VÒ gèc g¸c, gia téc cña b¸c Hå, chó TrÇn D©n Tiªn viÕt:

"Hå chñ TÞch sinh n¨m 1980. Quª ng­êi ë lµng Kim Liªn, huyÖn Nam §µn, tØnh NghÖ An (Trung bé). Phô th©n ng­êi lµ mét cô Phã b¶ng, nh­ng gia ®×nh ng­êi lµ mét gia ®×nh n«ng d©n (trang 8).

T¹i sao b¸c ph¶i "nh­ng gia ®×nh ng­êi lµ mét gia ®×nh n«ng d©n" th× ai còng biÕt, bëi v× lò d©n con cña b¸c, b¸c truy ®Õn ba ®êi nhµ chóng nã ®Ó hµnh téi, ch¶ lÏ «ng chñ tÞch l¹i lµ con cña mét tay phong kiÕn h¹ng nÆng. ThÕ nh­ng t¹i sao «ng giµ b¸c lµ Phã b¶ng mµ gia ®×nh b¸c vÉn cø lµ n«ng d©n th× b¸c kh«ng chÞu nãi, kh«ng gi¶ng gi¶i mét lêi. Chç nµy chó TrÇn D©n Tiªn gÆp chuyÖn khã ¨n, khã nãi ch¨ng?

Sau khi viÕt mét c©u ng¾n, rÊt bÝ hiÓm vÒ «ng bè, vÒ gia ®×nh m×nh, b¸c b¾t ®Çu lê tÞt ®i. B¸c xoay qua nãi chuyÖn «ng... Phan §×nh Phïng, «ng Hoµng Hoa Th¸m, hai ng­êi l·nh ®¹o cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p.

Ng­êi ®äc, tho¹t ®Çu, kh«ng d¸m nghÜ lµ b¸c l¹c ®Ò. Võa nghe b¸c nh¾c ®Õn «ng giµ l¹i thÊy b¸c kÓ liÒn tíi chuyÖn Phan §×nh Phïng, Hoµng Hoa Th¸m, ng­êi ®äc chê ®îi b¸c ®­a ra sù liªn hÖ gi÷a «ng bè vµ hai nh©n vËt anh hïng nµy. HÌn ra th× còng cã mét mµn «ng Phã b¶ng ®i theo phß t¸ ng­êi lµm viÖc lín. Tãm t¾t lµ «ng Phã b¶ng cã ®ãng gãp tÝ ti cho phong trµo chèng T©y.

Nh­ng kh«ng! Cµng ®äc th× cµng thÊy «ng Phã b¶ng bÞ quªn lu«n. ¤ng Êy ch¼ng dÝnh d¸ng tÝ ti nµo ®Õn nh÷ng chuyÖn n­íc non. Thµnh tÝch cña th©n phô b¸c chØ lµ cô Phã b¶ng. HÕt ! ¤ng Phan §×nh Phïng, «ng Hoµng Hoa Th¸m vµ c¸c ng­êi ViÖt yªu n­íc kh¸c muèn x¶ Th©n chèng T©y thÕ nµo còng ®­îc, cô Phã b¶ng vÉn b×nh ch©n nh­ v¹i ®øng bªn lÒ. Trong ®oµn qu©n kh¸ng chiÕn kh«ng hÒ cã bãng d¸ng cô.

B¸c Hå viÕt: "Cô (Phan §×nh Phïng) tæ chøc nh÷ng phÇn tö trÝ thøc vµ n«ng d©n Trung bé, l·nh ®¹o hä ®Êu tranh gian khæ chèng bän x©m l­îc... Bän Ph¸p b¾t n«ng d©n tõ m­êi t¸m ®Õn n¨m m­¬i ph¶i ®i phu... N¨m 1907, lÇn ®Çu tiªn n«ng d©n ë c¸c tØnh Trung bé næi dËy chèng thuÕ."

NgÇn Êy chuyÖn, cã biÕt bao nhiªu c¬ héi cho cô Phã b¶ng ®ãng gãp. ThÕ mµ cô ch¼ng cã mÆt trong ®oµn qu©n cña cô Phan (dï cô Phã b¶ng võa lµ trÝ thøc võa lµ n«ng d©n). Trong ®¸m ng­êi næi dËy chèng thuÕ kh«ng cã cô, mµ cho ®Õn c¸i viÖc bÞ T©y b¾t ®i phu cô còng lät sæ lu«n. ThÕ th× khoe khoang chuyÖn Phã b¶ng ra lµm g×? Thµ cø viÕt: B¸c sinh ngµy..., tªn bè b¸c:... , tªn mÑ B¸c:... , l¹i ®ì ngí ngÈn vµ kh«ng lµm ng­êi ®äc chê ®îi mÊt c«ng.

C¸ch hµnh v¨n khoe khoang ví vÈn cña b¸c l¹i cã vÎ nh­ ngÇm sØ v¶ «ng bè vÒ téi ch¼ng ®ãng gãp ®­îc c¸i tÝch sù g×. Cµng kÓ thµnh tÝch chiÕn ®Êu anh dòng cña ng­êi kh¸c, b¸c cµng lµm næi bËt sù trèng rçng, v« Ých, thõa th·i cña cuéc ®êi cô Phã b¶ng n«ng d©n. Ph¶i ch¨ng c¸i ý t­ëng ®Êu tè cha mÑ ®· nhen nhóm trong ®Çu vÞ chñ tÞch n­íc tõ ngµy Êy?

Suèt hai trang s¸ch, b¸c viÕt vÒ thµnh tÝch cña c¸c cô Phan §×nh Phïng, Hoµng Hoa Th¸m råi Phan Chu Trinh, Phan Béi Ch©u. B¸c quªn m×nh ®Ó ca tông ng­êi kh¸c råi ch¨ng? Kh«ng ®©u. §Õn «ng giµ b¸c mµ cßn bÞ cho de v× kh«ng ®ãng gãp g× cho sù vÎ vang cña b¸c, c¸c vÞ Phan §×nh Phïng, Hoµng Hoa Th¸m... ®©u cã thÓ ®­îc ca tông kh¬i kh¬i, v« vÞ lîi nh­ thÕ ®­îc. B¸c chÞu kÓ thµnh tÝch cña hä ch¼ng qua chØ ®Ó lµm m×nh næi bËt thªm. §Õn trang 10, b¸c oang oang khoe r»ng m×nh kh«n ngoan, s¸ng suèt h¬n c¶ bèn vÞ, h¬n tõ lóc b¸c míi m­êi l¨m tuæi!

