H¸ch më cöa, lÊy t«i ®i cung.Nh÷ng t­ëng sau c©u chuyÖn t©m sù víi t«i trongbuæi c¾t tãc, viªn qu¶n gi¸o sÏ hå hëi gÆp t«i, nh­nh÷ng ng­êi lÝnh cò cña mét thêi ®· xa ngÉu nhiªngÆp nhau, cho dï ë trong Háa Lß, nh­ng kh«ng - y nh×nt«i h÷ng hê, xa l¹.

Trong phßng hái cung, l¹i métphßng kh¸c, Huúnh Ngù ngåi nghiªm chØnh sau bµn lµmviÖc. Y l¹nh lïng ng­íc m¾t ®ãn t«i, c¸i nh×nl­ít trªn cÆp kÝnh tr¾ng trÔ xuèng sèng mòi.

- Anh kháe chí, anh Hiªn ?

- C¶m ¬n. T«i b×nh th­êng. B¸cvÉn kháe ?

- VÉn kháe. Thêi tiÕt mÊy b÷arÇy tèt, Êm lªn råi.

Më ®Çu buæi lµm viÖc bao giêcòng lµ c©u hái th¨m x· giao. Cø nh­ thÓ chóng t«iquan t©m tíi søc kháe cña nhau l¾m, hoÆc ®ang ra søctËp d­ît ®Ó dù mét cuéc thi lÞch sù.

Sau ®ã míi ®Õn c«ngviÖc. LÇn nµy y ra c©u hái b»ng giäng rÊt «ntån :

- Anh ®· suy nghÜ vÒ lêikhuyªn cña «ng giµ råi chí ?

T«i mÖt mái ®¸p :

- T«i ®· suy nghÜ.

Huúnh Ngù quan s¸t t«i råitiÕn thªm mét b­íc :

- Anh b»ng lßng cung khai ?

T«i nh×n y. ChuyÖn nµy t«it­ëng ®· xong, sao y cßn nh¾c l¹i ? Th»ng cha dai hoiqu¸. Y vÉn kiªn nhÉn nh×n t«i, chê ®îi.

- Kh«ng. - t«i ®¸p, døt kho¸t.

T«i ®· ë b­íc ®­êng cïngråi, s¸ g× chóng nã. Phó quý bÊt n¨ng d©m, bÇntiÖn bÊt n¨ng di, uy vò bÊt n¨ng khuÊt(1), cha t«i vÉn th­êng d¹y. §ãng kÞchkh«ng cã nghÜa lµ s½n sµng chÞu chóng trong bÊt cøviÖc g×.

Huúnh Ngù trõng m¾t :

- T¹i sao ?

- T«i ®· nãi råi. T«i kh«ngph¶i ph¹m nh©n. §· kh«ng ph¶i ph¹m nh©n th× lÏ®­¬ng nhiªn kh«ng viÖc g× ph¶i khai.

Huúnh Ngù liÕm m«i. Méttho¸ng suy nghÜ, y nãi :

- Nh­ng b¸o c¸o víi §¶ng nh÷ng®iÒu §¶ng cÇn hái anh th× anh ®ång ý b¸o c¸ochí ? Hay còng kh«ng ?

T«i gËt ®Çu :

- T«i s½n sµng b¸o c¸o víi §¶ngnh÷ng g× t«i biÕt.

Nh­ng tao sÏ kh«ng b¸o c¸o víi§¶ng cña mµy nh÷ng g× §¶ng cña mµy cÇn ®Ó h¹ing­êi ®©u, t«i rña thÇm. §õng cã m¬ !

Y c¶nh gi¸c víi c©u tr¶ lêi cñat«i. Sau khi tin ch¾c t«i nãi kh«ng cã Èn ý, y thëphµo :

- Anh ngåi xuèng ®i !

T«i ngåi.

§îi cho t«i yªn vÞ, y tõ tènmãc trong ng¨n kÐo bµn viÕt ra mét xÊp giÊy tr¾ng,trÞnh träng ®Æt nã xuèng tr­íc mÆt t«i :

- Anh lµ chóa hay c©u nÖ ch÷nghÜa. MÊt thêi giê nhiÒu l¾m. Th«i ®­îc, nãi choanh hay, §¶ng ®· ra chØ thÞ cho tôi tui t«i ®Ó c¸canh ®­îc tù do lùa chän c¸ch lµm viÖc.

T«i dß xÐt nh×n y. Trß g×thÕ nµy ?

- B÷a ni ta lµm viÖc chÝnhthøc, theo kiÓu kh¸c. Nh÷ng chi tui hái anh mäingµy, chØ lµ hái miÖng, ®Ó cã mét c¸i nh×nchung, bao qu¸t, vÒ nh÷ng ®iÒu anh biÕt vµ§¶ng sÏ hái anh. Chõ coi nh­ anh ®· quen, ta viÕt ragiÊy. C¸c cô gäi røa lµ c¸i chi hÌ ? Khai bót !

Y nãi víi vÎ mÆt hiÒn tõ,nh­ c¸ch «ng gi¸o lµng nãi víi häc trß trong ngµykhai gi¶ng. Nãi chung, Huúnh Ngù thay ®æi th¸i ®é nhanhnh­ lµm xiÕc. §ang vui vÎ ®Êy, y cã thÓ bÊtth×nh l×nh gÇm lªn nh­ ph¸t ®iªn.

- Tui nãi khai bót lµ tróng chí,nhµ v¨n ?

Kh«ng thÊy t«i t¸n th­ëng, HuúnhNgù gi¶ng gi¶i :

- Khai bót chí kh«ng ph¶i khaicung, nh­ võa n·y tui dïng ch÷ cã chç ch­a chuÈn,tui ®©u cã lµ nhµ v¨n, ph¶i kh«ng ? Ta khai c¸i bót®Ó b¸o c¸o víi §¶ng nh÷ng ®iÒu §¶ng cÇn háië ta. ViÖc ni chØ cã mét môc ®Ých duy nhøt nh»mx©y dùng §¶ng, lµm cho §¶ng ngµy thªm v÷ng m¹nh...

L¹i b¾t ®Çu bµi h¸t mu«n thuë !Nh­ng dï sao còng ®· cã mét sù lïi b­íc tõ phÝa y. Y®· th«i kh«ng dïng tõ khai cung.

- Tui thÊy cÇn ph¶i nãi tr­íc®Ó anh hay, chõ lµ c¬ héi cho anh ®íi c«ng chuéctéi, lµ c¬ héi cuèi cïng ®Ó anh chøng minh lßngtrung thµnh cña anh víi §¶ng. V× vËy tui ph¶i nhÊn ®inhÊn l¹i nhiÒu lÇn ®iÒu ni cho anh nhí, ®ã lµ :trong sù b¸o c¸o víi §¶ng c¸i c¬ b¶n, c¸i quanträng nhøt, lµ ph¶i thµnh khÈn, thµnh khÈn hÕtm×nh.

Ngõng l¹i vµi gi©y ®Ó b¾tt«i ph¶i chó ý h¬n n÷a, y cói xuèng, ghÐ s¸t vµotai t«i mµ th× thµo b»ng giäng tªn ©m m­u dÆn dß®ång bän.

- Nãi ®Ó anh yªn t©m, §¶ng®· chØ thÞ cho tui : b¸o c¸o cña c¸c anh lµ b¸o c¸omËt, tuyÖt mËt...Ngoµi tui ra, lµ ng­êi ®­îc anhS¸u giao tr¸ch nhiÖm h­íng dÉn c¸c anh viÕt,kh«ng ng­êi m« ®­îc biÕt vÒ nh÷ng b¸o c¸onµy hít. Tõng b¸o c¸o sÏ ®­îc d¸n kÝn l¹i råi tr×nhlªn anh S¸u vµ Bé Ch¸nh trÞ...

T«i ng¬ ngÈn nh×n y. T¹i saonh÷ng lêi khai cña chóng t«i, nh÷ng kÎ cã téi víi§¶ng, l¹i ph¶i gi÷ bÝ mËt ®Õn thÕ ? Mµ gi÷bÝ mËt víi ai kia chø ?

- Anh kh«ng viÖc chi mµ ng¹i :cø m¹nh d¹n tr×nh bµy víi §¶ng, tr×nh bµy hít - tõnh÷ng quan ®iÓm sai tr¸i cho tíi nh÷ng viÖc lµmcã h¹i cho c¸ch m¹ng. §¶ng sÏ tha thø cho anh mét khianh ®· hèi lçi. §èi víi nh÷ng ng­êi cã liªn quan,§¶ng yªu cÇu anh kh«ng e dÌ, kh«ng nÓ nang. Ph¶ib¸o c¸o cho §¶ng biÕt vÒ hä, c¶ t­ t­ëng,c¶ hµnh ®éng, viÖc lín viÖc nhá b¸o c¸o tuèt.Cø th¼ng thõng mµ b¸o c¸o, cho dï ng­êi cã liªn quanlµ cha mÑ m×nh còng mÆc... Døt kho¸t ®øng vÒ phÝa§¶ng, v× lîi Ých cña §¶ng mµ chiÕn ®Êu lµ lËptr­êng ®óng ®¾n nhøt, cã lîi cho m×nh nhøt...

Sau ®o¹n gi¸o ®Çu mang tÝnh chÊt"®¶ th«ng", y lÊy bót m¸y ra, vÈy vÈy mÊyc¸i, lau ngßi bót vµo v¹t ¸o cho th«ng mùc råi míi cÇnmÉn ®¸nh dÊu tõng trang.

