Hoa ThÞnh §èn - Ngµy 31/1/97, Bé Ngo¹i Giao Hoa Kú chÝnh thøc phæ biÕn b¶n B¸o C¸o Nh©n QuyÒn ViÖt Nam hµng n¨m. Qua néi dung, dï cã mét sè d÷ kiÖn ch­a chÝnh x¸c vµ ®Çy ®ñ, nh­ng ®· cho thÊy nhµ cÇm quyÒn Céng S¶n ViÖt Nam tiÕp tôc chµ ®¹p nh÷ng quyÒn c¨n b¶n cña ng­êi d©n ViÖt Nam. Sau ®©y lµ b¶n dÞch ViÖt ng÷ cña b¶n b¸o c¸o nµy.

Céng Hßa X· Héi Chñ NghÜa ViÖt Nam lµ mét n­íc ®éc ®¶ng, kiÓm so¸t bëi ®¶ng Céng S¶n ViÖt Nam (§CSVN). Vai trß hiÕn ®Þnh cña §CSVN vµ sù ngù trÞ cña ®¶ng viªn trong mäi vÞ trÝ cao cÊp trong chÝnh quyÒn b¶o ®¶m chæ ®øng tèi th­îng cho nh÷ng chÝnh s¸ch cña Bé ChÝnh TrÞ.

Quèc Héi

Quèc héi, chän tõ nh÷ng øng viªn ®· ®­îc §¶ng ­ng thuËn, vÉn chØ ®øng d­íi bãng §¶ng nh­ ngµnh T­ Ph¸p. HÇu hÕt ®¹i biÓu quèc héi lµ ®¶ng viªn. Quèc héi hiÖn nay ®ãng vai trß t­¬ng ®èi m¹nh h¬n trong qu¸ khø qua viÖc tranh luËn nghiªm chØnh vµ söa ch÷a l¹i mét sè nghÞ luËt. ChÝnh quyÒn ®ang cè g¾ng h¹n chÕ nh÷ng can dù chÝnh thøc cña §¶ng vµo c¸c ho¹t ®éng cña nhµ n­íc, vµ viªn chøc nhµ n­íc nay cã ®­îc mét sè quyÒn h¹n ®Ó thi hµnh c¸c chÝnh s¸ch nhµ n­íc. ChÝnh phñ tiÕp tôc h¹n chÕ ngÆt nghÌo c¸c quyÒn tù do d©n sù víi lý do v× an ninh quèc gia .

Qu©n §éi

Qu©n ®éi chÞu tr¸ch nhiÖm phßng thñ chèng ngo¹i x©m, bao gåm c¶ viÖc canh phßng biªn giíi . MÆc dï kh«ng cã tr¸ch nhiÖm trùc tiÕp trong viÖc gi÷ g×n an ninh néi chÝnh, qu©n ®éi ®ang cè bµnh tr­íng vai trß cña hä trong c«ng t¸c gi¸o dôc vµ vËn ®éng quÇn chóng chèng l¹i c¸c mèi nguy c¬ cho x· héi. Bé Néi Vô chÞu tr¸ch nhiÖm an ninh néi chÝnh, kiÓm so¸t lùc l­îng c«ng an, côc ®iÒu tra an ninh quèc gia ®Æc biÖt, vµ mét sè ®¬n vÞ ®Ó b¶o vÖ néi an. D­íi sù ®iÒu ®éng cña §¶ng vµ nhµ n­íc, Bé Néi Vô thi hµnh nh÷ng luËt lÖ vµ qui ®Þnh trãi buéc c¸c quyÒn tù do c¸ nh©n vµ vi ph¹m c¸c nh©n quyÒn kh¸c. Bé Néi Vô còng duy tr× mét hÖ thèng hé gia ®×nh vµ c«ng an khu vùc ®Ó theo dâi d©n chóng, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ai bÞ t×nh nghi cã can dù hay cã khuynh h­íng sÏ can dù vµo nh÷ng ho¹t ®éng chÝnh trÞ bÊt hîp ph¸p. C¸n bé c«ng an ph¹m nhiÒu hµnh ®éng ®µn ¸p nh©n quyÒn.

Kinh tÕ

ViÖt Nam lµ mét n­íc nghÌo ®ang trong giai ®o¹n chuyÓn tiÕp tõ nÒn kinh tÕ tËp trung sang mét nÒn kinh tÕ cã tÝnh chÊt thÞ tr­êng h¬n. N«ng nghiÖp, chñ yÕu lµ trång lóa, t¹o viÖc cho 2/3 d©n sè vµ ®ãng gãp vµo 1/3 tæng s¶n l­îng néi ®Þa (GDP). Nhê ®æi míi, nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp nh­ x©y cÊt, v¶i sîi, s¶n xuÊt nhÑ ®ang tiÕn triÓn m¹nh. XuÊt c¶ng, ®øng ®Çu lµ dÇu th«, g¹o, h¶i s¶n, v¶i vãc, vµ thùc phÈm, còng t¨ng nhanh. Tæng s¶n l­îng néi ®Þa ­íc tÝnh trªn ®Çu ng­êi ®· lªn ®Õn kho¶ng 300 ®« la Mü. §Æc biÖt lµ ë thµnh thÞ, ®æi míi kinh tÕ ®· n©ng cao ®êi sèng d©n chóng vµ gi¶m bít sù kiÓm so¸t vµ ®©m thäc cña §¶ng vµ nhµ n­íc vµo cuéc sèng th­êng nhËt cña hä.

Nh©n QuyÒn

Hå s¬ vÒ viÖc thùc thi nh©n quyÒn cña chÝnh phñ tiÕp tôc tÖ h¹i. ChÝnh phñ tiÕp tôc ®Ì nÐn c¸c quyÒn c¬ b¶n vÒ chÝnh trÞ vµ t«n gi¸o, còng nh­ vi ph¹m v« sè nh÷ng vô l¹m quyÒn. Trong lóc §CSVN míi b¾t ®Çu thay ®æi mét sè thñ tôc vµ cßn ®ang tranh c·i néi bé, nhµ n­íc tõ kh­íc kh«ng cho c«ng d©n quyÒn thay ®æi chÝnh phñ cña hä vµ trãi buéc c¸c quyÒn tù do ng«n luËn, b¸o chÝ, tô häp, lËp héi, riªng t­ c¸ nh©n, vµ t«n gi¸o. Nhµ n­íc tïy tiÖn b¾t gi÷ c«ng d©n, ngay c¶ nh÷ng ng­êi ph¸t biÓu «n hßa nh÷ng ph¶n ®èi chÝnh trÞ vµ t«n gi¸o ®èi víi c¸c chÝnh s¸ch cña nhµ n­íc. Hä bÞ tõ kh­íc quyÒn ®­îc xÐt xö c«ng b»ng vµ nhanh chãng. Nhµ n­íc tiÕp tôc chÝnh s¸ch x­a nay lµ cÊm chØ mäi lo¹i ph¶n ®èi c«ng céng vµ cÊm ngÆt mäi tæ chøc t«n gi¸o, chÝnh trÞ, vµ c«ng ®oµn biÖt lËp.

Mét sè b¸o c¸o ®¸ng tin cËy cho biÕt c«ng an ®¸nh ®Ëp tï nh©n. T×nh tr¹ng tï ®µy rÊt kh¾c nghiÖt. Kú thÞ x· héi vµ t×nh tr¹ng ®¸nh ®Ëp phô n÷ vÉn lµ nh÷ng vÊn ®Ò cßn tån t¹i . TÖ n¹n trÎ em bÞ b¸n bu«n lµm ®Ü ®iÕm trong n­íc vµ ra c¸c n­íc ngoµi ®ang t¨ng dÇn mÆc dÇu nhµ n­íc ®· tiÕn hµnh biÖn ph¸p ng¨n chÆn .

LuËt Ph¸p

Trong mét giíi h¹n nhá, quèc héi vµ b¸o giíi ®­îc phÐp tranh luËn mét sè vÊn ®Ò liªn quan ®Õn luËt ph¸p, kinh tÕ, vµ x· héi, còng nh­ ®· cã mét sè tiÕn triÓn trong viÖc thiÕt lËp hÖ thèng luËt ph¸p. Bé LuËt D©n Sù, hiÖu lùc kÓ tõ th¸ng b¶y, cã bao gåm mét hÖ thèng tßa hµnh ch¸nh ®Ó xÐt xö c¸c vô kiÖn c¸n bé nhµ n­íc l¹m quyÒn vµ tham « . Khuynh h­íng gi¶m bít nh÷ng quÊy nhiÔu cña nhµ n­íc vµo ®êi sèng d©n chóng hµng ngµy ®ang ®­îc tiÕp tôc cïng lóc víi nh÷ng cëi më h¬n vÒ tù do kinh tÕ . Nhµ n­íc cã níi cho d©n mét chót tù do ph¸t biÓu vµ tô häp ®Ó khiÕu n¹i khi bÞ øc hiÕp, nh­ng thØnh tho¶ng l¹i giíi h¹n mét sè sinh ho¹t cña giíi tu tr×. Mét sè b¸o c¸o ®¸ng tin cËy cho biÕt tï nh©n chÝnh trÞ bÞ t­íc bá c¶ quyÒn th¨m tï vµ mét sè nhµ tï buéc lao ®éng khæ sai, cã khi ®Ó phôc vô môc ®Ých th­¬ng m·i .

T«n Träng Nh©n QuyÒn.

PhÇn 1. T«n träng nh©n phÈm, bao gåm c¶ quyÒn kh«ng bÞ:

a . Xö tö v× lý do chÝnh trÞ vµ ngo¹i luËt.

Kh«ng cã tr­êng hîp xö tö v× lý do chÝnh trÞ nµo ®­îc b¸o c¸o . RÊt Ýt d÷ kiÖn ®­îc cung cÊp vÒ nh÷ng vô chÕt trong khi bÞ c«ng an giam gi÷, còng nh­ kÕt qu¶ ®iÒu tra cña nhµ n­íc vÒ nh÷ng vô nµy . ChÝnh phñ ®ang ®iÒu tra mét tr­êng hîp do b¸o chÝ trong n­íc phanh phui, c«ng an kho¶ lÊp c¸i chÕt cña mét n¹n nh©n trong tï b»ng c¸ch dµn c¶nh mét cuéc tù s¸t.

b. B¾t ®i mÊt tÝch.

