KiÒu Phong
tÆng L«i Tam vµ anh em Nh©n V¨n
§ã lµ chuyÖn nghÒ ngçng, b©y giê ®Õn c¸i kho¶n ¨n ngñ vµ ho¹t ®éng cña b¸c.
VÒ kho¶ng ¨n, theo lêi TrÇn d©n Tiªn, b¸c thuéc lo¹i dÔ nu«i:
"Mçi buæi mai, «ng NguyÔn nÊu c¬m trong mét c¸i sanh nhá b»ng s¾t t©y ®Æt trªn mét ngän ®Ìn dÇu. Víi mét con c¸ m¾m hoÆc mét tÝ thÞt. ¤ng ¨n mét nöa vµ ®Ó dµnh mét nöa ®Õn chiÒu. Cã khi mét miÕng b¸nh m× víi mét miÕng phã-m¸t lµ ®ñ ¨n c¶ ngµy" (trang 35).
VÒ ë, b¸c l¹i vËn dông trÝ s¸ng t¹o ®a ra mét kiÓu chèng l¹nh rÊt ly kú:
"¤ng trä ë mét phßng nhá trong mét kh¸ch s¹n rÊt rÎ tiÒn ë xãm lao ®éng. Phßng chØ võa kª mét c¸i giêng s¾t chËt, mét c¸i bµn nhá vµ mét c¸i ghÕ. ChØ thÕ th«i, kh«ng cã g× kh¸c. VÒ muµ ®«ng l¹nh, mçi buæi s¸ng tríc khi ®i lµm, «ng ®Ó mét viªn g¹ch vµo lß bÕp cña kh¸ch s¹n. ChiÒu ®Õn «ng lÊy viªn g¹ch ra, bäc nã vµo trong Nh÷ng Tê B¸o Cò, ®Ó xuèng nÖm cho ®ì rÐt." (trang 36)
NÕu ®©y chØ lµ lêi bÞa ®Æt thuÇn tuý, ®Ó tù ®Ò cao, ®Ó cho ®êi thÊy b¸c ®· cã thuë thiÕu thêi v« cïng rÐt mít, vv..vv ta nªn bá qua v× trÝ s¸ng t¹o cña b¸c chØ cã vËy.
Nhng nÕu thËt sù b¸c ®· tõng chèng rÐt b»ng c¸i kiÓu gãi viªn g¹ch vµo nh÷ng tê b¸o cò th× lóc ®ã b¸c cßn tèi t¨m l¾m, kh«ng h¬n g× c¸i thuë ¨n xóp b»ng nÜa.
Kh«ng ai gãi gi÷ nhiÖt ®é b»ng giÊy b¸o cò. Kh¸ch s¹n b¸c trä kh«ng cã m¸y sëi ë c¸c phßng, mïa §«ng Paris sÏ l¹nh tµn nhÉn v« nh©n ®¹o. Lß bÕp kh¸ch s¹n ®©u cã ë c¹nh phßng b¸c. Côc g¹ch lÊy tõ bÕp ra, gãi vµo giÊy b¸o th× chØ mét lóc sau, b¸c vÒ tíi phßng lµ nã l¹nh nh côc níc ®¸ råi. §Ó côc níc ®¸ Êy xuèng nÖm mµ n»m cho nã oÆt x¬ng sèng ra µ!
Yªu cÇu c¸c ch¸u v¨n n« cña b¸c trong kú t¸i b¶n tíi söa l¹i khóc nµy lµ: b¸c bäc côc g¹ch nãng vµo mí giÎ r¸ch. May ra ®ì l¹nh h¬n vµ n»m ch¾c ch¾n ªm h¬n, x¬ng sèng ®îc an toµn.
Cã VÎ DÔ Yªu
VÒ sinh ho¹t thêng ngµy cña b¸c. chó TrÇn d©n Tiªn kÓ:
"Thêng thêng, «ng chØ lµm viÖc nöa ngµy, lµm buæi s¸ng ®Ó kiÕm tiÒn, cßn buæi chiÒu th× ®i ®Õn th viÖn hoÆc ®Õn dù nh÷ng buæi nãi chuyÖn chÝnh trÞ. Tèi ®Õn «ng ®i dù mÝt tinh ë Paris... HÇu hÕt trong nh÷ng buæi mÝt tinh nµy, «ng ®Òu ph¸t biÓu ý kiÕn." (trang 36)
Võa kÓ ®Õn ®ã, b¸c cÇm lßng kh«ng ®Ëu, l¹i tù khen ngay mét ph¸t ra g×:
"V× «ng lµ ngêi ngo¹i quèc ®éc nhÊt trong nh÷ng n¬i nµy vµ v× «ng Cã VÎ DÔ MÕN cho nªn thÝnh gi¶ thÝch nghe «ng. ¤ng NguyÔn KHÐO L¸I nh÷ng vÊn ®Ò th¶o luËn sang vÊn ®Ò thuéc ®Þa, ®Æt biÖt lµ vÊn ®Ò ViÖt nam." (trang 36) Míi cã mÊy dßng kÓ chuyÖn ®i mÝt tinh b¸c ®· nhåi nhÐt v« ®îc ba bèn lêi tung h« v¹n tuÕ: nµo lµ b¸c "khÐo l¸i", b¸c ®îc thÝnh gi¶ thÝch nghe, b¸c cã vÎ dÔ yªu mÕn. Nhng ë ®o¹n nµy, b¸c muèn "nãi cã s¸ch, m¸ch cã chøng" ®µng hoµng, b¸c ®a ra vÝ dô vÒ chuyÖn "khÐo l¸i" råi chuyÖn "dÔ yªu". B¸c kÓ:
"Cã mét lÇn b¸c sÜ Cu-ª (CouÐ) nãi vÒ thuËt th«i miªn. NhiÒu ngêi ph¸t biÓu ý kiÕn, ngêi ®«ng y, ngêi ph¶n ®èi ph¬ng ph¸p ch÷a bÖnh b»ng th«i miªn. §Õn lît «ng NguyÔn, «ng KÞCH LIÖT PH¶N §èI thuËt th«i miªn. Lý do cña «ng: Thùc d©n Ph¸p ®· TH¤I MI£N CHóNG T¤I ®Ó ®µn ¸p vµ bãc lét chóng t«i." (trang 36)
"¤ng NguyÔn ph¸t biÓu ý kiÕn kiÓu ®ã th× thÝnh gi¶ thÝch nghe «ng thËt. Ngêi ta vÉn kho¸i nghe lêi nãi giÔu, kho¸i coi vÎ mÆt ng« nghª, hµnh ®éng lè bÞch tøc cêi cña nh÷ng th»ng hÒ.