- Uèng n­íc ®i, hót thuèc ®i,råi ta mÇn. - thÊy t«i vÉn ngåi yªn, Huúnh Ngù ©n cÇnnh¾c - Trµ ngÊm råi ®ã.

Trµ sang. H«m nay lµ Ba §×nh chøkh«ng ph¶i Hång §µo. T«i vÉn thÝch Hång §µo h¬n. NãÝt chÊt nh©n t¹o, ®· ®­îc n­íc l¹i cã hËu.

T«i nhÊm nh¸p tõng ngôm nhán­íc trµ ®Æc, l¼ng lÆng quan s¸t Huúnh Ngù. C¸i conng­êi cßm câi kia ch¾c ®· tõng lµm th­ ký cho métñy ban huyÖn, hoÆc nh©n viªn ®¸nh m¸y ë mét trung®oµn bé trong nh÷ng ngµy ®Çu kh¸ng chiÕn chèngPh¸p. Chao «i, y tõng lµ ®ång chÝ cña t«i ®Êy, tõnglµ chiÕn h÷u cña t«i ®Êy. Gi¶ thö t×nh cê gÆpnhau trong mét trËn cµn cña ®Þch, t«i d¸m nh­êng hÇmbÝ mËt cña t«i cho y l¾m.

"Kh«ng e dÌ, kh«ng nÓnang..., cho dï cã lµ cha mÑ m×nh còng mÆc !" Trong®Çu t«i c©u nãi cña Huúnh Ngù ong ong bay l­în.

NghÜa lµ anh cø viÖc tho¶im¸i mµ lµm chØ ®iÓm cho §¶ng. §¶ng lµ cña nh©nd©n mµ, cña d©n téc mµ. V× lîi Ých cña §¶ng, ®Ób¶o vÖ §¶ng, chØ ®iÓm còng lµ mét c«ng t¸cvinh quang l¾m chø.

Vµo thêi gian nµy chØ ®iÓmnhan nh¶n kh¾p n¬i, tõ th«n x· cho tíi c¸c c¬ quan ®Çun·o. Kh¸c víi c¸c b¹n ®ång nghiÖp thuéc c¸cchÕ ®é kh¸c, thuéc nh÷ng thêi ®¹i kh¸c, tªn chØ®iÓm x· héi chñ nghÜa cã niÒm tù hµo ®ÆcbiÖt. Nã tù hµo v× ®­îc theo dâi kh«ng riªngnh÷ng ®èi t­îng cña c¸ch m¹ng mµ c¶ c¸c ®¶ng viªnkú cùu cña §¶ng, còng tõ cÊp c¬ së lªn tíi tËn Trung­¬ng. §ñ hiÓu §¶ng tin nã thÕ nµo ! Nã ®­îct­ëng th­ëng xøng ®¸ng. ChØ buån nçi kh«ng ®­îckhoe khoang chiÕn tÝch mµ th«i. So s¸nh c¸i ®­îcvíi c¸i kh«ng ®­îc th× c¸i ®­îc lín h¬n nhiÒu.

Dïng ph­¬ng ph¸p lo¹i suy t«iph¸t hiÖn mét sè tªn chØ ®iÓm trong giíi v¨nnghÖ sÜ qua nh÷ng cuéc hái cung. May m¾n cho t«i, vµcho v¨n nghÖ sÜ nãi chung, kh«ng cã g­¬ng mÆt s¸nggi¸ nµo lµm chØ ®iÓm. Lµm c¸i nghÒ ®èn m¹tnµy chØ cã nh÷ng tªn v« tµi bÊt t­íng b­íc vµo v¨nnghÖ qua ng¶ chÝnh trÞ, nh÷ng tªn c¬ héi ®i b»ng®Çu gèi, kiÕm ¨n b»ng nh÷ng b¶n v¨n t¸n d­¬ngchÕ ®é. Cã tªn ®· tËp täng viÕt l¸ch,nh­ng kh«ng s¸ng t¸c næi c¸i g× cho ra hån, t×nhnguyÖn cÇm c©y roi phª b×nh g¸c cöa v¨n nghÖ cho§¶ng. ThËm chÝ cã tªn lµm chØ ®iÓm cèt ®­îcvµo §¶ng sím mét ngµy. Tªn kh¸c s¨n tin trong anh em,ton hãt víi th­îng cÊp chØ ®Ó kiÕm thªm métbËc l­¬ng.

Khèn n¹n, kh«ng lµm lµ mét nhÏ,ph¶i ngåi im nghe kÎ chiªu mé ba hoa vÒ nh÷ngquyÒn lîi mµ §¶ng ban cho nÕu anh ngoan ngo·n lµmchã s¨n chim måi lµ mét nhÏ kh¸c.

Nhôc l¾m !

Huúnh Ngù kÓ còng biÕt®iÒu. Y kh«ng nãi to¹c ra r»ng t«i ph¶i ®Çu hµngvµ nhËn lµm chØ ®iÓm. Nãi thÕ tr¾ng trîn qu¸.Ymuèn t«i b¸m lÊy c¸i chÝnh nghÜa y qu¼ng cho : v× lîiÝch cña §¶ng. T«i gi¶ vê nghe theo. Sau ®ã h½ng hay.

Trong khi chê ®îi y n¾n nãt nh÷nggiÊy tê cho cuéc khai bót t«i quan s¸t c¨n phßng võa®­îc ®­a tíi. Ng­êi Ph¸p kh«ng ph¶i lµ t¸c gi¶ cñanh÷ng c¨n phßng manh món, thiÕu tiÖn nghi ®­îcdïng lµm n¬i hái cung trong Háa Lß. C¨n phßng t«i ®angngåi diÖn tÝch chØ nhØnh h¬n xµ lim mét chót, l¹ikh«ng cã cöa sæ, kh«ng cã lç th«ng h¬i, rÊt bÝ.C¸ch bè trÝ c¸c phßng hái cung hiÖn nay ph¶n ¸nhtrung thµnh tÝnh c¸ch chñ nh©n nã.

Nh×n c¨n phßng kÝn mÝt trong mªcung nh÷ng phßng vµ hµnh lang cña Háa Lß bÊt gi¸c t«inhí tíi anh Kú V©n. Anh cã sè phËn hÈm hiu nhÊt, cuéc®êi ®èi víi anh b¹c bÏo nhÊt. Kho¶ng mét th¸ng tr­íckhi anh bÞ b¾t, vî anh ®i s¬ t¸n gÇn Hµ Néi bÞchÕt ®uèi ®Ó l¹i mÊy ®øa con d¹i. Thêi thuécPh¸p Kú V©n ®· v­ît khái nhµ ngôc nµy tíi hai lÇn.LÇn nµy dï cã muèn anh còng kh«ng v­ît ®­îc n÷a. Anh®· giµ. C¸c ®ång chÝ cña anh l¹i rót kinh nghiÖmcña nh÷ng lÇn hä v­ît ngôc tr­íc kia, kÓ c¶hai lÇn v­ît cña anh, gi÷ Háa Lß ch¾c h¬n, nghiªm ngÆth¬n nhiÒu so víi thêi kú thuéc Ph¸p.

Khi nghe t«i b¸o tin Kú V©n bÞb¾t cô §inh Ch­¬ng D­¬ng cßn nhí ®ñ c¶ tªn häanh :" Ph¹m Kú V©n chø, ch¸u. Ch¸u nãi Kú V©n, b¸cngì lµ ng­êi kh¸c. ChÝnh b¸c ®­a Ph¹m Kú V©n sangTµu cho b¸c Hå huÊn luyÖn c¸ch mÖnh chø ai, lócbÊy giê Ph¹m Kú V©n cßn nhá tuæi l¾m, nh­ng tinh thÇnc¸ch mÖnh th× l¹i rÊt lín. Hä b¾t bè ch¸u, b¾tlu«n c¶ Ph¹m Kú V©n h¶ ? Trêi ®Êt, ®ång chÝ víi nhauc¶ sao mµ tµn tÖ thÕ ?!"

Anh Kú V©n, theo lêi cha t«ikÓ, vµ nh­ b¸c §inh nhËn xÐt, lµ ng­êi tuæi nháchÝ lín. Anh ho¹t ®éng c¸ch m¹ng tõ khi cßn lµ häcsinh, 21 tuæi ®· lµ xø ñy viªn §¶ng céng s¶n §«ngD­¬ng. TÝnh theo bÒ dµy c¸ch m¹ng, ho¹t ®éng cïngvíi cha t«i, Kú V©n ph¶i thuéc hµng cha chó t«i míi®óng, nh­ng anh ch¬i víi t«i còng nh­ ch¬i víi HøaV¨n §Þnh(2)ngang hµng, kiÓu b¹n bÌ, cËu cËu tí tí. Xem ra anhkh«ng cã c¸i tÝnh thÝch lµm kÎ c¶.

