi kÞch x¶y ra chocha t«i b¾t nguån tõ ®©y - do ý thøc ®­îc sù dètn¸t cña m×nh, «ng chÞu khã ®äc, chÞu khã häc,®Ó råi kiÕn thøc mµ «ng thu l­îm ®­îc cuèicïng l¹i t¸ch «ng khái nh÷ng ®ång chÝ tù thÞ.

Lª DuÈn sím tham gia c¸c ho¹t®éng chèng Ph¸p, ®­îc c¸c bËc c¸ch m¹ng ®µn anh d×ud¾t vµo ®­êng céng s¶n, cã thêi ®· lµm bÝ th­ xøñy Trung kú, tham gia khëi nghÜa Nam kú, tõng bÞ ®i ®ÇyC«n ®¶o. Theo nhËn xÐt cña c¸c «ng Bïi C«ng Trõng, UngV¨n Khiªm th× Lª DuÈn lµ ng­êi cùc ®oan vÒ tÝnhc¸ch, phãng tóng trong hµnh xö. Ngay t¹i C«n §¶o, n¬inh÷ng ng­êi tï kh«ng ph©n biÖt xu h­íng ph¶in­¬ng tùa nhau ®Ó chèng l¹i kÎ thï chung, Lª DuÈnkh«ng chÞu hßa hîp víi nh÷ng ng­êi yªu n­íc kh«ngcéng s¶n kh¸c - nh÷ng ng­êi tê-rèt-kÝt, nh÷ng ®¶ngviªn Quèc d©n ®¶ng. Khi C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m thµnhc«ng, Lª DuÈn cßn l©u míi ®­îc coi lµ ngang hµng víinh÷ng nh©n vËt næi tiÕng trong phong trµo c¸ch m¹ngmiÒn Nam nh­ TrÇn V¨n Giµu, Ph¹m V¨n B¹ch, D­¬ngB¹ch Mai...Nh÷ng nhµ c¸ch m¹ng trÝ thøc khi ra Hµ Néihäp Quèc Héi vµ tham gia chÝnh phñ ®oµn kÕt d©ntéc víi t­ c¸ch ®¹i diÖn miÒn Nam thµnh ®ångbÞ kÑt l¹i ë miÒn B¾c vµo thêi ®iÓm cuéckh¸ng chiÕn chèng Ph¸p bïng næ. V¾ng mÆt hä LªDuÈn míi dÇn dÇn tõ nh÷ng chøc vô khiªm tèn b­íc lªn®Þa vÞ ng­êi l·nh ®¹o kh¸ng chiÕn Nam bé.

CÇn ph¶i thõa nhËn r»ng Lª DuÈnlµ ng­êi l·nh ®¹o giái. Nh÷ng ng­êi b¹n miÒn NamtËp kÕt cña t«i nãi vÒ "anh Ba DuÈn"víi giäng kÝnh träng vµ tù hµo. NiÒm tù hµonµy kÐo dµi kh«ng l©u. Sau khi "anh Ba" trëthµnh tæng bÝ th­, «ng kh«ng lµm g× ®­îc cho häh¬n lµ ®Èy hä tíi nh÷ng miÒn hoang vu ®Ókhai hoang, lËp ra c¸c n«ng tr­êng, khuyÕn dô hähäp thµnh nh÷ng tËp ®oµn s¶n xuÊt nhá nhoi ®Ótù nu«i th©n. §Õn lóc Êy th× hä giËn d÷. Khicon ng­êi næi giËn th× lÏ c«ng b»ng kh«ng cßn n÷a.Thay v× ca ngîi hä nguyÒn rña «ng. T«i tinniÒm tù hµo tr­íc kia cña hä h¬n nh÷ng lêinguyÒn rña sau nµy. Lª DuÈn hay bÊt kú ai kh¸c ë®Þa vÞ «ng ®Òu kh«ng thÓ lµm g× h¬n cho nh÷ngng­êi tõ miÒn Nam mµu mì ra miÒn B¾c nghÌo khævõa b­íc ra khái cuéc chiÕn tranh kÐo dµi chÝn n¨m.

B»ng vµo nh÷ng c©u chuyÖnkÓ cña hä khi hä cßn ng­ìng mé "anhBa" th× Lª DuÈn lµ ng­êi ®éc lËp trong suy nghÜ,cã biÖt tµi tæ chøc, trong chØ ®¹o cã vÎ chÆt chÏnh­ng l¹i linh ho¹t, tho¸ng ®Êy mµ nghiªm ®Êy. Håikh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, mÆc dÇu ë xa Trung ­¬ng,nh÷ng chñ tr­¬ng chñ tr­¬ng cña «ng ®Ò ra vÉnkhíp víi chñ tr­¬ng cña Trung ­¬ng trong mäi mÆt.Ng­êi ta sïng b¸i «ng, gäi «ng lµ Cô Hå miÒnNam.

ThËt vËy, trong mét sè lÜnh vùcLª DuÈn kh«ng sao chÐp nh÷ng chñ tr­¬ng cña Trung ­¬ng§¶ng ®ãng trong rõng giµ ViÖt B¾c mµ lµm theo c¸chcña m×nh. Trong khi miÒn B¾c ®­îc sù chØ ®¹o trùctiÕp cña c¸c cè vÊn Trung Quèc Çm Çm b­íc vµo C¶ic¸ch ruéng ®Êt theo h×nh mÉu C¶i c¸ch thæ ®Þa cñaTrung Quèc th× ë miÒn Nam Lª DuÈn kiªn quyÕtkh«ng cho tiÕn hµnh C¶i c¸ch ruéng ®Êt, tr¸nh chocuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p ë miÒn Nam nh÷ng tænthÊt ch¾c ch¾n lµ rÊt lín. Mét sù c­ìng l¹i cÊp trªnnh­ thÕ kh«ng thÓ lµm cho tæng bÝ th­ Tr­êngChinh hµi lßng.

HiÖp nghÞ GenÌve 1954 chian­íc ViÖt Nam thµnh hai miÒn Nam B¾c. T¹i §¹ihéi §¶ng lao ®éng ViÖt Nam lÇn thø III n¨m 1960,tr­íc sù sa sót trÇm träng uy tÝn cña §¶ng v×nh÷ng sai lÇm trong C¶i c¸ch ruéng ®Êt, vµ còng ®Óxoa dÞu nçi bÊt b×nh trong quÇn chóng, chøc vô tængbÝ th­ do chñ tÞch §¶ng Hå ChÝ Minh t¹m kiªm nhiÖmmét thêi gian nay ®­îc chÝnh thøc trao cho Lª DuÈn(5).