C¸c cô h·y tëng tîng phong c¶nh mét phßng häp: c¸c chuyªn gia ®ang h¨ng say th¶o luËn vÒ thuËt th«i miªn, ®Ò tµi tranh c·i lµ cã nªn dïng th«i miªn trong y khoa kh«ng. §ét nhiªn cã mét anh MÝt nhÈy lªn diÔn ®µn, ph¶n ®èi thuËt th«i miªn Çm Ü, kªu la r»ng chÝnh thùc d©n ®· .... th«i miªn d©n téc cña anh Êy! Thùc d©n nµo dïng thuËt th«i miªn? Chóng nã ®em vò khÝ tèi t©n, qu©n ®éi hïng hËu, s¸ch lîc th©m ®éc ®Õn ViÖt nam ®Ó ®µn ¸p bãc lét chø th«i miªn lµm g× cho thªm r¾c rèi. Cã bao giê ta thÊy mét anh thùc d©n ®øng ®a c¸i qu¶ l¾c tríc mÆt anh MÝt ng¬ nghÖch vµ dô khÞ "Ngñ ®i! Ngñ ®i .... " ®Ó råi sau ®ã míi bãc lét, ®µn ¸p!
B¸c "khÐo l¸i" thÕ th× kh¸n gi¶ ®Õn cêi l¨n ra mµ chÕt. Sù ng« nghª cña b¸c cã kh¶ n¨ng chäc cêi, lµm kh¸n gi¶ bÞ bÊt ngê. Lêi nãi cµng ngu, mÆt mòi cµng nghiªm chØnh th× ngêi ta cµng buån cêi, cµng thÊy b¸c "cã vÎ dÔ yªu".
Khi kÓ chuyÖn lªn diÔn ®µn chèng thuËt th«i miªn, b¸c kh«ng nh¾c ®Õn ph¶n øng cña kh¸n gi¶. Nhng ë mét dÞp ph¸t biÓu ý kiÕn kh¸c, b¸c m« t¶ râ hµnh ®éng cña mäi ngêi sau khi nghe b¸c nãi: Hä cêi l¨n ra!
B¸c kÓ: "Mét h«m, «ng NguyÔn ®øng lªn ph¸t biÓu: "C¸c b¹n th©n mÕn! C¸c b¹n ®Òu lµ nh÷ng ngêi x· héi, rÊt tèt! TÊt c¶ c¸c b¹n ®Òu muèn gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n. VËy nh thÕ dï ®Ö nhÞ, ®Ö nhÞ rìi hay ®Ö tam quèc tÕ ph¶i ch¨ng còng thÕ c¶. Nh÷ng Quèc tÕ Êy ®Òu kh«ng lµ c¸ch m¹ng c¶ saá Nh÷ng Quèc tÕ Êy ®Òu kh«ng ®Êu tranh cho chñ nghÜa x· héi c¶ sao. Dï c¸c b¹n gia nhËp Quèc tÕ nµy hoÆc Quèc tÕ nä, c¸c b¹n còng ph¶i ®oµn kÕt, nhÊt trÝ. T¹i sao tranh luËn nhiÒu thÕ. Trong khi c¸c b¹n tanh luËn ë ®©y th× ®ång bµo chóng t«i ®ang rªn xiÕt ë ViÖt nam." Mäi ngêi cêi. (trang 44).  B¸c lµm thiªn h¹ ph¸ lªn cêi. Nhng nghe bµ con cêi, b¸c l¹i hiÓu r»ng: "Mäi ngêi cêi, nhng kh«ng lµ mØa mai, mµ lµ cêi c¶m t×nh víi mét ®ång chÝ non, cha hiÓu ®îc vÊn ®Ò."
Cã thÓ hä kh«ng cêi mØa mai thËt. Nhng cêi c¶m t×nh th× cha ch¾c. §ã lµ nh÷ng tiÕng cêi dµnh cho mét anh lÊc cÊc, lè bÞch, rÊt hÒ.
Tõ trang 38 ®Õn trang 46 b¸c Hå kÓ l¹i nh÷ng chuyÖn du lÞch, thêi gian lµm tê b¸o "NG¦êI CòNG KHæ" vµ vô gia nhËp ®¶ng Céng s¶n Ph¸p.
VÒ tê b¸o "NG¦êI CòNG KHæ" th× "«ng NguyÔn ®îc mäi ngêi cö ra ®Ó lµm tê b¸o ch¹y. V× vËy «ng NguyÔn kiªm c¶ viÕt, chñ nhiÖm, ch÷a bµi, thñ quü, xuÊt b¶n vµ liªn l¹c."
Tê b¸o do mét «ng tµi nghÖ míi mÊp mÐ tíi møc ký gi¶ s¨n tin xe c¸n chã chñ tr¬ng kiªm nhiÒu chøc vô nh thÕ nªn "lóc ®Çu «ng NguyÔn göi b¸n t¹i nh÷ng cöa hµng nhá. Nhng b¸n kh«ng ch¹y l¾m". NghÜa lµ kh«ng kh¸, b¸o Õ. ¤ng NguyÔn gi¶i thÝch c¸i sù b¸o Õ nµy b»ng lý do "v× ë Paris cã v« sè b¸o, ngêi ta kh«ng thÓ ®äc vµ mua tÊt c¶." (trang 41).
B¸c nãi phÐt, lµm nh ngêi ta kh«ng mua b¸o b¸c lµ t¹i thÞ trêng nhiÒu b¸o qu¸ chø kh«ng ph¶i t¹i b¸o b¸c dë Ñc.
VÒ vô vµo ®¶ng x· héi, b¸c than thë lµ ngêi ta th¶o luËn nhiÒu qu¸ vµ thó thùc r»ng b¸c ch¼ng hiÓu mÑ g×.