Kh«ng cã b¸o c¸o nµo vÒ c¸c vô bÞ b¾t ®i mÊt tÝch v× lý do chÝnh trÞ .

c. Tra tÊn vµ ®èi xö hay trõng ph¹t mét c¸ch ®éc ¸c, v« nh©n, vµ nhôc nh¹ LuËt nhµ n­íc cÊm hµnh h¹ thÓ chÊt. Tuy vËy, cã ®ñ b»ng chøng lµ c¸n bé an ninh ®¸nh ®Ëp c¸c ng­êi bÞ b¾t giam, h¨m däa vµ dïng c¸c kü thuËt trÊn ¸p tinh thÇn ®Ó Ðp khai cung. HiÖn kh«ng cã b¸o c¸o vÒ viÖc tra tÊn tï nh©n còng nh­ chØ cã rÊt Ýt d÷ kiÖn vÒ sù hung b¹o cña c«ng an trong lóc lÊy khÈu cung. Vµo th¸ng 9, c«ng an ®¸nh vµ b¾t gi÷ 1 phãng viªn ngo¹i quèc v× ®· t­êng thuËt mét cuéc biÓu t×nh chÝnh trÞ ngay t¹i thñ ®« .

§iÒu kiÖn sèng trong lao tï rÊt kh¾c nghiÖt, tuy tæng qu¸t kh«ng ®e däa lªn m¹ng sèng cña tï nh©n nh­ng c¸c ng­êi ®­îc phãng thÝch cho biÕt tö suÊt tï ®µn «ng rÊt cao v× bÞnh ho¹n vµ b¹o lùc. Nhåi nhÐt, ¨n uèng thiÕu thèn, vµ t×nh tr¹ng vÖ sinh thÊp kÐm vÉn lµ nh÷ng tÖ n¹n nghiªm träng. T×nh tr¹ng giam gi÷ tr­íc ngµy hÇu tßa cßn tÖ h¹i h¬n n÷a. C¸c b¸o c¸o ®¸ng tin cËy cho biÕt tï nh©n cã khi bÞ tõ kh­íc c¶ ¸nh s¸ng mÆt trêi, tËp thÓ dôc, vµ s¸ch ®äc. HÇu hÕt tï nh©n cã thÓ xin ch¨m sãc y tÕ c¬ b¶n vµ nÕu cã tiÒn, ®­îc thùc phÈm vµ thuèc men thªm. Tuy nhiªn, c¸c b¸o c¸o ®¸ng tin cËy cho biÕt tï nh©n chÝnh trÞ bÞ t­íc quyÒn th¨m tï vµ mét sè tr¹i giam Ðp lao ®éng khæ sai, cã khi lµ ®Ó phôc vô môc ®Ých th­¬ng m·i (xem phÇn 6. c). Nh÷ng tï nh©n bÞ kÕt ¸n tï khæ sai than phiÒn thùc phÈm vµ y tÕ kh«ng ®ñ ®Ó hä khái kiÖt søc, nhÊt lµ ph¶i sèng ë nh÷ng vïng hÎo l¸nh vµ nhiÒu bÖnh tËt.

Mét sè tï nh©n chÝnh trÞ mang bÞnh t×nh trÇm träng ®ang bÞ giam trong ®iÒu kiÖn kh¾c nghiÖt ë nh÷ng tr¹i tï hÎo l¸nh Ýt cã kh¶ n¨ng y tÕ . ThÝ dô nh­ tr­êng hîp tiÕn sÜ §oµn ViÕt Ho¹t (xem phÇn 1.e), ®ang bÞ giam cho hÕt b¶n ¸n 15 n¨m ë tr¹i Thanh CÈm, mét vïng hÎo l¸nh ®Çy sèt rÐt cña tØnh Thanh Ho¸, c¸ch gia ®×nh hä hµng «ng 1400 c©y sè . N¬i xa x«i nµy rÊt khã cho gia ®×nh «ng cung cÊp thuèc men cho c¨n bÞnh ho¹i thËn cña «ng. T­¬ng tù nh­ vËy, «ng §ç V¨n Th¹c, l·nh ¸n 14 n¨m tï (sau gi¶m xuèng cßn 12 n¨m) v× téi ©m m­u lËt ®æ chÝnh phñ, tiÕp tôc bÞ giam ë tØnh Nam Hµ hÎo l¸nh dï ®· bÞ tai biÕn m¹ch m¸u n·o vµ ®au tim. B¸c sÜ NguyÔn §an QuÕ bÞ biÖt giam ë tr¹i Z30A-K3 Xu©n Léc, tØnh §ång Nai trong gÇn 3 n¨m nay . Cã b¸o c¸o cho biÕt ThÝch H¶i T¹ng, mét nhµ s­ phËt gi¸o bÞ kÕt ¸n v× liªn hÖ ®Õn cuéc biÓu t×nh cña phËt tö t¹i HuÕ n¨m 1993 vµ bÞ xö 4 n¨m tï, hiÖn ®ang bÞ bÞnh nh­ng vÉn bÞ biÖt giam.

Nhµ n­íc kh«ng cho phÐp c¸c giíi thÈm quyÒn ®éc lËp xem xÐt hÖ thèng tï vµ tr¹i giam cña hä mÆc dï cã cho mét ph¸i ®oµn quèc héi óc th¨m 1 tr¹i tï vµo n¨m 1995. Nhãm lµm viÖc cña Liªn HiÖp Quèc vÒ nh©n quyÒn cã th¨m vµi tr¹i vµo th¸ng 10, 1994.

d. B¾t, giam, ®µy mét c¸ch tïy tiÖn.

Nhµ n­íc vÉn b¾t ng­êi mét c¸ch tïy tiÖn. MÆc dï bé LuËt H×nh Sù 1990 cã b¶o ®¶m quyÒn cña ng­êi bÞ t¹m giam, bao gåm c¶ giíi h¹n vÒ thêi gian t¹m gi÷ chê ra tßa vµ quyÒn cho bÞ c¸o ®­îc cã luËt s­ hiÖn diÖn trong lóc lÊy khÈu cung. Trong thùc tÕ, nhµ chøc tr¸ch th­êng bá löng nh÷ng qui ®Þnh b¶o vÖ nµy .

C¸c viªn chøc thi hµnh luËt lÖ xem ra cã quyÒn b¾t vµ giam ng­êi mµ ch¼ng cÇn tr­ng giÊy lÖnh cña tßa. Trong nh÷ng tr­êng hîp cã giÊy lÖnh h¼n hoi, ng­êi ký lÖnh l¹i lµ c«ng tè viªn chø kh«ng ph¶i lµ 1 ch¸nh ¸n ®éc lËp. Mét khi bÞ b¾t, n¹n nh©n th­êng bÞ giam gi÷ dai d¼ng kh«ng cã c¸o tr¹ng chÝnh thøc hay tßa xÐt xö . ¤ng NguyÔn Xu©n Tô, tù Hµ SÜ Phu, vµ «ng Lª Hång Hµ bÞ giam kh«ng xÐt xö tõ ngµy 5 th¸ng 12, 1995 ®Õn ngµy 22 th¸ng 8. Phiªn xö hä xong trong vßng 1 ngµy . ¤ng Hµ SÜ Phu ®­îc th¶ ngµy 9 th¸ng 12.

Nh÷ng ai bÞ b¾t v× «n hßa ph¸t biÓu ý kiÕn cña m×nh th­êng bÞ c¸o buéc mét hoÆc nhiÒu téi danh trong bé LuËt H×nh Sù cÊm mäi hµnh ®éng chèng b¸ng nhµ n­íc. Kh«ng cã con sè thèng kª chÝnh thøc nµo vÒ bao nhiªu phÇn tr¨m tï nh©n thuéc thµnh phÇn t¹m giam chê ra tßa, hoÆc thêi gian t¹m giam trung b×nh cña hä. Khã cã thÓ x¸c ®Þnh con sè chÝnh x¸c vÒ c¸c tï nh©n chÝnh trÞ, mét phÇn v× nhµ n­íc th­êng kh«ng c«ng bè nh÷ng vô b¾t bí nµy, phÇn kh¸c hä th­êng bÞ xö vµ tuyªn ¸n trong phßng kÝn.

Nhµ n­íc kh«ng dïng biÖn ph¸p l­u ®µy ra n­íc ngoµi ®Ó kiÓm so¸t chÝnh trÞ nh­ng ®· dïng biÖn ph¸p nµy trong n­íc cÊm c¶n sù di chuyÓn cña mét sè nhµ ph¶n kh¸ng chÝnh trÞ vµ t«n gi¸o. ThÝ dô nh­ mét sè b¸o c¸o cho biÕt vÞ l·nh ®¹o Gi¸o Héi PhËt Gi¸o ViÖt Nam Thèng NhÊt (GHPGVNTN), ThÝch HuyÒn Quang, vÉn ë t¹i mét vïng hÎo l¸nh cña tØnh Qu¶ng Ng·i . Ngµi bÞ buéc ph¶i rêi chïa vµ dän ®Õn n¬i nµy vµo n¨m 1995. T­¬ng tù nh­ vËy, hai nhµ s­ PhËt gi¸o kh¸c, ®­îc th¶ sau khi hÕt h¹n tï n¨m 1995, bÞ gi¶i ra khái chïa ë HuÕ vµo th¸ng 11 vµ bÞ ®­a vÒ qu¶n thóc t¹i lµng cña hä .

e . Tõ kh­íc xÐt xö c«ng khai vµ c«ng b»ng.

Trong khi HiÕn ph¸p ®ßi hái ph¶i cã sù biÖt lËp gi÷a ch¸nh ¸n vµ båi thÈm ®oµn, trong thùc tÕ, §CSVN kiÓm so¸t chÆt chÏ hÖ thèng tßa ¸n ë mäi cÊp bËc. ViÖc chän ch¸nh ¸n tïy thuéc chÝnh vµo t¸c phong chÝnh trÞ . Cã b¸o c¸o cho biÕt c¸n bé ®¶ng, kÓ c¶ cÊp chØ huy cao nhÊt, chØ thÞ quan tßa kÕt ¸n trong nh÷ng vô ¸n chÝnh trÞ quan träng. Chñ tÞch n­íc lµ ng­êi chØ ®Þnh ch¸nh ¸n.

HÖ thèng tßa ¸n bao gåm c¸c tßa ¸n nh©n d©n ®Þa ph­¬ng, c¸c tßa ¸n qu©n sù vµ tßa ¸n Nh©n D©n Tèi Cao. Tßa Tèi Cao cã thÓ duyÖt l¹i c¸c vô xö ë c¸c tßa thÊp h¬n. Thªm vµo ®ã, mét sè héi ®oµn quÇn chóng còng ®­îc cho quyÒn ph©n xö nh÷ng vi ph¹m vµ tranh chÊp ®¬n gi¶n. C¸c tßa kinh tÕ xÐt xö c¸c vô tranh giµnh th­¬ng m·i vµ c¸c tßa hµnh ch¸nh xö c¸c vô kiÖn tông cña d©n vÒ c¸c c¸n bé l¹m quyÒn tham « . C¸c tßa nµy chØ xö vµi tr­êng hîp tõ khi thµnh lËp n¨m 1993. Vµo th¸ng 7 bé LuËt D©n Sù gåm 838 ®iÒu kho¶n b¾t ®Çu cã hiÖu lùc. §©y lµ mét b­íc ®¸ng kÓ trong næ lùc t¨ng c­êng hÖ thèng luËt ph¸p.