Mäi ng­êi ®Òu ng¹c nhiªntr­íc kÕt qu¶ cña §¹i héi. Trong kh¸ng chiÕnchèng Ph¸p Vâ Nguyªn Gi¸p lµ nh©n vËt l·nh ®¹o ®ønghµng thø ba, chØ sau cã Hå ChÝ Minh vµ Tr­êng Chinh.Tr­êng Chinh ra ®i, chøc tæng bÝ th­ mÆc nhiªn ph¶ithuéc vÒ Vâ Nguyªn Gi¸p, ai ch¶ nghÜ thÕ. Nh­ngsù ®êi l¹i diÔn ra theo c¸ch kh¸c. Theo nhËn xÐt cñanh÷ng ng­êi céng s¶n thuéc thÕ hÖ ®Çu tiªnth× c¶ Hå ChÝ Minh lÉn Tr­êng Chinh ®Òu lo ng¹i«ng t­íng ®· cã qu¸ nhiÒu vinh quang sÏ trë nªnkh«ng dÔ b¶o sau cuéc ®¶o lén ng«i thø. Mµ c¶ Hå ChÝMinh lÉn Tr­êng Chinh ®Òu muèn gi÷ l¹i vÞ trÝtr­íc kia cña hä vÒ thùc chÊt, cho dï danh nghÜakh«ng cßn. CÇn ph¶i chän mét ng­êi cã vÞ trÝ vµuy tÝn kÐm h¬n Vâ Nguyªn Gi¸p. Do biÕt ¬n ng­êicÊt nh¾c m×nh, ng­êi ®ã sÏ võa ngoan ngo·n võa trungthµnh. Lª DuÈn thÝch hîp h¬n c¶ víi vai trß ®ã. Trong®iÒu kiÖn ®Êt n­íc chia hai, mµ tr­íc m¾t lµmôc tiªu thèng nhÊt ®Êt n­íc th× ®­a mét ng­êitõng l·nh ®¹o miÒn Nam lªn lµm tæng bÝ th­ cònglµ lý do dÔ thuyÕt phôc. T«i tin c¸ch lýgi¶i nµy h¬n lµ c¸ch lý gi¶i cña nh÷ng ng­êi chor»ng Lª DuÈn ®­îc chän v× cã th©m niªn ë tï caoh¬n t­íng Gi¸p.

§ã lµ may m¾n trêi cho ®èi víiLª DuÈn. Theo truyÒn thèng l·nh tô suèt ®êi Tr­êngChinh sÏ ch¼ng bao giê rêi khái ghÕ tæng bÝ th­nÕu nh­ kh«ng x¶y ra nh÷ng tæn thÊt rïng rîn ch­atõng cã trong lÞch sö d©n téc. Kh«ng ph¶i nh÷ng ®ångchÝ nghiªm kh¾c trong §¶ng mµ nh÷ng oan hån C¶i c¸chruéng ®Êt ®· quËt ng· kh«ng th­¬ng tiÕc vÞ l·nhtô ®øng ë vÞ trÝ thø hai trong §¶ng, ng­êi mµ ch©ndung ®· ®­îc treo ë kh¾p c¸c c«ng së, trong mäinhµ, ®­îc tung h« v¹n tuÕ kh«ng kÐm Hå ChÝ Minhlµ mÊy(6).

Nh­ng còng tõ ®©y Lª DuÈn b¾t®Çu nh÷ng sai lÇm lµm mÊt ®i uy tÝn ®· cã trong quÇnchóng, dï míi chØ trªn mét phÇn ®Êt n­íc.

QuyÒn lùc lµ mét thø ma tóycùc m¹nh. Nã ®· thÊm vµo m¸u th× con ng­êi mÊthÕt tØnh t¸o.

MiÒn B¾c cho ®Õn khi Êyhoµn toµn n»m trong tay líp c¸n bé do Tr­êng Chinh ®µot¹o. T×nh h×nh nµy kh«ng thÓ kh«ng lµm cho t©n tængbÝ th­ lo ng¹i. Nh­ mét kþ sÜ bÊt ngê ph¶i nh¶ylªn l­ng con ngùa cña ng­êi kh¸c, Lª DuÈn lóng tóng,lo con ngùa sÏ kh«ng phôc tïng tay c­¬ng cña chñ míi.CÇn ph¶i t×m ng­êi th¸o gì t×nh h×nh. Sù lùa chänr¬i vµo S¸u Bóa Lª §øc Thä.

Lµ ng­êi miÒn B¾c, ®­îcTr­êng Chinh cö vµo Nam n¨m 1947 víi t­ c¸ch ñy viªnth­êng vô Trung ­¬ng §¶ng ®Ó n¾m Trung ­¬ng côcmiÒn Nam, nh­ng Lª §øc Thä ®· kh«ng mét lÇntranh ®­îc chøc bÝ th­ miÒn. Còng cã lóc hôc hÆcvíi Lª DuÈn, nh­ng sau ®ã ý thøc ®­îc th©n phËnm×nh trªn ®Êt l¹, Lª §øc Thä l¹i t×m sù liªnminh víi Ba DuÈn ®Ó trë thµnh S¸u Bóa. §­îc bÇuvµo Bé ChÝnh trÞ trong §¹i héi III, Lª §øc ThächÝnh thøc gi÷ chøc Tr­ëng ban Ban tæ chøc Trung ­¬ng(mÆc dÇu tr­íc ®ã ®· t¹m n¾m vµi n¨m) thay cho LªV¨n L­¬ng ph¶i ra ®i do nh÷ng sai lÇm ChØnh ®èn tæchøc. C¸i chuång ngùa cña Lª V¨n L­¬ng ®­îc ph¸ ®i.Thay vµo ®ã lµ mét hÖ thèng tæ chøc hoµn toµnmíi.