Anh nãi vÒ cha t«i :" SëdÜ «ng cô cËu kh«ng cã chøc s¾c trong §¶ng lµ v× håibÝ mËt §¶ng chñ tr­¬ng ®Ó «ng cô ho¹t ®éngc«ng khai, cã ch©n trong Trung ­¬ng hay lµ xø ñy, bÞT©y b¾t nã xö d÷ l¾m, §¶ng kh«ng cã ng­êi th¸o v¸tnh­ «ng cô ®Ó ch¾p nèi liªn l¹c cho c¸c c¬ s맶ng(3).§Õn lóc cã chÝnh quyÒn råi th× «ng C¶(4) l¹i b¾t «ng cô cËu gióp viÖc «ngHå. Tr­êng Chinh kh«ng thÝch «ng cô cËu lµ v× «ng côth¼ng tÝnh, kh«ng chÞu xu nÞnh. Lª §øc Thä th×ghÐt «ng cô l¾m l¾m, th»ng tiÓu nh©n Êy khi cßn ëS¬n La víi tôi m×nh bÞ «ng cô s¹c cho mÊy trËn v× c¸itÝnh ®©m bÞ thãc chäc bÞ gËy trong anh em. Chø nãsao b× víi «ng nhµ cËu ®­îc ! Khi «ng cô vµo Nam raB¾c lµm c¸ch m¹ng th× nã cßn lµ häc trß. BänLª §øc Thä viÖn cí «ng cô kh«ng cã chøc s¾c,kh«ng ®­a «ng Êy lªn. M×nh biÕt «ng cô cËu tõhåi bÝ mËt, m×nh biÕt c¸i t×nh «ng Êy, ngay th¼ngl¾m, mµ nãng l¾m, kh«ng kiªng nÓ ai ®©u, nh­ng®èi víi b¹n bÌ, ®ång chÝ th× t×nh nghÜa rÊt mùc, chonªn m×nh quý. " T«i hái v× sao anh ®· tõng cãchøc s¾c mµ còng kh«ng lªn ®­îc, th× Kú V©n gâ cångcéc vµo ®Çu :"T¹i c¸i nµy cøng qu¸. §µo Duy Kú(5) víi m×nh håi b¨m chÝn lªn ¸n Tr­êngChinh sî ®Þch, thÊy ®Þch võa tæng khñng bè ®· coc¼ng ch¹y, cho nªn h¾n ®Ó bông, khi c¸ch m¹ng thµnhc«ng råi kh«ng bá lì dÞp nµo kh«ng hµnh bänm×nh".

Ngåi trong phßng, t«i rÐt run.Thêi gian tr«i, ¨n uèng kÐm, dù tr÷ trong ng­êi c¹ndÇn, cho nªn t«i thÊy rÐt, chø ®¸m chÊp ph¸p, qu¶ngi¸o vÉn ph©y ph©y ®i l¹i. Mµ còng cã lÏ t¹i c¸iphßng lµm viÖc l©u kh«ng cã h¬i ng­êi. T«itiÕc c¨n phßng tr«ng ra m¶nh s©n hÑp, n¬i cã c¸ivßi n­íc háng. Lµm viÖc ë ®Êy thØnh tho¶ng cßn®­îc röa r¸y, cßn cã c¬ may nÐm ®­îc m¶nh giÊy b¸otin cho gia ®×nh, nhÊt lµ trong tay t«i b©y giê ®· cãgiÊy bót.

Sau khi ®· ®i tíi tháa thuËnvÒ chuyÖn t«i nhËn viÕt b¸o c¸o, Huúnh Ngùthay ®æi th¸i ®é. Gi÷a chóng t«i kh«ng cßn nh÷ng cuécc·i v· c¨ng th¼ng. Bµn trµ ®­îc dän ra, h¬i n­ícbèc trªn nh÷ng c¸i chÐn s¹ch bong, hai bªn bµn lµ haing­êi ®iÒm ®¹m thñng th¼ng trß chuyÖn.

T«i hiÓu : Huúnh Ngù lïi métb­íc ®Ó ®ßi t«i c¸i lín h¬n, mét mãn l¹i qu¶cßn to h¬n ¨n c­íi. Kh«ng ph¶i y chØ ®ßi ë t«i métb­íc xuèng thang t­¬ng øng mµ mét sù thèi lui thËt sùnÕu kh«ng muèn nãi th¼ng lµ ®Çu hµng.

VÒ thùc chÊt, b¸o c¸o vµ cungkhai lµ mét. NhËn b¸o c¸o cã nghÜa lµ nhËn cung khai.Tuy nhiªn, còng trong buæi lµm viÖc nµy Huúnh NgùtÕ nhÞ mhÊn m¹nh sù ph©n biÖt thùc ra rÊt nhábÐ gi÷a chóng t«i vµ tï th­êng : víi t­ c¸ch ng­êi®­îc xö lý néi bé, mét thø ph¹m nh©n nöa d¬inöa chuét, chóng t«i ®­îc ®Æt vµo mét vÞ trÝ kh¸cvíi ph¹m nh©n th­êng trong quan hÖ víi c¸n bé chÊpph¸p.

NgÉm ra c¸i m¸u sÜ diÖn trongcon ng­êi ta còng m¹nh gím ! NÕu Huúnh Ngù cø kh¨ngkh¨ng mét mùc b¾t t«i cung khai th× vÞ tÊt t«i ®·chÞu. Cho dï sau bøc th­ cña cha t«i t«i ®· quyÕt®Þnh th«i kh«ng ngang ng¹nh víi y n÷a. Y ®o¸n tr­íc®­îc ph¶n øng cña t«i, linh ho¹t thay ngay c¸i tõ cungkhai b»ng b¸o c¸o, nghe ªm tai h¼n.

§iÒu lµm t«i ng¹c nhiªn lµkhu vùc nh©n sù mµ Huúnh Ngù quan t©m qu¸ réng.

- Anh cã quen T«n ThÊt Tïng(6) kh«ng hØ ? - mét h«m bçng d­ng HuúnhNgù hái t«i.

- Kh«ng thÓ nãi r»ng t«i quengi¸o s­ T«n ThÊt Tïng ®­îc. - t«i ®¸p, thê ¬ - ¤ngthuéc hµng cha chó t«i, l¹i ch¬i víi «ng cô t«i...

- Th× tui míi ph¶i hái. - HuúnhNgù dÆn ra mét nô c­êi hiÒn lµnh, nh­ng trªn mÆt ynã chØ ®¹t møc kh«ng ®éc ¸c mµ th«i - Håi tr­ícNghÞ quyÕt 9 T«n ThÊt Tïng cã viÕt mét l¸ th¬,néi dung lµ mét kiÕn nghÞ gëi Trung ­¬ng §¶ng,ch¾c anh ®· ®äc...

- T«i cã nghe nãi thÕ.

- Chu cha, sao l¹ vËy chí ? Anh mµchØ nghe nãi !? - Huúnh Ngù ngoÑo ®Çu, bÜu m«i - Khãtin qu¸ hµ ! Th­ ®ã «ng cô anh cã trong tay, cßn ®­ahÕt ng­êi nÇy ng­êi nä ®äc, mµ anh kh«ng®­îc ®äc th× l¹ qu¸.

- T«i kh«ng ®­îc ®äc cã lÏv× thêi gian ®ã t«i kh«ng cã mÆt t¹i Hµ Néi.

Huúnh Ngù gËt gï :

- Cø cho lµ nh­ vËy. Nh­ng anh lµnhµ b¸o kia mµ. Nhµ b¸o th× ph¶i biÕt mäichuyÖn míi lµ nhµ b¸o chí. Ng­êi ta ån c¶ lªn v×bøc th¬ mµ anh kh«ng biÕt. Háng. T«n ThÊt TïngviÕt bøc th¬ nÇy trong lo¹t th¬ gëi Trung ­¬ng nh»mg©y ¸p lùc buéc Trung ­¬ng ph¶i thay ®æi ®­êng lèi.Ng©y th¬ qu¸ ! Trung ­¬ng cÇn chi tíi ý kiÕnmÊy anh khoa häc dë h¬i mµ th¬ víi tõ. ¤ng giµ sauråi còng kh«ng ®­a anh ®äc ?

- Kh«ng.

- Tui d¸m c¸ víi anh nÌ, r»ng anhcã ®äc, nh­ng anh chèi. Mµ th«i, bá qua chuyÖn®ã ®i, anh cã ®äc hay kh«ng ®äc kh«ng ph¶ichuyÖn quan träng.

T«i c­êi trõ. BiÕt nãi g×víi y b©y giê ? §«i co víi y, t«i biÕt råi, lµchuyÖn v« Ých.

Mét nguyªn t¾c cña c«ng an lµkh«ng tin c¸i g× hÕt, cho dï m×nh cã nãi thùc. ChØkhi nµo dïng ®ñ mäi c¸ch råi mµ kh«ng khai th¸c®­îc g× h¬n th× ng­êi ta ®µnh chÊp nhËn c¸i ®· thu®­îc,

Huúnh Ngù ch¨m chó rãt trµ vµochÐn m×nh. LÏ ra, trong bÇu kh«ng khÝ kh«ng c¨ng th¼ngh«m nay y ph¶i mêi t«i míi ®óng, nh­ng y quªn kh«ngmêi. Dï ®· cè g¾ng nhiÒu y vÉn ch­a thµnh ng­êilÞch sù.