ViÖn C«ng Tè Nh©n D©n cã toµn quyÒn c¸o buéc c¸c bÞ c¸o vµ ®ãng vai trß c«ng tè viªn trong c¸c phiªn xö. Ban quan tßa, bao gåm mét ch¸nh ¸n vµ mét hay nhiÒu båi thÈm viªn nh©n d©n, ®Ó luËn téi vµ tuyªn ph¹t bÞ c¸o. ñy Ban Nh©n D©n ®Þa ph­¬ng tuyÓn chän c¸c båi thÈm viªn nh©n d©n. Nh÷ng ng­êi nµy ph¶i cã tiªu chuÈn ®¹o ®øc cao nh­ng kh«ng cÇn ph¶i ®­îc huÊn luyÖn vÒ luËt lÖ .

C¸c phiªn tßa th­êng ®­îc c«ng khai hãa tuy nhiªn khi xö nh÷ng vô tÕ nhÞ, tßa th­êng xö kÝn hay h¹n chÕ sè ng­êi tham dù . ThÝ dô nh­ vô ¸n mét ngµy xö Hµ SÜ Phu, Lª Hång Hµ, vµ NguyÔn KiÕn Giang h«m 22 th¸ng 8 ®· ®ãng kÝn kh«ng cho c«ng chóng vµo . Nhµ n­íc kh«ng tr¶ lêi phãng viªn ngo¹i quèc xin tham dù phiªn tßa nµy . C¸c bÞ c¸o cã quyÒn hiÖn diÖn t¹i phiªn tßa xö hä vµ cã luËt s­ bµo ch÷a. BÞ c¸o vµ luËt s­ cña hä còng cã quyÒn ®èi chÊt c¸c nh©n chøng. Tuy nhiªn, trong c¸c vô ¸n chÝnh trÞ bÞ c¸o kh«ng ®­îc ch¹m ®Õn c¸c tang vËt cña chÝnh phñ tr­íc ngµy ra tßa, kh«ng ®­îc ®èi chÊt c¸c nh©n chøng vµ c¸c biªn b¶n t¹i tßa . Cã rÊt Ýt d÷ kiÖn vÒ viÖc lµm sao bÞ c¸o vµ luËt s­ cã thÓ chuÈn bÞ cho ngµy ra tßa trong ®iÒu kiÖn nh­ vËy . C¸c bÞ c¸o cã quyÒn kh¸ng ¸n. MÆc dï ViÖt Nam ®· cã mét sè tiÕn bé trong hÖ thèng t­ ph¸p, nh­ng nhiÒu quan tßa vµ c¸c nh©n viªn kh¸c kh«ng ®­îc huÊn luyÖn ®ñ vÒ luËt ph¸p. Nh÷ng næ lùc cña chÝnh phñ nh»m x©y dùng mét hÖ thèng tßa ¸n h÷u hiÖu vµ c«ng b»ng còng ch¼ng ®i ®Õn ®©u v× thñ tôc ®Þnh ¸n vÉn kh«ng c«ng khai vµ c¶ ngµnh t­ ph¸p vÉn ph¶i tïng phôc §¶ng.

Nhµ n­íc vÉn giam cÇm mét sè tï nh©n chÝnh trÞ chØ v× hä ph¸t biÓu mét c¸ch «n hßa nh÷ng bÊt ®ång vÒ chÝnh trÞ vµ t«n gi¸o . ThÝ dô, «ng §oµn ViÕt Ho¹t bÞ kÕt ¸n 15 n¨m v× ph¸t hµnh b¶n tin kªu gäi ®æi míi . Gia ®×nh «ng cho biÕt thùc phÈm, thuèc men vµ th­ tõ cña «ng bÞ qu¶n tï gi÷ l¹i kh«ng giao vµ «ng bÞ cÊm kh«ng ®­îc ®äc s¸ch. Nh÷ng ng­êi bÞ b¾t cïng víi «ng nh­ Ph¹m §øc Kh©m, NguyÔn V¨n ThuËn, vµ Lª §øc V­îng ®Òu bÞ kÕt ¸n l©u n¨m. Nhµ tranh ®Êu cho nh©n quyÒn NguyÔn §an QuÕ, bÞ kÕt ¸n 20 n¨m tï vµo n¨m 1991 v× c«ng khai kªu gäi söa ®æi chÝnh trÞ vµ t«n träng nh©n quyÒn, vÉn ®ang bÞ biÖt giam mÆc dï søc kháe cña «ng rÊt kÐm. ChÝn ng­êi, trong ®ã cã NguyÔn §×nh Huy, vÉn n»m tï v× téi tæ chøc héi th¶o d©n chñ t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh n¨m 1993. Ýt nhÊt lµ 7 linh môc c«ng gi¸o thuéc dßng §ång C«ng vÉn cßn trong tï tõ n¨m 1987 v× téi "g©y chia rÏ gi÷a nh©n d©n vµ nhµ n­íc". Nhê c¸c can thiÖp ngo¹i giao, vµo th¸ng 2, n­íc CHXHCNVN ®· th¶ tï nh©n chÝnh trÞ §oµn Thanh Liªm vµ cho «ng cïng gia ®×nh ra ®i v× lý do nh©n ®¹o .

Hoµng Minh ChÝnh ®­îc th¶ ngµy 14 th¸ng 6 sau khi ngåi ®ñ 12 th¸ng tï . ¤ng ChÝnh bÞ b¾t cïng víi «ng §ç Trung HiÕu n¨m 1995 vÒ téi ph©n ph¸t tµi liÖu "tuyªn truyÒn chèng chñ nghÜa x· héi", cô thÓ lµ c¸c bµi viÕt kªu gäi §¶ng nh×n nhËn c¸c lçi lÇm trong qu¸ khø vµ tiÕn tíi hßa gi¶i toµn d©n (xem phÇn 2a). C¸c «ng ChÝnh vµ HiÕu bÞ kÕt téi "l¹m dông quyÒn d©n chñ" vµ bÞ kÕt ¸n 12 vµ 18 th¸ng tï . Hµ SÜ Phu ®­îc th¶ ngµy 9 th¸ng 12 sau khi ë ®ñ 12 th¸ng tï, kÓ c¶ 8 th¸ng t¹m giam (xem phÇn 2.a).

C¸c héi ®oµn ViÖt Nam h¶i ngo¹i cho biÕt cã tíi 1000 tï nh©n chÝnh trÞ trong n­íc. C¸c nguån tin kh¸c cho con sè kho¶ng 200. Héi ¢n X¸ Quèc TÕ liÖt kª 70 tªn nh­ng tin lµ con sè ph¶i cao h¬n. ChÝnh phñ tiÕp tôc ©n x¸ mét sè ph¹m nh©n vµo nh÷ng dÞp lÔ lín.

f. Tïy tiÖn xen vµo chuyÖn riªng t­, gia ®×nh, gia thÊt, hoÆc th­ tÝn.

HiÕn ph¸p cã qui ®Þnh vÒ quyÒn cã ®êi sèng riªng t­ t¹i gia thÊt vµ trong vÊn ®Ò th­ tÝn. Tuy nhiªn, nhµ n­íc tiÕp tôc ®iÒu hµnh mét hÖ thèng theo dâi toµn quèc b»ng hé gia ®×nh vµ c«ng an khu vùc dïng mËt th¸m theo dâi hµnh vi tõng ng­êi . C«ng d©n ph¶i khai tr×nh khi thay ®æi chæ ë . Tuy vËy, theo mét sè quan s¸t viªn ngo¹i quèc, hÖ thèng theo dâi nµy hiÖn bít hiÖu lùc vµ ®ì gay g¾t h¬n trong qu¸ khø v× nhµ chøc tr¸ch ®ang dån träng t©m theo dâi nh÷ng thµnh phÇn cã liªn hÖ ®Õn nh÷ng ho¹t ®éng chÝnh trÞ vµ t«n gi¸o bÊt hîp ph¸p. NhiÒu b»ng chøng cho thÊy hÖ thèng kiÓm so¸t trong Nam g¾t gao h¬n, nhÊt lµ t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh. T¹i c¸c vïng ®« thÞ, hÇu hÕt ng­êi d©n ®­îc phÐp duy tr× quan hÖ vµ lµm viÖc víi ng­êi ngo¹i quèc.

Nhµ n­íc vÉn tiÕp tôc bãc th­ kiÓm duyÖt, tÞch thu b­u phÈm, vµ nghe lÐn ®iÖn tho¹i, xem lÐn ®iÖn th­ vµ fax. §¶ng ngµy nay ®· bít Ðp d©n tham gia c¸c ®oµn thÓ quÇn chóng cÊp lµng, quËn, tr­êng nh­ c«ng ®oµn, thanh niªn, phô n÷. §¶ng tÞch vÉn lµ bËc thang tiÕn th©n trong hÖ thèng nhµ n­íc vµ c¸c c«ng ty quèc doanh. Vµ ®ã còng lµ ®ßi hái tèi cÇn ®Ó vµo c¸c vÞ trÝ cao cÊp trong chÝnh quyÒn. Tuy nhiªn, t×nh h×nh kinh tÕ ®a d¹ng l¹i lµm cho viÖc tham gia c¸c ®oµn thÓ quÇn chóng vµ vµo §¶ng Ýt quan träng h¬n trong viÖc th¨ng tiÕn vÒ tµi ch¸nh vµ vÞ trÝ x· héi .

Nhµ n­íc tiÕp tôc ¸p dông chÝnh s¸ch ®iÒu hßa d©n sè b»ng c¸ch thóc giôc d©n chóng kh«ng nªn cã qu¸ 2 con trong mçi gia ®×nh. Trªn nguyªn t¾c chÝnh phñ cã thÓ ph¹t kh«ng t¨ng cÊp bËc vµ l­¬ng bçng cho c«ng nh©n viªn cã h¬n 2 con. Trªn thùc tÕ, h×nh ph¹t nµy th­êng kh«ng ¸p dông cho nh÷ng c«ng nh©n viªn cã h¹nh kiÓm tèt. Cßn nh÷ng c«ng nh©n viªn kh¸c th­êng còng kh«ng bÞ ph¹t l­¬ng nh­ng qui ®Þnh t¹i ®Þa ph­¬ng cho phÐp b¾t ®ãng tiÒn ph¹t v× gia ®×nh ®«ng sÏ sö dông c¸c dÞch vô x· héi nhiÒu h¬n hoÆc c¾t bít c¸c dÞch vô do nhµ n­íc ®µi thä. C¸c h×nh thøc tr¸ch ph¹t nµy kh«ng ®ång ®Òu vµ kh«ng øng dông ë kh¾p mäi n¬i .