HÖ thèng nµy kh«ng biÕt dochÝnh Thä nghÜ ra hay do qu©n s­ nµo m¸ch n­íc, lµ®øa con lai mang hai dßng m¸u Gestapo-Stasi vµ Khang Sinh(Kang Sheng)(7).Theo nguyªn t¾c míi cña Thä mäi viÖc tæ chøcvµ nh©n sù nhÊt nhÊt ph¶i qua sù kiÓm tra cña Bantæ chøc Trung ­¬ng. Mçi ®¶ng viªn ph¶i lµm l¹ilý lÞch, c¨n cø vµo thµnh phÇn xuÊt th©n vµ qu¸tr×nh c«ng t¸c mµ ®­îc ngµnh tæ chøc ®Æt vµo vÞtrÝ nµy hay vÞ trÝ kh¸c. ThËm chÝ c¸c ®¹i biÓu®­îc c¸c cÊp bé ®¶ng bÇu ra ®Ó ®i dù §¹i héi§¶ng còng ph¶i tr¶i qua mét kú kiÓm tra ngÆt nghÌot­ c¸ch ®¹i biÓu. Víi mét quy chÕ nh­ thÕnÒn d©n chñ trong §¶ng chØ lµ mét nÒn d©n chñbÞ thiÕn. Nh­ng vÒ mÆt kh¸c th× ®©y thËt lµmét tæ chøc hoµn h¶o mµ bÊt cø tªn ®éc tµi nµo còngmuèn cã.

Sù lùa chän cña Lª DuÈn lµs¸ng suèt. Kh«ng ai cã thÓ b»ng Lª §øc Thätrong sè nh÷ng ng­êi miÒn B¾c ®· nhiÒu n¨m lµmviÖc ë miÒn Nam d­íi quyÒn DuÈn. Thªm n÷a,®­îc Lª DuÈn cÊt nh¾c Thä ch¾c ch¾n ph¶i mang ¬nDuÈn. Thä chÝnh lµ ng­êi duy nhÊt cÇn cã ®Ót¹o dùng mét bé m¸y cai trÞ v÷ng ch¾c, lo¹i trõ ¶nhh­ëng cña Tr­êng Chinh.

Thä kh«ng phô lßng tin cËycña ®µn anh. Mét mÆt, d­íi sù chØ ®¹o cña Thä®éi ngò c¸n bé mau chãng ®­îc s¾p xÕp l¹i theoý muèn cña Lª DuÈn. Nh÷ng ng­êi tá ra qu¸ trungthµnh víi Tr­êng Chinh dÇn dÇn bÞ thuyªn chuyÓnkhái nh÷ng chøc vô quan träng, thay ch©n hä lµnh÷ng ®Ö tö ruét cña Thä, tøc cña DuÈn.

Sù c¶i c¸ch bé m¸y quyÒn lùcv« h×nh trung ®· ®em l¹i cho Thä ¶nh h­ëng mçingµy mét lín, t¹o ra mét quyÒn lùc nhÞ trïng trongthùc tÕ. MÆt nµy lµ mÆt Lª DuÈn kh«ng l­êngtr­íc.

Ng­êi ta vÝ triÒu ®¹i LªDuÈn nh­ thêi Vua Lª - Chóa TrÞnh. Vµo nh÷ng ngµy lÔ,ngµy tÕt cø tr«ng sè xe cé ®Ëu tr­íc cung Vua vµphñ Chóa mµ biÕt quyÒn lùc thùc sù n»m trong tayai. Mäi quan chøc trong §¶ng còng nh­ trong chÝnhquyÒn (mµ hai c¸i chØ lµ mét) ®Òu lÖ thuécngµnh tæ chøc cã hÖ thèng däc tõ Trung ­¬ngxuèng ®Õn c¬ së. ViÖc thuyªn chuyÓn, bænhiÖm, c¸ch chøc nhÊt nhÊt ®Òu liªn quan trùctiÕp tíi Ban tæ chøc Trung ­¬ng, mµ ng­êi quyÕt®Þnh tèi hËu lµ S¸u Bóa. Cho nªn nÕu sè xe cé®Õn chÇu chùc tr­íc phñ Chóa cã nhiÒu h¬ntr­íc cung Vua còng lµ chuyÖn th­êng t×nh.

Lª DuÈn hiÓu ra c¬ sù kh¸muén mµng. Vua Lª míi kh«ng biÕt r»ng Ban tæ chøcTrung ­¬ng, hay phñ Chóa, quyÒn lùc cßn lín h¬n c¶Vua. Ban tæ chøc Trung ­¬ng nhóng

tay vµo mäi viÖc lín nhá,sai ph¸i mäi quan chøc, chØ ®¹o c¸c ®Þa ph­¬ng(8). V× c¬ quan tæ chøc quan träng nh­vËy cho nªn c¸c vô tr­ëng trong Ban tæ chøc Trung ­¬ng®­îc Thä cho ¨n l­¬ng (cña Nhµ n­íc) theo cÊpchuyªn viªn 9, nghÜa lµ ngang l­¬ng bé tr­ëng c¸c béquan träng (bé tr­ëng c¸c bé lµng nhµng chØ ¨nl­¬ng chuyªn viªn 7, chuyªn viªn 8).

Bªn d­íi Ban tæ chøc Trung ­¬nglµ Bé Néi Vô. Nã lµ bé m¸y thùc hµnh trÊn ph¶n,®­îc Thä trao cho ®Ö tö ruét lµ TrÇn QuècHoµn. T«i sÏ nãi tíi mèi quan hÖ chñ tíThä-Hoµn vµo lóc kh¸c. Nã lµ mét chuyÖn thóvÞ, kh«ng ph¶i chuyÖn thäc m¹ch ®êi t­, nhê®ã ta thÊy c¬ cÊu b¨ng ®¶ng trong mét nhµ n­ícchuyªn chÕ h×nh thµnh nh­ thÕ nµo.

Mét h«m Hoµng Minh ChÝnh ®Õnch¬i nhµ Lª §øc Thä gÆp lóc Thä ®ang næi nãngv× mét bµ vô tr­ëng. Bµ ta ®ang vËt nµi th­ kýriªng cña Thä xin gÆp Thä.

- Con mÑ ngu hÕt chç nãi !- Thä bùc béi lín tiÕng trong khi tiÕp HoµngMinh ChÝnh - Nã l¶i nh¶i suèt, mét xin §¶ng xÐt, hai xin§¶ng xÐt. MÑ kiÕp, tao ch­a cã thêi giê xem l¹inh©n sù c¸c Bé, nã ®· ®©m ®¬n hÕt cöa nµy®Õn cöa kh¸c. Tao ch­a duyÖt th× ®õng cã hßng.Nã ph¶i hiÓu §¶ng lµ tao, lµ tao ®©y nµy ! Cßn ®ixin ë chç nµo n÷a ?

