2.-§èi Víi PhËt Gi¸o ViÖt Nam.

Nh­ ®· nãi trong ®o¹n tr­íc,céng s¶n lµ nh÷ng ng­êi v« thÇn duy vËt, chñ tr­¬ngtiªu diÖt c¸c t«n gi¸o, v× Marx cho t«n gi¸o lµthuèc phiÖn cña loµi ng­êi mµ "bän"t­ b¶n dïng lµm c«ng cô ru ngñ nh©n d©n lao ®éng b»ngc¸ch khuyªn hä cè g¾ng chÞu nh÷ng khæ cùc ë ®êinµy råi sÏ ®­îc ®Òn bï mét thiªn ®­êng ëkiÕp sau ®Ó dÔ bÒ bãc lét, trong khi chñnghÜa céng s¶n chñ tr­¬ng x©y dùng thiªn ®­êng céngs¶n ngay trªn mÆt ®Êt nµy. Bëi vËy, céng s¶n cho t«ngi¸o lµ mét trë lùc cÇn ph¶i tiªu diÖt.

T¹i ViÖt Nam cã hai t«n gi¸ochÝnh lµ Thiªn chóa gi¸o vµ PhËt gi¸o. Céng s¶ngäi Thiªn chóa gi¸o lµ C«ng gi¸o mµ tiÕng lãngcña hä lµ "cøt gµ", cßn PhËt gi¸oth× tiÕng lãng cña hä lµ "ph©n gµ".T¹i sao hä l¹i gäi lµ cøt gµ vµ ph©n gµ? Tøchä cho C«ng gi¸o khã tiªu diÖt h¬n PhËt gi¸o.Hä ph©n tÝch rÊt kü vµ v× nhiÒu lý do,nh­ng qu¸ dµi kh«ng thÓ kÓ hÕt ra ë ®©y,t«i chØ tãm t¾t sù ph©n tÝch cña hä nh­ sau: céngs¶n ®¸nh gi¸ C«ng gi¸o tuy lµ sè Ýt, nh­ng lµ nh÷ngcon s­ tö, khã tiªu diÖt, còng nh­ cøt gµ s¸p (cøtgµ ­ít sÒn sÖt) ®· dÝnh vµo quÇn ¸o th× chØcßn c¸ch c¾t bá chç Êy ®i th«i, chø giÆt khã s¹chl¾m; cßn PhËt gi¸o tuy lµ sè nhiÒu, nh­ng chØ lµnh÷ng con cõu, dÔ tiªu diÖt, còng nh­ ph©n gµ kh«,chØ cÇn g¹t mét c¸i lµ s¹ch! Nh­ng dï khã hay dÔ th×cuèi cïng còng ph¶i tiªu diÖt. Nh­ng c¸ch thøc tiªudiÖt th× tïy tõng giai ®o¹n, tïy tõng n¬i chç.Ng­êi céng s¶n cã ®­êng lèi gäi lµ "biÖnchøng", nghÜa lµ môc tiªu hä ®· ®Æt ralµ ph¶i ®¹t cho b»ng ®­îc; nh­ng trªn ®­êng ®i®Õn môc tiªu Êy mµ ªm xu«i th× ®i ®Õn ngay,cßn nÕu gÆp trë ng¹i th× t¹m thêi dõng l¹i,nÕu cÇn ph¶i lïi th× lïi, cÇn ph¶i rÏ ngang còngrÏ ngang, nh­ng cuèi cïng vÉn ph¶i ®¹t môc tiªu, ch©mng«n cña hä lµ "lïi mét b­íc tiÕn bab­íc". §èi víi viÖc tiªu diÖt c¸c t«ngi¸o nãi chung, PhËt gi¸o nãi riªng, còng vËy, nÕun¬i nµo xãa bá ®­îc ngay mµ kh«ng gÆp chèng ®èihoÆc ph¶n øng bÊt lîi, th× hä lµm ngay, nÕuthÊy trë ng¹i th× hä ng­ng l¹i. Kh«ng nh÷ng ng­ngl¹i, mµ nÕu xÐt thÊy t«n gi¸o trong giai ®o¹n Êycã lîi cho céng s¶n th× hä l¹i lîi dông t«n gi¸otèi ®a. Trong chñ tr­¬ng tiªu diÖt PhËt gi¸oViÖt Nam còng kh«ng ngoµi ®­êng lèi Êy.