"¤ng NguyÔn l¾ng nghe nhng kh«ng hiÓu râ l¾m, v× ngêi ta thêng nh¾c ®i nh¾c l¹i nh÷ng tiÕng, nh÷ng c©u: Chñ nghÜa t b¶n, giai cÊp v« s¶n, bãc lét, chñ nghÜa x· héi, c¸ch m¹ng kh«ng tëng, khoa häc, xi m«ng, phu-ri-ª, M¸c (Saint Simon, Fourrier, Marx) chñ nghÜa v« chÝnh phñ, chñ nghÜa c¶i l¬ng, s¶n xuÊt, luËn ®Ò, ph¶n luËn ®Ò .... Ngoµi nh÷ng ý kiÕn trªn, cßn cã nh÷ng lêi gi¶i thÝch vµ nh÷ng lêi tranh luËn kh¸c. ¤ng NguyÔn nhøc ®Çu v× khã hiÓu." (trang 43).
Riªng vô du lÞch, b¸c cã vÎ rµnh, nªn b¸c ba hoa:
"Sau mçi chuyÕn ®i, «ng NguyÔn kÓ cho chóng t«i nghe c¶m tëng cña «ng. Thêng thêng «ng nãi nöa ®ïa nöa thËt. Trong nh÷ng ngµy nghØ, kh«ng nªn tiªu phÝ tiÒn b¹c, mÊt thêi giê ë b·i bÓ ®Ó nh×n ngêi ®µn bµ ®i t¾m, mµ nªn du lÞch, häc hái ®îc nhiÒu (trang 38). Kh«ng ph¶i chØ v× thÝch ®i du lÞch mµ «ng nhÞn ¨n, nhÞn tiªô §iÒu ®ã còng cã, nhng nhÊt lµ «ng muèn biÕt nh÷ng níc Êy Tæ Chøc vµ Cai TrÞ nh thÕ nµo." (trang 40)
Khoe lµ ®i c¸c níc ®Ó xem ngêi ta tæ chøc vµ cai trÞ nh thÕ nµo, nhng nh÷ng ®o¹n v¨n ®a ra nhËn xÐt cña b¸c vÒ c¸c quèc gia th× toµn lµ v¨n t¶ c¶nh hoÆc m« t¶ sinh ho¹t mét c¸ch m¬ hå vµ lÌm bÌm kiÓu nh:
"Va-ti-c¨ng cã nhiÒu l©u ®µi vÜ ®¹i. Nhµ thê th¸nh Pi-e (Pierre) lµ mét kú c«ng kiÕn tróc. ViÖn b¶o tµng Va-ti-c¨ng lµ mét cuèn s¸ch sèng vÒ lÞch sö t«n gi¸o. Ngoµi nh÷ng vËt quÝ kh¸c, ngêi ta cßn thÊy c¶ nh÷ng b¸nh xe thêi Trung cæ. Khi nµo n«ng d©n kh«ng nép thuÕ cho nhµ chung, ng¬× ta buéc ch©n tay ngêi n«ng d©n vµo b¸nh xe võa ®¸nh, võa quay" (trang 38) "phô n÷ ý h¸t rÊt haþ TiÕng h¸t trong nh tiÕng chu«ng. Theo «ng NguyÔn th× níc Thuþ SÜ xinh h¬n hÕt. B¸ linh so víi Pa ri vµ La m· gièng nh mét miÕng b¸nh m× so víi b¸nh ga t«. So s¸nh nh vËy còng kh«ng ®óng l¾m v× B¸ linh còng nh tÊt c¶ níc §øc ®ang khèn khæ v× n¹n ®ãi. N¹n l¹m ph¸t ghª gím. Mét chót g× còng tr¶ mÊy ngµn M¸c (®ång tiÒn §øc)." (trang 40).
Cã thÊy "c¸ch tæ chøc vµ cai trÞ" cña níc nµo ®©u, chØ nghe lêi kÓ l¶m nh¶m, nh¹t nhÏo cña mét nhµ du lÞch kiÕn thøc nghÌo nµn. Lêi kÓ còng ®Çu Ng« m×nh Së, lén xén kh«ng ®¸ng viÕt thµnh s¸ch.
Sau nh÷ng th¶o luËn kÞch liÖt "lµm «ng NguyÔn nhøc ®Çu lªn" v× khã hiÓu, ®¶ng x· héi Ph¸p chia ra lµm hai: PhÇn lín thµnh ®¶ng Céng S¶n Ph¸p. B¸c Hå ®i theo nhãm ®a sè vµ ®îc ®a qua Nga häc tËp, b¾t ®Çu dît nghÒ lµm tay sai cho ®iÖn CÈm linh.
Ra §i BÝ MËt
Sau ®©y lµ c¶nh b¸c Hå rêi khái Paris, v¨n sÜ TrÇn d©n Tiªn dµn v¨n, xÕp ý, gß khóc nµy d÷ l¾m ®Ó cho c¶nh biÕn mÊt cña b¸c hÕt søc ®ét ngét, ly kú vµ c¶i l¬ng ra rÝt. Còng ph¶i nãi thªm: trong c¶nh biÖt ly ¶o n·o nµy cã mÊy nh©n vËt nh c« bÐ Alice vµ cËu bÐ Paul ®ét ngét xuÊt hiÖn ®ãng tuång. tríc ®ã kh«ng ai hÒ ®îc nh¾c tíi. Bµ B., Alice, Paul ra ®êi chØ v× nhu cÇu "l©m li" cña ®o¹n v¨n mµ th«Þ
"Theo lÖ thêng, chiÒu thø bÈy, nh÷ng ®ång chÝ Sª-nª-ga-le, Ma rèc, An-giª-ri, Man-g¸t, vv .. vv ®Õn toµ b¸o Ngêi Cïng Khæ ®Ó th¶o luËn vÒ nh÷ng bµi viÕt cho sè b¸o saô Ngµy h«m Êy hä thÊy toµ b¸o ®ãng cöa. Hä gâ cöa. Kh«ng thÊy tr¶ lêi. Ngêi ta b¾t ®Çu ng¹c nhiªn vµ bµn b¹c. - Cã lÏ «ng NguyÔn èm ch¨ng? - Kh«ng, nÕu èm th× «ng ®· b¸o cho chóng ta biÕt. - HoÆc bÞ b¾t ch¨ng? - Kh«ng thÓ. Chóng nã kh«ng d¸m lµm nh thÕ ë Pa-ri. - Cã lÏ «ng bËn ®i viÖc g×. - ¤ng NguyÔn sÏ ®Ó l¹i cho chóng ta mét ch÷. ¤ng NguyÔn thêng lµm nh thÕ. - Nh vËy chóng ta ®îi mét l¸t. - Kh«ng cÇn. Chóng ta ®Õn nhµ «ng B.., chóng ta sÏ trë l¹i sau.