Bµ nµy, tÊt nhiªn, ®· tÝnh sai.Råi bµ ta còng ®­îc lµm thø tr­ëng "Ba ®¶m®ang"(9),Hoµng Minh ChÝnh cho biÕt, sau mét cuéc t¹ téi ®Çyn­íc m¾t víi "Anh S¸u".

Nh÷ng ®¶ng viªn kú cùu biÕtb¶n chÊt cña Thä, thÊy Thä n¾m qu¸ nhiÒuquyÒn lùc, l¹i ®­îc Lª DuÈn ­u ¸i, lÊy lµm lo cho§¶ng, ®Æt mäi hi väng vµo Tr­êng Chinh, hiväng cùu tæng bÝ th­ sÏ t×m c¸ch ng¨n c¶n sù lénghµnh cña Thä.

Nh­ng Tr­êng Chinh hoÆc kh«ngbiÕt ©m m­u s©u xa cña Thä, hoÆc ý thøc®­îc thÕ yÕu cña m×nh, lu«n tá ra khiªm tènvµ nh­êng nhÞn, khÐp nÐp ®øng kÐ vµo liªn minhDuÈn-Thä nh­ mét kÎ thua cuéc biÕt ®iÒu.ChÝ Ýt th× ng­êi ta còng kh«ng bao giê thÊy «ng cãth¸i ®é khã chÞu víi kÎ ®ang chÔm chÖ ngåi trªnng«i vÞ vèn dÜ thuéc vÒ «ng.

Cho ®Õn lóc x¶y ra vô xung®ét gi÷a hai ®­êng lèi trong phong trµo céng s¶n quèctÕ vÞ thÕ cña Lª DuÈn ®· v÷ng l¾m. Còng vµothêi ®iÓm nµy Lª DuÈn b¾t ®Çu c¶m thÊy e ng¹inh÷ng ý kiÕn bÊt b×nh cña c¸c ®¶ng viªn kúcùu ®èi víi c¸ch l·nh ®¹o tù quyÒn, phít lênh÷ng chuÈn mùc sinh ho¹t d©n chñ tèi thiÓu, cña«ng ta. ViÖc Lª DuÈn chèng nh÷ng nghÞ quyÕt cña§¹i Héi XX vÒ thùc chÊt lµ sù b¶o vÖ quyÒnlùc ®éc t«n.

CÇn ph¶i chÆn ®øng trµo l­u®ßi tù do d©n chñ ©m Ø ®· ®­îc Thä ph¸thiÖn. KhÈu hiÖu b¶o vÖ chñ nghÜa M¸c-Lªninlµ l¸ bµi tèt. Nã cho phÐp Ba DuÈn bãp chÕt mäim­u toan ph¸ hñy chÕ ®é ®éc tµi. Nã g×n gi÷ sùan toµn cña ngai vµng.

Nh­ng kh«ng thÓ tr¾ng trîntheo B¾c Kinh. §Ó chñ so¸i vui lßng, c¸c lýthuyÕt gia néi hãa móa bót t¹o nªn hÖ lýthuyÕt riªng cña Lª DuÈn, gåm mÊy ®iÓm chñchèt : mét lµ x©y dùng chñ nghÜa x· héi dùa trªn tinhthÇn lµm chñ tËp thÓ, hai lµ tinh thÇn c¸ch m¹ngtiÕn c«ng - tiÕn c«ng kh«ng ngõng, tiÕn c«ngliªn tôc, lÊn tíi tõng b­íc, ®¸nh ®æ tõng bé phËncña chñ nghÜa ®Õ quèc dùa trªn søc m¹nh kÕthîp cña ba dßng th¸c c¸ch m¹ng. Víi t­ c¸ch lýthuyÕt gia hµng ®Çu cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam, th¸ith­îng hoµng hôt còng ra c«ng gióp rËp Lª DuÈn trongm­u toan trë thµnh mét trong nh÷ng nhµ kinh ®iÓnm¸c-xÝt cÊp ch©u lôc trong giai ®o¹n míi, ®Ó chøngminh Lª DuÈn kh«ng ph¶i mao-Ýt. Tr­êng Chinh tù lét x¸chay bÞ lÐp vÕ, lµ ®iÒu ®Õn nay cßn lµ bÝmËt.

Hoµng Minh ChÝnh kÓ khi NikitaKhrusov næ ph¸t sóng ®Çu tiªn vµo chÕ ®é toµn trÞvµ c¸ nh©n Stalin, vµo ®Çu n¨m 1956, Tr­êng Chinh cßntá ra rÊt h¨ng h¸i ñng hé cuéc c¸ch t©n chñ nghÜa x·héi. "Chñ nghÜa x· héi kh«ng thÓ cïng tån t¹ivíi tÖ sïng b¸i c¸ nh©n. - Tr­êng Chinh nãi - ChñnghÜa x· héi lµ d©n chñ, sïng b¸i c¸ nh©n lµ ph¶nd©n chñ, hai c¸i nh­ n­íc víi löa, chØ cã thÓ lµc¸i nµy hoÆc c¸i kia, kh«ng thÓ hai c¸i cïng métlóc. §ång chÝ Khrusov lµm thÕ lµ ph¶i l¾m, mµ dòngc¶m l¾m". Quan ®iÓm nµy Tr­êng Chinh kh«ng ph¶ichØ nãi víi mét Hoµng Minh ChÝnh.

Còng theo Hoµng Minh ChÝnh th×trong th©m t©m Tr­êng Chinh kh«ng hµi lßng víi sù sïngb¸i c¸ nh©n Hå ChÝ Minh, mµ «ng ta nhËn ®Þnh lµ cã,tuy ë møc ®é kh«ng ®Õn nçi trÇm träng. Cßntheo mét sè ng­êi biÕt Tr­êng Chinh nhiÒu h¬nth× Tr­êng Chinh lµ ng­êi h¸o danh ghª gím, nh­ng h¸odanh mét c¸ch kÝn ®¸o. ¤ng ta cÇn chèng sïng b¸i c¸nh©n Hå ChÝ Minh ®Ó kiÕn t¹o sïng b¸i c¸ nh©nm×nh. V× lÏ ®ã «ng ta ®· t¸n thµnh Khrushov.