Ch¼ng h¹n, trong thêi gian kh¸ngchiÕn chèng Ph¸p, céng s¶n ViÖt Nam cÇn ph¶i®oµn kÕt toµn d©n, h¬n n÷a, còng ch­a r¶nh tay®Ó nghÜ ®Õn viÖc tiªu diÖt PhËt gi¸o,cho nªn hä l¹i lîi dông PhËt gi¸o b»ng c¸ch lËp rac¸i gäi lµ PhËt Gi¸oCøu Quèc n»m trong mÆt trËnLiªn ViÖt. Lóc ®ã "s­ cô" Ph¹mThÕ Long trô tr× chïa Cæ LÔ t¹i phñ Xu©n Tr­êng,tØnh Nam §Þnh, ®­a ra lêi kªu gäi thanh niªn t¨ng "T¹mxÕp cµ sa kho¸c chiÕn bµo", nghÜa lµh·y t¹m thêi cëi bá ¸o nhµ tu ®Ó ®i cÇm sónggiÕt T©y. ThÕ lµ hµng lo¹t s­ trÎ bá chïa báPhËt ®Ó ®i "yªu n­íc". §©y lµchÝnh s¸ch dïng mét mòi tªn b¾t hai con chim mét lóc:tr­íc m¾t cã thªm ng­êi cÇm sóng, ®ång thêi, l¹i®­îc c¸i lîi (mµ c¸i lîi nµy míi lµ chñ yÕu) lµtiªu diÖt mÇm non cña PhËt gi¸o trong t­¬ng lai! Mµl¹i dïng chÝnh s­ ra lêi kªu gäi ®Ó tiªudiÖt mÇm non PhËt gi¸o míi hîp thøc, ai tr¸ch ®­îccéng s¶n b¾t s­ ®i lÝnh! §iÒu ®ã còng dÔhiÓu th«i: nÕu muèn b¾t cß th× ph¶i dïng con cßlµm chim måi, muèn b¾t cu th× ph¶i dïng con cu lµm chimmåi, chø nÕu muèn b¾t cß mµ dïng cu lµm chim måith× b¾t sao ®­îc.

L¹i n÷a, xÐt thÊy nh÷ng ng«ichïa lÞch sö danh tiÕng, ®iÓn h×nh nh­ chïaThiªn Trï (chïa H­¬ng - chïa ngoµi) ë huyÖn Mü§øc tØnh Hµ §«ng, chïa Quúnh L©m t¹i lµng Cæ ph¸px­a (nay thuéc tØnh Qu¶ng Ninh) do ThiÒn s­ §ÞnhKh«ng (729-808) s¸ng lËp vµo kho¶ng n¨m Trinh Nguyªn ®êi§­êng bªn Tµu, céng s¶n thÊy sau nµy, khi ®· thµnhc«ng, khã mµ tù m×nh ra tay ph¸ ®­îc v× sÏ cã ¶nhh­ëng rÊt lín, chi b»ng m­în tay qu©n Ph¸p chotiÖn. Céng s¶n bÌn ®­a qu©n lÝnh ®Õn ®ãngt¹i c¸c chïa ®ã, treo cê ®á sao vµng lªn, m¸y bayth¸m thÝnh cña Ph¸p ®Õn, thÊy cã cê ViÖt MinhliÒn b¸o cho oanh t¹c c¬ ®Õn bá bom (dÜ nhiªnlµ ViÖt Minh ®· rót tr­íc råi), thÕ lµ chïatan n¸t! Trong tr­êng hîp nµy còng l¹i mét mòi tªn b¾thai con chim: mét mÆt kÝch ®éng lßng c¨m thï cña nh©nd©n, lªn ¸n giÆc Ph¸p ph¸ chïa vµ kªu gäi toµnd©n hÕt lßng ®¸nh Ph¸p; mÆt kh¸c, sau nµy, khithµnh c«ng råi khái ph¶i ph¸ ®Ó tr¸nh tiÕngcéng s¶n ph¸ chïa lÞch sö danh tiÕng!