¤ng B.. lµ mét luËt s ngêi ¡ng-rÞ ¤ng NguyÔn thêng ®Õn nhµ «ng. Bµ vî «ng coi «ng NguyÔn nh anh em. ¤ng NguyÔn rÊt yªu hai ®øa con «ng, mét ch¸u g¸i t¸m tuæi vµ mét ch¸u trai bèn tuæi, vµ còng ®îc chóng rÊt mÕn. Nh÷ng ngêi b¹n gÆp «ng B.. trong phßng kh¸ch cïng vî vµ hai con. Hai vî chång cã vÎ buån. hai ®øa trÎ khãc.
- G× thÕ? Nh÷ng ngêi b¹n hái «ng B.. Bµ B.. g¹t níc m¾t chØ m¶nh giÊy gÊp ®Ó trªn bµn vµ nãi: - C¸c b¹n ®äc ®i sÏ biÕt .... (Sau ®©y lµ ®o¹n chãt l¸ th cña "«ng NguyÔn) "T«i sÏ viÕt th cho c¸c b¹n. Nhng t«i kh«ng gi¸m høa víi c¸c b¹n, v× kh«ng ph¶i dÔ viÕt th khi ngêi ta ho¹t ®éng bÝ mËt. Dï t«i cã viÕt th cho c¸c b¹n hay kh«ng, c¸c b¹n h·y tin ch¾c r»ng lßng t«i lu«n lu«n yªu c¸c b¹n. Nhê c¸c b¹n b¾t tay nh÷ng ngêi b¹n Ph¸p cña chóng t¹ B©y giê mét vµi lêi víi ch¸u trai vµ ch¸u g¸i. C¸c ch¸u rÊt yªu chó vµ chó còng rÊt yªu c¸c ch¸u, ph¶i kh«ng c¸c ch¸u? Chó sÏ nãi víi nh÷ng ngêi b¹n nhá ViÖt Nam lµ c¸c ch¸u rÊt ngoan. Chó sÏ thay mÆt c¸c ch¸u b¾t tay c¸c b¹n nhá ViÖt nam. Cã lÏ rÊt l©u, c¸c ch¸u sÏ kh«ng thÊy ®îc chó NguyÔn, kh«ng ®îc leo lªn ®ïi, lªn lng chó nh c¸c ch¸u thêng lµm. Vµ còng rÊt l©u chó sÏ kh«ng thÊy c« A-lÝt-s¬ (Alice) vµ cËu P«n (Paul) cña chó. Khi chó ch¸u m×nh gÆp nhau, cã lÏ chó ®· giµ, c¸c ch¸u lín b»ng ba vµ m¸. §iÒu ®ã kh«ng ng¹i g×. Chó sÏ lu«n nhí ®Õn c¸c ch¸u. C¸c ch¸u lu«n lu«n vÉn lµ c« bÐ A-lÝt-s¬ vµ cËu bÐ P«n th©n yªu cña chó C¸c ch¸u ngoan. Häc thuéc bµi. V©ng lêi cha mÑ. §õng ®¸nh con chã nhá Ma-ri-uýt (Marius) cña c¸c ch¸u. Khi c¸c ch¸u ®· h¬i lín, c¸c ch¸u sÏ ®Êu tranh cho tæ quèc cña c¸c ch¸u còng nh ba m¸, chó NguyÔn vµ nh÷ng chó kh¸c. C¸c ch¸u nhá th©n yªu cña chó, chó h«n c¸c ch¸u rÊt kªô C¸c ch¸u h«n mÑ hé chó.
Chó NguyÔn
B¸c sÜ R.. ngõng ®äc.
Mäi ngêi nh×n nhau kh«ng nãi. CËu bÐ P«n ph¸ tan c¶nh im lÆng hái mÑ:
- Chó NguyÔn ®©u hë mÑ?
- Khi nµo th× chó Êy trë l¹i hë mÑ? C« bÐ A-lÝt-s¬ hái theo.
- Chó Êy sÏ trë l¹i khi nµo níc chó ®éc lËp. Bµ B. tr¶ lêi vµ «m chÆt lÊy hai con". (trang 47-50)
C¸c ®ång chÝ Sª-nª-ga-le, Ma-rèc, An-gª-ri, Man-g¸t v..v.. cïng chung mét lý tëng, ho¹t ®éng "bÝ mËt" cïng víi b¸c, lµm b¸o "Ngêi Cïng Khæ" víi b¸c. Tãm t¾t, hä chia xÎ víi b¸c nh÷ng chuyÖn sinh tö lín laä ThÕ mµ lóc bá Ph¸p qua Nga b¸c kh«ng b¸o tríc cho anh nµo mét lêi. §Õn nçi c¶ lò ®ång chÝ ph¶i lèc nhèc kÐo nhau ®Õn nhµ «ng bµ B... Mµ b¸c cã ra ®i bÝ mËt hoµn toµn kh«ng? §©u cã, b¸c göi l¹i nh÷ng dßng th t©m t×nh tha thiÕt, c¶m ®éng mª t¬i cho hai "®ång chÝ" Alice vµ Paul (mét ch¸u t¸m tuæi vµ mét ch¸u míi bèn tuæi). Víi cËu bÐ bèn tuæi b¸c ®em c¶ chuyÖn ®Êu tranh cho tæ quèc ra dÆn dß, nhng víi c¸c ®ång chÝ lín, b¸c hoµn toµn bÝ mËt. Cho c¶ lò tha hå xín x¸c t×m b¸c.
¤i chao! C¸c ®ång chÝ níc b¹n Sª-nª-ga-le, Ma-rèc, An-grª-ri, vv..vv.. còng ch¶ nªn buån v× lèi c xö ngí ngÈn, nh¶m nhÝ cña b¸c. Ch¼ng qua lµ t¹i b¸c mª c¶i l¬ng qu¸ ®çi. Vµ trong c¶nh ly biÖt rÊt c¶i l¬ng nµy, c¸c ®ång chÝ kh«ng cã vai trß nµo g©y c¶m ®éng b»ng hai ®øa bÐ con. ThÕ nªn c¸c ®ång chÝ míi bÞ b¸c tØnh b¬ dÑp qua mét be6n.