MÆc dï t¹p chÝ tiÕng n­íc ngoµi cã bµy b¸n t¹i c¸c thµnh thÞ, nhµ n­íc th­êng xuyªn kiÓm duyÖt c¸c bµi vë nãi vÒ ViÖt Nam tr­íc khi cho bµy b¸n trong n­íc. ChÝnh phñ ch­a cho c«ng d©n tù do sö dông liªn m¹ng tÝn häc Internet v× lý do an ninh quèc gia vµ b¶o vÖ v¨n ho¸ . Vµo th¸ng 11, nhµ n­íc chÝnh thøc h¹n chÕ viÖc cho b¾t c¸c lµn sãng truyÒn h×nh qua dÜa vÖ tinh. ChØ nh÷ng giíi chøc cao cÊp, ng­êi ngo¹i quèc, kh¸ch s¹n, vµ b¸o giíi ®­îc cã ®Æc quyÒn nµy .

PhÇn 2. T«n träng c¸c quyÒn tù do d©n sù:

a . Tù do ng«n luËn vµ b¸o chÝ.

HiÕn Ph¸p cã qui ®Þnh vÒ tù do ng«n luËn vµ b¸o chÝ, nh­ng trong thùc tÕ nhµ n­íc giíi h¹n cïng cùc nh÷ng quyÒn nµy, nhÊt lµ trong l·nh vùc chÝnh trÞ vµ t«n gi¸o .

C¶ HiÕn Ph¸p lÉn bé luËt H×nh Sù ®Òu cho nhµ n­íc réng quyÒn dïng c¸c ®iÒu luËt b¶o vÖ an ninh quèc gia vµ cÊm l¨ng m¹ chÝnh phñ ®Ó cÊm c¸c quyÒn tù do nªu trªn. §¶ng vµ nhµ n­íc cã réng h¬n x­a ®«i chót vÒ viÖc cho phÐp c«ng khai tranh luËn vµ ngay c¶ phª b×nh, tuy vËy vÉn giíi h¹n h¬n nhiÒu so víi giai ®o¹n 1987 tíi 1989. ThÝ dô, c«ng d©n cã thÓ than phiÒn c«ng khai vÒ c¸c n¹n th­ l¹i, thñ tôc hµnh ch¸nh r­êm rµ, tham «, vµ ngay c¶ chÝnh s¸ch kinh tÕ. Tuy nhiªn, nhµ n­íc tiÕp tôc cÊm ngÆt nh÷ng tù do ng«n luËn v­ît ra khái giíi h¹n nµy th¸ch thøc vai trß cña §¶ng, chØ trÝch l·ng ®¹o n­íc CHXHCNVN, ñng hé ®a nguyªn, ®a ®¶ng vµ d©n chñ, hoÆc h¹ch hái c¸c chÝnh s¸ch cña chÕ ®é vÒ nh÷ng vÊn ®Ò nhËy c¶m nh­ nh©n quyÒn. Kh«ng cã giíi h¹n râ rµng nµo ®Ó ph©n biÖt thÕ nµo lµ nh÷ng ph¸t biÓu riªng t­ ®­îc cho phÐp vµ ®©u lµ nh÷ng ph¸p biÓu ra c«ng céng bÞ nghiªm cÊm. Ngµy 22 th¸ng 8, nhµ n­íc xö vµ kÕt ¸n hai nhµ ph¶n kh¸ng Hµ SÜ Phu vµ Lª Hång Hµ vÒ téi cÊt gi÷ tr¸i phÐp tµi liÖu bÝ mËt cña nhµ n­íc (xem phÇn 1.e). ¤ng Lª Hång Hµ lµ cùu nh©n viªn an ninh. ¤ng Hµ SÜ Phu bÞ b¾t ngµy 6 th¸ng 12, 1995 v× chØ trÝch chÕ ®é . ¤ng Lª Hång Hµ bÞ b¾t cïng thêi gian nµy v× ®· kªu gäi §¶ng söa l¹i c¸c lçi lÇm trong qu¸ khø .

§¶ng, nhµ n­íc vµ c¸c tæ chøc quÇn chóng do ®¶ng ®iÒu khiÓn kiÓm so¸t tÊt c¶ c¸c lo¹i truyÒn th«ng ®iÖn tö vµ in Ên. Nhµ n­íc coi sãc viÖc nµy qua Bé V¨n Hãa, víi ®Çy ngËp chØ thÞ cña §¶ng vµ c¸c luËt lÖ vÒ an ninh quèc gia buéc giíi truyÒn th«ng néi ®Þa ph¶i tù kiÓm duyÖt kü cµng. Vµo th¸ng 7, nhµ n­íc däa truy tè 3 tê b¸o do nhµ n­íc vµ §¶ng lµm chñ vÒ téi "tiÕt lé bÝ mËt nhµ n­íc" sau khi hä chØ trÝch c¸c ho¹t ®éng cña chÝnh phñ trong 2 ngµnh hµng kh«ng vµ dÇu má.

Nhµ n­íc cho xuÊt b¶n mét sè tê b¸o míi nh­ng kh«ng cã tê nµo do t­ nh©n lµm chñ. H×nh nh­ cã sù hËu thuÉn cña §¶ng, mét vµi tê b¸o cã ®¨ng t¶i phãng sù ®iÒu tra vÒ nh÷ng vô tham « vµ qu¶n lý tÖ h¹i còng nh­ mét sè tranh luËn c«ng khai m¹nh b¹o vÒ chÝnh s¸ch kinh tÕ. Kh«ng thÊy nhµ n­íc cã nç lùc nµo ng¨n chËn c¸c ®µi ph¸t thanh quèc tÕ mµ nhiÒu ng­êi trong n­íc ®ãn nghe th­êng xuyªn, mÆc dï hä cÊm d©n vµo liªn m¹ng tÝn häc Internet vµ kiÓm duyÖt b¸o chÝ n­íc ngoµi (xem phÇn 1.f).

Phãng viªn ngo¹i quèc ph¶i ®­îc Trung T©m B¸o ChÝ cña Bé Ngo¹i Giao chÊp thuËn cho ho¹t ®éng vµ ph¶i ®Æt v¨n phßng t¹i Hµ Néi . Sè nh©n viªn cho mçi h·ng th«ng tin bÞ h¹n chÕ. Trung t©m nµy theo dâi c¸c ho¹t ®éng cña phãng viªn vµ gi¶i quyÕt theo tõng tr­êng hîp cã cho pháng vÊn, chôp h×nh, quay phim, hay cÊp giÊy phÐp di chuyÓn hay kh«ng. Nh©n viªn Bé Ngo¹i Giao chÝnh thøc ®i theo c¸c phãng viªn n­íc ngoµi trong mäi cuéc pháng vÊn ng­êi ViÖt Nam. Nhµ n­íc kiÓm duyÖt c¸c ®o¹n phim truyÒn h×nh do c¸c phãng viªn ngo¹i quèc thu l¹i vµ tr× ho·n nhiÒu ngµy tr­íc khi cho hä gëi c¸c phim nµy ra n­íc ngoµi .

Vµo ngµy 9 th¸ng 9, c«ng an mÆc ®ång phôc vµ th­êng phôc ®¸nh, ®¸, vµ b¾t mét phãng viªn ngo¹i quèc ®ang chôp h×nh mét cuéc biÓu t×nh nhá t¹i Hµ Néi . Bé Ngo¹i Giao tuyªn bè ngµy 13 th¸ng 9 r»ng hä sÏ ®iÒu tra néi vô . §©y lµ vô hµnh hung ký gi¶ ®Çu tiªn mµ chi tiÕt ®­îc loan t¶i c«ng khai . Vµo th¸ng 9, nhµ n­íc tõ chèi kh«ng gia h¹n chiÕu kh¸n cho mét phãng viªn cña mét tê b¸o quèc tÕ. Vµ nh­ vËy «ng ta bÞ ®Èy ra khái ViÖt Nam v× ®· viÕt nh÷ng bµi kh«ng võa lßng nhµ n­íc.

Khuynh h­íng gia t¨ng c¸c nguån d÷ kiÖn h×nh nh­ ®· lan vµo hÖ thèng tr­êng ®¹i häc. C¸c gi¶ng viªn ngo¹i quèc lµm viÖc ng¾n h¹n t¹i c¸c ®¹i häc cho biÕt hä cã thÓ tù do th¶o luËn c¸c vÊn ®Ò phi chÝnh trÞ trong líp häc, nh­ng ng­êi theo dâi cña nhµ n­íc th­êng xuyªn xuÊt hiÖn ë c¸c líp häc mµ kh«ng cÇn th«ng b¸o. C¸c Ên phÈm cña nhµ tr­êng chØ nh»m ph¶n ¸nh quan ®iÓm cña §¶ng vµ nhµ n­íc.

b.Tù do tô häp vµ lËp héi mét c¸ch «n hßa.

QuyÒn tù do tô häp bÞ cÊm c¶n trong c¶ luËt ph¸p lÉn thùc tÕ. Muèn tô häp ng­êi ta ph¶i xin giÊy phÐp. Giíi thÈm quyÒn ®Þa ph­¬ng tïy tiÖn chÊp thuËn hay tõ chèi kh«ng cho phÐp. Tuy vËy, d©n chóng vÉn th­êng tô tËp nh÷ng nhãm nhá kh«ng xin phÐp. Nhµ n­íc cÊm mäi cuéc biÓu t×nh cã tÝnh chÊt chÝnh trÞ nh­ng cã dÔ d·i h¬n x­a trong viÖc thØnh tho¶ng cho phÐp biÓu t×nh khiÕu n¹i vÒ hµnh vi cña mét vµi viªn chøc ®Þa ph­¬ng. Tuy nhiªn, nhµ n­íc vÉn cÊm nh÷ng vô biÓu t×nh cã tÇm vãc. ThÝ dô nh­ chÝnh phñ ®· b¾t nh÷ng ng­êi ®øng ®Çu vµ ®µn ¸p cuéc biÓu t×nh chèng lÊy ®Êt lµm s©n g«n do ngo¹i quèc bá tiÒn ®Çu t­.

Trõ mét vµi tr­êng hîp ®Æc biÖt, nhµ n­íc cÊm viÖc thµnh lËp c¸c héi ®oµn t­ nh©n hay ®éc lËp vµ buéc c¸ nh©n chØ ®­îc sinh ho¹t trong c¸c ®oµn thÓ ®· ®­îc thµnh lËp do ®¶ng kiÓm so¸t. C«ng d©n kh«ng ®­îc lËp c¸c tæ chøc ®éc lËp, kÓ c¶ ®¶ng ph¸i chÝnh trÞ, c«ng ®oµn, t«n gi¸o, hay cùu chiÕn binh.

c. Tù do t«n gi¸o.