T«i c¶m thÊy xãt xa v« h¹n khi®Õn nh×n l¹i nÒn chïa Quúnh L©m n¬i thê phot­îng lµ mét trong "ViÖt Nam tø khÝ"do ThiÒn s­ Kh«ng Lé, Quèc s­ ®êi Lý, kiÕnt¹o. T«i ®Õn ®©y vµo cuèi n¨m 1991. Nghe ng­êi takÓ l¹i, sau khi Ph¸p déi bom ph¶i mÊt h¬n mét th¸ngtrêi míi ch¸y hÕt ng«i chïa. HiÖn cßn l¹i nh÷ngc¸i t¶ng ®¸ ch©n cét rÊt lín, chøng tá nh÷ng c©y cétgç lim ngµy x­a ph¶i ®Õn mét vßng tay ng­êi«m; mét vµi ng«i th¸p ®¸ kh«ng bÞ ch¸y. Sau ngµy c¶ic¸ch tè khæ, nh÷ng g¹ch cña chïa cña th¸p cßn sãt l¹i®­îc dïng ®Ó x©y nhµ nu«i lîn cña Hîp t¸c x·ngay tr­íc cöa chïa cò. Sau ngµy "®æi míi",Hîp t¸c x· gi¶i thÓ, nhµ nu«i lîn ®· ®­îc b¸n®Êu gi¸. T«i thÊy mét vµi tÊm bia ®¸ ®æ óp xuèng®Êt, nhê ng­êi lËt lªn xem th× thÊy kh¾c Ph¸p danhcña mÊy vÞ T¨ng thèng ®êi TrÇn. Ngµy t«i ®Õn®©y, sau s¸u n¨m ®æi míi, d©n chóng ®Þa ph­¬ng ®·gãp søc lµm ®­îc ba gian nhµ g¹ch s¬ sµi trªn nÒnchïa cò ®Ó thê PhËt. HiÖn cã mét vÞ s­ trôtr×, vÞ s­ duy nhÊt t¹i tØnh Qu¶ng Ninh, nh­ng còng lµng­êi Hµ Nam Ninh lªn, chø ë ®Þa ph­¬ng kh«ng cßn s­n÷a. T«i ®­îc biÕt hÇu hÕt c¸c tØnh trªnViÖt B¾c kh«ng cßn chïa cßn s­ n÷a. Ngay t¹i tØnhTh¸i B×nh chç t«i ë, c¶ tØnh còng chØ cßn t¸m vÞs­ t¨ng giµ tuæi, tõ b¶y m­¬i trë lªn vµ mÊy chôcs­ ni võa giµ võa trÎ. Sau khi vÒ Vò §oµi ®­îcvµi tuÇn, t«i nghe bé V¨n Hãa cña nhµ n­íc céng s¶nViÖt Nam ®· xÕp h¹ng chïa Quúnh L©m vµo hµng "ditÝch lÞch sö" cã cÊp b»ng vµ tæ chøc r­ích¼n hoi. Cßn g× n÷a ®©u mµ di tÝch víi lÞch sö!§Õn ngay c¸i nÒn nhµ nu«i lîn Hîp t¸c x·tr­íc cöa chïa còng ch¼ng cßn!

Chïa Hoa Yªn trªn nói Yªn Tö bÞ®èt ch¸y, chïa PhËt TÝch ë B¾c Ninh x©y dùng ë ®êiLý còng ®· bÞ ph¸ hñy. Chïa ThÇy ë huyÖnTh¹ch ThÊt tØnh S¬n T©y, n¬i thê ThiÒn s­ Tõ §¹oH¹nh, còng ®­îc x©y dùng vµo ®êi Lý, ®ang trongt×nh tr¹ng xuèng cÊp nÆng nÒ, ng«i nhµ Tæ ph¶ichèng ®ì b»ng nhiÒu c©y tre, ch­a biÕt sÏ sôp®æ lóc nµo. Chïa Ph¸p Vò (chïa §Ëu) ë phñ Th­êngTÝn tØnh Hµ §«ng, n¬i cã nhôc th©n (x¸c kh«) cña haivÞ ThiÒn s­ ®êi Lª, mét vÞ ®· bÞ c­a tr¸n ra®Ó kh¸m nghiÖm! Chïa chÝnh ®· bÞ ph¸, cßnng«i b¸i ®­êng vµ nhµ tæ trong t×nh tr¹ng xuèng cÊp.ChØ cã chïa Thiªn Trï vµ chïa Quúnh L©m lµ mçichïa cã mét vÞ s­, cßn c¸c chïa kia kh«ng cã s­.Nh÷ng chïa ®­îc xÕp h¹ng di tÝch lÞch sö do ti V¨nhãa ®Þa ph­¬ng qu¶n lÝ. Du kh¸ch ®Õn tham quanhoÆc kh¸ch hµnh h­¬ng ph¶i mua vÐ vµo cöa vµ tr¶tiÒn bÕn ®Ëu xe. H«m ®oµn chóng t«i ®ÕnlÔ, ®Ëu xe ch­a ®Õn nöa giê mµ ph¶i tr¶ n¨mngh×n ®ång. DiÖt PhËt, ®ång thêi, b¸n PhËt!