NghÖ ThuËt VÏ Rång
ViÕt xong khóc nµy, chó Tiªn, b¸c Hå cã vÎ ®¾c trÝ, h¶ hª l¾m.
B¸c l¹i long träng h¹ hai c©u:
"ThÕ lµ mét lÇn n÷a «ng NguyÔn biÖt tÝch Mét lÇn n÷a chóng t«i mÊt kh©u chuyÒn" (trang 51)
B©y giê th× ®éc gi¶ biÕt táng ra råi. Lêi ®e do¹ cña b¸c hÕt thiªng. Dï b¸c biÖt tÝch, dï chó la lèi mÊt kh©u chuyÒn th× råi c©u chuyÖn vÉn tiÕp tôc nh thêng.
Nhng t¹i sao «ng NguyÔn l¹i hay "biÖt tÝch" thÕ? SÏ cã ®éc gi¶ ®Æt c©u hái nh vËy, vµ ®ã lµ mèi lo cña nhµ cÇm bót TrÇn d©n Tiªn. C¸i trß b¾t b¸c khi biÕn, khi hiÖn nµy lµ mét nghÖ thuËt cao cêng cña chó. NÕu ngêi ®êi kh«ng thÊy ®îc c¸i chç hay ho, tµi t×nh Êy th× uæng l¾m, thiÖt thßi cho chó l¾m.
ThÕ lµ chó Tiªn ®µnh kh¬i kh¬i gi¶ng huþch toÑt c¸i hay trong nghÖ thuËt viÕt v¨n cña m×nh ra:
"Mét c©u ch©m ng«n Trung quèc nãi: "Mét nhµ häa sÜ vÏ giái kh«ng bao giê vÏ nguyªn c¶ mét con rång, mµ vÏ con rång khi Èn, khi hiÖn gi÷a nh÷ng ®¸m m©þ" (trang 51)
(§¸ng lÏ chç nµy nªn ®Ó cho lò v¨n n« xóm l¹i bèc th¬m håi ký cña b¸c, "ph¸t gi¸c" ra, nhng b¸c sèt ruét qu¸, xÝ lu«n c«ng viÖc Êy. Thµnh ra b¸c viÕt v¨n tù ca tông råi l¹i viÕt ca tông chÝnh c¸i nghÖ thuËt tù ca tông cña m×nh.)
ViÕt xong c©u gi¶i thÝch. ngÉm ngÜ, b¸c l¹i thÊy h×nh nh chó TrÇn d©n Tiªn h¬i ¸t giäng b¸c Hå kÝnh yªô §éc gi¶ cã thÓ hiÓu lÇm r»ng së dÜ con rång ®Ñp lµ nhê nhµ ho¹ sÜ cã tµi. C¸i kü thuËt tµi t×nh dïng m©y che bít rång lµm cho con rång næi bËt, chø sù thËt, rång cã thÓ xÊu xÝ h¬n rång trong tranh.
ThÕ lµ, b¸c véi ®Ì cæ chó Tiªn xuèng b¾t viÕt nh÷ng lêi khiªm tèn.
"Chóng t«i kh«ng ph¶i lµ nh÷ng nhµ häa sÜ cã tµi. Chóng t«i kh«ng ®Ó nh÷ng ®¸m m©y trong tiÓu sö cña Hå chñ tÞch, nhng ®Õn ®©y th× chóng t«i ph¶i thó thËt r»ng ®· mÊt mèi c©u chuyÖn." (trang 51)
NghÜa lµ bøc tranh ®Ñp kh«ng nhê tµi häa sÜ mµ nhê chÝnh con rång. Con rång, khi ®øng chôp h×nh, ®· biÕt lÊy m©y che bít vµi khóc cho m×nh thªm mê ¶o. tranh ®Ñp v× Rång Hå khÐo dµn c¶nh, kh«ng v× häa sÜ Tiªn khÐo vÏ.
TÊt c¶ nh÷ng trß ly kú rïng rîn nh "b¸c biÖt tÝch", "chó Tiªn mÊt kh©u chuyÒn" ®îc gi¶i quyÕt dÔ dµng b»ng hai ch÷ "May thay...". Tõ nay th× ®éc gi¶ cã thÓ yªn t©m, trong s¸ch cßn nhiÒu "may thay!" n÷a.
"May thay lÇn nÇy, kh©u chuyÒn thiÕu kh«ng l©ô ChØ trong thêi gian ng¾n mét ngêi b¹n Ph¸p ®· kÓ cho chóng t«i nghe nh sau:
"TuyÕt xuèng nhiÒu, phñ mét líp dÇy trªn chiÕc tÇu X« viÕt tªn lµ X ... chiÕc tÇu võa th¶ neo tríc cöa bÓ Lª- nin - gê - r¸t. VÞ thuyÒn trëng ®a cho mét ngêi ¸ ®«ng trÎ tuæi mét bé ¸o quÇn l«ng vµ võa nãi võa cêi: Anh t¹m dïng, sÏ tr¶ l¹i t«i khi nµo anh kh«ng cÇn ®Õn n÷a".
Ngêi ¸ ®«ng trÎ tuæi c¶m ¬n, mÆc ¸o quÇn Êm vµ ®îi. Hai ngêi thñy thñ trÎ tiÕn ®Õn vµ nãi víi ngêi ¸ §«ng:
"NÕu anh cho phÐp, chóng t«i ®a anh ®Õn trô së".
§Õn trô së th× mét c¸n bé ra tiÕp, mêi ngåi, mêi mét ®iÕu thuèc l¸ Nga, dµi b»ng hai ngãn tay, vµ hái:
- Xin ®ång chÝ cho biÕt tªn. - T«i lµ NguyÔn. - §ång chÝ muèn ®i ®©ñ - T«i muèn ®Õn ®©y, ®Õn Ng¹ - §Õn cã viÖc g×, ®ång chÝ vui lßng cho biÕt? - §Ó gÆp ®ång chÝ Lª-nin. - RÊt ®¸ng tiÕc, kh«ng thÓ gÆp ®ång chÝ Lª-nin, v× Ngêi võa míi mÊt h«m kia - Ngêi c¸n bé võa nãi võa lau níc m¾t. - Trêi ¬i ! §ång chÝ Lª nin mÊt råi saá
¤ng NguyÔn söng sèt vµ v« cïng c¶m ®éng. Ngêi c¸n bé hái tiÕp:
- Theo lêi thuyÒn trëng, ®ång chÝ ®i tÇu ... kh«ng cã giÊy phÐp?