C¶ HiÕn Ph¸p lÉn c¸c chØ thÞ cña chÝnh phñ ®Òu cho phÐp tù do t«n gi¸o, nh­ng nhµ n­íc vÉn tiÕp tôc ng¨n trë c¸c sinh ho¹t t«n gi¸o mµ hä cho lµ tr¸i ph¸p luËt vµ chÝnh s¸ch. Mét c¸ch tæng qu¸t nhµ n­íc cã cho d©n tù do lùa chän t«n gi¸o vµ c¸c sinh ho¹t cã phÇn t¨ng lªn kh¾p n­íc, tuy nhiªn nhµ n­íc tiÕp tôc duy tr× chÝnh s¸ch kiÓm so¸t hµng gi¸o phÈm vµ c¸c sinh ho¹t t«n gi¸o cã tæ chøc. Mét phÇn v× hä sî c¸c t«n gi¸o cã tæ chøc sÏ soi mßn uy quyÒn vµ ¶nh h­ëng cña §¶ng.

C¸c tæ chøc t«n gi¸o ph¶i xin phÐp chÝnh phñ ®Ó më chñng viÖn, dßng tu vµ c¸c dÞp mõng lÔ kh«ng n»m trong lÞch tr×nh hµng n¨m. Hä còng ph¶i xin phÐp ®Ó x©y hay söa n¬i thê ph­îng, lµm viÖc tõ thiÖn, më tr­êng häc, phong chøc, tÊn chøc, hay thuyªn chuyÓn tu sÜ . Mäi ®oµn thÓ ®Òu bÞ lµm khã trong viÖc më thªm phßng èc huÊn luyÖn vµ kinh s¸ch gi¶ng d¹y ®Ó ®¸p øng nhu cÇu cÇn thªm tu sÜ vµ c¸c Ên phÈm t«n gi¸o.

ChÝnh phñ buéc mäi tu sÜ PhËt gi¸o ph¶i sinh ho¹t d­íi c¸i dï PhËt gi¸o do §¶ng kiÓm so¸t. Nhµ n­íc tiÕp tôc ®µn ¸p nh÷ng nç lùc sinh ho¹t biÖt lËp cña Gi¸o Héi PhËt Gi¸o ViÖt Nam Thèng NhÊt (GHPGVNTN). Sù c¨ng th¼ng gi÷a nhµ n­íc vµ GHPGVNTN, b¾t ®Çu n¨m 1992, bïng lªn n¨m 1993-94, vÉn tiÕp tôc trong n¨m 1996. MÆc dï nhµ n­íc CHXHCNVN phñ nhËn, c¸c nguån tin ®¸ng tin cËy cho biÕt vÞ l·nh ®¹o cña GHPGVNTN, Th­îng Täa ThÝch HuyÒn Quang, vÉn ®ang bÞ qu¶n thóc t¹i nhµ hay mét lo¹i c¬ quan giam gi÷ nµo ®ã t¹i mét vïng hÎo l¸nh cña tØnh Qu¶ng Ng·i. TÝn ®å phËt gi¸o, c«ng gi¸o, vµ Cao §µi ë mét sè n¬i cho biÕt c¸n bé nhµ n­íc mÆc th­êng phôc th­êng xuyªn trµ trén vµo c¸c buæi lÔ ®Ó theo dâi gi¸o h÷u còng nh­ hµng gi¸o phÈm.

ChÝnh phñ ®· cè c«ng kiÓm so¸t hÖ thèng gi¸o héi c«ng gi¸o b»ng c¸ch b¾t buéc mäi tu sÜ ph¶i gia nhËp Héi C«ng Gi¸o Yªu N­íc do nhµ n­íc kiÓm so¸t. ChÝnh phñ còng ®ßi phª chuÈn mäi chØ ®Þnh tõ Vatican. Hµng gi¸o phÈm rÊt bùc däc tr­íc nh÷ng cÊm c¶n cña nhµ n­íc. Trong l¸ th­ ngµy 2 th¸ng 2 gëi cho Tæng gi¸m môc Hµ Néi, Thñ t­íng Vâ V¨n KiÖt cÊm gi¸m môc Huúnh V¨n Nghi kh«ng ®­îc chØ ®Þnh vµo mét vÞ trÝ nµo trong gi¸o héi. Nhµ n­íc cÊm Gi¸o Héi C«ng Gi¸o kh«ng ®­îc can dù vµo c¸c ho¹t ®éng gi¸o dôc vµ thiÖn nguyÖn v× kh«ng chÊp nhËn sù ®iÒu ®éng vµ thÈm quyÒn cña nhµ n­íc, kh¸c víi c¸c gia ®×nh PhËt tö .

Nhµ n­íc cho c¸c gi¸m môc vµ tu sÜ di chuyÓn tù do trong gi¸o phËn cña hä nh­ng vÉn h¹n chÕ nh÷ng di chuyÓn ra bªn ngoµi. Nhµ n­íc còng h¹n chÕ sè chñng viÖn xuèng cßn 6 tr­êng chÝnh trªn c¶ n­íc, bao gåm kho¶ng 700 chñng sinh. Nhµ n­íc chØ cho thu nhËn chñng sinh míi hai n¨m mét lÇn. Mäi chñng sinh ph¶i ®­îc nhµ n­íc chÊp nhËn lóc nhËp tr­êng vµ khi chÞu chøc linh môc. Sè linh môc míi kh«ng ®ñ cung øng cho sè gi¸o d©n ®ang gia t¨ng, ­íc l­îng ë møc 5 triÖu ng­êi. Trong bøc th­ ngµy 2 th¸ng 2, thñ t­íng lËp l¹i chÝnh s¸ch ®Ó cho c¸n bé ®Þa ph­¬ng quyÒn chÊp thuËn hay tõ chèi trong viÖc lùa chän chñng sinh, cho häc tiÕp tôc, vµ thô phong linh môc. QuyÒn nµy ®­îc ®Æt trong tay c¸c ñy ban nh©n d©n tØnh hay thµnh phè mµ c¸c chñng sinh dù bÞ ®ang sinh sèng.

Vµo th¸ng 11, nhµ n­íc th«ng b¸o ®· ®ãng cöa mét trung t©m thiÒn PhËt gi¸o ë §µ L¹t, tè c¸o vÞ chñ tr× kh«ng ph¶i s­ thËt vµ cã l¹m dông t×nh dôc víi tÝn h÷u. Nh­ng cã ®ñ b»ng cí chøng minh c¶ vÞ trô tr× lÉn thiÒn viÖn ®· ®­îc ®¨ng ký hîp ph¸p tõ tr­íc n¨m 1975. TÊt c¶ nh÷ng n¹n nh©n mµ nhµ n­íc c¸o buéc lµ ®· bÞ nhµ s­ l¹m dông c«ng khai phñ nhËn nguån tin nµy vµ ®ang tiÕn hµnh thñ tôc kiÖn c¸c b¸o chÝ nhµ n­íc ®· loan truyÒn tin thÊt thiÖt. Nh©n chøng cho biÕt c«ng an ®· ®Õn ph¸ hñy thiÒn viÖn.

Liªn Minh TruyÒn Gi¸o C¬ §èc ViÖt Nam, gi¸o héi Tin Lµnh duy nhÊt nhµ n­íc cho phÐp ho¹t ®éng réng r·i h¬n ®«i chót. Sè gi¸o d©n t¹i c¸c buæi thê ph­îng t¨ng triÓn mÆc dï nhµ n­íc ®· h¹n chÕ c¸c sinh ho¹t truyÒn gi¸o . C¸c tæ chøc phi chÝnh phñ b¸o c¸o r»ng nhiÒu gi¸o d©n C¬ §èc ng­êi M­êng bÞ b¾t vµ x¸ch nhiÔu khi ®ang gi¶ng ®¹o t¹i c¸c lµng m¹c miÒn b¾c. Vµo th¸ng 2, c«ng an thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ tØnh Pleiku gi¶i t¸n c¸c cuéc häp cña tÝn h÷u C¬ §èc cã ViÖt kiÒu tham dù . C«ng an tra kh¶o, nh­ng sau ®ã phãng thÝch c¸c ng­êi tham dù buæi häp. Nhµ chøc tr¸ch Hµ Néi tra hái, trÊn ¸p, vµ ph¹t tiÒn mét c«ng d©n Mü ®· ph©n ph¸t bót cã in dÊu hiÖu C¬ §èc gi¸o. Theo mét sè t­êng thuËt, c«ng an ®· tra kh¶o bµ nhiÒu lÇn trong 2 th¸ng 10 vµ 11, sau ®ã ph¹t tiÒn vµ ®uæi bµ ra khái ViÖt Nam. NhiÒu b¸o c¸o kh¸c cho thÊy c¸c tÝn h÷u ®¹o Cao §µi còng bÞ tïy tiÖn b¾t bí vµ ng­îc ®·i.

Kh«ng cã mét tæ chøc ngo¹i vi nµo cña nhµ n­íc cho c¸c gi¸o h÷u Tin Lµnh. C¸c gi¸o héi kh«ng ®­îc phÐp mõng lÔ hoÆc cã c¸c sinh ho¹t chung.

Nhµ n­íc giíi h¹n giÊy xuÊt c¶nh cho c¸c gi¸o h÷u ®¹o Håi hµnh h­¬ng vÒ th¸nh ®Þa (xem phÇn 1.d).

d. Tù do di chuyÓn trong n­íc, ngoµi n­íc, di d©n, vµ håi h­¬ng.

§a sè d©n chóng ®­îc tù do di chuyÓn trong n­íc. Tuy nhiªn, c¸c d©n téc thiÓu sè ph¶i xin phÐp khi ra khái mét sè vïng cao nguyªn. Trªn nguyªn t¾c, mäi c«ng d©n ph¶i xin phÐp khi thay ®æi chç ë. Trong thùc tÕ, nhiÒu ng­êi vÉn di chuyÓn kh«ng giÊy tê mÆc dï nh­ vËy hä kh«ng cã giÊy phÐp hµnh nghÒ hîp ph¸p. Ng­êi n­íc ngoµi nãi chung ®­îc tù do di chuyÓn kh¾p n­íc. Tuy nhµ n­íc cã quyÒn cÊm hä ®Õn c¸c vïng biªn giíi, mét sè vïng cao nguyªn trung phÇn, vµ mét sè h¶i ®¶o, nh­ng trong thùc tÕ, ng­êi n­íc ngoµi cã thÓ ®Õn c¸c vïng biªn giíi dÔ dµng mµ kh«ng ph¶i xin phÐp.

ChÝnh phñ vÉn buéc mäi c«ng d©n, kÓ c¶ nh©n viªn nhµ n­íc, ph¶i xin giÊy phÐp xuÊt ngo¹i vµ trë vÒ. LuËt lÖ cã qui ®Þnh cho c«ng d©n ®­îc phÐp xuÊt ngo¹i, trõ c¸c tr­êng hîp tÝn h÷u ®¹o Håi ®i hµnh h­¬ng Hajj, c¸c nhµ vËn ®éng chÝnh trÞ, mét sè tu sÜ PhËt gi¸o, nh÷ng ng­êi m¾c bÖnh t©m thÇn, nh÷ng ng­êi cßn ®ang m¾c ¸n hoÆc ®ang bÞ ®iÒu tra, nh÷ng ng­êi ®ang cÇm gi÷ bÝ mËt nhµ n­íc, nh÷ng ng­êi ®ang l©m bÖnh ngÆt nghÌo, nh÷ng ng­êi cßn r¾c rèi thuÕ m¸ vµ bÊt ®éng s¶n, hay nh÷ng ai cã ng­êi th©n ë ngo¹i quèc tham gia c¸c sinh ho¹t chèng chÝnh phñ. Nhµ n­íc giµnh quyÒn b¸c ®¬n c¸c tr­êng hîp kÓ trªn.