Trªn ®©y lµ mÊy ng«i chïa®iÓn h×nh mµ t«i ®· ®Õn tËn n¬i thÊy tËnm¾t vµ kÓ l¹i s¬ qua thÕ th«i, chø nÕu ®is©u vµo chi tiÕt th× cßn nhiÒu ®iÒu th­¬ngt©m l¾m, viÖc Êy ®Ó cho c¸c nhµ viÕt söPhËt gi¸o sau nµy.

§Õn n¨m 1954, céng s¶n vÒtiÕp thu Hµ Néi, ®· hoµn toµn lµm chñ miÒn B¾ctõ vÜ tuyÕn 17 trë ra, b¾t ®Çu thùc hiÖn chñnghÜa céng s¶n, nhÊt lµ sau cuéc c¨m thï ®Êu tranh giaicÊp, c¶i c¸ch tè khæ, th× ë n«ng th«n, viÖc ph¸chïa ®×nh miÕu m¹o kh«ng cßn ph¶i e ng¹i g× n÷a.NhiÒu ®×nh chïa bÞ tr­ng dông lµm nhµ kho chøathãc lóa, n«ng cô, hoÆc ph¸ ®i lÊy g¹ch, gç®Ó lµm nhµ kho, s©n kho, nhµ nu«i lîn v.v... cñaHîp t¸c x·; cét ®×nh cét chïa b»ng gç lim ®­a rab¾c cÇu qua c¸c r¹ch n­íc ë ngoµi ®ång cho nh÷ngng­êi g¸nh ph©n g¸nh lóa ®i qua; c¸c tÊm gç c©u®èi s¬n son thÕp vµng th× dïng ®ãng ghÕ dµicho häc sinh ngåi häc, óp mÆt ch÷ xuèng d­íi.§ã lµ ë n«ng th«n, cßn ë thµnh thÞ th× chïa ®­îctr­ng dông lµm c¬ së s¶n xuÊt c«ng nghÖ, lµm trôsë ñy ban, lµm n¬i héi häp, còng cã chç lµmnhµ ch¨n nu«i. Vµ ®Ó thÕ tôc hãa, chïa nµo cãs­ ë th× d©n chóng vµo chiÕm c¸c nhµ phô cËn cñachïa ®Ó ë, chØ trõ chïa vµ nhµ Tæ lµ ®Ó chos­, cßn c¸c nhµ hä chiÕm hÕt. Hä nÊun­íng, ¨n uèng, ph¬i ¸o quÇn ch¨n mÒn, nh×n vµokh«ng cßn g× lµ vÎ t«n nghiªm cña ng«i chïa n÷a.