B¸c viÕt :

"§ã lµ t×nh tr¹ng trong n­íc vµ ngoµi n­íc, khi Chñ tÞch Hå chÝ Minh cßn lµ ng­êi thiÕu niªn m­êi l¨m tuæi. Ng­êi thiÕu niªn Êy ®· sím hiÓu biÕt vµ rÊt ®au xãt tr­íc c¶nh thèng khæ cña ®ång bµo. Lóc bÊy giê anh ®· cã chÝ ®uæi thùc d©n Ph¸p, gi¶i phãng ®ång bµo. Anh ®· tham gia c«ng t¸c bÝ mËt, nhËn c«ng viÖc liªn l¹c. Anh kh©m phôc c¸c cô Phan §×nh Phïng, Hoµng Hoa Th¸m, Phan chu Trinh vµ Phan Béi Ch©u nh­ng kh«ng hoµn toµn t¸n thµnh c¸ch lµm cña mét ng­êi nµo. V×:

- Cô Phan Chu Trinh chØ yªu cÇu ng­êi Ph¸p thùc hiÖn c¶i l­¬ng, anh nhËn ®iÒu ®ã sai lÇm, ch¼ng kh¸c g× ®Õn xin giÆc rñ lßng th­¬ng.

- Cô Phan Béi Ch©u hy väng NhËt gióp ®ì ®Ó ®uæi Ph¸p. §iÒu ®ã rÊt nguy hiÓm, ch¼ng kh¸c g× "®­a hæ cöa tr­íc, r­íc beo cöa sau".

- Cô Hoµng Hoa Th¸m cßn thùc tÕ h¬n, v× trùc tiÕp ®Êu tranh chèng Ph¸p. Nh­ng theo lêi ng­êi ta kÓ th× cô cßn nÆng cèt c¸ch phong kiÕn ( trang 10).

CËu NguyÔn TÊt Thµnh lóc 15 tuæi th«ng minh tµi giái cì nµo råi ta sÏ nãi v× trong s¸ch cã ghi l¹i nhiÒu b»ng cí. Nh­ng b¸c xÊc l¸o víi tiÒn nh©n ®Õn ®é khoe m×nh s¸ng suèt h¬n hä tõ lóc cßn niªn thiÕu th× b¸c ngu vµ phÐt l¸c qu¸. Hai ch÷ "phong kiÕn" b¸c míi häc ®­îc sau nµy, sau khi ®­îc bän Céng s¶n Nga-TÇu d¹y dç. Míi nøt m¾t ra th× ch÷ nghÜa kiÕn thøc ®©u mµ chª bai c¸c cô Hoµng Hoa Th¸m, Phan §×nh Phïng, l¹i cßn hå ®å chª cô Hoµng "theo lêi ng­êi ta kÓ" !

Giµ nh­ b¸c ngµy gÇn chÇu tæ mµ thë ra c¸i giäng Êy còng ®· can téi hçn l¸o råi. Chª cô Phan Chu Trinh sai lÇm trong c¸ch xö sù víI Ph¸p nh­ng b¶n th©n b¸c l¹i tõng n¨n nØ Ph¸p vµ bÞ lõa xiÓng liÓng nhiÒu phen. Chª cô Phan Béi Ch©u nhê NhËt gióp lµ "®­a hæ cöa tr­íc, r­íc beo cöa sau" nh­ng chÝnh b¸c th× l¹i cßng l­ng câng r¾n Nga, TÇu vµ mét chñ nghÜa Céng s¶n gím ghiÕc vÒ nhµ, thµnh ra b¸c "®uæi hæ cöa tr­íc, r­íc hµng t¸ hïm beo, r¾n rÕt cöa sau".

ThÕ mµ b¸c l¹i ngåi viÕt s¸ch chª tiÒn nh©n lµ kÐm s¸ng suèt, l¹i cßn chª b»ng lêi nh« con NguyÔn TÊt Thµnh míi 15 tuæi, ra c¸i ®iÒu lµ ngay lóc hØ mòi ch­a s¹ch, b¸c ®· s¸ng l¸ng h¬n c¸c bËc tiÒn bèi råi !

CËu BÐ Siªu Phµm

Sau khi cho cËu bÐ 15 tuæi chª bai tiÒn nh©n xong, b¸c bÌn m« t¶ rÊt kü tÇm kiÕn thøc, sù hiÓu biÕt, kinh nghiÖm cña cËu. B¸c viÕt:

"Mét trÝ thøc ë Sµigo`n kÓ l¹i cho t«i : "Trong khi cßn häc ë tr­êng Chasseloup-Laubat, t«i gÆp mét ng­êi thanh niªn ë Trung bé vµo Sµi Gßn ë nhµ mét ng­êi b¹n. V× cïng løa tuæi, cho nªn chóng t«i lËp tøc trë nªn ®«i b¹n th©n. T«i ®­a anh ®Õn tr­íc tiÖm cµ-phª cña Ph¸p xem ®Ìn ®iÖn, xem chiÕu bãng vµ m¸y n­íc. Nh÷ng c¸i ®ã tr­íc kia anh ch­a hÒ thÊy. Mét h«m, t«i mêi anh ¨n kem. Anh rÊt l¹. LÇn ®Çu tiªn, anh míi nÕm mïi kem..." (trang 11).

"Tµu ®iÖn ®èi víi anh Ba (cËu NguyÔn TÊt Thµnh 15 tuæi lóc ®ã vµ b¸c Hå sau nµy) lµ mét chuyÖn kú l¹. LÇn ®Çu tiªn anh ta tr«ng thÊy nh÷ng "c¸i nhµ biÕt ch¹y" Êy. C¸i g× còng lµm anh ta chó ý, v× c¸i g× ®èi víi anh ta còng míi c¶." (trang 15). "C¸i g× ®èi víi anh Ba còng míi, anh ph¶i häc tÊt c¶. VÝ dô míi ®Çu anh kh«ng ¨n ®­îc b¸nh m× vµ b¬. ¡n Xóp th× anh dïng NÜa..." (trang 14).