Nhµ b¸o TrÇn §Ünh cã thêi giangióp viÖc Tr­êng Chinh cho r»ng ®Æc ®iÓm næibËt trong con ng­êi Tr­êng Chinh lµ chñ nghÜa gi¸o®iÒu, kinh viÖn. Chñ nghÜa xÐt l¹i (hiÖn®¹i hay kh«ng hiÖn ®¹i lµ chuyÖn tÇm phµo,chuyÖn ng«n tõ khÈu chiÕn l¨ng nh¨ng cña ®¸mmao-Ýt) ch­a ®ñ v÷ng ch¾c ®Ó trë thµnh gi¸o®iÒu míi, cho nªn Tr­êng Chinh dÔ dµng bá nã®Ó ch¹y theo chñ nghÜa thùc dông. T«i nghÜ r»ngnhËn xÐt cña anh gÇn víi sù thËt.

Trong thêi kú ®Çu cuéc kh¸ngchiÕn chèng Ph¸p kiÕn thøc vÒ chñ nghÜa M¸ccña t«i, còng nh­ cña nhiÒu anh em kh¸c, chØ gãitrßn trong mét mí ch¾p v¸ tõ nh÷ng cuèn triÕthäc nhËp m«n cña Politzer, TrÇn V¨n Giµu, §µo DuyAnh (H×nh nhi th­îng häc vµ H×nh nhi h¹ häc).Ngoµi ra, cã hai tr­íc t¸c còng ®­îc kÓ nh­ s¸chgèi ®Çu gi­êng lµ cuèn Chñ NghÜa M¸c vµ VÊn §ÒV¨n Hãa ViÖt Nam vµ cuèn Tr­êng Kú Kh¸ng ChiÕnNhÊt §Þnh Th¾ng Lîi(10)cña Tr­êng Chinh.

Vµo thêi kú nµy s¸ch rÊthiÕm, dïng s¸ch ph¶i rÊt cÈn thËn - chØ cÇn s¬ý mét chót lµ nh÷ng trang giÊy b¶n mñn ngay ra trªntay. NÕu ch¼ng may nhµ in ®ãng thiÕu vµi trangth× chóng t«i, nh÷ng kÎ ham ®äc, ph¶i cÇn mÉn chÐptay nh÷ng trang thiÕu ®Ó d¸n bï vµo cho ®ñ. T«i®· chÐp kh«ng biÕt bao nhiªu trang s¸ch trong thêikú ®ã.

VÒ sau nµy, kho¶ng ®Çu thËpniªn 50, t«i t×nh cê ví ®­îc cuèn Chñ NghÜa M¸c VµC«ng Cuéc Phôc H­ng NÒn V¨n Hãa Ph¸p(11) cña Roger Garaudy(12). §äc xong t«i míi ng· ngöa ra r»ng«ng Tr­êng Chinh ®¸ng kÝnh cña t«i ®· lµm mét b¶nsao tuyÖt vêi cña cuèn nµy trong tr­íc t¸c ChñNghÜa M¸c vµ VÊn §Ò V¨n Hãa ViÖt Nam, ®­îc catông nh­ mét v¨n kiÖn cã tÝnh chÊt c­¬ng lÜnh. Bècôc cuèn s¸ch gÇn nh­ gi÷ nguyªn, thËm chÝ Tr­êngChinh trÝch dÉn ®óng nh÷ng ®o¹n mµ Roger Garaudy trÝchdÉn M¸c, Engels, vµ c¶ Jean FrÐville. TiÕp ®ã lµ sùph¸t hiÖn ®¸ng buån cña t«i vÒ cuèn Tr­êng KúKh¸ng ChiÕn NhÊt §Þnh Th¾ng Lîi. Nã qu¸ gièng cuènTr× Cöu ChiÕn LuËn (Bµn vÒ ®¸nh l©u dµi) cñaMao Tr¹ch-®«ng, trõ ®o¹n më ®Çu rÊt ®Ñp, lµ mét¸ng v¨n rÊt hay. T«i vÉn chÞu ¬n «ng Tr­êng ChinhvÒ nh÷ng g× t«i ®· häc ®­îc trong hai cuèns¸ch cña «ng, ®Æc biÖt vÒ v¨n chÝnh luËn. C¸chhµnh v¨n cña Tr­êng Chinh kh«ng nh÷ng ®Ñp mµ cßn trongs¸ng, dÔ hiÓu. Cßn chuyÖn nh­ thÕ cã ph¶i®¹o v¨n hay kh«ng l¹i lµ chuyÖn kh¸c. NguyÔn Du lÊycèt §o¹n Tr­êng T©n Thanh mµ lµm ra KiÒu, nh­ngkh«ng ph¶i v× thÕ mµ ng­êi ta coi KiÒu lµ t¸cphÈm ®¹o v¨n.

NÕu hai t¸c phÈm cña Tr­êngChinh lµ ®¹o v¨n th× cuèn Söa §æi LÒ Lèi LµmViÖc cña «ng Hå ChÝ Minh còng lµ ®¹o v¨n nèt. Nãlµ b¶n diÔn n«m cuèn ChØnh §èn V¨n Phong cña MaoTr¹ch-®«ng céng mét chót Sù Tu D­ìng Cña Ng­êi §¶ngViªn Céng S¶n cña L­u ThiÕu Kú.

H×nh nh­ khi m×nh ch­a ®ñ søctù lµm lÊy th× b¾t ch­íc ng­êi kh«ng ph¶i lµ xÊu.Häc gi¶ NguyÔn V¨n Ngäc(13) khi viÕt bµi :"TÝnh hay b¾tch­íc cña ng­êi m×nh" còng chØ míi phµn nµnth«i, chø còng kh«ng cã ý lªn ¸n. TÖ nhÊt lµc¸i kh¸c, nh­ danh häa Picasso nãi :"B¾t ch­íckh«ng xÊu, tù b¾t ch­íc míi xÊu".

§¸ng buån lµ sau nµy, khi §¶ngcéng s¶n ViÖt Nam bít b¾t ch­íc ng­êi ngoµi th×l¹i sa vµo thãi quen tù b¾t ch­íc, mµ l¹i tù b¾tch­íc rÆt nh÷ng c¸i xÊu.

T«i ®· ®i lan man khái chñ®Ò.

Mét c©u hái kh¸c ®­îc ®Æt ralµ : vËy th×, trong t×nh h×nh vÞ thÕ cña Lª DuÈn®· v÷ng vµng nh­ thÕ, «ng ta cÇn g× ph¶i trÊn ¸pnh÷ng ng­êi cã ý kiÕn ng­îc ?