Nhµ n­íc tiÕp tôc cho mét sè nhá ng­êi ViÖt ®i ®Þnh c­ ë n­íc kh¸c. Ch­¬ng tr×nh Ra §i TrËt Tù cña Hoa Kú vÉn tiÕp tôc ®­a di d©n vµ ng­êi tþ n¹n vµo ®Þnh c­ t¹i Mü . C¸c diÖn con lai, cùu tï nh©n c¶i t¹o, vµ ®oµn tô gia ®×nh ®­îc ®­a vµo Mü kho¶ng 2000 ng­êi mçi th¸ng. Cã mét sè quan t©m lµ c¸c nhãm thiÓu sè ë cao nguyªn, nh­ ng­êi M­êng, kh«ng liªn hÖ ®­îc víi nh÷ng ch­¬ng tr×nh nµy . ChÝnh phñ tiÕp tôc tõ chèi kh«ng cho mét sè ng­êi M­êng xuÊt c¶nh sang Mü . Cùu tï nh©n chÝnh trÞ §oµn Thanh Liªm di c­ sang Mü b»ng ch­¬ng tr×nh Ra §i TrËt Tù vµo th¸ng 2.

ViÖc c«ng d©n ®­îc cÊp giÊy phÐp xuÊt c¶nh l¹i tïy thuéc nhiÒu yÕu tè ngoµi ph¹m vi luËt lÖ . Nh÷ng ng­êi nép ®¬n tþ n¹n vµ di d©n qua ch­¬ng tr×nh Ra §i TrËt Tù nhiÒu khi bÞ c¸c viªn chøc ®Þa ph­¬ng tõ chèi giÊy xuÊt c¶nh v× th©m thï c¸ nh©n hoÆc v× nhËn xÐt chñ quan lµ ®èi t­îng kh«ng ®ñ tiªu chuÈn.

Vµo th¸ng 5, ViÖt Nam vµ Hoa Kú ký kÕt trªn nguyªn t¾c viÖc cho phÐp vµi ngµn ng­êi ViÖt hiÖn sèng t¹i c¸c tr¹i tþ n¹n §«ng Nam ¸ ®­îc nép ®¬n ®i ®Þnh c­ t¹i Mü nÕu hä trë vÒ ViÖt Nam vµ lµm ®¬n t¹i ®©y. Hai chÝnh phñ ®ang tham kh¶o viÖc thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh nµy .

Nhµ n­íc nãi chung cho phÐp ViÖt kiÒu vÒ th¨m nhµ, nh­ng hä coi nh÷ng ng­êi nµy lµ c«ng d©n ViÖt Nam vµ v× vËy ph¶i chÞu mäi nghÜa vô nh­ luËt ®Þnh cho ng­êi b¶n xø bÊt kÓ nh÷ng ng­êi nµy cã mang quèc tÞch n­íc kh¸c hay kh«ng. Tuy nhiªn nh÷ng ng­êi ViÖt Nam ®· ®i ®Þnh c­ th× kh«ng cßn ®­îc mang chiÕu kh¸n ViÖt Nam. V× ng­êi ViÖt h¶i ngo¹i võa lµ nguån ngo¹i tÖ vµ tµi n¨ng l¹i võa lµ mèi ®e däa an ninh, nhµ n­íc khuyÕn khÝch hä vÒ th¨m ViÖt Nam nh­ng l¹i theo dâi hä kü cµng.

N¨m 1988, ViÖt Nam ký mét v¨n kiÖn ngá ý víi Cao ñy Tþ N¹n Liªn HiÖp Quèc sÏ nhËn thªm sè ng­êi tù nguyÖn håi h­¬ng nÕu cã trî cÊp tµi ch¸nh. HiÖp ­íc nµy bao gåm ®iÒu kho¶n kh«ng ®­îc truy tè hay trõng ph¹t nh÷ng ng­êi ®· ra ®i bÊt hîp ph¸p nay trë vÒ d­íi ch­¬ng tr×nh Tù NguyÖn Håi H­¬ng cña Cao ñy Tþ N¹n. PhÝa ViÖt Nam còng ®ång ý ®Ó cho cao ñy th¨m viÕng trùc tiÕp ®Ó theo dâi t×nh tr¹ng sinh sèng cña nh÷ng ng­êi håi h­¬ng. H¬n 106000 ng­êi ViÖt ®· tù nguyÖn trë vÒ . Cao ñy cho biÕt hä kh«ng bÞ tr¶ thï hay kú thÞ. HiÖn kh«ng ®ñ b»ng chøng ®Ó x¸c minh lµ nh÷ng ng­êi trë vÒ d­íi sù b¶o trî cña cao ñy ®· bÞ hµ hiÕp v× mang vÞ thÕ lµ ng­êi tþ n¹n.

HiÕn Ph¸p cã qui ®Þnh viÖc cho ng­êi ngo¹i quèc xin l¸nh n¹n t¹i ViÖt Nam trong nh÷ng tr­êng hîp ®Æc biÖt. Ngoµi ®iÒu ®ã ra, ViÖt Nam kh«ng ph¶i lµ thµnh viªn ký kÕt vµo Tháa ¦íc cña Liªn HiÖp Quèc n¨m 1951 vµ Qui LÖ n¨m 1967 vÒ D©n Tþ N¹n. Kh«ng cã b¸o c¸o nµo vÒ viÖc cã ng­êi xin tþ n¹n t¹i ViÖt Nam. Trong qu¸ khø, ViÖt Nam ®· cho kho¶ng 30000 d©n tþ n¹n Miªn ®Õn ë tõ n¨m 1993 ®Õn 1995. HÇu hÕt hä lµ nh÷ng ng­êi gèc ViÖt. Nhµ n­íc cã hîp t¸c víiCao ñy Tþ N¹n Liªn HiÖp Quèc vµ nh÷ng tæ chøc nh©n ®¹o kh¸c ®Ó gióp ®ì d©n tþ n¹n. Kh«ng cã b¸o c¸o nµo vÒ viÖc c­ìng Ðp ng­êi ra khái ViÖt Nam vÒ mét n­íc mµ hä sî sÏ bÞ truy tè.

PhÇn 3. T«n träng quyÒn chÝnh trÞ: quyÒn cña c«ng d©n ®­îc thay ®æi chÝnh phñ cña m×nh.

C«ng d©n ViÖt Nam kh«ng ®­îc tù do thay ®æi chÝnh phñ cña hä. Mäi thÈm quyÒn vµ lùc l­îng chÝnh trÞ ®Òu n»m trong tay §CSVN. Mäi h×nh thøc ®èi lËp chÝnh trÞ vµ c¸c ®¶ng chÝnh trÞ kh¸c ®Òu kh«ng ®­îc chÊp nhËn. ñy Ban Trung ¦¬ng §¶ng lµ c¬ quan quyÕt ®Þnh tèi cao cho c¶ n­íc, vµ Bé ChÝnh TrÞ lµ t©m ®iÓm cña mäi ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch. §¹i héi §¶ng lÇn t¸m vµo th¸ng 6 thay thÕ Ban BÝ Th­ cña ñy Ban Trung ¦¬ng §¶ng b»ng Ban Th­êng Trùc gåm 5 thµnh viªn cña Bé ChÝnh TrÞ ®Ó ®iÒu hµnh viÖc ¸p dông hµng ngµy nh÷ng chØ thÞ cña l·nh ®¹o §¶ng.

Tranh luËn vµ phª b×nh c¸ nh©n, nhµ n­íc vµ kh¶ n¨ng cña §¶ng chØ ®­îc cho phÐp trong mét sè ph­¬ng diÖn vµ ph¹m vi do chÝnh §¶ng v¹ch ra. Th¸ch thøc c«ng khai vÒ tÝnh hîp ph¸p cña nhµ n­íc ®éc ®¶ng hay ngay c¶ tranh luËn vÒ ®Ò tµi nµy ®Òu bÞ cÊm ngÆt (xem phÇn 2.a).

C«ng d©n ®i bÇu ®¹i biÓu Quèc Héi, trªn danh nghÜa lµ c¬ quan lËp ph¸p quèc gia, nh­ng trong thùc tÕ §¶ng phª chuÈn mäi øng viªn vµ hÇu hÕt hä lµ ®¶ng viªn §CSVN. Trong phiªn häp ®Þnh kú vµo th¸ng 4 vµ th¸ng 10 võa qua, Quèc Héi ®· cã nhiÒu tranh luËn vÒ c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ, luËt ph¸p, vµ x· héi, kÓ c¶ tÖ n¹n tham «, ®iÒu hµnh ng©n s¸ch, vµ ®Çu t­ ngo¹i quèc. C¸c nhµ lËp ph¸p h¹ch hái vµ phª b×nh c¸c bé tr­ëng. Tuy nhiªn, Quèc Héi vÉn phôc tïng §CSVN. Quèc Héi kh«ng khëi ®éng vµ còng kh«ng th«ng qua nh÷ng ®¹o luËt mµ §¶ng kh«ng chÊp thuËn. C¸n bé §¶ng chiÕm hÇu hÕt c¸c vÞ trÝ cao nhÊt trong chÝnh phñ vµ Quèc Héi. Hä lµ nh÷ng ng­êi cã ph¸n quyÕt tèi hËu trong nh÷ng vÊn ®Ò hÖ träng.

LuËt ph¸p qui ®Þnh ®ñ ®iÒu kiÖn cho phô n÷ vµ c¸c nhãm thiÓu sè tham gia b×nh ®¼ng vµo c¸c sinh ho¹t chÝnh trÞ, nh­ng trªn thùc tÕ, hä kh«ng ®­îc ®¹i diÖn ®óng møc. HÇu hÕt l·nh tô lµ ®µn «ng. Håi th¸ng 6, ®¶ng ®­a ng­êi phô n÷ ®Çu tiªn vµo bé chÝnh trÞ . Phô n÷ chØ ®¶m nhiÖm mét vµi chøc vô quan träng nh­ phã chñ tÞch nhµ n­íc, vµ mét sè thø tr­ëng hoÆc t­¬ng ®­¬ng. Chñ tÞch Quèc Héi, còng lµ thµnh viªn bé chÝnh trÞ, lµ mét ng­êi thiÓu sè .

PhÇn 4. Th¸i ®é cña nhµ n­íc ®èi víi nh÷ng ®iÒu tra vi ph¹m nh©n quyÒn cña thÕ giíi vµ c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ.