C¸i vô thén mÆt ra khi ®­îc ¨n cµ rem hay thÊy xe ®iÖn th× kªu th¶ng thèt: "¤ ! C¸i nhµ biÕt ch¹y !" kh«ng ®¸ng tr¸ch. CËu bÐ NguyÔn TÊt Thµnh ë quª tõ nhá, ch­a theo kÞp nÕp sèng v¨n minh, ch¶ sao. Nh­ng cËu l¹i dïng NÜa ®Ó ¨n Xóp th×... tèi d¹ kh«ng chÞu ®­îc. Dï cËu Thµnh ch­a tõng ®­îc tr«ng thÊy c¸i th×a, c¸i muçng th× ë nhµ quª d©n ta ®· cã nh÷ng dông cô ®Ó móc ch¸o vµ c¸c chÊt láng kh¸c gióp trÝ kh«n cho cËu. VËy mµ cÇm t« xóp trªn tay cËu ta l¹i cø dïng nÜa mµ... móc lÊy móc ®Ó th× ®Çu ãc cã h¬n g× ®øa trÎ lªn ba.

Quª mïa vµ tèi d¹ ch­a h¼n ®· lµ ng­êi bá ®i. CËu nhãc NguyÔn TÊt Thµnh khê kh¹o, d¹i dét, ch­a tõng thÊy que cµ rem hay c¸i tÇu ®iÖn, nh­ng cã thiªn tµi vÒ chÝnh trÞ, hiÓu biÕt réng r·i vÒ nh©n v¨n, ®Þa lý th× sao? H·y cho cËu mét c¬ héi ®Ó khoe tµi. Vµ ®©y lµ nh÷ng ph¸t biÓu cña cËu NguyÔn TÊt Thµnh vÒ nh÷ng ®Þa h¹t Êy:

Nãi vÒ n­íc Ph¸p, ë trang 14 vµ 15, cã tíi hai lÇn cËu biÓu lé sù ng¹c nhiªn. ChuyÖn g× ë Ph¸p lµm cËu bì ngì, bµng hoµng ®Õn thÕ? Mét lÇn cËu h¸ hèc måm kªu: "¤ ! ë Ph¸p Còng Cã Ng­êi NghÌo nh­ bªn ta" (trang 15). Ngoµi vô kinh ng¹c v× n­íc Ph¸p "còng cã ng­êi nghÌo" cËu cßn mét phen kinh ng¹c n÷a v× n­íc Ph¸p cã... ng­êi tèt. B¸c viÕt: "Anh (Hå chÝ Minh) nãi víi t«i víi Mét VÎ Ng¹c Nhiªn: "Anh Mai, còng cã nh÷ng ng­êi Ph¸p tèt anh ¹". (trang 14, 15)

¤ng nhãc con cÇm nÜa móc... xóp, ng¹c nhiªn r»ng n­íc Ph¸p cã ng­êi nghÌo, kh«ng biÕt r»ng d©n téc Ph¸p còng cã ng­êi tèt,v.v... l¹i oang oang lªn tiÕng chª bai c¸c nhµ c¸ch m¹ng tõng b«n ba h¶i ngo¹i!

Con d¹i c¸i mang. Hµnh vi ng«n ng÷ cña cËu bÐ vÞ thµnh niªn NguyÔn TÊt Thµnh, cô Phã b¶ng ph¶i chÞu mét phÇn tr¸ch nhiÖm. PhÐp nhµ cña cô láng lÎo, cô kh«ng dËy con tö tÕ ch¨ng? Hay cËu NguyÔn TÊt Thµnh cã ®­îc dËy, nh­ng quªn bÐn mÊt lêi cha?

KÎ hËu sinh kh«ng d¸m chª cô Phã b¶ng ®· khiÕm khuyÕt trong viÖc gi¸o huÊn. §µnh ngê r»ng cËu bÐ hçn x­îc NguyÔn TÊt Thµnh bá nhµ giang hå vÆt tõ nhá, nªn sím ®¸nh rít mÊt nh÷ng lêi d¹y dç cña cha «ng.

(CËu NguyÔn TÊt Thµnh t×m c¸ch xuÊt ngo¹i ®Ó häc hái CËu ra ®i "bÝ mËt" b»ng c¸ch lªu bªu ë bÕn tµu, n¨n nØ h¬i ån µo ®Ó xin viÖc. Cã kÎ th­¬ng h¹i, cho cËu ch©n phô bÕp trªn chuyÕn tµu ®i Ph¸p. ña^y lµ vµi thµnh tÝch lín cña cËu bÐ ®· tõng chª tuèt luèt c¸c nhµ C¸ch m¹ng l·o thµnh).

Ngoµi viÖc khoe nh÷ng c¸i ngu nho nhá nh­ dïng nÜa ®Ó móc xóp, b¸c cßn khoe ra mét qu¶ tèi d¹ vÜ ®¹i: tèi d¹ ®Õn ®é suýt mÊt m¹ng!

B¸c Hå viÕt :

"Mét lÇn, däc ®­êng anh Ba (tªn cña b¸c Hå lóc ®ã) suýt chÕt ®uèi. BÓ næi sãng. Lµn sãng to nh­ nh÷ng qu¶ nói chåm lªn ®æ xuèng. HÇu hÕt mäi ng­êi say sãng. Nh­ mäi ngµy, anh Ba ®i lªn ®i xuèng tõ bÕp ®Õn hÇm. Kh«ng thÓ v¸c nh÷ng ræ rau lªn vai v× tµu trßng trµnh, anh ph¶i buéc ræ rau vµo d©y ®Ó kÐo ®i, chuyÕn thø hai mét ngän sãng lín th×nh l×nh phñ lªn sµn tµu vµ cuèn xuèng bÓ mäi vËt trªn sµn tµu. C¶ nh÷ng ræ rau vµ anh Ba n÷a. Anh bÞ ®Èy vµo gi÷a cét buåm vµ d©y xÝch, nhê vËy mµ tho¸t chÕt." (trang 14).

D©y XÝch Oan NghiÖt

Tµu ®ang gÆp b·o. Mäi ng­êi say sãng ngÊt ng­ c¶. C¸c «ng bµ chñ cña b¸c còng nh­ hµnh kh¸c trªn tµu ®Òu n»m bÑp, ®©u cã muèn ¨n uèng g×. ThÕ mµ "anh Ba" cø nhÊt ®Þnh sî chñ ®ãi bông, cø liÒu chÕt ®Ó chu toµn vai trß khu©n v¸c. Kh«n ngoan mét tÝ, anh Ba chØ viÖc ®au èm nh­ mäi ng­êi, hoÆc Ýt nhÊt th× còng chê cho tµu ra khái vïng gi«ng b·o, råi h·y phôc vô chñ còng cßn kÞp ch¸n.