Anh Phïng Mü, c¸n bé ViÖnTriÕt häc, trong khi bÞ giam chung cïng víi t«it¹i tr¹i T©n LËp, cho r»ng chóng t«i ch¼ng qua lµ vËthiÕn tÕ cña Lª DuÈn d©ng lªn ban thê MaoTr¹ch-®«ng. §­êng lèi ®¸nh ®u gi÷a hai cäc,chÝnh chuyªn víi hai chång cïng mét lóc ®· hÕtthêi cña nã, ch¼ng cßn lõa ®­îc ai. Ban l·nh ®¹o§¶ng quyÕt ®Þnh b¾t chóng t«i ®Ó chøng táViÖt Nam cã ®­êng lèi ®èi ngo¹i ®éc lËp, võa cãt¸c dông xoa dÞu Mao, võa lµm m×nh lµm mÈy tr­íc LiªnX«.

Trong chuyÖn ®­êng lèi cña§¶ng céng s¶n ViÖt Nam thêi kú Êy, víi tÊt c¶ sùrèi r¾m lµm nhiÒu ng­êi hiÓu theo nhiÒu c¸chkh¸c nhau, t«i nhí tíi nhËn xÐt cña nhµ b¸o Liªn X«EvguÐni KobÐlev nãi víi t«i vµo gi÷a thËp niªn 60:"Lª DuÈn tá ra th©n Liªn X« nhiÒu qu¸ lµkh«ng cã lîi cho ViÖt Nam ®ang chèng Mü". T«ic­êi, kh«ng tranh luËn. T«i biÕt, trong thêi kú nµyKobÐlev ®· ®¸nh mÊt tÝnh ®éc lËp suy nghÜ cña ng­êilµm b¸o. ¤ng ®ang viÕt cuèn B«ng Sen ViÖt Nam cangîi chñ tÞch Hå ChÝ Minh, «ng ®­îc c¸c nhµ l·nh®¹o ViÖt Nam ­u ¸i. Còng cã c¸i nh×n t­¬ng tùKobÐlev, khi nh©n viªn KGB ë ViÖt Nam b¸o c¸o vÒcho ban l·nh ®¹o §¶ng céng s¶n Liªn X« biÕt d­êngnh­ cã mét ©m m­u ®¶o chÝnh bÊt thµnh võa x¶y ra t¹iHµ Néi, tøc lµ nh©n viªn nµy ch¼ng biÕt qu¸i g×vÒ nh÷ng viÖc x¶y ra. B¸o c¸o cña KGB chØ chøngtá Liªn X« kh«ng hÒ nhóng tay vµo chuyÖn ©m m­u®¶o chÝnh, nh­ Lª §øc Thä vu c¸o. VÒ b¶n b¸oc¸o cña KGB t«i chØ ®­îc biÕt vµo n¨m 1993, do chÞInna Malkhanova, mét nhµ ViÖt Nam häc ng­êi NgakÓ l¹i. ChÞ ®­îc nghe néi dung b¶n b¸o c¸o nãitrªn vµo n¨m 1968, ®­îc ®äc nguyªn b¶n n¨m 1991,khi cã ®iÒu kiÖn tiÕp cËn nh÷ng kho t­liÖu mËt vµ tèi mËt cña §¶ng vµ Nhµ n­ícx«-viÕt.

Trong thùc tÕ, theo t«i, cuéc®Êu tranh vÒ quan ®iÓm, ®­êng lèi mang tÝnhchÊt dung tôc, tÝnh chÊt ®êi th­êng h¬n ng­êi tanghÜ. Trong nçi lo l¾ng vÒ quyÒn lùc cña LªDuÈn, Vâ Nguyªn Gi¸p lå lé nh­ mét hiÓm häa.ChÝnh v× thÕ mµ Lª DuÈn vµ Lª §øc Thä bao giêcòng nhÊt qu¸n trong môc tiªu h¹ uy thÕ t­íng Gi¸p.C¶ hai hiÓu rÊt râ r»ng vÞ trÝ cao nhÊt trong §¶nglÏ ra ph¶i thuéc t­íng Gi¸p, chø kh«ng thuéc vÒhä vµ t­íng Gi¸p lµ ng­êi bÊt cø lóc nµo còngcã thÓ thay thÕ hä mét khi hä tr­îtch©n.

Trong c¸ch tÝnh to¸n cña DuÈn -Thä cã sù ®¸nh gi¸ qu¸ cao ®èi thñ !

Hä qu¸ lo sî tr­íc uy tÝncña t­íng Gi¸p trong qu©n ®éi. Hä qu¸ lo sî tr­ícvÇng hµo quang ng­êi chiÕn th¾ng §iÖn Biªn trongd©n chóng. Téi thay, trªn thùc tÕ t­íng Gi¸p kh«ngph¶i lµ ®èi thñ cña c¶ Lª DuÈn vâ biÒn lÉn Lª§øc Thä m­u l­îc. ChiÕn l­îc ®¸nh lui tõngb­íc, ®¸nh ®æ tõng bé phËn cña Lª DuÈn ch­a kÞp®em ra dïng cho t­íng Gi¸p th× t­íng Gi¸p ®· cµi sèlïi råi.

T«i ®· nãi tíi chuyÖn nhµcÇm quyÒn e dÌ trÝ thøc nh­ thÕ nµo. §óng lµtrong thêi gian nµy trÝ thøc cã h­íng vÒ Vâ NguyªnGi¸p thËt. Ng­êi ta tin t­íng Gi¸p, bëi v× «ng ®·tõng lµ "gi¸o s­ tr­êng Th¨ng Long", ch¼ng g×còng lµ trÝ thøc, lµ ng­êi cã häc, chø kh«ng ph¶ilo¹i dïi ®ôc chÊm m¾m c¸y.

Nh­ng t­íng Gi¸p l¹i ch¼ng ph¶inh­ ng­êi ta nghÜ. ¤ng ®· phô lßng tin cña trÝ thøc.ThËm chÝ khi nh÷ng ®ßn chuyªn chÝnh v« s¶n gi¸ng xuèngnh÷ng ng­êi th©n cËn cña «ng, nh÷ng chiÕn h÷u cña«ng, «ng ®· kh«ng d¸m hÐ r¨ng nãi mét lêi, mµ chØngoan ngo·n nÐ qua mét bªn, mÆc cho Lª DuÈn vµ Lª §øcThä muèn lµm g× th× lµm. Nh­ mét kÎ v« can, «nghiÒn lµnh khoanh tay nh×n cuéc khñng bè tr¾ng diÔn ratr­íc m¾t.