- §óng, t«i BÝ MËt." (trang 52)
§Õn ®©y, ®éc gi¶ thÊy r»ng ngoµi c¸i tËt mª nh÷ng c¶nh c¶i l¬ng, b¸c cßn kho¸i truyÖn gi¸n ®iÖp rÎ tiÒn, h¬i mét tÝ lµ kªu nh¾ng lªn: "bÝ mËt!". ë ®©y b¸c lªn chiÕc tµu Nga, "bÝ mËt" thÕ nµo mµ ®ª"n c¶ «ng thuyÒn trëng còng biÕt, ®îc «ng tÆng bé quÇn ¸o l«ng. C¶ c¸n bé vµ thñy thñ ®oµn trªn tµu ®Òu biÕt b¸c. Rêi tµu , b¸c ph¶i ®i b¾t tay tõng ngêi, l¹i ®îc c¸n bé híng dÈn ®Õn tËn trô së. ¤ng thuyÒn trëng th× khai vanh v¸ch vÒ t×nh tr¹ng cña b¸c víi c¸n bé ®Þa ph¬ng. ThÕ mµ khi c«ng an hái, b¸c cø nghiªm nghÞ ®¸p tØnh b¬:
- §óng, t«i bÝ mËt!
"May thay" cho tªn c¸n bé Nga lóc ®ã, nhê chÕ ®é Céng s¶n k×m kÑp, nã hÕt biÕt cêi. NÕu kh«ng th× ®Õn ®øt ruét mµ chÕt.
Trß bÝ mËt b¸c kho¸i tõ håi nhá. QuÝ vÞ ®éc gi¶ cßn nhí: ë ®Çu s¸ch, cËu bÐ NguyÔn TÊt Thµnh khi rñ mét cËu bÐ kh¸c ë Sµigo`n ®i ra níc ngoµi còng b¾t cËu kia ph¶i gi÷ "bÝ mËt". V× lý do g×? V× cËu Thµnh ®îc gëi ra níc ngoµi b»ng ®êng d©y C¸ch M¹ng? V× cËu sÏ lªn ®êng trong mét ®ªm t¨m tèi, ma giã b·o bïng, kh«ng ®Ó ai ph¸t gi¸c ®îc hµnh tung? Kh«ng cã. CËu xuÊt ngo¹i b»ng c¸ch gi÷a thanh thiªn b¹ch nhËt ®µng hoµng ®Õn bÕn tµu xin viÖc. Xin hÕt tµu nÇy ®Õn tµu kia míi gÆp mét kÎ th¬ng t×nh cho ch©n phô bÕp. ThÕ mµ còng cø nhÊt ®Þnh kh¨ng kh¨ng gi÷ ... bÝ mËt!
Bèc Th¬m Quan ThÇy
Con ngêi ®Õn Nga "mét c¸ch bÝ mËt" Êy ®· bÞ c¸n bé Nga ®ãn tiÕp mét c¸ch kh«ng bÝ mËt tÝ nµo c·. Sau mµn pháng vÊn, biÕt gÆp ®îc mét tªn tay sai ®Çy triÓn väng, c¸n bé Nga cho Hå ®Õn ë kh¸ch s¹n quèc doanh vµ nu«i nÊng cÈn thËn, chØ cÊm kh«ng cho ra ngoµi. ThÕ cho nªn mÊy h«m sau, ®îc hái nhËn xÐt, c¶m tëng vÒ níc Nga, b¸c phang ra mét c©u xanh rên: "T«i thÊy rÊt rÐt!".
Nguyªn v¨n ®o¹n ®èi tho¹i:
" - Anh ®Êy ? Paul hái.
- V©ng t«i ®©y, «ng NguyÔn tr¶ lêi.
- Anh lµm thÕ nµo mµ ®Õn ®©y ®îc?
- Nh lÖ thêng th«i, b»ng c¸ch BÝ MËt.
- Anh ®Õn ®©y vµo lóc ®ang buån. Lª nin vÜ ®¹i võa míi mÊt.
Hai ngêi b¹n lÆng yªn mét l¸t, buån rÇu. Råi P«n nãi tiÕp:
- Anh thÊy xø nµy thÕ nµo?
- T«i ThÊy RÊt RÐt. Ngoµi ra kh«ng biÕt chuyÖn g× kh¸c, v× t«i ®· høa víi ngêi c¸n bé lµ kh«ng ra khái kh¸ch s¹n." (trang 54)
Coi bé t×nh c¶nh b¸c tíi Nga lÇn ®Çu th¶m h¬n lÇn tíi Ph¸p. §Õn Ph¸p, b¸c cßn ®îc tµ ta ra tiÖm cµ phª, ®îc båi gäi lµ ¤ng nªn b¸c cã nhËn xÐt rÊt réng ra r·i:" Ngêi Ph¸p ë Ph¸p tèt va lÞch sù v ...v..." §Õn Nga, bÞ c¸n bé cÊm ra khái phßng b¸c sÇu ®êi, phang ra mét qu¶ nhËn xÐt céc lèc: " T«i thÊy rÊt rÐt!" Nghe tuy quª mïa nhng còng kh¸ dòng c¶m.
Nhng sù hËm hùc chª bai níc Nga chØ cã thÕ. Sau ®ã lµ trµng giang ®¹i h¶i nh÷ng lêi ca ngîi, kiÓu nh:
"¤ng chó ý nhÊt ®Õn chÕ ®é x· héi níc Nga. ë ®©y, mäi ngêi ra søc häc tËp, nghiªn cøu ®Ó tiÕn bé ChÝnh phñ th× gióp ®ë khuyÕn khÝch nh©n d©n häc tËp. ë ®©u còng thÊy trêng häc ..." (trang 56)
§iÒu nµy b¸c ca ngîi ®óng. Nga më ra nhiÒu trêng l¾m. T©y b¸ lîi ¸ còng ®Çy trêng. ChÝnh phñ kh«ng nh÷ng khuyÕn khÝch mµ cßn cßng d©n, dÝ sóng vµo lng d©n ®Èy ®Õn trêng häc tËp.