NÕu kh«ng cã cét buåm vµ sîi d©y xÝch gi÷ l¹i, th× b¸c Hå ®· hi sinh tÝnh m¹ng, ®· ®i ®oong vµ lÞch sö ngµnh båi bÕp sÏ cã mét g­¬ng danh nh©n: anh phô bÕp bá m¹ng sa tr­êng v× quyÕt t©m phôc vô nh÷ng c¸i bông chñ nh©n... kh«ng ®ãi.

¤i, sîi d©y xÝch oan nghiÖt nµo ®· gi÷ cËu phô bÕp NguyÔn TÊt Thµnh l¹i ngµy h«m ®ã, kh«ng cho cËu ®i ch¬i víi Hµ B¸? NÕu kh«ng cã nã th× lßng biÓn ®· cã thªm bé x­¬ng kh« cña mét anh båi cã tinh thÇn båi bÕp nÆng vµ h¬n nöa thÕ kû sau hµng tr¨m ngµn ng­êi d©n ViÖt ®· kh«ng chÕt th¶m trªn biÓn §«ng.

Chª b¸c Hå tèi d¹ cã thÓ lµ chª oan. Nªn t×m mét c¸ch gi¶i thÝch kh¸c cho hµnh ®éng "liÒu m×nh cøu c¸i d¹ dµy chñ" cña b¸c. B¸c ®· suýt chÕt ch¼ng v× khê kh¹o mµ v× cã tinh thÇn båi bÕp qu¸ cao, s½n sµng phôc vô c¸c «ng bµ chñ ®Õn ®é quªn c¶ b¶n th©n m×nh.

Lêi gi¶i thÝch nµy cã vÏ hîp lý vµ ®ì tai h¹i cho nh©n vÞ cña b¸c. C¸i tinh thÇn v× chñ mµ hÇu h¹ tËn tôy chÕt bá, b¸c gi÷ suèt ®êi. Sau nµy, khi cã c¬ héi tiÕn th©n trong sù nghiÖp t«i tí, b¸c ®­îc dÞp phôc vô nh÷ng «ng chñ to h¬n: hai «ng chñ Nga, Tµu. Còng víi tinh thÇn liÒu m×nh trong gi«ng b·o, b¸c biÓu diÔn mét t¸c phong t«i ®ßi v« cïng ¸c liÖt. B¸c hy sinh c¶ ®Êt n­íc, c¶ sinh m¹ng cña hµng triÖu ng­êi d©n ViÖt ®Ó cho c¸c quan thÇy hµi lßng.

Tinh hoa båi bÕp ®· ph¸t tiÕt ra ngoµi tõ lóc b¸c cßn vÞ thµnh niªn.

Tõ trang 15, b¸c Hå kÓ chuyÖn ë Ph¸p. Tµu cÆp bÕn M¹c-x©y. C¸c nh©n viªn ViÖt Nam ®­îc l·nh l­¬ng hÌn nhÊt lµ mét tr¨m quan l¹i thªm v« sè tiÒn th­ëng cña hµnh kh¸ch. Riªng b¸c Hå, kÎ liÒu m×nh trong gi«ng b·o, suýt chÕt mÊt x¸c v× qu¸ h¨ng say phôc vô, l¹i chØ ®­îc ph¸t ®óng... m­êi quan !

B¸c bÞ bèc lét thª th¶m!

§Ó tù an ñi, b¸c viÕt: "Anh ta (b¸c Hå) ®­îc Ýt l­¬ng, nh­ng anh häc ®­îc nhiÒu chuyÖn míi l¹". Vµ mét trong nh÷ng ®iÒu míi l¹ b¸c häc ®­îc trong chuyÕn nµy lµ "å! ë Ph¸p còng cã ng­êi nghÌo nh­ bªn ta !".

Hãa ra, khi ch­a ®­îc "häc" cËu NguyÔn TÊt Thµnh cø ®inh ninh r»ng n­íc Ph¸p lµ thiªn ®­êng, lµ n¬i chØ cã toµn ng­êi giµu!

Ng­êi Ph¸p Tèt

¤ng Mai, ng­êi gióp ®ì b¸c Hå ë M¹c-x©y kÓ r»ng:

- "C«ng viÖc trong ngµy xong, t«i cho anh ta (b¸c Hå) m­în bé ¸o quÇn, vµ chóng t«i ®i ®Õn tiÖm cµ phª ë ®­êng Ca-n«-bia. Kh«ng cÇn ph¶i nãi, §©y lµ lÇn ®Çu tiªn anh ta v« tiÖm cµ phª, vµ còng lµ lÇn ®Çu tiªn ®­îc ng­êi Ph¸p gäi b»ng "¤ng" (trang 16).

§­îc gäi b»ng "«ng", b¸c s­íng mª t¬i, s­íng ®Õn ®é mÊy ngµy sau, ®­îc hái c¶m t­ëng, b¸c khen Ph¸p rèi rÝt:

- "Sau nh÷ng ngµy ®Çu tiªn ë M¹c-x©y, anh Ba tãm t¾t c¶m t­ëng cña m×nh b»ng mÊy ch÷:

"Ng­êi Ph¸p ë Ph¸p tèt, lÔ phÐp h¬n ng­êi Ph¸p ë §ño^ng d­¬ng." (trang 16)