B©y giê th× ai còng biÕtnh÷ng ng­êi bÞ b¾t trong vô "nhãm xÐt l¹i chèng§¶ng" kh«ng hÒ cã liªn quan g× víi t­íng Gi¸ptrong bÊt cø m­u m« nµo. ViÖc Lª §øc Thä ®Ýnhhä vµo t­íng Gi¸p lµ sù ngôy t¹o hoµn toµn. ¢mm­u ®¶o chÝnh kh«ng hÒ cã. Thä lµm nh÷ngviÖc ®ã chØ ®Ó vu v¹ cho t­íng Gi¸p, ®Óh¹ bÖ t­íng Gi¸p, kÎ thï tiÒm tµng, kÎ thïkh¶ dÜ cña DuÈn-Thä mµ th«i.

Nh÷ng ng­êi bÞ §¶ng coi lµ xÐtl¹i biÕt râ Vâ Nguyªn Gi¸p ch¼ng ®¹i diÖn choai. ¤ng ch­a tõng vµ kh«ng hÒ lµ ®èi cùc cña liªnminh DuÈn-Thä. Ch­a bao giê «ng d¸m chèng l¹i nh÷ngchñ tr­¬ng cña liªn minh nµy. ¤ng cã nh÷ng bùc m×nhnho nhá víi Lª DuÈn, lµ chuyÖn cã thËt, nh­ng kh«ngh¬n. ¤ng cã ®­a ra mét sè vÊn ®Ò hiÖn ®¹ihãa qu©n ®éi, tøc lµ cã ®i ng­îc tÝ chót víi®­êng lèi lÊy chiÕn tranh du kÝch chèng chiÕntranh hiÖn ®¹i cña ®­¬ng kim tæng bÝ th­ vµt­íng NguyÔn ChÝ Thanh, nh­ng «ng kh«ng d¸m hÐ r¨ngnãi lÊy mét lêi vÒ d©n chñ vµ tù do lµ nh÷ng vÊn®Ò cèt lâi cña mäi phong trµo ph¶n kh¸ng.

§iÒu lµm t«i ph¶i suy nghÜlµ : nÕu DuÈn-Thä muèn dïng chóng t«i lµm dªtÕ thÇn trong ®Òn thê Mao th× thêi ®iÓm 1967®©u cã ph¶i lµ thêi ®iÓm ®Ñp nhÊt ®Ó d©ngh­¬ng. §¸ng lÏ ph¶i lµm viÖc nµy sím h¬nnhiÒu, tõ ®Çu n¨m 1964 kia, bëi v× ®ã míi lµ thêi®iÓm Mao vµ ban l·nh ®¹o §¶ng céng s¶n Trung QuèccÇn ViÖt Nam cã th¸i ®é døt kho¸t trong cuéc xung®ét quan ®iÓm gi÷a hai c­êng quèc x· héi chñnghÜa.

Lª DuÈn vµ Lª §øc Thä ®·kh«ng b¾t chóng t«i vµo cuèi n¨m 1963, hoÆc 1964, hoÆcchËm h¬n n÷a - 1965. Hä ®· kh«ng lµm g× hÕt.Hä tö tÕ, nh©n ®¹o víi c¸c ®ång chÝ ch¨ng ?Hä t«n träng luËt ph¸p, chØ b¾t khi ®· héithËt ®Çy ®ñ nh÷ng c¸i theo hä lµ chøng cø ch¨ng ?§ã lµ ®iÒu kh«ng ai biÕt. Cã vÎ nh­ häc¾n r¨ng chÞu ®ùng bän xÐt l¹i ngang tµng d¸m c·ib­íng bÒ trªn thªm mÊy n¨m n÷a, tíi tËn 1967 míixuèng tay.

Hãa ra kh«ng ph¶i thÕ.

Duyªn do lµ gi÷a canh b¹c quèctÕ mµ hai tay ch¬i kh¸t n­íc DuÈn-Thä lao vµovíi vËn mÖnh Tæ quèc gi¾t l­ng, c¶ hai bçnggiËt m×nh thÊy x× thÈu l¸ng giÒng ®ang sa vµo bÜcùc. B¾c TriÒu Tiªn b¾t ®Çu ®¸nh trèng l¶ng.Anbani ®ét nhiªn lõng chõng, lËp tr­êng ch¼ng ra ng«còng ch¼ng ra khoai. MÆc dÇu quan hÖ Cuba-Liªn X«lñng cñng, nh­ng Cuba kh«ng ng¶ vÒ phÝa Trung Quèc.¤ng luËt s­ Fidel Castro thõa hiÓu r»ng ë Trung Quèckh«ng cã g× cña chñ nghÜa M¸c, r»ng d­íi sù l·nh®¹o cña «ng gi¸o lµng ë Hå Nam c¶ mét ®¹i lôc mªnhm«ng ®ang biÕn thµnh mét ch¶o t¹p pÝ lï læn nhænthÞt x­¬ng ®ång chÝ. C¸c ®¶ng céng s¶n mÊt dÇn uytÝn trong quÇn chóng, ®¶ng viªn ra ®¶ng ngµy métnhiÒu. Trong §¶ng Lao ®éng ViÖt Nam còng xuÊthiÖn sù ph©n hãa vÒ quan ®iÓm quèc tÕ,sù hoµi nghi ®­êng lèi th©n Trung Quèc cña ban l·nh®¹o §¶ng.

Nh­ng DuÈn-Thä lµ ng­êi cÈnthËn. Hä kh«ng d¹i g× tá ra cøng ®Çu víi «ng®ång chÝ n«ng d©n vïng Ukraina vèn nãng tÝnh. Ngé nhì«ng ta næi c¬n giËn l«i ®×nh c¾t gi¶m nh÷ng kho¶nviÖn trî khæng lå cho cuéc chiÕn tranh ngµy méttèn kÐm th× sao ?

ChØ tõ ®Çu n¨m 1967 trë ®i, saukhi biÕt ch¾c ch¾n r»ng Leonid Brezhnev kh«ng ph¶i lµKhrusov, r»ng ®ång chÝ Brezhnev ­a c¸c cuéc liªn hoantrao hu©n ch­¬ng h÷u nghÞ vµ s­u tÇm xe « t« du lÞchh¬n lµ nh÷ng cuéc c·i v· ®· kiªn quyÕt ®­a LiªnX« trë vÒ lèi cò, hä míi d¸m xuèng tay diÖttrõ hËu häa(14).