Nhµ n­íc cÊm thµnh lËp c¸c tæ chøc nh©n quyÒn vµ cÊm lu«n d©n chóng kh«ng ®­îc liªn hÖ víi c¸c tæ chøc nh©n quyÒn thÕ giíi. Nhµ n­íc cho phÐp quan kh¸ch quèc tÕ ®Õn xem hä thi hµnh viÖc ®Þnh c­ ng­êi håi h­¬ng theo KÕ Ho¹ch Toµn DiÖn vµ cã ®èi tho¹i giíi h¹n víi mét vµi tæ chøc nh©n quyÒn ®Æt trô së bªn ngoµi ViÖt Nam. Nhµ n­íc tiÕp tôc cÊm cöa mét sè tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ næi tiÕng vÒ nh©n quyÒn. Tuy vËy, vµo th¸ng 9, nhµ n­íc cho phÐp mét ph¸i ®oµn cña ñy ban B¶o VÖ B¸o Giíi ghÐ th¨m.

Nhµ n­íc ngµy cµng tá ra s½n sµng ®èi tho¹i song ph­¬ng víi c¸c chÝnh phñ kh¸c vÒ vÊn ®Ò nh©n quyÒn, nh­ng chØ chÞu "trao ®æi ý kiÕn" chø kh«ng chÞu bÞ "®iÒu tra". Mét sè chÝnh phñ ngo¹i quèc ®· tæ chøc c¸c cuéc th¶o luËn chÝnh thøc vÒ vÊn ®Ò nh©n quyÒn.

PhÇn 5. Kú thÞ chñng téc, giíi tÝnh, t«n gi¸o, tµn tËt, ng«n ng÷, vµ vÞ thÕ x· héi

HiÕn Ph¸p cÊm mäi lo¹i kú thÞ v× giíi tÝnh, chñng téc, t«n gi¸o, hay giai cÊp x· héi. ViÖc ¸p dông nh÷ng ng¨n cÊm nµy kh«ng ®ång nhÊt. Nh÷ng ng­êi ra tï c¶i t¹o trong nh÷ng n¨m qua cho biÕt hä vÉn bÞ kú thÞ trong viÖc c­ tró vµ häc hµnh. Hä th­êng kh«ng ®­îc tr¶ quyÒn c«ng d©n cho tíi mét n¨m sau ngµy ra tï. Hä vµ gia ®×nh kh«ng ®­îc lµm c«ng nh©n viªn nhµ n­íc. Dï vËy khã kh¨n nµy kh«ng cßn qu¸ lín nh­ trong qu¸ khø nhê cã c«ng viÖc trong thµnh phÇn kinh tÕ t­ nh©n ®ang lªn.

Phô n÷:

MÆc dï luËt ph¸p qui ®Þnh ®Çy ®ñ vÒ tÖ n¹n b¹o hµnh trong gia ®×nh, nhiÒu b»ng chøng cho thÊy tÖ n¹n nµy ®ang gia t¨ng vµ luËt lÖ kh«ng ®­îc ¸p dông ®óng møc. Nh©n viªn cña c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ vµ nhiÒu phô n÷ cho biÕt viÖc ®¸nh ®Ëp phô n÷ trong gia ®×nh rÊt phæ th«ng. HÇu hÕt c¸c vô ly dÞ lµ v× lý do nµy, tuy nhiªn nhiÒu phô n÷ thµ chÞu bÞ hµnh hung h¬n lµ mang tiÕng xÊu v× ly dÞ. N¹n b¹o hµnh trong gia ®×nh xem ra ®Çy rÉy ë c¸c miÒn quª.

Nhµ n­íc, c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ, vµ b¸o chÝ t­êng thuËt n¹n bu«n b¸n phô n÷ trong vµ ngoµi n­íc cho c¸c tæ ®iÕm ®ang t¨ng vät trong nh÷ng n¨m qua. C¸c ®­êng d©y cã tæ chøc th­êng dô dç nh÷ng thiÕu n÷ nghÌo tõ c¸c vïng quª b»ng nh÷ng høa hÑn viÖc lµm vµ mai mèi nh­ng råi Ðp hä lµm ®Ü ®iÕm. Mét sè bÞ b¾t cãc vµ ®em b¸n lµm vî ®µn «ng ë n­íc kh¸c. B¸o chÝ vµ tin truyÒn khÈu t­êng thuËt n¹n tæ chøc dÞch vô du lÞch d©m « qua ViÖt Nam ®ang trªn ®µ gia t¨ng cïng víi n¹n dïng trÎ em vµo dÞch vô ®Ü ®iÕm. Nhµ n­íc ®ang hîp t¸c víi c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ ®Ó cã nh÷ng biÖn ph¸p thÝch hîp cho nh÷ng ph­¬ng diÖn nµy .

Tuy kh«ng cã kú thÞ trong luËt ph¸p, phô n÷ vÉn bÞ n¹n kú thÞ ®· ¨n s©u vµo x· héi . BÊt kÓ HiÕn Ph¸p vµ ®ñ lo¹i luËt lÖ qui ®Þnh ®èi xö b×nh ®¼ng, vµ dï mét vµi ng­¬× ®· lªn tíi vÞ trÝ cao trong chÝnh quyÒn, nh×n chung rÊt Ýt phô n÷ cã thÓ phÊn ®Êu lªn ®­îc nh÷ng chøc vô cao . Nhµ n­íc ch­a ¸p dông qui ®Þnh cña HiÕn Ph¸p buéc ph¶i tr¶ l­¬ng ®µn «ng vµ ®µn bµ ngang nhau nÕu cïng lµm mét viÖc gièng nhau. Cã kh¸ nhiÒu luËt lÖ chó träng ®Õn viÖc b¶o vÖ quyÒn cña ng­êi phô n÷ trong gia ®×nh còng nh­ ngoµi c«ng së vµ luËt lao ®éng míi còng kªu gäi ­u ®·i phô n÷. Nh÷ng luËt lÖ nµy rÊt xa sè phËn thùc tÕ cña rÊt nhiÒu, nÕu kh«ng nãi lµ hÇu hÕt, phô n÷ .

Héi Phô N÷ do §¶ng l·nh ®¹o cã mét nghÞ tr×nh bao qu¸t vÒ ®Ò cao quyÒn phô n÷ trong c¸c l·nh vùc chÝnh trÞ, kinh tÕ, b×nh quyÒn tr­íc ph¸p luËt, vµ b¶o vÖ phô n÷ khái bÞ chång hµnh hung. C¸c tæ chøc phi chÝnh phñ vµ quèc tÕ rÊt träng héi, nh­ng hä vµ c¸c ®¹i biÓu héi Phô N÷ ®Òu tin r»ng cßn mÊt nhiÒu thêi gian n÷a míi v­ît qua ®­îc thµnh kiÕn x· héi hiÖn t¹i . Nhµ n­íc còng lËp ñy Ban Th¨ng TiÕn Phô N÷ do n÷ phã chñ tÞch nhµ n­íc ®øng ®Çu .

TrÎ em:

C¸c tæ chøc quèc tÕ, kÓ c¶ Quü ThiÕu Nhi cña Liªn HiÖp Quèc (UNICEF), khen ngîi sù chó t©m cña nhµ n­íc vµo viÖc s¨n sãc trÎ em. Tuy trªn danh nghÜa gi¸o dôc c­ìng b¸ch, nhµ n­íc kh«ng b¾t buéc ®iÒu nµy, nhÊt lµ t¹i c¸c vïng quª (xem phÇn 6.d). Nhµ n­íc tiÕp tôc c¸c chiÕn dÞch chÝch ngõa toµn quèc, vµ b¸o chÝ nhµ n­íc th­êng nhÊn m¹nh vÊn ®Ò søc kháe vµ gi¸o dôc trÎ em. Dï cã mét sè thµnh qu¶, UNICEF ­íc l­îng cã kho¶ng 3 triÖu trÎ em ®ang sèng trong hoµn c¶nh "®Æc biÖt khã kh¨n".

§êi sèng nghÌo khã kh¾p n¬i dÉn ®Õn n¹n b¸n trÎ em trong vµ ngoµi n­íc cho c¸c æ ®iÕm ®ang gia t¨ng. UNICEF b¸o c¸o c¸c c¬ quan tr¸ch nhiÖm ®ang r¸o riÕt ng¨n chÆn tÖ n¹n nµy . Kh«ng cã sè liÖu c«ng khai nµo vÒ n¹n hµ hiÕp trÎ em (xem phÇn 6.c).

Ng­êi tµn tËt:

Nhµ n­íc cung cÊp rÊt Ýt sù b¶o vÖ vµ trî gióp cho nh÷ng ng­êi tËt nguyÒn, vµ còng ch¼ng cã luËt lÖ nµo buéc c«ng së ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn di chuyÓn dÔ dµng cho ng­êi tµn tËt. Tuy nhiªn, luËt lao ®éng 1994 buéc nhµ n­íc ph¶i b¶o vÖ quyÒn lîi vµ khuyÕn khÝch thuª m­ín ng­êi tµn tËt, kÓ c¶ viÖc ­u ®·i nh÷ng h·ng x­ëng thuª m­ín vµ huÊn luyÖn ng­êi tµn tËt còng nh­ ®¸nh thuÕ ®Æc biÖt nh÷ng h·ng tõ chèi chuyÖn nµy . Kh«ng râ nhµ n­íc cã ¸p dông luËt nµy hay kh«ng. Nhµ n­íc cho phÐp mét sè héi quèc tÕ ®Õn gióp nh÷ng ng­êi tËt nguyÒn v× chiÕn tranh hay bÞ tai n¹n sau nµy v× nh÷ng bom ®¹n ch­a næ .

Ng­êi thiÓu sè:

Dï nhµ n­íc nãi hä chèng mäi lo¹i kú th× ng­êi thiÓu sè, nhiÒu b»ng chøng cho thÊy c¸n bé ®Þa ph­¬ng h¹n chÕ c¸c ng­êi thiÓu sè trong viÖc häc hµnh, thuª m­ín, dÞch vô th­ tõ, di chuyÓn trong vµ ngoµi n­íc. Nhµ n­íc tiÕp tôc ¸p dông chÝnh s¸ch thu nhá sù kh¸c biÖt trong tiªu chuÈn sinh sèng gi÷a c¸c ng­êi thiÓu sè vïng cao vµ nh÷ng ng­êi thiÓu sè vïng thÊp b»ng c¸ch ­u ®·i c¸c c«ng ty quèc néi hay quèc ngo¹i ®Çu t­ vµo c¸c vïng cao nguyªn. Cã tin truyÒn miÖng lµ chÝnh phñ tiÕp tôc ®µn ¸p mét sè d©n thiÓu sè vïng cao v× nghi ngê hä cã liªn hÖ víi nh÷ng nhãm kh¸ng chiÕn.