§­îc gäi b»ng "«ng" mét c¸i lµ ®· s­íng run ng­êi, v¬ ®òa c¶ n¾m khen "ng­êi Ph¸p ë Ph¸p tèt, lÔ phÐp...". Míi gÆp vµi anh Ph¸p båi bµn ®· véi kÕt luËn vÒ toµn thÓ d©n Ph¸p, ®· ®­a ra nhËn xÐt vÒ tÊt c¶ ng­êi Ph¸p ë §«ng d­¬ng! CËu NguyÔn TÊt Thµnh tá ra võa hÊp tÊp võa ngu. Bëi v× nh÷ng tªn Ph¸p thùc d©n chóa, chñ tr­¬ng ®¸nh chiÕm vµ cai trÞ §«ng d­¬ng, bµy ra nh÷ng m­u s©u kÕ ®éc... chÝnh lµ nh÷ng ng­êi Ph¸p ë Ph¸p chø bän Ph¸p ch©n tay ë §«ng d­¬ng ®©u cã "tèt" ®­îc ®Õn thÕ. §ang say s­a kÓ chuyÖn b¸c, ®Õn khóc nµy, chó TrÇn D©n Tiªn chît ng­ng l¹i. Ch¾c lµ ®äc xong nh÷ng trang ®· viÕt, chó kho¸i tØ l¾m, tù phôc m×nh l¾m. ThÕ nªn, theo ®óng g­¬ng s¸ng cña b¸c, chó TrÇn D©n Tiªn t¹m dÑp b¸c qua mét bªn ®Ó tù... n©ng bi. Chó viÕt nh÷ng dßng tù khen nh­ sau:

"Cho ®Õn nay, c¸ch cña t«i - c¸ch lµm tËp thÓ - h×nh nh­ ®­îc viÖc. Nh÷ng ng­êi céng t¸c ®Çu tiªn vµ t«i chØ cø nhÉn n¹i theo ®­êng d©y, ghi chÐp cÈn thËn nh÷ng mÈu chuyÖn gi÷ nguyªn nh­ thÕ. Vµ ®©y lµ mét tiÓu sö Trung Thµnh, ®øng ®¾n, sinh ®éng, kh«ng thªu dÖt, kh«ng Bµy §Æt." (trang 16)

Hai ch÷ "Trung Thµnh" b¸c dïng sai, ®¸ng lÏ ph¶i viÕt lµ "trung thùc". Cßn c¸i kho¶n "kh«ng thªu dÖt, kh«ng bµy ®Æt" th× sau nµy, chóng ta sÏ cã nhiÒu c¬ héi nãi tíi.

B¸c Häc V¨n Ch­¬ng

Ta h·y tiÕp tôc ®äc håi ký ®Ó xem thµnh tÝch cña b¸c håi ë M¹c-x©þ B¸c viÕt:

"Theo ®Þa chØ «ng Mai m¸ch, anh TrÇn, ng­êi céng t¸c trÎ tuæi cña t«i, ®Õn gÆp «ng D©n ë Nha Trang. §©y lµ nh÷ng ®iÒu anh TrÇn ghi chÐp: ¤ng D©n s¸u m­¬i hai tuæi, chñ mét cöa hµng nhá s¹ch sÏ vµ ®«ng kh¸ch, nhµ ®«ng con. ¤ng ta tiÕp t«i niÒm në vµ kÓ chuyÖn: "T«i cã hai con trai ®i VÖ quèc qu©n vµ mét con g¸i ®i cøu th­¬ng. Nhµ t«i cßn ba con n÷a: hai m­¬i hai, hai m­¬i vµ m­êi s¸u tuæi, ®Òu lµ ®oµn viªn cña ®oµn Thanh niªn cøu quèc..." .......

"¤ng D©n cã tµi nãi. ¤ng b¾t chuyÖn nµy sang chuyÖn kh¸c rÊt thÇn t×nh. KÐo «ng vÒ c©u chuyÖn mµ t«i ®Æc biÖt chó ý kh«ng ph¶i lµ dÔ. Nh­ng sau t«i ®· thµnh c«ng.

- Cã chø, t«i cßn nhí anh Ba Êy. Ch¾c ch¾n t«i cßn nhí anh ta mÆc dÇu c¸ch ®©y ®· ba m­¬i n¨m.

T«i ë víi «ng chñ cña t«i ë Xanh A-®¬-rÐt (Saint-Adresse), mét ngo¹i « cña Ha-v¬-r¬, mét h«m, «ng chñ giµ dÉn vÒ mét ng­êi trÎ tuæi, gÇy yÕu, quÇn ¸o l«i th«i nh­ng cã vÎ lanh lîi. Tªn anh ta lµ Ba. ë n­íc ngoµi mµ gÆp ®­îc mét ng­êi ®ång h­¬ng, th× lËp tøc ng­êi ta dÔ trë thµnh b¹n th©n. Chóng t«i còng vËy.

Chóng t«i ë mét biÖt thù cã v­ên hoa. ¤ng chñ giµ khi r¶nh viÖc th× ë c©u l¹c bé thµnh phè. Bµ chñ th­êng ®Õn nhµ ng­êi con g¸i, vî mét nh©n viªn cña c«ng ty. Mét ng­êi nÊu bÕp, mét ng­êi tèt, nÕu anh khÐo nÞnh th× bµ ta cho anh ¨n ngon, nh­ng khi bµ ta c¸u th× nh­ mét mô yªu tinh. Mét c« sen xinh xinh hay lµm d¸ng, cã mét "bµ mÑ hay èm". "Bµ mÑ èm" chÝnh lµ mét chµng thñy thñ. §Ó ®i gÆp t×nh nh©n, chÞ ta lõa dèi chóng t«i lu«n, vµ nãi lµ ®i th¨m mÑ èm. Trong nhµ tÊt c¶ lµ s¸u ng­êi.

§å ®ång ®¸nh bãng, ®å ®¹c lau xong, bµn ghÕ s¹ch bôi, thÕ lµ «ng chñ, bµ chñ b»ng lßng vµ rÊt tèt, lu«n måm mét ®iÒu "con" hai ®iÒu "con". Nh­ng phÇn lín c«ng viÖc do c« sen lµm. ChÞ ta muèn cho chãng xong ®Ó ®i gÆp "bµ mÑ èm".

V× vËy chóng t«i cã rÊt nhiÒu th× giê r¶nh. Anh Ba dïng th× giê, ch¨m bãn hoa víi ng­êi lµm v­ên hoÆc gië nh÷ng tê b¸o cã ¶nh trong tñ s¸ch ra xem. Sau khi ®Õn ®­îc ba ngµy, anh hái t«i: "Anh D©n, anh cã biÕt viÕt ch÷ quèc ng÷ kh«ng?". T«i h¬i thÑn nh­ng tr¶ lêi thµnh thËt: "Kh«ng, t«i kh«ng biÕt." Anh Ba liÒn gi¶ng gi¶i vµ khuyÕn khÝch t«i häc. T«i lµm theo lêi anh. Anh Ba còng thÕ, anh häc tiÕng Ph¸p víi c« sen." (trang 16, 17, 18).