- Tui lÊy lµm l¹ cho bän trÝthøc c¸c anh ! - sau khi tháa m·n víi chÐn trµ c¾m t¨m(7), Huúnh Ngù ng¶ ng­êi trªn ghÕ, haitay ch¾p tr­íc bông - §¶ng chiÒu nh­ chiÒu vong,ch¼ng ®éng ®Õn c¸c anh th× chí, cã sai sãt chicòng cho qua lu«n, kh«ng thÌm b¾t bÎ, l¹i cßn t¹omäi ®iÒu kiÖn tho¶i m¸i cho c¸c anh lµmviÖc, cho c¸c anh h­ëng mäi tiªu chuÈn h¬nng­êi, vËy mµ c¸c anh röng mì ®ßi nh¶y v« l·nh vùcch¸nh trÞ, ph¸t biÓu lung tung v« tr¸ch nhiÖm,®ßi ®­êng lèi cña §¶ng ph¶i thÕ kia thÕkh¸c. HÕt kh«n thêi dån ra d¹i. Cã ng­êi cÇm tayd¾t ®i kh«ng muèn, muèn tù m×nh mß mÉm...

Trong chuyÖn bøc th­ t«i kh«ngnãi dèi y. T«i tiÕc kh«ng ®­îc ®äc bøc th­Êy. H×nh nh­ lóc ®ã t«i ®i viÕt ë Th¸i B×nh th×ph¶i. Nghe nãi b¸c sÜ T«n ThÊt Tïng viÕt rÊt c¶m®éng. Nh×n sang n­íc l¸ng giÒng, thÊy t×nh c¶nhtrÝ thøc bªn ®ã bÞ ®Êu tè, b¾n giÕt, tï ®Çy,«ng lo l¾ng cho sè phËn trÝ thøc ViÖt Nam, lo chot­¬ng lai nÒn khoa häc n­íc nhµ. ¤ng muèn lÊylêi t©m huyÕt khuyªn can §¶ng ®õng ®i theo con®­êng Trung Quèc, bëi nã ®em l¹i cho d©n téc nh÷ngtæn thÊt kh«ng l­êng hÕt ®­îc vµ sù kÐo lïilÞch sö nhiÒu n¨m.

- T«n ThÊt Tïng cã hay tíi «nggiµ anh kh«ng ?

- T«i kh«ng râ. Còng cã thÓgi¸o s­ ®Õn ch¬i víi «ng cô t«i mµ t«i kh«ngbiÕt. T«i ë trªn g¸c, «ng cô t«i ë d­íi nhµ.

- C¸i ní tui râ. VËy cßn T¹ QuangBöu. Anh biÕt chí ?

- Còng kh«ng. T«i cã pháng vÊngi¸o s­ T¹ Quang Böu. C¸i sù biÕt nh­ thÕ kh«ngthÓ gäi lµ biÕt. Bµi pháng vÊn sau bÞxÕp l¹i v× b¸o thiÕu chç.

- H×nh nh­ tay nÇy ¨n nãi cònglung tung l¾m, ph¶i kh«ng ?

- Lµm sao t«i biÕt ®­îc ! -t«i nhón vai - Khi nãi chuyÖn víi ng­êi kh«ng quenbiÕt ch¼ng ai d¹i g× nãi chÖch ®­êng lèi cña§¶ng, nhÊt lµ trong lóc nµy. Mäi c©u tr¶ lêi phángvÊn, theo kinh nghiÖm cña t«i, th­êng bao giê cònggièng x· luËn b¸o Nh©n d©n.

Huúnh Ngù nh×n t«i c¶nh gi¸c. YrÊt sî bÞ xá l¸ mµ kh«ng biÕt, hoÆc vÒ tíinhµ míi biÕt.

MÆc cho Huúnh Ngù nghÜ g× th×nghÜ, t«i ®iÒm nhiªn rãt trµ cho m×nh. Trµ ch¸txÝt ë cæ häng.

-VËy chí NguyÔn Tu©n, anh biÕthay kh«ng biÕt ?

- NguyÔn Tu©n th× tÊt nhiªn t«iph¶i biÕt.

- Phan KÕ An ?

- T«i biÕt anh Phan KÕ An.

- Anh sÏ viÕt mét b¸o c¸ovÒ Phan KÕ An chí ?

- T«i kh«ng biÕt Phan KÕ Antíi møc cã thÓ nãi g× vÒ anh Êy.

- Cßn Phan KÕ Hoµnh ?

- Anh Hoµnh lµ b¹n t«i.

Huúnh Ngù hµi lßng thÊy t«i s½nsµng tr¶ lêi mäi c©u hái cña y. Y mêi t«i, ®óngh¬n lµ cho t«i, mét ®iÕu §iÖn Biªn.

- KÓ còng l¹, l·o kh©m sai®¹i thÇn(8)th× cóc cung theo ta, mµ mÊy ®øa con th× nh­ giÆc. -ng¶ ng­êi trªn ghÕ, Huúnh Ngù nh¶ khãi lªn trÇn -Anh cã biÕt Phan KÕ Hoµnh h¾n gi¶i thÝch b«i ®enchÕ ®é ra r¨ng kh«ng ?

- Kh«ng. Khi anh Phan KÕ Hoµnhd¹y ë §¹i häc Tæng hîp th× t«i ë Liªn X«. VôNh©n v¨n - Giai phÈm t«i chØ ®­îc nghe kÓ l¹i. Mµh×nh nh­ Phan KÕ Hoµnh kh«ng liªn quan tíi Nh©n v¨n- Giai phÈm.

- H¾n lµ Nh©n v¨n - Giai phÈm métnöa. H¾n víi hai th»ng Bïi Quang §oµi, V¨n T©m(9) ë trong nhãm §Êt Míi.

T«i nãi dèi. T«i biÕtchuyÖn Huúnh Ngù võa nh¾c tíi. Nã lµ thÕ nµy :sinh viªn hái thÇy Phan KÕ Hoµnh chuyÖn b¸o chÝnãi nhãm Nh©n v¨n - Giai phÈm b«i ®en chÕ ®é nghÜalµ thÕ nµo. ThÇy Hoµnh bÌn sai mét n÷ sinh xuèngnhµ bÕp m­în cho anh c¸i ch¶o. §o¹n, anh b¶o c«sinh viªn :"Em xoa bµn tay cña em vµo tr«n ch¶o ®i,xem tay em ®en ch­a nµo, ®­îc råi, b©y giê em xoa taylªn b¶ng ! Xoa ®ång nghÜa víi b«i. B«i ®en nghÜa lµnh­ thÕ !

Sau vô nµy Phan KÕ Hoµnh bÞt­íc quyÒn d¹y häc. May, ng­êi ta cßn nÓ côPhan KÕ To¹i, nªn anh chØ bÞ chuyÓn qua c«ng t¸ckh¸c.

C¸i lèi gäi cô Phan KÕTo¹i x¸ch mÐ nh­ thÕ chØ cã ë nh÷ng tªn c¸n béh·nh tiÕn. Chóng kh«ng biÕt r»ng viÖc mét®¹i thÇn triÒu NguyÔn cã mÆt trong hµng ngò c¸chm¹ng vµ kh¸ng chiÕn lµ biÓu t­îng cña tinh thÇn®oµn kÕt d©n téc, lµ tÊm g­¬ng cho nhiÒung­êi tr­íc kia lµm viÖc trong chÝnh quyÒn thuéc®Þa noi theo. Nhê nh÷ng nh©n sÜ cã tªn tuæi nh­ côPhan KÕ To¹i ®øng bªn nh÷ng ng­êi céng s¶n mµchÝnh nghÜa cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p thªmr¹ng rì, uy tÝn cña §¶ng céng s¶n ®­îc n©ng cao.

- Cßn V¨n Cao ?

- V¨n Cao th× t«i biÕt.

Huúnh Ngù c­êi khÈy :

- Ph¶i nãi th©n míi ®óng chí !Anh víi V¨n Cao cïng mét héi mµ. C¸c anh gäi V¨n Caolµ c¸i chi nhØ ? Tui nhí råi : «ng tiªn chØ.

Th× ra y còng biÕt c¸ibiÖt hiÖu tÕu mµ chóng t«i ®Æt cho V¨n Cao.

C¸i c¸ch hái cung cña Huúnh Ngùlµ thÕ : y nh¶y lan man tõ nh©n vËt nµy qua nh©n vËtkh¸c, tõ ®Ò tµi nµy qua ®Ò tµi kia, lu«n gi÷chÆt ng­êi bÞ hái cung trong thÕ bÞ ®éng.

Trong khi gi÷ vÎ mÆt b×nh th¶n®Ó tr¶ lêi nh÷ng c©u hái khã hiÓu cña HuúnhNgù, t«i lu«n ph¶i c¨ng th¼ng suy nghÜ : y muèn g× ?

Nghi ngê NguyÔn Tu©n, V¨n Cao ®·®µnh, hai «ng vèn ngang b­íng, kh«ng c©n nh¾c lêi ¨ntiÕng nãi. Khèn nçi, bÊt cø c¸i g× kh«ng ph¶itõ §¶ng mµ ra ®Òu lµm cho §¶ng khã chÞu, ngøang¸y ch©n tay, muèn ®¸nh. Nh­ng t¹i sao hä l¹i v¬c¶ T«n ThÊt Tïng víi T¹ Quang Böu vµo ®Êy ?