"Cã mét sè n«ng trêng tËp thÓ rÊt giµu mµ ngêi ta gäi lµ n«ng trêng triÖu phó. Nh÷ng n«ng trêng nÇy cã trêng häc s¬ cÊp vµ trung cÊp, th viÖn, nhµ chiÕu bãng, s©n vËn ®éng, nhµ th¬ng, phßng nghiªn cøu n«ng nghiÖp, n¬i chøa m¸y mãc, v©n v©n ..." (trang 56).
TrÝch dÉn nhiÒu chØ lµm nhµm tai ®éc gi¶. Hµng triÖu cuèn s¸ch, bµi b¸o tuyªn truyÒn cña Céng s¶n ®Òu cã nh÷ng lêi t¬ng tù
B¸c còng cßn dµnh mét trang ®Ó ca tông Nga lµ thiªn ®êng cña con nÝt (trong khi chê ®îi thµnh thiªn ®êng cña ngêi lín.) Nh÷ng ®iÒu ca tông cña b¸c, n÷a thÕ kû sau níc Nga vÉn ... cha thùc hiÖn ®îc.
§Æc biÖt ë nh÷ng trang ca tông níc quan thÇy nµy, b¸c viÕt nh chÐp tõ nh÷ng tµi liÖu tuyªn truyÒn hoÆc nghe l¹i lêi ba hoa cña mét c¸n bé tuyªn truyÒn. B¸c kh«ng kÓ næi tªn mét ngêi, mét ®Þa danh nµo ®Æc biÖt. Cã lÏ tôi Nga chØ cho b¸c ®i vµi vßng ng¾m c¶nh råi giam b¸c ë kh¸ch s¹n cho häc tËp tèi ngµy.
C¸i khóc con rång hiÖn ra ë níc Nga nµy h¬i th¶m. Gi¸ b¸c cø cho nã "biÖt tÝch" lu«n th× l¹i ®ì h¬n
Tõ trang 62, b¸c kÓ l¹i thêi gian ho¹t ®éng ë TÇu, ë Xiªm (Th¸i Lan).
§îc quan thÇy Nga huÊn luyÖn, dËy dç, b¸c tiÕn bé thÊy râ. Tµi ch«m chØa cña b¸c nhuyÔn l¾m råi. C¸c s¸ng kiÕn, c«ng lao cña ngêi kh¸c, ë mäi ®Þa h¹t, nÕu võa m¾t, h¹p ý, b¸c vå gän.
ThÝ dô ë trang 62, b¸c kÓ:
"Ba nguyªn t¾c cña b¸c sÜ T«n dËt Tiªn lµ:
- D©n téc ®éc lËp.
- D©n quyÒn tù dä
- D©n sinh h¹nh phóc."
QuÝ vÞ cã thÊy c¸i g× quen quen kh«ng? V©ng, mÊy khÈu hiÖu Êy, b¸c thuæng hÕt, xµi suèt ®êi, thµnh ra ta cø ®äc thÊy nh÷ng c©u dµi dßng: "ViÖt Nam D©n Chñ Céng Hßa ®éc lËp, tù do, h¹nh phóc" ®îc g¾n nguyªn con cho miÒn B¾c.
VÒ vô dùa h¬i h¹i nhµ c¸ch m¹ng Phan béi Ch©u vµ Phan chu Trinh, b¸c kÓ:
"...Thùc d©n Ph¸p ®· ph¹m mét sai lÇm lµ b¾t nhµ l·o chÝ sÜ yªu níc Phan béi Ch©u, lóc bÊy giê ë Trung quèc, vµ muèn kÕt ¸n tö h×nh cô Phan. TÊt c¶ nh©n d©n ViÖt Nam næi dËy chèng l¹i vô ¸n nµy vµ yªu cÇu tha cô Phan. Cha bao giê cã mét phong trµo quÇn chóng réng r·i nh vËy. §©y lµ mét dÞp tèt cho «ng NguyÔn tuyªn truyÒn chñ nghÜa yªu níc." (trang 63).
"Nhµ l·o ¸i quèc Phan chu Trinh ë Ph¸p trë vÒ ViÖt Nam. VÒ ®îc mét n¨m th× cô mÊt. Tõ B¾c chÝ Nam, nh©n d©n ta tæ chøc ®¸m tang rÊt lín. Bän cÇm quyÒn Ph¸p can thiÖp cÊm nh÷ng cuéc truy ®iÖu vµ b¾t bí nh÷ng thanh niªn, sinh viªn h¨ng h¸i nhÊt trong cuéc vËn ®éng ®ã. Sù can thiÖp nµy ®· thæi thªm ngän löa yªu níc cña «ng NguyÔn ...". (trang 64)
B¸c Tù Cøu §ãi
Nhng lý thó nhÊt lµ vô b¸c ¨n cíp c¬m chim, nghÜa ®en.
Nguyªn lµ håi b«n ba ë Th¸i Lan, b¸c thÊt nghiÖp nÆng. Lóc ë TÇu, b¸c sinh sèng b»ng nghÒ th«ng dÞch. ë Nga, b¸c ®îc nu«Þ ë Anh th× cã nghÒ röa chÐn. Thêi gian ë Ph¸p huy hoµng h¬n c¶, b¸c cÇy hai "dãp" : mét lµ röa vµ phãng ®¹i h×nh, hai lµ ngåi s¬n vÏ ®å cæ gi¶ ®Ó bÞp mÊy bµ giµ. Riªng thêi ë Th¸i, b¸c khai nghÒ nghiÖp rÊt m¬ hå: "Cuèc ®Êt, ®i bu«n." Ch¾c lµ ®äi. B¸c bÌn kÓ l¹i mét mu mÑo thÇn sÇu ®Ó cøu ®ãi cho chÝnh m×nh vµ ®ång bän.
B¸c kÓ:
"Ngêi Xiªm mé ®¹o PhËt vµ rÊt hiÒn lµnh. §Õn tuæi nµo ®ã, con trai ph¶i ®i tu ë chïa mÊy th¸ng. V× vËy trong níc cã hµng ngµn nhµ sù S rÊt ®îc nh©n d©n kÝnh träng. Vµ ®îc nh©n d©n nu«Þ Mçi ngµy hä chØ ¨n mét b÷a, vµo mêi giê s¸ng. ChÞ em mang c¬m ®Õn chïa. S cø viÖc ¨n kh«ng c¶m ¬n aÞ Hä chØ c¶m ¬n PhËt tæ. Khi s ¨n xong, c¬m rau cßn l¹i kh¸ch qua ®êng cã thÓ ¨n. Nh÷ng ngêi ®a c¬m ®Òu rÊt sung síng ®îc dÞp bè thÝ.