C¶ ®o¹n v¨n nµy lµm næi bËt hai chuyÖn :

1/ B¸c kh«n vÆt vµ còng ­a bèc lét, lîi dông søc lao ®éng cña kÎ ®ång c¶nh ngé, cïng th©n phËn nh­ m×nh.

2/ B¸c häc v¨n ch­¬ng ch÷ nghÜa Ph¸p tõ mét sÕn n­¬ng.

VÒ sù kh«n vÆt vµ tµi bèc lét cña b¸c th× ta thÊy lóc lµm båi tµu, lµ ch©n phô bÕp h¹ng bÐt, b¸c ®µnh lao ®éng chÕt bá. ThÕ mµ lóc ë M¹c-x©y, gÆp chÞ sen tèt bông, b¸c bèc lét søc lao ®éng cña chÞ ngay. BiÕt chÞ nµy ®ang bÞ ¸i t×nh vËt, chØ mong cho sím xong viÖc ®Ó ®i víi kÐp, b¸c trót hÕt c¶ c«ng viÖc lªn ®Çu chÞ, "phÇn lín c«ng viÖc do c« Sen lµm". GÆp mét ®ång nghiÖp kh«n vÆt vµ ch¬i bÈn nh­ thÕ, sÕn n­¬ng kh«ng hÒ giËn, l¹i vÉn ra c«ng d¹y tiÕng Ph¸p cho b¸c. Ch¼ng hiÓu b¸c Hå khoe c¸i thµnh tÝch võa hÌn võa v« ¬n nµy ra ®Ó nªu g­¬ng g× cho c¸c ®ång chÝ ch¸u ngoan cña b¸c.

VÒ nguån gèc tµi viÕt v¨n tiÕng Ph¸p cña b¸c nh­ thÕ lµ chóng ta ®· râ, b¸c thô gi¸o tõ mét. sÕn n­¬ng. Cßn v¨n ch­¬ng ViÖt th× sao? MÇm non v¨n nghÖ b¸c Hå cã ®­îc mét chÞ sen nµo dÉn d¾t lóc ®Çu ®êi kh«ng mµ viÕt tiÕng ViÖt lñng cñng chÞu kh«ng næi.

QuÝ vÞ ®äc l¹i nh÷ng c©u nµy:

"Mét bµ nÊu bÕp, mét ng­êi tèt, nÕu anh khÐo nÞnh th× bµ ta cho anh ¨n ngon." "§å ®ång ®¸nh bãng, ®å ®¹c lau xong, bµn ghÕ s¹ch bôi, thÕ lµ «ng chñ bµ chñ b»ng lßng vµ rÊt tèt, lu«n måm mét ®iÒu "con" hai ®iÒu "con". Nh­ng phÇn lín c«ng viÖc do c« sen lµm."

Ng«n ng÷ nh©n vËt còng nh­ v¨n ch­¬ng cña b¸c cø nh­ «ng T©y nãi tiÕng ViÖt. Trang 19, b¸c ghi lêi mét ng­êi kÓ chuyÖn: "Anh ta lµm viÖc nh­ mét Con Bß." Ch¼ng biÕt lèi so s¸nh Êy cã T©y l¾m kh«ng nh­ng ch¾c ch¾n rÊt kh¸c Ta. Ng­êi ViÖt ta th× hay nãi: "Lµm viÖc nh­ tr©u" mµ Ngu th× míi "Nh­ Bß". Suèt cuèn s¸ch, cã kh¸ nhiÒu c©u v¨n lñng cñng, lai c¨ng nh­ v¨n dÞch cña mét anh chµng ®ang tËp viÕt.

o o o

Tíi ®©y, ta ng­ng mét chót ®Ó xÐt l¹i lêi tù khen cña chó TrÇn D©n Tiªn "kh«ng thªu dÖt, kh«ng bµy ®Æt."

§Ó thùc hiÖn cuèn håi ký, chó Tiªn lÇn l­ît ®i t×m (hoÆc nhê phô t¸), pháng vÊn nh÷ng ng­êi nµy:

Mét trÝ thøc ë Sµi Gßn (®­îc gäi lµ anh Lª) kÓ chuyÖn b¸c ®Õn rñ ®i lµm båi tµu ®Ó xuÊt ngo¹i. Anh ta kh«ng ®i theo nªn kh«ng biÕt sau ®ã, b¸c Hå ®i ngo¹i quèc b»ng c¸ch nµo. Anh Lª nãi : "VÒ sau, t«i chØ biÕt ng­êi thanh niªn yªu n­íc ®Çy nhiÖt huyÕt Êy lµ cô NguyÔn ¸i Quèc, lµ Hå chñ tÞch cña chóng ta ngµy nay."

KÎ thø hai ®­îc pháng vÊn lµ «ng Mai, ng­êi cïng lµm viÖc trªn tÇu víi b¸c. ¤ng Mai ®· cøu b¸c nhiÒu lÇn, dËy b¸c gät khoai, gät m¨ng t©y (cã lÇn «ng Mai ph¶i nÐm xuèng biÓn tÊt c¶ ®èng m¨ng t©y b¸c gät tÇm bËy ®Ó xãa téi, gi÷ job cho b¸c). ¤ng Mai còng lµ ng­êi d¹y b¸c bµi häc cña líp mÉu gi¸o: kh«ng nªn dïng nÜa ®Ó móc xóp, v.v.

Cuèi cuéc pháng vÊn «ng Mai kÓ r»ng «ng vµ b¸c chia tay nhau ë Ph¸p. ¤ng theo tµu trë vÒ §«ng d­¬ng, b¸c muèn ë l¹i nªn ®­îc chñ tµu ®em vÒ nhµ nu«i, cho lµm mét ch©n phô t¸ cña sÕn n­¬ng nhµ «ng. ¤ng Mai kÕt luËn: "Tõ ®Êy, t«i kh«ng ®­îc tin tøc g× cña anh Ba n÷a.".