T«n ThÊt Tïng lµ mét nhµ gi¶iphÉu tµi ba. Ph­¬ng ph¸p mæ gan kh« cña «ng ®­îc®ång nghiÖp trªn thÕ giíi ®¸nh gi¸ nh­ méts¸ng t¹o ®éc ®¸o trong ngµnh gi¶i phÉu. T«i gÆp T«nThÊt Tïng nhiÒu lÇn. ¤ng ®Ó l¹i trong t«i Ênt­îng s©u s¾c vÒ mét trÝ thøc ngang tµng. Trong métlÇn pháng vÊn «ng, T«n ThÊt Tïng tiÕp t«i t¹iphßng lµm viÖc trong bÖnh viÖn ViÖt-§øc.ThÊy t«i nghiªng ngã ng¾m bøc t­îng b¸n th©n cñachÝnh «ng ®Æt ngay sau bµn, s¸t t­êng, T«n ThÊt TïngmØm c­êi pha chót khiªu khÝch :"Anh lÊy lµm l¹ h¶,nhµ b¸o ?". T«i ®á mÆt lªn, kh«ng biÕt tr¶lêi «ng thÕ nµo, cø nh­ thÓ t«i bÞ b¾t qu¶tang ®ang nghÜ xÊu vÒ «ng vËy. Th¸i ®é bèi rèicña t«i lµm «ng thó vÞ. " Ng­êi ta cã t­îng cñahä, sao m×nh l¹i kh«ng thÓ cã t­îng cña m×nh ?Anh ®ång ý thÕ kh«ng ?", «ng nãi.

Ch÷ ng­êi ta mµ «ng dïng lµ®Ó chØ «ng Hå ChÝ Minh. Kh«ng giÊu giÕm, còngkh«ng cay có. ¤ng ghÐt c¸i sù sïng b¸i, sù t«n vinhqu¸ møc mét con ng­êi, ®­a con ng­êi ®ã lªn hµngth¸nh nh©n. Chõng «ng thÊy kh¾p ngang cïng ngâ hÎm®Òu cã t­îng «ng Hå ChÝ Minh, «ng muèn ch¬ich­íng, bÌn thuª nÆn t­îng m×nh.

Kh«ng râ nhµ ®iªu kh¾c nµo ®·nÆn bøc t­îng ®ã. Nã ®­îc lµm gi¶ chÊt liÖu®ång hun vµ ®Æt nghiªm trang trªn ®Õ gç. §¸ngtiÕc, trong bøc t­îng kh«ng cã ®­îc nh÷ng nÐt hãmhØnh rÊt sinh ®éng ®Æc tr­ng cña nhµ gi¶i phÉu.

Gi¸o s­ T¹ Quang Böu håi Êy lµmchñ nhiÖm ñy ban Khoa häc nhµ n­íc. Tßa so¹ngiao cho t«i viÕt mét bµi giíi thiÖu vÒ Ñyban, c¸i thai nhi høa hÑn trë thµnh ViÖn Hµn l©m saunµy. T¹i v¨n phßng ®¶ng ñy, t«i ®­îc phã bÝ th­ hayñy viªn th­êng vô tiÕp, h×nh nh­ tªn lµ Lª DuyV¨n th× ph¶i, nÕu t«i nhí kh«ng nhÇm. Ng­êi cña§¶ng gµy nh¼ng, lé hÇu, ¸o s¬-mi nhµu n¸t bá ngoµiquÇn, ®ang ngåi bªn c¸i transistor Xiang Mao. Vµo giê Êy§µi ph¸t thanh B¾c Kinh ®ang truyÒn ®i mét v¨nkiÖn quan träng. Trong thêi kú s«i ®éng cña cuéc®Êu tranh gi÷a hai ®­êng lèi ®µi B¾c Kinh ®ãng vaihuÊn luyÖn viªn m«n vâ måm. Trong nh÷ng ngµy Êy nãph¸t ®i ph¸t l¹i kh«ng mÖt mái mét gi¸o tr×nh lªthª gåm nh÷ng bµi phª ph¸n Liªn X«, ®­îc c¸c nhµm¸c-xÝt néi hãa gäi lµ nh÷ng qu¶ ®Êm dµnh choKhrusov.

T«i ®­îc Lª Duy V¨n tiÕpniÒm në. Sau mét tuÇn trµ, chóng t«i nãi chuyÖnt©m ®¾c nh­ hai anh m¸c-xÝt chÝnh cèng (nghÜa lµ ®ÆcsÖt mao-Ýt).

- T«i sÏ bè trÝ ®Ó ®ångchÝ pháng vÊn h¾n - anh ta tin cËy th× thÇm - §ång chÝgÆp h¾n cø lµm ra vÎ th©n mËt, trÝ thøc c¶ víi nhauÊy mµ, h¾n m¾c c©u ngay th«i, th»ng cha vËy mµ c¶ tinl¾m. ThÕ råi trong c©u chuyÖn ®ång chÝ míi ®Ætcho h¾n mÊy c©u hái thÕ nµy thÕ nµy... VÒbµi b¸o giíi thiÖu Ñy ban xin ®ång chÝ cø viÕttheo tµi liÖu t«i ®­a ®©y, nã ®­îc so¹n s½n choc¸c nhµ b¸o n­íc ngoµi. CÇn thªm vµo ®Êy c¸i g× th×thªm, cø theo lËp tr­êng §¶ng ta lµ ®­îc...Pháng vÊnT¹ Quang Böu xong, ®ång chÝ ghi ®­îc g× xin chuyÓncho chóng t«i, cµng cã nhiÒu chi tiÕt cµng tèt.

T«i muèn ®Ëp vµo c¸i b¶n mÆtm¸c-xÝt lª-nin-nÝt ®Óu c¸ng cña anh chµng nµy métc¸i qu¸. Tr«ng ng­êi mµ nghÜ ®Õn ta, ch¾c sau l­ngt«i còng ch¼ng thiÕu nh÷ng «ng b¹n quý hãab­íc ra tõ cïng mét lß.

Trong tiÕng ViÖt cña tac¸ch x­ng h« thùc phong phó. Vµo Háa Lß t«i míibiÕt ë ®©y, hay nãi cho ®óng trong ngµnh c«ng an,cã lÖ bÊt cø ai bÞ bá tï ®Òu lµ th»nghÕt, cßn ai ch­a bÞ bá tï, nh­ng cã thÓ bÞ bátï, th× gäi tªn kh«ng. C¸ch gäi th»ng, con trongng«n tõ chÝnh trÞ cã céi nguån cña nã. Nã xuÊthiÖn vµo cuèi cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p. ChÝnh«ng Hå ChÝ Minh dïng c¸ch gäi nµy trong nh÷ng cuécnãi chuyÖn víi c¸n bé vµ trong nh÷ng bµi viÕttrªn b¸o Cøu Quèc : th»ng Mü, th»ng Ph¸p, th»ngXihhanóc, th»ng Lý Quang DiÖu, th»ng M¨ng-®ÐtPhr¨ng... Theo g­¬ng «ng, vÒ sau ng­êi ta gäibÊt kú kÎ thï chÝnh trÞ nµo còng b»ng th»ng hÕt :th»ng B¶o §¹i, th»ng DiÖm, th»ng Kh¸nh, th»ng Kú,th»ng ThiÖu...C¸ch gäi nh­ thÕ ®­îc coi nh­sù kh¼ng ®Þnh lËp tr­êng chÝnh trÞ.

§Ó ph©n ranh giíi, Huúnh Ngùgäi nh÷ng ng­êi bÞ b¾t b»ng th»ng Giang, th»ngChÝnh, th»ng Kú V©n, th»ng Minh ViÖt v©n v©n. Víib¸c sÜ T«n ThÊt Tïng, nhµ khoa häc T¹ Quang Böu,nhµ v¨n NguyÔn Tu©n, nh¹c sÜ V¨n Cao mµ Huúnh Ngùkh«ng gäi b»ng th»ng mµ b»ng tªn trèng kh«ng, kh«ngcã tiÕng «ng ®i tr­íc. Theo t«i hiÓu th×®iÒu ®ã cã nghÜa nh÷ng trÝ thøc lín cña ®Êtn­íc t¹m thêi ch­a bÞ coi lµ ®èi t­îng cña c¸chm¹ng nh­ng kh«ng cßn ®­îc nhµ cÇm quyÒn t«nträng.

T«i cho r»ng §¶ng céng s¶nViÖt Nam ®èi xö víi trÝ thøc rÊt kh«ng c«ng b»ng.TrÝ thøc ViÖt Nam thêi Êy ngoan ngo·n l¾m, dÔ b¶ol¾m. Qu»n qu¹i trong th©n phËn n« lÖ, khi ®Êt n­ícgiµnh ®­îc ®éc lËp, hä tù nguyÖn ®Æt m×nhd­íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng. Trong niÒm tin ®·®­îc kh¼ng ®Þnh qua C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m vµ kh¸ngchiÕn chèng Ph¸p, trÝ thøc s½n sµng lµm bÊt cøc«ng viÖc g× §¶ng cÇn ®Õn. Kh«ng ë ®©u trongc¸c n­íc x· héi chñ nghÜa cã ®­îc mét tÇng líp trÝthøc ngoan nh­ thÕ. TrÝ thøc ë c¸c n­íc Ba Lan,Hungari, TiÖp Kh¾c, Liªn X«, kÓ c¶ trÝ thøc TrungQuèc cøng ®Çu h¬n nhiÒu.