§Õn ®©y kÎ ®¸nh lªntiÕng kÎng b¸o ®éng vÒ mét ®­êng lèi sai lÇmmíi bÞ h¹ ngôc.

(1) Tªn thËt lµ Hµ V¨n Léc, métnhµ b¸o tªn tuæi trong thêi kú kh¸ng chiÕn chèngPh¸p.

(2) §¬n ®Æt hµng (commande,tiÕng Ph¸p)

(3) Phãng viªn lµm viÖc chonhiÒu tê b¸o óc, th©n Mao.

(4) Nhµ triÕt häc, tõng ëPh¸p nhiÒu n¨m, xu h­íng m¸c-xÝt, t¸c gi¶PhÐnomÐnologie et matÐrialisme dialectique (HiÖn t­îngluËn vµ chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng), Paris 1951.Tõng lµm chñ nhiÖm bé m«n triÕt ë §¹i häctæng hîp Hµ Néi, ®Ò x­íng h¹t nh©n duy lý, bÞcÊm gi¶ng d¹y, nh­ng ®­îc phÐp sèng vÊt v­ëng trongsù ®e nÑt vµ o Ðp.

(5) Tõ n¨m 1956 Tr­êng Chinh ®·kh«ng cßn lµ tæng bÝ th­ §¶ng. Hå ChÝ Minh kiªmnhiÖm hai chøc - chñ tÞch §¶ng vµ tæng bÝ th­. T©ntæng bÝ th­ chØ ®­îc bÇu chÝnh thøc trong §¹i héiIII (1960).

(6) Håi Êy ®· cã mét bµi h¸t kh¸phæ biÕn, t«i kh«ng nhí tªn t¸c gi¶, víi nh÷ng lêilÏ nh­ sau :"S«ng nói nµy bõng lªn xanh t­¬i vui®ãn Ngµy mai. Ta ®ãn chµo T­¬ng lai ta vÉy tay chµo®ång chÝ. Ta hoan h« Ng­êi Anh C¶ Tr­êng Chinh. Bao n¨mlo cho ®Êt ViÖt tù do ..."

(7) ñy viªn Bé ChÝnh trÞ §¶ngcéng s¶n Trung Quèc phô tr¸ch tæ chøc vµ an ninh.

(8) Theo ®iÒu lÖ §¶ng, Bantæ chøc Trung ­¬ng lµ c¬ quan tr«ng nom c«ng viÖctæ chøc vµ nh©n sù cña §¶ng. §¸ng chó ý lµ§¶ng C«ng nh©n D©n téc X· héi chñ nghÜa §øc (mµ taquen gäi lµ §¶ng Quèc X·) còng lËp ra mét c¬ quant­¬ng tù lµ Gestapo (Geheime Staatspolizei) ®Ó b¶ovÖ §¶ng Quèc X· vµ nhµ n­íc ph¸t-xÝt. Lóc ®Çu(1933) Gestapo chØ lµ bé phËn chÝnh trÞ cña n­íc Cénghßa Weimar, sau ph×nh to ra víi quyÒn lùc v« biªn.Môc ®Ých cña Gestapo (còng nh­ cña c¸c thø Ban tæ chøcTrung ­¬ng nãi trªn) lµ tiªu diÖt mäi lùcl­îng chÝnh trÞ chèng ®èi nhµ n­íc ph¸t-xÝt. ª LiªnX« c¬ quan cã chøc n¨ng t­¬ng tù lµ KGB (KomitetGosudarstvennoi Bezopasnosti) víi mét chót kh¸c biÖt :vÒ danh nghÜa nã trùc thuéc Héi ®ång bé tr­ëng,trong thùc tÕ nã thùc hiÖn nh÷ng mÖnhlÖnh trùc tiÕp tõ Bé ChÝnh trÞ cña §¶ng, phèihîp chÆt chÏ víi MVD (Bé Néi Vô). Sù t­¬ng ®æng nµycho ta thÊy c¬ cÊu nhµ n­íc ph¸t-xÝt vµ nhµ n­íc x·héi chñ nghÜa cã gièng nhau.

(9) Ba ®¶m ®ang - phong trµo do§¶ng céng s¶n ®Ò x­íng, nh»m ®éng viªn lùcl­îng phô n÷ phôc vô chiÕn tranh.

(10) Th¸ng 7 n¨m 1948 t¹i Héi nghÞv¨n hãa toµn quèc lÇn thø II, Tr­êng Chinh ®äc b¶nb¸o c¸o næi tiÕng : Chñ NghÜa M¸c vµ VÊn §ÒV¨n Hãa ViÖt Nam. Cuèn Tr­êng Kú Kh¸ng chiÕnNhÊt ®Þnh Th¾ng lîi ra ®êi vµo giai ®o¹n ®Çu cuéckh¸ng chiÕn chèng Ph¸p.

(11) Le Marxisme et la Renaissance de laculture Francaise, Edit. Sociale 1946 (?).

(12) Nguyªn ñy viªn Bé ChÝnh trÞ§¶ng céng s¶n Ph¸p, trong thËp niªn 60 tuyªn bè tù dos¸ng t¸c, kh«ng cÇn ®Õn Chñ NghÜa HiÖn Thùc X·Héi Chñ NghÜa, trong cuèn Chñ nghÜa HiÖn Thùc Kh«ngKiÒm Táa (RÐalisme Sans Rivage), bÞ c¸c giíi chøc v¨nhãa ViÖt Nam lªn ¸n d÷ déi, coi nh­ mét thø hoa®éc trong v¨n häc.

(13) (1890-1942), t¸c gi¶ nhiÒus¸ch gi¸o khoa, s¸ch giíi thiÖu v¨n häc d©n gianvµ v¨n häc cæ ViÖt Nam.

(14) Th¸ng 10 n¨m 1964 Nikita Krusov bÞh¹ bÖ, nh­ng ë Liªn X« vÒ ®­êng lèi ®èi néivµ 61 ngo¹i d­êng nh­ kh«ng cã g× thay ®æi. Trung QuècvÉn gäi bé ba Leonid Brezhnev, Aleksei Kosyghin, NikolaiPodgorny lµ "cç xe tam m· cña tªn xµ Ých giÊumÆt" (ch÷ dïng cña tê Pekin Information). Do ®ã banl·nh ®¹o §¶ng ViÖt Nam vÉn cßn e ng¹i, ch­a d¸mth¼ng tay ®µn ¸p nh÷ng ng­êi céng s¶n ®ßi më réngd©n chñ.