Nhê thÕ mµ «ng NguyÔn vµ nh÷ng ngêi b¹n cña «ng cã thÓ ®i ®êng kh«ng tèn tiÒn c¬m.
NÕu kh«ng gÆp Nh÷ng Ngêi Kh¸ch §ãi, ngêi ®a c¬m ®em mét phÇn c¬m thõa cho chim ¨n." (trang 66)
Téi nghiÖp nh÷ng con chim bÞ nh÷ng ngêi kh¸ch ®ãi "¨n chÆn." Tríc khi cã "«ng NguyÔn vµ ®ång bän" xuÊt hiÖn, chim Th¸i Lan sèng rÊt phñ phª. C¬m thõa cña c¸c nhµ s bao giê còng d gi¶. B©y giê th× " nh÷ng ngêi kh¸ch ®ãi " vÐt s¹ch b¸ch.
Nguån gèc cña tõ ng÷ " ¨n cíp c¬m chim " ch¾c lµ ®©þ
NghÜ kü ra th× nh÷ng con chim Th¸i Lan thña Êy vÉn cßn may m¾n l¾m. Ngµy ®ã cã b¸c ®i nhÑ vµo ®êi chim, chim ph¶i mét phen b÷a ®ãi b÷a no, nhng cßn tù do ®Ëu trªn cµnh hãt chöi b¸c vµ tù do bay ®Þ Cßn d©n ViÖt Nam bÞ b¸c ®i nhÑ vµo ®êi th× ®ãi kinh niªn, mÊt tù do thª th¶m cho tíi chÕt.
B¹n §äc Håi Hép
Khi rêi níc TÇu, ®Õn Th¸i Lan ho¹t ®éng b¸c l¹i biÓu diÓn tuång "biÕn mÊt" thªm mét ph¸t n÷a.
"Mét lÇn n÷a «ng l¹i mÊt tÝch. ¤ng NguyÔn ®i ®©ô Kh«ng ai biÕt. Nh÷ng ®ång chÝ cña «ng còng bÞ nghi ngê vµ bÞ Quèc d©n ®¶ng b¾t bá tï. Chóng t«i l¹i mÊt mèi thªm mét lÇn n÷a..." (trang 65)
Trong trß "biÕn mÊt", "mÊt mèi" kú nµy, chó TrÇn d©n Tiªn vµ vai trß cña chó l¹i bÞ b¸c quªn mÊt tiªô Hai ch÷ "may thay" b¸c còng quªn lu«n. Sau khi than b¸c mÊt tÝch, chóng t«i "mÊt mèi" b¸c viÕt tØnh b¬, kh«ng cÇn ai kÓ, kh«ng cÇn "may thay cã ngêi biÕt..." nh thêng lÖ.
C¶ ë nh÷ng viÖc kh«ng ®¸ng g× b¸c còng cø nh¬n nh¬n, tr¾ng trîn ph¬i sù l¸o khoÐt cña m×nh ra nh thÕ! Qu¸i ®¶n thËt.
Råi ®Õn cuèi trang 85, th×nh l×nh b¸c Hå l¹i la ho¶ng:
"¤ng NguyÔn L¹i MÊt TÝch!"
Vµ lÇn nµy coi bé b¸c sèt ruét l¾m råi, chÞu kh«ng næi, b¸c nãi th¼ng víi ®éc gi¶: " C¸c b¹n th©n mÕn, ch¾c c¸c b¹n còng Håi Hép khi ®äc chuyÖn cña mét ngêi khi xuÊt hiÖn khi mÊt tÝch, l¹i xuÊt hiÖn, l¹i mÊt tic'h lu
Hãa ra b¸c Hå thÌm thuång sù vinh quang cña mÊy tay viÕt truyÖn trinh th¸m, gi¸n ®iÖp rÎ tiÒn. B¸c xµo ®i xµo l¹i c¸i trß "«ng NguyÔn mÊt tÝch" ®Ó b¾t bµ con "håi hép" ®Êy.
Nhng håi hép thÕ qu¸i nµo ®îc. KÕt cuéc c©u chuyÖn cña b¸c ®· ®îc ph¬i ra tõ nh÷ng trang ®Çu. §éc gi¶ biÕt táng r»ng "«ng NguyÔn" dï cã biÕn, hiÖn lo¹n xÞ th× cuèi cïng còng vÒ ngåi lï lï ë B¾c bé phñ. V¶ l¹i, cø theo t×nh tiÕt c©u chuyÖn th× thêng mçi lÇn gÆp thÕ nguy, b¸c l¹i biÕn mÊt tiªô BÞ Quèc D©n §¶ng Trung Hoa muèn h·m h¹i, b¸c biÕn. BÞ thùc d©n gi¨ng bÉy b¾t, b¸c "mÊt tÝch". An toµn kháe ru nh thÕ, håi hép vµo c¸i khæ nµo.
§Çu tiªn, b¸c biÓu diÔn kü thuËt viÕt: cho nh©n vËt l©u l©u biÕn mét lÇn. Råi b¸c gi¶i thÝch c¸i hay cña kü thuËt Êy b»ng thÝ dô «ng häa sÜ vÏ rång ®Ó nh¾c khÐo ®éc gi¶ r»ng b¸c viÕt tµi t×nh l¾m ®ã. Sau chãt, ch¶ cÇn gi÷ ý tø g×, b¸c huþch toÑt hái th¼ng ®éc gi¶: T«i viÕt cã hay kh«ng? cã khÐo kh«ng? ch¾c lµ t«i lµm quÝ ngµi håi hép ph¶i biÕt!
Lo¹i v¨n sÜ nghÜ v¨n m×nh lµ nhÊt kh«ng hiÕm trªn ®êi, nhng võa viÕt v¨n võa tù khen, cìng b¸ch ®éc gi¶ ph¶i khen ngay t¹i trËn th× chØ cã m×nh b¸c.
T×nh c¶nh Êy th¶m th¬ng nh mét anh hÒ võa giÔu xong véi gi¶i thÝch tÊt c¶ kü thuËt giÔu cña m×nh råi chÊt vÊn kh¸n gi¶: ch¾c lµ "c¸c b¹n th©n mÕn" ®ang buån cêi l¾m v× tµi giÔu cña t«i!