§¶ng tËp hîp hä, b¶o hächØnh huÊn ®Ó cñng cè vµ n©ng cao lËp tr­êng th×hä thµnh tÝn nh­ nh÷ng cËu häc trß nhá ngåinghe c¸n bé §¶ng d¹y b¶o. Ngì ngµng tr­íc nh÷ng tÝn®iÒu l¹ tai, lßng nhñ lßng r»ng m×nh mang nhiÒut­ t­ëng cña c¸c giai cÊp bãc lét nªn kh«ng hiÓunæi nh÷ng ®iÒu §¶ng d¹y, hä tin cËy ®­a taycho §¶ng d×u d¾t, hïng hæ xØ v¶ nhau vÒ nh÷ngkhuyÕt ®iÓm cã thËt vµ kh«ng cã thËt ®èi víic¸ch m¹ng, cÆm côi viÕt nh÷ng b¶n tù kiÓm th¶otr­íc §¶ng, hi väng ®­îc §¶ng tha thø mäilçi lÇm, ®Ó ®­îc ®i theo §¶ng tíi ch©n trêicéng s¶n.

§¶ng b¶o ph¶i h¹ phãng, ba cïng(10), thÕ lµ hä bá bµn giÊy, phßngthÝ nghiÖm, gi¶ng ®­êng, ba l« lªn vai xuèng n«ngth«n, chÞu cùc, chÞu khæ, ba cïng víi n«ng d©n, ngµyngµy tu d­ìng hßng cã ®­îc nh÷ng ®øc tÝnh cñang­êi d©n cµy ch¼ng cÇn häc hµnh còng cã...

§¶ng h« hµo phãng tay ph¸t ®éngquÇn chóng lµm C¶i c¸ch ruéng ®Êt th× hä l¨n lénngµy ®ªm n¬i bïn lÇy n­íc ®äng "th¨m nghÌohái khæ, b¾t rÔ x©u chuçi(11)". Cïng víi ®éi víi ®oµn hämÉn c¸n thùc hiÖn ®Þnh møc thµnh phÇn(12), t×m ra b»ng ®­îc, cho ®ñ sè kÎ thïtheo chØ tiªu cña §¶ng ®Æt ra, h¨ng h¸i l«i bänc­êng hµo, ¸c b¸ ra ®Êu tè, ra ph¸p tr­êng. §Õnkhi §¶ng ng­îng ngïng tuyªn bè söa sai th× hä míing· ngöa ra r»ng hä, nh÷ng trÝ thøc, lÏ ra ph¶i lÊynh©n ¸i lµm ®Çu, th× ®· theo §¶ng nhóng tay vµo m¸u.Do qu¸ tin §¶ng hä nh¾m m¾t tu©n theo, kh«ng suynghÜ, ai ngê cïng víi chñ thuyÕt lÊy ®Êu tranh giaicÊp lµm ®éng lùc tiÕn hãa, §¶ng ®· g©y ra v«vµn bi kÞch trong ®êi sèng mét d©n téc hiÒn hßa.

Nh­ng råi bÞ §¶ng dÎo máthuyÕt phôc r»ng sai lÇm lµ nhÊt thêi, th¾ng lîi lµc¨n b¶n, hä l¹i lÏo ®Ïo theo §¶ng, dïng uy tÝncña trÝ thøc l«i kÐo nh©n d©n vµo nh÷ng phong trµo lÈmcÈm, thËm chÝ ph¶n khoa häc, nh­ cÊy dµy ®Ót¨ng s¶n l­îng lóa, c¾t ®u«i, c¾t tai, c¾t tuyÕngi¸p tr¹ng cña lîn cho lîn mau lín, t¨ng n¨ng suÊt vËnt¶i b»ng mét xe kÐo nhiÒu r¬-moãc... KÞp tíi khinh÷ng c¸nh ®ång cÊy dµy chØ cho r¬m chø kh«ng chothãc, nh÷ng con lîn bÞ c¾t ®u«i, c¾t tai, c¾t tuyÕngi¸p tr¹ng(13)l¨n ®ïng ra chÕt tèt, nh÷ng chiÕc xe t¶i kÐonhiÒu r¬-moãc háng hµng lo¹t th× hä l¹i ng·ngöa ra lÇn n÷a, chît thÊy §¶ng ch¼ng hÒ lµ trÝtuÖ vµ l­¬ng t©m thêi ®¹i nh­ b¸o §¶ng qu¶ngc¸o, mµ chØ lµ mét mí t¹p pÝ lï nh÷ng kiÕn thøcch¾p v¸ häc mãt ë nh÷ng thÇy mo bªn Tµu.

VÞ trÝ cña trÝ thøc ë ViÖtNam thËt th¶m h¹i. Sè phËn cña hä còng th¶m h¹ikh«ng kÐm.

Võa sö dông võa dÌ chõng trÝthøc, kh«ng thùc lßng ®oµn kÕt víi hä, lµ s¸chl­îc cña §¶ng. Cø mçi khi xuÊt hiÖn métbiÕn cè chÝnh trÞ lµ mçi lÇn §¶ng ph¶i c¨ngm¾t theo dâi mäi ®éng th¸i cña trÝ thøc, tay l¨ml¨m dïi cui vµ cßng sè 8. LÇn nµy còng vËy. Sau vô"Tr¨m hoa ®ua në, tr¨m nhµ ®ua tiÕng" ëTrung Quèc, vô Nh©n v¨n - Giai phÈm ë ViÖt Nam, saunh÷ng biÕn cè chÝnh trÞ ë Hungari, Ba Lan, TiÖpKh¾c, ng­êi ta cßn ®Ò cao c¶nh gi¸c h¬n n÷a ®èivíi ®¸m trÝ thøc bÊt trÞ.

Nh÷ng cuèn s¸ch ®­îc viÕt rad­íi ¸nh s¸ng duy nhÊt cña ®­êng lèi §¶ng vÉn bÞxem ®i xÐt l¹i nhiÒu lÇn tr­íc khi ®­îc xuÊt b¶n.Héi häa lµ lÜnh vùc c¸c nhµ l·nh ®¹o i tê nhÊt,hä vÉn ®ßi xen vµo ®Ó d¹y b¶o. Tr­êng Chinhth©n hµnh duyÖt nh÷ng cuéc triÓn l·m héihäa. T«i cßn nhí chuyÖn bøc ¤ Quan Ch­ëng,®­îc coi lµ mét trong nh÷ng tranh ®Ñp nhÊt cña BïiXu©n Ph¸i, bÞ Tr­êng Chinh nhËn xÐt thÕ nµo."Hõm, thÕ nµy mµ lµ tranh µ ?! - ch¾p tay saul­ng, Tr­êng Chinh ®øng l©u tr­íc bøc tranh, ng¾mnghÝa - Hµ Néi lµ thñ ®« cña n­íc ViÖt Nam ®angtiÕn lªn chñ nghÜa x· héi hay lµ mét thµnh phèchÕt ? C¸c ®ång chÝ nh×n xem : phè Hµ Néi kh«ngng­êi, chØ cã n¾ng chang chang víi hoa ph­îng rông ®Çynh­ m¸u, cã mét chiÕc xÝch-l« th× ng­êi ®¹pxÝch-l« còng ®i ®©u mÊt... Gi¸ mµ xa xa, ë hËu c¶nhcã lÊy vµi c¸i cÇn trôc chøng tá chóng ta ®ang x©ydùng th× cßn tha thø ®­îc, ®µng nµy... !" Bøctranh bÞ «ng Tr­êng Chinh lo¹i khái cuéc triÓn l·m.

Bïi Xu©n Ph¸i gäi nh÷ng bøctranh kh«ng bao giê ®­îc triÓn l·m lµ tranh quay mÆtvµo t­êng. Anh vÏ chóng trªn gian g¸c löng tèi mß ëPhè Hµng Thuèc B¾c. Thø g¸c nµy míi xuÊt hiÖn vµocuèi nh÷ng n¨m 50, chia c¨n phßng thµnh hai theo chiÒucao, ®øng th¼ng lµ ®ông trÇn, ®i l¹i ph¶i lom khom.D­íi c¸i g¸c löng cña anh võa lµ nhµ ë, võa lµ phßng¨n, võa lµ phßng häc cña con c¸i. T«i uèng trµ víianh trong ¸nh s¸ng mê ¶o cña ngän ®Ìn 60 o¸t trénlÉn ¸nh s¸ng tù nhiªn khuÕch t¸n, ng¾m nh÷ng bøctranh quay mÆt vµo t­êng ®­îc anh l«i ra tõng c¸i mét.

Ch¼ng cø tranh. NhiÒutruyÖn ng¾n còng chung sè phËn. Chóng kh«ng bao giê®­îc nh×n thÊy ¸nh s¸ng mÆt trêi mµ chØ tån t¹i ëd¹ng kÓ. Kim L©n gäi chóng lµ nh÷ng truyÖnng¾n xuÊt b¶n b»ng måm. Anh cã mét truyÖn ng¾nkiÓu ®ã, truyÖn Th»ng C©m. Tourgueniev còng cãmét truyÖn ng¾n víi ®Ò tµi t­¬ng tù, nh­ng xemra khã v­ît næi Kim L©n. Th»ng C©m ch¼ng bao giê ra®êi. Cho ®Õn lóc cã thÓ viÕt ®­îc th× KimL©n kh«ng cßn høng thó. GÆp anh t¹i Sµi Gßn n¨m 1990,t«i nh¾c anh truyÖn Th»ng C©m th× Kim L©n c­êi buån: khèn n¹n c¸i sè Th»ng C©m nhµ t«i nã vÊt v¶, nãchÕt yÓu lµ do thiªn ®Þnh, th«i th× ®Ó chonã må yªn m¶ ®Ñp, cã dùng nã dËy còng ch¼ng ®­îc,mµ còng ch¼ng Ých g×.