PhÇn 6. QuyÒn C«ng Nh©n

a. QuyÒn lËp héi:

Mäi c«ng ®oµn ®Òu do §¶ng kiÓm so¸t. C«ng nh©n kh«ng ®­îc tù lËp hay tù do tham gia vµo nh÷ng c«ng ®oµn mµ hä muèn, trõ khi hä ®­îc sù chÊp thuËn cña v¨n phßng Tæng C«ng §oµn ViÖt Nam, mét tæ chøc do §¶ng kiÓm so¸t, t¹i ®Þa ph­¬ng. Tæng C«ng §oµn bao dï trªn tÊt c¶ c¸c c«ng ®oµn ®Þa ph­¬ng. LuËt Lao §éng 1994 buéc c«ng ®oµn cÊp tØnh ph¶i tæ chøc chi nh¸nh t¹i c¸c xÝ nghiÖp míi lËp cã trªn 10 nh©n c«ng vµ nh÷ng xÝ nghiÖp ®· thµnh lËp mµ ch­a vµo c«ng ®oµn. Ban gi¸m ®èc cña c¸c c«ng ty nµy bÞ buéc ph¶i chÊp nhËn vµ hîp t¸c víi nh÷ng chi nh¸nh c«ng ®oµn nµy. Tuy nhiªn, nhiÒu xÝ nghiÖp hîp doanh hay t­ nh©n cë nhá, nhÊt lµ c¸c n¬i b¸n lÎ, kh«ng cã chi nh¸nh c«ng ®oµn.

LuËt Lao §éng cho phÐp ®×nh c«ng trong mét sè tr­êng hîp nhÊt ®Þnh. LuËt nµy kªu gäi gi¸m ®èc vµ c«ng nh©n ®èi tho¹i qua ban hßa gi¶i lao ®éng cña xÝ nghiÖp. NÕu biÖn ph¸p nµy kh«ng thµnh c«ng, néi vô ®­îc ®­a ra ban hßa gi¶i lao ®éng tØnh. Vµo ngµy 1 th¸ng 7, Tßa Lao §éng ®­îc lËp ra trong hÖ thèng Tßa ¸n Nh©n D©n. Tßa nµy ®· b¾t ®Çu xö mét sè vô nh­ng cßn trong giai ®o¹n míi ph¸t triÓn. C«ng ®oµn cã quyÒn khiÕu n¹i quyÕt ®Þnh cña ñy ban hßa gi¶i lªn tßa ¸n nh©n d©n tØnh vµ ®×nh c«ng. Tuy nhiªn, luËt ph¸p cÊm ®×nh c«ng trong nh÷ng xÝ nghiÖp phôc vô c«ng céng vµ nh÷ng xÝ nghiÖp quan träng cho nÒn kinh tÕ quèc gia hoÆc cho an ninh vµ quèc phßng. Møc quan träng cña xÝ nghiÖp do nhµ n­íc ®Þnh ®o¹t. LuËt ph¸p còng cho thñ t­íng quyÒn hñy bá nh÷ng cuéc ®×nh c«ng xÐt thÊy nguy h¹i cho kinh tÕ quèc gia hay an toµn c«ng céng. Ngµy 29 th¸ng 8, thñ t­íng cÊm ®×nh c«ng ë 54 ngµnh nghÒ vµ khu vùc th­¬ng m·i, bao gåm c¸c dÞch vô c«ng céng, c¸c ngµnh s¶n xuÊt nhu yÕu phÈm, c¸c ngµnh phôc vô quèc phßng d­íi quyÒn Bé Néi Vô vµ Bé Quèc Phßng.

Sè vô ®×nh c«ng gia t¨ng trong n¨m 1996, ®a sè x¶y ra ë c¸c h·ng do ng­êi ngo¹i quèc lµm chñ nh­ng còng cã liªn hÖ ®Õn mét sè h·ng quèc doanh vµ t­ nh©n. Nhµ n­íc lµm l¬ tuy hÇu hÕt c¸c vô ®×nh c«ng nµy lµ bÊt hîp ph¸p. Trong sè c¸c cuéc ®×nh c«ng nµy, kh«ng cã vô nµo do Tæng C«ng §oµn hay chi nh¸nh tæ chøc. LuËt Lao §éng cÊm tr¶ thï nh÷ng ng­êi ®×nh c«ng, vµ hiÖn ch­a thÊy tr­êng hîp tr¶ thï nµo. Sau mét sè vô ®×nh c«ng tai tiÕng, nhµ n­íc CHXHCNVN ban hµnh thñ tôc míi ®Ó gi¶i quyÕt n¹n ®×nh c«ng vµ nh÷ng tranh c·i c¸ nh©n liªn quan ®Õn lao ®éng. LuËt míi nµy cã hiÖu lùc kÓ tõ ngµy 1 th¸ng 7.

C«ng §oµn kh«ng ®­îc tù do gia nhËp, liªn hîp, hay céng t¸c víi nh÷ng tæ chøc lao ®éng thÕ giíi .

b. QuyÒn lËp héi vµ th­¬ng l­îng tËp thÓ:

C«ng nh©n cã quyÒn lËp c«ng ®oµn trong xÝ nghiÖp cña hä nh­ng ph¶i ®­îc sù chÊp thuËn cña chi nh¸nh Tæng C«ng §oµn cÊp tØnh hay thµnh phè. Hä còng cã thÓ th­¬ng l­îng tËp thÓ qua c¸c c«ng ®oµn t¹i xÝ nghiÖp mµ ®¶ng ®· chÊp thuËn. Trong qu¸ khø, nhµ n­íc th­êng ®Þnh møc l­¬ng bæng v× hÇu hÕt c«ng nh©n lµm viÖc trong c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh. Víi møc t¨ng tr­ëng cña khu vùc kinh tÕ t­ nh©n vµ c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh ngµy cµng ®­îc cho quyÒn tù trÞ, nhiÒu c«ng ty th­¬ng l­îng gi¸ l­¬ng víi c«ng nh©n qua c¸c tæ chøc c«ng ®oµn. Søc hót cña thÞ tr­êng còng ®ãng vai trß ngµy mét quan träng trong viÖc ®Þnh møc l­¬ng. LuËt Lao §éng cÊm n¹n chñ h·ng kú thÞ v× c«ng nh©n ®øng ra tæ chøc c«ng ®oµn.

Nhµ n­íc ®· chÊp thuËn cho thµnh lËp c¸c khu chÕ xuÊt vµ vïng c«ng nghiÖp míi. C¸c vïng nµy chÞu cïng LuËt Lao §éng nh­ c¶ n­íc .

c. CÊm c­ìng Ðp lao ®éng:

LuËt Lao §éng cÊm mäi h×nh thøc c­ìng Ðp lao ®éng. Tuy nhiªn, nhiÒu b¸o c¸o ®¸ng tin cËy cho biÕt mét sè nhµ tï ®ang ¸p dông chÝnh s¸ch c­ìng b¸ch lao ®éng, nhiÒu khi ®Ó phôc vô môc ®Ých th­¬ng m· .

d. Tuæi tèi thiÓu khi thuª m­ín trÎ em:

LuËt Lao §éng qui ®Þnh tuæi tèi thiÓu ®Ó thuª m­ín lµ 15. ë tuæi 13, trÎ em cã thÓ ghi danh t¹i c¸c trung t©m huÊn luyÖn. §©y lµ mét h×nh thøc d¹y nghÒ. Tuy cã luËt c­ìng b¸ch gi¸o dôc nh­ng kh«ng ®­îc ¸p dông h÷u hiÖu, nhÊt lµ ë c¸c vïng quª cÇn trÎ em vµo viÖc ®ång ¸ng. Tuy vËy, víi truyÒn thèng träng häc, nh÷ng ai cã kh¶ n¨ng ®Òu gëi con ®i häc thay v× ®i lµm.

e . §iÒu kiÖn lao ®éng tèi thiÓu:

LuËt Lao §éng buéc nhµ n­íc ph¶i ®Þnh l­¬ng tèi thiÓu vµ ®iÒu chØnh theo møc l¹m ph¸t vµ nh÷ng thay ®æi kinh tÕ kh¸c. L­¬ng tèi thiÓu hµng th¸ng t¹i c¸c xÝ nghiÖp hîp doanh víi ngo¹i quèc lµ 35$ (385.000 ®ång) t¹i Hµ Néi vµ thµnh phè Hå ChÝ Minh; 30$ (330.000 ®ång) ë c¸c n¬i kh¸c. L­¬ng tèi thiÓu hµng th¸ng t¹i c¸c xÝ nghiÖp ViÖt Nam lµ 11$ (120.000 ®ång). Møc l­¬ng tèi thiÓu nµy kh«ng ®ñ cung cÊp cho c«ng nh©n vµ gia ®×nh mét ®êi sèng ®µng hoµng. NhiÒu ng­ê× ph¶i kiÕm thªm b»ng nhiÒu c¸ch xoay xë. Sè ng­êi ®­îc ë nhµ chÝnh phñ cÊp ngµy cµng Ýt. Nhµ n­íc buéc c¸c h·ng ngo¹i quèc vµ ViÖt Nam lín ph¶i theo luËt l­¬ng tèi thiÓu .

LuËt Lao §éng qui ®Þnh lµm viÖc 8 giê mét ngµy vµ 48 giê mét tuÇn víi 24 giê nghØ b¾t buéc mçi tuÇn. NÕu lµm trªn sè giê nµy h·ng ph¶i tr¶ phô tréi . LuËt còng giíi h¹n viÖc b¾t ph¶i lµm giê phô tréi. Kh«ng râ nhµ n­íc thùc hiÖn ®­îc c¸c ®iÒu kho¶n nµy ®Õn ®©u .

LuËt Lao §éng buéc nhµ n­íc ph¶i ®Ò xuÊt c¸c qui chÕ vµ luËt lÖ ®Ó b¶o ®¶m an toµn lao ®éng. Bé Lao §éng hîp t¸c víi c¸c ñy ban nh©n d©n ®Þa ph­¬ng vµ c«ng ®oµn ®iÒu ®éng viÖc thùc thi c¸c qui chÕ nµy . Trong thùc tÕ, viÖc ¸p ®Æt c¸c qui chÕ rÊt yÕu kÐm v× bé Lao §éng kh«ng ®ñ ng©n s¸ch. NhiÒu b»ng chøng cho thÊy chÝnh c«ng nh©n qua c«ng ®oµn cã kh¶ n¨ng thay ®æi ®iÒu kiÖn lµm viÖc h¬n lµ nhµ n­íc. HiÖn kh«ng cã d÷ kiÖn vÒ viÖc liÖu c«ng nh©n cã thÓ tù rót lui ra khái nh÷ng ®iÒu kiÖn lµm viÖc nguy hiÓm mµ kh«ng bÞ mÊt viÖc.

B¶n DÞch Cña
Liªn Minh ViÖt Nam Tù Do
BP 203, 75624 PARIS CEDEX 13, FRANCE
Tel : (33) 01 46 30 37 85
Fax : (33) 01 46 30 34 97
Email : [email protected]