Sau khi anh Ba biÕn ®i mét c¸ch "bÝ mËt" nh­ thÕ th× còng chÝnh «ng Mai lµ ng­êi m¸ch cho chó TrÇn D©n Tiªn c¸i ®Þa chØ cña «ng D©n ë Nha Trang. Bëi v× «ng Mai biÕt râ lµ «ng D©n ®· sèng cïng víi b¸c suèt thêi gian b¸c ë ®î cho «ng T©y chñ tµu. ¤ng Mai "kh«ng ®­îc tin tøc g× vÒ anh Ba" nh­ng l¹i lµ ng­êi liªn l¹c th­êng xuyªn, biÕt râ ®Þa chØ hiÖn t¹i cña ng­êi ®· sèng víi anh Ba. Ly kú thËt !

Nh­ng ®Õn phiªn «ng D©n ra tuång th× t×nh thÕ cßn ly kú h¬n. Sau khi kÓ ra nh÷ng thµnh tÝch ®Ñp ®Ï cña b¸c Hå trong thêi ë ®î, «ng D©n bÌn ng¹c nhiªn khi ®­îc cho biÕt anh Ba chÝnh lµ Hå chñ tÞch b©y giê. ¤ng diÔn xuÊt r»ng «ng kh«ng biÕt tÝ g× vÒ qu¶ng ®êi sau cña anh Ba. Nh­ng còng l¹i chÝnh «ng D©n lµ ng­êi "biÕt ch¾c ch¾n" vÒ «ng Bèn, kÎ ®· ®i cïng víi B¸c sang Phi ch©u.

§­îc pháng vÊn, sau khi chu toµn nhiÖm vô n©ng bi anh Ba, «ng Bèn l¹i giíi thiÖu «ng Nam lµ ng­êi ®· sèng cïng víi b¸c ë Lu©n ®«n.

"¤ng cã biÕt «ng Nam kh«ng ?"

- Cã, hÇu hÕt chóng t«i biÕt nhau, v× chóng t«i §Òu ë C¶ Trong Tæ Chøc. (trang 22).

Nh÷ng ng­êi ®· sèng cïng víi b¸c mét thêi hoÆc lµ cïng ë trong tæ chøc, hoÆc lµ th­êng xuyªn liªn l¹c ®Õn nçi biÕt c¶ ®Þa chØ hiÖn t¹i cña nhau l¹i cø nhÊt ®Þnh kh«ng chÞu chia xÎ nh÷ng tin tøc vÒ anh Ba, ®Ó cho anh Êy tha hå bÝ mËt!

C¸c «ng Mai, «ng Bèn, «ng Nam ®Òu biÕt anh Ba lµ b¸c Hå. C¶ ®Õn mét vÞ trÝ thøc ë Sµigo`n (anh Lª), ng­êi gÆp b¸c sím nhÊt, lóc b¸c cßn lµ mét häc sinh, còng biÕt anh Ba lµ Hå chÝ Minh.

ChØ cã mét m×nh «ng D©n lµ cãc biÕt !

T¸ch riªng «ng D©n ra nh­ thÕ, b¸c cã lý do. B¸c muèn b¾t «ng ta diÔn tuång söng sèt. B¸c Hå viÕt:

"§Ó kÕt luËn cuéc pháng vÊn cña t«i, t«i hái «ng D©n:

- ¤ng cã biÕt anh Ba hiÖn nay thÕ nµo kh«ng ?

- Kh«ng, t«i rÊt tiÕc lµ kh«ng biÕt.

- ¤ng cã muèn t«i nãi cho «ng biÕt kh«ng ?

- Cßn g× b»ng n÷a.

- ¤ng quay l¹i xem, anh Ba Êy ®©y k×a T«i võa nãi võa a chØ ch©n dung Hå chñ tÞch treo trªn bµn thê gi÷a nh÷ng b×nh hoa, b×nh h­¬ng, ®Ìn nÕn. ¤ng D©n quay ®Çu, më to ®«i m¾t, h¸ miÖng, g·i tai. Vµ «ng bËt lªn nh­ mét c¸i lß xo, vµ kªu:

" Hå chñ tÞch ! Hå chñ tÞch cña chóng ta ! A di ®µ PhËt! Nh­ng lµm sao anh biÕt? Anh nãi thËt ®Êy chø? å, l¹ qu¸ nhØ?! Hå chñ tÞch lµ anh Ba Êy ngµy x­a. Hay qu¸ nhØ ! T«i sÏ kÓ ®iÒu ®ã cho bµ nhµ t«i nghe, cho c¸c ch¸u nghe. Chóng nã sÏ mõng biÕt mÊy! Cha cña chóng nã ®­îc quen biÕt cô Hå ngµy x­a." (trang 19, 20).

Râ rµng lµ gi÷a mét chuçi nh÷ng ng­êi ®· tõng sèng víi b¸c, biÕt tiÓu sö cña b¸c, vÉn gi÷ liªn l¹c víi nhau, «ng D©n bÞ b¸c t¸ch ra, b¾t ®ãng vai ngí ngÈn ®Ó cã cí reo lªn: "Hå chñ tÞch lµ anh Ba ngµy x­a! Hay qu¸ nhØ !", cho b¸c ®­îc dÞp s­íng tª mª, cho t¸c phÈm cña b¸c cã mét có bÊt ngê rÎ tiÒn.

§©y lµ mét trong nh÷ng ®o¹n v¨n tiªu biÓu nhÊt cho tinh thÇn "kh«ng thªu dÖt, kh«ng bµy ®Æt" cña b¸c.

KiÒu Phong sî m×nh kÕt luËn qu¸ véi vµng mµ ngê oan cho b¸c nªn ®äc l¹i kh¸ kü ®o¹n v¨n t¶ «ng D©n "bËt lªn nh­ mét c¸i lß xo".

§äc kü, thÊy mét chi tiÕt cã thÓ gi¶i oan cho b¸c. Kh«ng chõng b¸c chØ lµ n¹n nh©n. C¸i «ng D©n nµy míi chÝnh lµ kÎ bµy ®Æt, thuª dÖt, vê vÞt "kh«ng biÕt anh Ba hiÖn nay nh­ thÕ nµo" ®Ó diÔn tuång söng sèt, phØnh b¸c ch¬i.

Nguyªn v¨n ®o¹n t¶ ph¶n øng cña «ng D©n khi ®­îc biÕt anh Ba chÝnh lµ b¸c Hå: "¤ng D©n quay ®Çu, më to ®«i m¾t, hµ miÖng, G·i Tai. Vµ «ng bËt lªn nh­ c¸i lß xo vµ kªu...".