T«i buån cho th©n phËn v¨nnghÖ sÜ n­íc ta. Nµo hä cã muèn ®Êu tranh víiai. Hä chØ muèn ®­îc sèng yªn ®Ó lµm c«ngviÖc m×nh yªu thÝch. Mµ kh«ng ®­îc !

LÇn nµy, vµo thêi ®iÓm trµol­u d©n chñ µo µo d©ng lªn t¹i c¸c n­íc x· héi chñnghÜa, trÝ thøc ViÖt Nam l¼ng lÆng ®øng vÒ phÝanh÷ng ng­êi anh em cña m×nh. §ã lµ lµn sãng ngÇm bªnd­íi mÆt n­íc ph¼ng lÆng.

Ai còng biÕt trÝ thøc ®­îc®µo t¹o t¹i ph­¬ng T©y hay t¹i c¸c n­íc x· héi chñnghÜa ch¼ng cã g× ®¸ng gäi lµ lùc l­îng, nh­ngl¹i cã t×nh yªu vµ lßng ng­ìng mé cña quÇn chóng.Trong mäi biÕn ®éng lÞch sö trÝ thøc bao giêcòng ®i tiªn phong. Mao thõa nhËn t¸c dông ngßi næ cñatÇng líp nµy trong c¸ch m¹ng, nh­ng khi c¸ch m¹ng thµnhc«ng, Mao nãi, trÝ thøc sÏ lµ vËt c¶n bëi tÝnh chÊtlõng chõng, dao ®éng cña nã. Trong nh÷ng vô næi dËy ëBa Lan, Hungari, TiÖp Kh¾c, trÝ thøc, nhÊt lµ trÝthøc trÎ - sinh viªn vµ häc sinh - µo µo xuèng®­êng, kÐo theo c¸c tÇng líp kh¸c. TÊm g­¬ng tÇyliÕp ®ã lµm cho nh÷ng nhµ l·nh ®¹o ViÖt Namlu«n dÌ chõng trÝ thøc.

KhÈu hiÖu "trÝ, phó,®Þa, hµo - ®µo tËn gèc, trèc tËn rÔ" trong cuécnæi dËy X«-viÕt NghÖ TÜnh béc lé t©m tr¹ng h»nthï trÝ thøc cña nh÷ng kÎ dèt n¸t. T©m tr¹ng nµy cãchiÒu s©u lÞch sö, tõ nh÷ng cuéc trÊn ¸p tµn b¹ocho tíi nh÷ng vô ®èt s¸ch ch«n häc trß.

§ßn ®¸nh kh«ng trùc diÖnnh»m vµo trÝ thøc lÇn nµy gi¸ng xuèng nh÷ng ng­êicéng s¶n th©n trÝ thøc. §ã lµ nh÷ng ng­êi c¸ch m¹ngý thøc ®­îc nh­îc ®iÓm cña m×nh. Hä thõanhËn m×nh dèt, vµ hä t×m ®­îc sù bæ sung cholç hæng kiÕn thøc b»ng sù liªn kÕt chÆt chÏvíi trÝ thøc.

Nh÷ng ng­êi céng s¶n thiÕuhäc kh«ng hiÓu r»ng môc ®Ých cuèi cïng cñac¸ch m¹ng v« s¶n, theo M¸c, kh«ng ph¶i chØ nh»m gi¶iphãng th©n phËn n« lÖ cña ng­êi v« s¶n

mµ lµ gi¶i phãng con ng­êi nãichung, nh»m "®­a con ng­êi tõ v­¬ng quèc tÊtyÕu qua v­¬ng quèc tù do". M¸c kh«ng t­ëngtrong h×nh dung x· héi t­¬ng lai, nh­ng môc ®Ých cña«ng ®Çy tÝnh nh©n ®¹o.

§¸nh vµo nh÷ng ng­êi céng s¶nchñ tr­¬ng d©n chñ hãa x· héi, xãa bá chÕ ®étoµn trÞ, lµ thñ tiªu chç dùa tinh thÇn cña trÝthøc, thñ tiªu ý chÝ ®Êu tranh cña trÝ thøc, ®ÆttrÝ thøc vµo ®óng vÞ trÝ §¶ng muèn : vÞ trÝ cñath»ng hÇu.

DuÈn-Thä lµ nh÷ng nhµ chÝnhtrÞ kh«ng ®Çn ®én. Kh«ng cÇn ai d¹y b¶o hä còngthÊy tr­íc ®­îc ®iÒu g× sÏ x¶y ra cho vÞ trÝ kÎcÇm quyÒn dùa trªn søc m¹nh b¹o lùc. HäbiÕt quÇn chóng sím muén còng sÏ biÕt bé mÆtthËt cña hä. T­¬ng lai lµm hä sî h·i. Trong c¬nsî h·i hä tung ®ßn ®¸nh tr­íc.

¤ng Bïi C«ng Trõng(14) nãi víi t«i :"Ch¸u nhí lÊy, ë ®êidèt n¸t víi hiÓu biÕt nh­ n­íc víi löa. Hädèt (tøc c¸c nhµ l·nh ®¹o), ®· thÕ l¹i kh«ngchÞu häc, th¸nh nh©n ph¶i häc sao cßn lµ th¸nhnh©n, thµnh ra ®· dèt l¹i cµng dèt thªm. Dèt ghÐtgiái lµ lÏ th­êng t×nh. TrÝ thøc n­íc m×nh cßn khæ,chõng nµo th»ng dèt cßn ®Ì ®Çu th»ng giái. C¸i ®ãlµ bi kÞch kh«ng ph¶i cña mét m×nh n­íc ta mµ cña tÊtc¶ c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa. B¸c giµ råi, sè tËnråi, nghÜ mµ th­¬ng c¸c ch¸u".

¤ng Bïi C«ng Trõng n»m trªngi­êng bÖnh thë oxy vÉn ®äc s¸ch. T«i nhí râ«ng lµ ng­êi giãng håi chu«ng b¸o ®éng sím nhÊtvÒ n¹n ph¸ rõng. Ngay tõ cuèi thËp niªn 50, khi vÊn®Ò m«i sinh ch­a trë thµnh vÊn ®Ò gay g¾t toµncÇu, «ng ®· viÕt nh÷ng bµi vÒ viÖc ph¶ib¶o vÖ tµi nguyªn thiªn nhiªn. ¤Ng phµn nµn víit«i : "Ch¸u ¬i, téi ¸c cña chóng nã lín l¾m -®Êt ®ai m×nh rõng vµng biÓn b¹c thiÖt, nh­ng®©u ph¶i v« tËn. Giê chóng h« hµo t¨ng gia s¶n xuÊttrµn lan, d©n ®­îc thÓ ph¸ rõng qu¸ x¸. MÊy n¨mtr­íc, ch¸u cßn nhí kh«ng, lªn tíi §oan Hïng ®· lµrõng råi. B©y giê ®Õn tËn Tuyªn Quang cßn lµ trungdu ! Bän chóng chØ cã ph¸ lµ giái !". ¤ng®Ó l¹i mét tËp s¸ch dµy gåm nh÷ng suy nghÜ cña«ng vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ ®Þa ph­¬ng,kÕt qu¶ cña nh÷ng nghiªn cøu s©u s¾c vµ khoahäc, ®Õn tËn thêi kú "bung ra"(1979-1980) vÉn cßn ®¾c dông cho c¸c tØnh ñy.

Cuéc trÊn ph¶n ®ang diÔn ra ëmiÒn B¾c ViÖt Nam lµ b¶n sao cña cuéc trÊn ph¶ntrong vµ sau §¹i c¸ch m¹ng v¨n hãa v« s¶n ë TrungQuèc. Trong t×nh h×nh ®Êt n­íc ®ang cã chiÕn tranhng­êi ta giíi h¹n môc tiªu trong sù v« hiÖu hãamét sè ñy viªn Bé ChÝnh trÞ vµ ñy viªn Trung ­¬ng cãkh¶ n¨ng thÕ chç ban l·nh ®¹o ®­¬ng thêi métkhi x¶y ra biÕn ®éng. §ßn m¹nh h¬n ®­îc gi¸ngxuèng nh÷ng ng­êi céng s¶n ë cÊp thÊp h¬n.

Charles Fourniau, nhµ sö häcPh¸p cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ §«ng Nam¸, ®· tõng chiÕn ®Êu bªn c¹nh nh©n d©n ViÖtNam trong cuéc chiÕn tranh gi¶i phãng d©n téc1946-1954, trong mét héi th¶o bµn trßn vµo cuèi thËpniªn 70 ®· huþch toÑt ra r»ng :"Trung Quèc,ViÖt Nam, B¾c TriÒu Tiªn, Kampuchea lµ nh÷ng x·héi cïng chung mét m« h×nh, chØ kh¸c nhau ë cÊp ®é mµth«i".

Lª DuÈn, Lª §øc Thä kh«ngph¶i Mao Tr¹ch-®«ng. Hä kh«ng cã vµ ch¼ng bao giêcã ®­îc c¸i vÜ ®¹i mµ Mao cã. May cho ViÖt Nam,trong chuyÖn hµnh h¹ trÝ thøc DuÈn-Thä hµnh®éng cßn rôt rÌ. TrÝ thøc d­íi thêi DuÈn-Thä chØbÞ hµnh h¹ cho tíi thui chét ®i mµ th«i. L¹i mét lÇnn÷a NguyÔn Tu©n cã dÞp ®Ó ch¬i ch÷. ¤ng nãi :" ª Cam-pu-chia P«n-Pèt diÖt chñng, ë ta ªmnhiÒu, ng­êi ta chØ tuyÖt chñng th«i !".