T«i cßn nhí n¨m 1975, Hßa th­îngThÝch §«n HËu vÒ chïa Ên Quang kÓ l¹i t×nhtr¹ng chïa Qu¸n Sø t¹i Hµ Néi, d©n chóng vµo ë ®Çytrong chïa, hÖt nh­ d·y chung c­, chø kh«ng cßn lµchïa n÷a. Råi Hßa th­îng kÓ Hßa th­îng cã nãivíi s­ cô TrÝ §é nh­ sau: "Cô ë ®©y mµ®Ó cho ng«i chïa thÕ nµy µ?". Sau ®ãHoµ th­îng §«n HËu kÓ tiÕp, t¹i mét cuéchäp ë Liªn minh D©n chñ D©n téc vµ Hßa b×nh do «ngTrÞnh §×nh Th¶o chñ täa, trong bµi ph¸t biÓucña m×nh, s­ cô TrÝ §é nãi: "Tõ ngµy ®­îc¸nh s¸ng cña chñ nghÜa M¸c soi ®­êng, t«i míi thÊyrâ con ®­êng m×nh ®i!". Th× ra hµng mÊy chôcn¨m xuÊt gia theo PhËt, s­ cô vÉn ®i trong ®ªm tèi;nh­ng ®Õn ngµy ®ã vµ m·i cho ®Õn lócchÕt, tuy kh«ng mÆc ¸o PhËt, mµ mÆc ¸o céng s¶n,nh­ng s­ cô vÉn cø ë chïa vµ ¨n c¬m PhËt! Khi nghe s­cô TrÝ §é nãi thÕ, mét bµ PhËt tö tr­íc lµhiÖu tr­ëng tr­êng §ång Kh¸nh (bµ NguyÔn §×nhChi) ë HuÕ, còng ra "b­ng" n¨m MËuTh©n (1968), tá vÎ khinh thÞ. Råi ®Õn b÷a ¨n, bµnµy ®Õn chç Hßa th­îng §«n HËu xin mét mãn¨n chay, v× bµ ¨n m­êi ngµy chay mçi th¸ng, mµngµy h«m Êy lµ ngµy 15; mét c¸n bé nãi víi bµ: "ChÞ®· ®i lµm c¸ch m¹ng mµ ¨n chay lµm g×? S­ cô Trݧé kia cã kiªng g× ®©u?". Bµ ta tr¶ lêi: "Tr­íc®©y t«i ®· qui y PhËt vµ tù nguyÖn sÏ ¨n chaym­êi ngµy, chø PhËt kh«ng b¾t buéc. §· tù nguyÖnnh­ thÕ mµ kh«ng gi÷ th× tøc t«i ®· ph¶n béichÝnh t«i, vËy lµ mét PhËt tö xÊu. Vµ ®· lµ métPhËt tö xÊu th× lµm sao trë thµnh ng­êi c¸ch m¹ng tètcho ®­îc". Ng­êi c¸n bé kia ph¶i xin lçi.

Tãm l¹i, c¸c chïa ®Òu bÞtr­ng dông ®Ó lµm c¬ së nµy c¬ së kh¸c, cßnkh«ng th× cho ng­êi t¹i gia vµo ë lµm mÊt vÎ t«nnghiªm cña chïa vµ thÕ tôc hãa dÇn dÇn. VÒ c¸cc¬ së vËt chÊt th× ph¸ ho¹i b»ng nh÷ng c¸ch nh­ trªn,cßn ®èi víi c¬ cÊu tæ chøc cña gi¸o héi th× céngs¶n dïng thñ ®o¹n quen thuéc lµ "gËy «ng ®Ëpl­ng «ng", nghÜa lµ dïng t¨ng ni chia rÏ t¨ngni ®Ó ph¸ ho¹i néi bé gi¸o héi.

Tr­íc n¨m 1954, Hßa th­îng ThÝchTè Liªn lµ TrÞ sù tr­ëng l·nh ®¹o Gi¸o héi PhËtgi¸o miÒn B¾c n»m trong Tæng héi PhËt gi¸o ViÖtNam toµn quèc, gåm s¸u tËp ®oµn T¨ng giµ vµ C­ sÜB¾c Trung Nam. Tæng héi PhËt gi¸o ViÖt Nam lµ thµnhviªn s¸ng lËp cña héi PhËt gi¸o thÕ giíi. N¨m 1957,mét sè t¨ng ni hoÆc bÞ h¨m däa, hoÆc v× sî h·i,hoÆc còng cã nh÷ng ng­êi v× ®éng c¬ danh lîi thóc®Èy, nªn ®· häp nhau t¹i chïa Qu¸n Sø ®Ó tèkhæ Hßa th­îng ThÝch Tè Liªn (ta cßn nhí trong thêic¶i c¸ch tè khæ, con tè cha, vî tè chång, trß tè thÇy,tÝn ®å tè s­, tè Linh môc, anh em hä hµng tè lÉnnhau. B©y giê ®Õn l­ît t¨ng ni tè t¨ng ni! "v¨nhãa" céng s¶n lµ thÕ ®ã!), råi ®em chïaQu¸n Sø hiÕn cho "PhËt gi¸o cøu quèc",mêi s­ cô TrÝ §é vÒ ë chïa Qu¸n Sø vµ thµnh lËphéi PhËt gi¸o míi lµ Héi PhËt gi¸o thèng nhÊt ViÖtNam do cô TrÝ §é lµm Héi tr­ëng, thÕ lµ Gi¸o héiPhËt gi¸o truyÒn thèng t¹i miÒn B¾c tan r·. Haim­¬i bèn n¨m sau (1957-1981) hä còng lµm hÖt nh­vËy ®èi víi Gi¸o héi PhËt gi¸o ViÖt Nam Thèng nhÊtt¹i miÒn Nam (sÏ nãi sau).