ChÝnh hµnh ®éng "G·i Tai" ®· tè c¸o sù vê vÞt cña «ng D©n.

"Quay ®Çu, më m¾t, h¸ miÖng, bËt lªn nh­ c¸o lß xo" ®Òu ®­îc, ng­êi ng¹c nhiªn, söng sèt ®Õn ®é bËt lªn nh­ lß xo kh«ng cã g×a^y phót nµo dµnh cho viÖc g·i tai.

"G·i tai" lµ hµnh ®éng cña kÎ b¨n kho¨n, suy tÝnh hay ®ang ¸y n¸y mét ®iÒu g×. GÆp chuyÖn kinh h·i ng­êi ta giËt m×nh, gÆp chuyÖn ng¹c nhiªn ng­êi ta nh¶y dùng, ph¶n øng Êy tù nhiªn nh­ khi ch¹m n­íc nãng th× rôt tay l¹i, bÞ ®au th× hÐt lªn, kh«ng cã th× giê nµo ®Ó b¨n kho¨n, suy tÝnh, cµng kh«ng cã ®ñ th× giê ®Ó cã hµnh ®éng thÓ hiÖn sù b¨n kho¨n, suy tÝnh.

Tr­íc khi bËt lªn nh­ mét c¸i lß xo, «ng D©n g·i tai suy tÝnh. ¤ng suy tÝnh g× ?

Cã lÏ «ng sî c¸i tuång ng¹c nhiªn «ng s¾p diÔn chuÕ qu¸, lé liÔu qu¸. TÊt c¶ nh÷ng ng­êi ®· quen biÕt b¸c Hå thña hµn vi ®Òu biÕt anh Ba ngµy nay lµ ai, chØ cã mét m×nh «ng gi¶ bé kh«ng biÕt, lì b¸c sïng lª n ghÐp cho c¸i téi "khi qu©n" th× bá m¹ng. Nh­ng trong lóc g·i tai, suy tÝnh, «ng l¹i tr«ng thÊy h×nh b¸c Hå ®Ó trªn bµn thê nhµ m×nh, kh«ng ai cã thÓ ngê lµ «ng coi rÎ b¸c ®­îc, thÕ nªn «ng quyÕt ®Þnh diÔn xuÊt tiÕp. Vµ «ng bËt lªn nh­ lß xo, v.vÇ

KÕt qu¶ rùc rì. B¸c Hå s­íng mª t¬i v× tÊn tuång kinh ng¹c cña «ng D©n, b¸c trÞnh träng viÕt vµo s¸ch.

B¸c Th­¬ng Ng­êi

Sau «ng D©n, tíi phiªn «ng Bèn ca tông b¸c. Theo lêi «ng Bèn, b¸c lµ ng­êi rÊt nh©n tõ.

"§Õn §a-ca, bÓ næi sãng rÊt d÷. TÇu kh«ng thÓ vµo bê. Còng kh«ng thÓ th¶ ca n« xuèng v× sãng rÊt tä §Ó liªn l¹c víi tÇu, bän Ph¸p trªn bê b¾t nh÷ng ng­êi da ®en ph¶i b¬i ra chiÕc tÇu. Mét, hai, ba, bèn ng­êi da ®en nh¶y xuèng n­íc. Ng­êi nµy ®Õn ng­êi kia, hä bÞ sãng bÓ cuèn ®Þ" "C¶nh t­îng Êy, Mäi Ng­êi coi lµ th­êng. Nh­ng ®iÒu ®ã lµm cho anh Ba hÕt søc c¶m ®éng, anh khãc. Ng¹c nhiªn t«i hái t¹i saä" (trang 21). Nhê «ng Bèn "ng¹c nhiªn hái", b¸c Hå cã dÞp chöi thùc d©n lµ lò hung ¸c, v« nh©n ®¹o. C¶nh t­îng lµm b¸c khãc th× "mäi ng­êi" coi lµ th­êng. Coi bé «ng Bèn ®· hy sinh chÝnh b¶n th©n m×nh ®Ó ca tông b¸c. Bëi v× trong sè "mäi ng­êi coi lµ th­êng" cã c¶ «ng Bèn. ¤ng nµy cã lµ thùc d©n ®©u mµ còng hung ¸c, v« nh©n ®¹o nh­ thÕ ?

Thùc ra, ch¾c «ng Bèn ®©u lµ kÎ xÊu xa bÊt nh©n. Ch¼ng qua lµ v× trong c¸i n­íc "D©n chñ, Céng hßa, §éc lËp, Tù do, H¹nh phóc" do b¸c thµnh lËp, nh÷ng mãn quÝ hãa nh­ "s¸ng suèt, tèt bông, nh©n ®¹o" ®Òu ph¶I d©ng cho l·nh tô c¶.

Còng con ng­êi biÕt c¶m ®éng, khãc th­¬ng cho nh÷ng ng­êi da ®en bÞ sãng cuèn ®i Êy chØ mÊy chôc n¨m sau kh«ng hÒ nhá mét giät n­íc m¾t cho ChÕ ®é thùc d©n biÕn ®æi nh÷ng ng­êi Ph¸p tèt bông thµnh nh÷ng kÎ hung ¸c, v« nh©n ®¹o, ®øng trªn bê biÓn §a-ca h«m Êy.

ChÕ ®é Céng s¶n còng biÕn anh thanh niªn ViÖt "th­¬ng ng­êi" trªn bê biÓn §a ca h«m Êy thµnh mét anh giµ tµn nhÉn, ®éc ¸c ngåi trong B¾c bé phñ sau nµy.

C¶m ¬n «ng Bèn. Nhê c©u chuyÖn «ng kÓ vÒ anh Ba mµ tõ nay ng­êi ViÖt sÏ bít b¨n kho¨n ¸y n¸y. Ng­êi ta cø t­ëng ®Êt n­íc ViÖt Nam ®· nÈy sinh ra mét kÎ lßng d¹ ®éc ¸c ngay tõ tÊm bÐ. Hãa ra kh«ng, cËu bÐ NguyÔn TÊt Thµnh cho ®Õn lóc nµy vÉn lµ mét cËu bÐ ViÖt Nam tö tÕ. ChÝnh chñ nghÜa Céng s¶n sau ®ã giÕt cËu vµ nÐm tr¶ vÒ cho d©n ViÖt mét anh giµ tai ¸c, qu¸i ®¶n.