Mét ®Æc ®iÓm cña thêi kúnµy lµ ®­êng lèi ®¸nh ®u gi÷a hai cäc. Trªnnh÷ng trang b¸o Nh©n d©n, vµ c¸c b¸o kh¸c còng thÕ,cø mçi bµi nãi tíi Liªn X« th× l¹i cã mét bµinãi vÒ Trung Quèc, víi sè dßng t­¬ng ®­¬ng, víicì ch÷ t­¬ng ®­¬ng, kh«ng bªn nµo ®­îc lín h¬nbªn nµo. §­Êng lèi nµy ®­îc gi÷ trong mét thêi giandµi trong cuéc xung ®ét ý thøc hÖ chñ yÕulµ nhê «ng Hå ChÝ Minh. Vai trß "t«i lµ ng­êigi÷a t«i ch÷a ®«i bªn" cña «ng, ®¸ng tiÕc,®· tá ra kh«ng bÒn. VÞ thÕ trung dung së dÜ tånt¹i ®­îc mét thêi gian cßn nhê ë t©m tr¹ng do dù cñaLª DuÈn. Mét mÆt, Lª DuÈn sî Mao Tr¹ch-®«ng næi nãngthÊy ViÖt Nam kh«ng nång nhiÖt h­ëng øng cuécchiÕn tranh t­ t­ëng do «ng ta tiÕn hµnh chèngLiªn X«. MÆt kh¸c, Lª DuÈn sî nh÷ng ng­êi chñ míicña ®iÖn Kremli l¹nh lïng th¾t hÇu bao l¹i. Nh÷ngý kiÕn ®èi nghÞch ë trong n­íc kh«ng ®­îc LªDuÈn tÝnh ®Õn, hoÆc kh«ng ®­îc tÝnh ®Õn métc¸ch nghiªm tóc. ChuyÖn néi bé DuÈn ®Ó choThä toµn quyÒn. Cho nªn míi cã chuyÖn cïngmét lóc Lª DuÈn thÒ thèt trung thµnh víi Liªn X«,Lª §øc Thä b¾t bän xÐt l¹i hiÖn ®¹i.

Cã vÎ sè dª tÕ thÇn cñan­íc ch­ hÇu ch­a ®ñ lµm võa lßng Mao. Anh b¹n nhµb¸o Hoa kiÒu tªn lµ L©m ¢m cïng c«ng t¸c víi t«it¹i b¸o ¶nh, mét Hång vÖ binh chÝnh cèng ë xa tæquèc, ®· bËt ra ®iÒu nµy trong c¬n tøc giËn."Mao chñ tÞch d¹y r»ng : ®¸nh gi¸ c¸n bé ph¶i c¨ncø ë viÖc lµm chø kh«ng ë lêi nãi. - anh ta nãi -§¶ng céng s¶n Trung Quèc coi nh÷ng kÎ ngoµi miÖngchèng xÐt l¹i mµ kh«ng lµm viÖc g× chèng xÐt l¹icòng lµ mét thø xÐt l¹i ! HÕt th¶y bän chóng®Òu lµ cá d¹i !"(15).

T«i kh«ng lµm chÝnh trÞ. T«icòng ch¼ng cã m­u toan lµm lung lay ngai vµng cñaDuÈn-Thä. Méng lín nhÊt cña t«i lµ ®­îc sèng yªnlµnh ®Ó ®­îc lµm c«ng viÖc mµ t«i yªu thÝch.Ngoµi c¸i ®ã ra t«i chØ ván vÑn lµ mét anh tiÓutrÝ thøc ViÖt Nam ®Æc thï : mét nhóm kiÕn thøct©y häc trén víi n¾m tro tµn cña tinh thÇn nho sÜx­a mµ thµnh.

Th«i ®­îc, ®µnh ph¶i nhu vËy.C¸i thÕ kh«ng thÓ kh¸c. Nh­ng nhu lµ nhu tíi møcnµo ®©y ? Nhu qu¸ lµ ®Çu hµng v« ®iÒu kiÖn.

T«i biÕt m×nh ch¼ng bao giêhäc ®­îc thãi luån cói. Riªng sù ph¶i lÆng thinhnuèt nhôc vµo lßng ®èi víi t«i còng ®· khã l¾m råi.Khã h¬n chÕt. C¸i chÕt ch¼ng cã g× ®¸ng sî.Nã lµ c¸i tÆc l­ìi, c¸i nh¸y m¾t, sau ®ã lµ hÕt,lµ câi h­ v«.

Sèng míi thùc lµ khã.

(1) "§¾c chÝ, d÷ d©n do chi,bÊt ®¾c chÝ, ®éc hµnh kú ®¹o, phó quý bÊt n¨ngd©m, bÇn tiÖn bÊt n¨ng di, uy vò bÊt n¨ng khuÊt,thö vÞ chi ®¹i tr­îng phu", nghÜa lµ "lóc®¾c chÝ th× cïng víi d©n mµ hµnh ®¹o, kh«ng ®¾cchÝ th× hµnh ®¹o mét m×nh, khi giµu sang kh«ng ham mªtöu s¾c, lóc nghÌo hÌn kh«ng dêi ®æi tiÕt th¸o,tr­íc uy vò kh«ng khuÊt phôc" (S¸ch M¹nh tö, §»ngV©n c«ng H¹)

(2) Nhµ v¨n (1933-1995), nhµ biªnkÞch.

(3) Theo c¸c ®ång chÝ cò cña chat«i kÓ l¹i th× c«ng t¸c chÝnh cña cha t«i trongthêi kú bÝ mËt lµ ch¾p nèi c¸c c¬ së §¶ng, vËn®éng trÝ thøc.

(4) Mét trong nh÷ng bÝ danh cñaNguyÔn L­¬ng B»ng.

(5) Nguyªn bÝ th­ xø ñy B¾c kú.

(6) T«n ThÊt Tïng, ®­îc Nhµ n­ícViÖt Nam tÆng danh hiÖu anh hïng lao ®éng, métnhµ gi¶i phÉu tµi n¨ng, næi tiÕng trong giíi phÉuthuËt gia trong n­íc vµ thÕ giíi.

(7) Trµ pha thËt ®Æc, nãi thËmx­ng lµ c¾m que t¨m vµo mµ que t¨m vÉn ®øng chø kh«ng®æ.

(8) Cô Phan KÕ To¹i n¨m 1945 lµKh©m sai ®¹i thÇn cña chÝnh phñ Nam triÒu. §i víic¸ch m¹ng, cô gi÷ chøc bé tr­ëng Bé Néi vô (c«ngviÖc kh¸c víi Bé Néi vô b©y giê). Häa sÜ PhanKÕ An lµ con tr­ëng cô Phan KÕ To¹i, nhµ nghiªncøu s©n khÊu Phan KÕ Hoµnh lµ con thø.

(9) Khi cã vô Nh©n v¨n - Giai phÈmBïi Quang §oµi vµ V¨n T©m (nhµ nghiªn cøu v¨n häc,nhµ th¬) ë trong nhãm §Êt Míi cña sinh viªn, lËptr­êng gÇn víi nhãm Nh©n v¨n - Giai phÈm.

(10) H¹ phãng, tõ ng÷ ®Æc TrungQuèc, cã nghÜa ®i xuèng d­íi, xuèng c¬ së, xuèng víid©n. Ba cïng : cïng ¨n, cïng ë, cïng lao ®éng.

(11) VËn ®éng bÇn cè n«ng ®Êutranh víi ®Þa chñ b»ng c¸ch tõ mét n«ng d©n bÞ bãclét nhiÒu nhÊt, nÆng nÒ nhÊt l«i kÐo c¸c n«ngd©n kh¸c.

(12) Trong C¶i c¸ch ruéng ®Êt ëViÖt Nam, ng­êi ta kh«ng xuÊt ph¸t tõ t×nh h×nh côthÓ cña ®Þa ph­¬ng mµ ®Þnh møc thµnh phÇn, bÊtkÓ cã phï hîp hay kh«ng, ch¼ng h¹n ng­êi ta ®Òra lµ 5% ®Þa chñ th× ®éi c¶i c¸ch cø ph¶i t×m ra cho®ñ sè.

(13) Nh÷ng ng­êi tß mß cã thÓt×m thÊy trong th­ viÖn nh÷ng bµi b¸o cæ ®éng chonh÷ng phong trµo lÈm cÈm nµy trong chÝnh b¸o Nh©n d©nnh÷ng thËp niªn 50-60.

(14) Bïi C«ng Trõng(1902-1977) lµ métnhµ c¸ch m¹ng céng s¶n thuéc líp kú cùu, tètnghiÖp §¹i häc Ph­¬ng §«ng Moskva, ñy viªnTrung ­¬ng §¶ng, cùu tï nh©n C«n §¶o, phã chñnhiÖm ûy ban Khoa häc Nhµ n­íc ®Çu thËpniªn 60.

(15) L©m ¢m vÒ sau còng bÞ b¾t(kh«ng cã ¸n) khi Trung Quèc tÊn c«ng ViÖt Nam. Nghenãi råi anh ®­îc th¶, hiÖn sèng t¹i Sµi Gßn.