VÒ mÆt tinh thÇn th× ph¸ ho¹ib»ng c¸ch chïa nµo còng ph¶i nu«i lîn nghÜa vô, thËmchÝ c¸c s­ giÕt lîn gµ lµ th­êng. Nu«i lîn lµ®Ó ph¸ bÇu kh«ng khÝ thanh tÞnh trang nghiªm cñac¶nh chïa, giÕt lîn giÕt gµ lµ hñy ho¹i tinhthÇn tõ bi vµ giíi s¸t cña ®¹o PhËt ®Ó thÕtôc hãa ®¹o PhËt, ®ã lµ c¸ch tiªu diÖt ®¹o PhËtnhanh nhÊt.

Tr­íc n¨m 1954, chïa Qu¸n Sø lµtrô së Trung ­¬ng cña Gi¸o héi PhËt gi¸o miÒn B¾c,trong ®ã cã viÖn PhËt häc ®µo t¹o t¨ng ni,tr­êng trung häc Khu«ng ViÖt d¹y ch­¬ng tr×nhthÕ häc, nhµ in §uèc TuÖ in NguyÖt sanPh­¬ng TiÖn vµ kinh s¸ch, cã th­ viÖn v.v...,nh­ng sau khi céng s¶n tiÕp thu Hµ Néi th× ViÖnPhËt häc ph¶i gi¶i t¸n ®Ó t¨ng ni ë ®©uvÒ ®ã lo viÖc t¨ng gia s¶n xuÊt, tr­êng Trunghäc Khu«ng ViÖt ®ãng cöa, th­ viÖn khãakÝn, NguyÖt san Ph­¬ng TiÖn ®×nh b¶n vµ nhµ in§uèc TuÖ bÞ chiÕm dông. NghÜa lµ tÊt c¶mäi ho¹t ®éng cña Gi¸o héi hoµn toµn bÞ ®×nh®èn, hÖt nh­ trong miÒn Nam n¨m 1975.

B©y giê Héi PhËt gi¸o thèng nhÊtViÖt Nam vÒ ®ãng ®« ë chïa Qu¸n Sø ®· lµm®­îc nh÷ng g× cho PhËt gi¸o miÒn B¾c? Ph¶i tr¶lêi ngay lµ ch¼ng lµm ®­îc g× c¶. T¹i sao? Bëi v×chñ tr­¬ng cña céng s¶n lµ tiªu diÖt PhËt gi¸otrong ng¾n h¹n còng nh­ trong dµi h¹n, nh­ vËy lµm saohä ®Ó cho Héi PhËt gi¸o ho¹t ®éng ®­îc? H¬nn÷a, nh­ lêi Hßa th­îng ThÝch §«n HËu kÓ mµ t«ivõa nh¾c l¹i ë trªn, cô TrÝ §é ®­îc ¸nh s¸ng cñachñ nghÜa M¸c soi ®­êng cô míi thÊy râ ®­êng ®i,th× dÜ nhiªn b©y giê cô ph¶i ®i con ®­êng s¸ng cñacô ®Ó truyÒn b¸ chñ nghÜa M¸c, chø cô ®©u cãlµm g× cho PhËt gi¸o n÷a. Cßn c¸i Héi PhËt gi¸o thèngnhÊt ViÖt Nam cña cô ch¼ng qua chØ dïng ®Ó phôcvô ®­êng lèi chÝnh trÞ cña ®¶ng céng s¶n ViÖtNam b»ng c¸ch thØnh tho¶ng ®i dù mét vµi héi nghÞvÒ hßa b×nh do phe céng s¶n quèc tÕ tæ chøchäp t¹i Liªn x«, M«ng Cæ ®Ó lªn ¸n giÆc Müx©m l­îc, ®ång thêi, còng ®Ó cho miÒn Nam vµthÕ giíi biÕt, d­íi chÕ céng s¶n miÒnB¾c, t«n gi¸o vÉn ®­îc t«n träng, thÕ th«i,chø thùc chÊt th× Héi PhËt gi¸o Thèng nhÊt ViÖt Namcña cô TrÝ §é ch¼ng lµm g× cho PhËt ph¸p, nÕukh«ng nãi lµ ngåi lµm bï nh×n ®Ó hîp thøc hãa choviÖc céng s¶n tiªu diÖt PhËt gi¸o. Kh«ng ph¶it«i nãi ngoa ®©u, lÞch sö cßn ®ã.

XuÊt ph¸t tõ ©m m­u tiªudiÖt PhËt gi¸o ng¾n h¹n còng nh­ trong dµi h¹n, tõn¨m 1954 trë ®i, céng s¶n chØ cho mçi chïa mét s­giµ ë lµm chñ hé, cßn s­ trÎ (nÕu cã, hiÕml¾m ) ph¶i vÒ quª cò s¶n xuÊt lµm ¨n. Sau khi s­giµ chÕt, kh«ng ai kÕ tiÕp, chïa bá kh«ng,nÕu ë thµnh thÞ th× bÞ tr­ng dông lµm c¬ së s¶nxuÊt, cßn ë n«ng th«n th× ñi b»ng ®i ®Ó lµmruéng cÊy lóa. Gi¶ sö (hiÕm l¾m) cã ai muèn ®i tuth× ph¶i lµm ®¬n vµ khai lÝ lÞch nép cho c«ng an, víilÝ do nhµ n­íc chän c«ng d©n tèt cho ®i tu ®ÓÝch ®¹o lîi ®êi, nh­ng cã ng­êi chê ®Õn giµ mµvÉn ch­a ®­îc phÐp! V× HiÕn ph¸p nhµ n­íc céngs¶n cã ®iÒu kho¶n "tù do tÝn ng­ìng, tù dokh«ng tÝn ng­ìng" (mét c¸ch ch¬i ch÷), vËyng­êi cã tÝn ng­ìng muèn ®i tu, ch¼ng lÏ l¹i nãihuþch toÑt ra r»ng anh hay chÞ kh«ng ®­îc phÐp ®itu µ? Th«i th× n¹i lÝ do "chän c«ng d©n tètÝch ®¹o lîi ®êi" ®Ó ng¨n chÆn lµ hîphiÕn hîp ph¸p nhÊt! T«i nghe ng­êi ta kÓ l¹ithÞ x· Th¸i B×nh cã mÊy ng­êi xin ®i tu, chê ®îi ®·l©u mµ ch¼ng ®­îc phÐp, bÌn tæ chøc "thôgiíi chui" ë mét chïa nä bÞ c«ng an®Õn tãm cæ hÕt! D­íi chÕ ®é céng s¶n tÊtc¶ th­îng vµng h¹ c¸m ®Òu do nhµ n­íc qu¶n lÝ,nÕu t­ nh©n muèn lµm g× riªng ph¶i lµm lÐn lót,hä gäi lµ "lµm chui" nh­ nh÷ngng­êi v­ît biªn gäi lµ ®i chui, b¸n phë lÐngäi b¸n chui, råi ®Õn ®i tu còng thô giíi chui!Nh÷ng ng­êi muèn xuÊt gia lµm t¨ng ni th× nh­ thÕ.Cßn thanh thiÕu niªn nam n÷ ngoµi ®êi th× ®oµnthÓ nµo vµo ®oµn thÓ Êy råi, nÕu em nµo laiv·ng ®Õn chïa th× bÞ ®oµn thÓ phª b×nhchÕ giÔu, v× thÕ ch¼ng em nµo d¸m bÐn m¶ng®Õn chïa; c©u "TrÎ vui nhµ giµ vuichïa" ®­îc øng dông mét c¸ch triÖt®Ó. Nh­ thÕ lµ ngoµi ®êi còng vËy, chØ cßnmét sè rÊt Ýt c¸c cô giµ trÇu mãm mÐm h¬n b¶y t¸mm­¬i thuéc líp ng­êi cò cßn l¹i lµ ®­îc tù do tÝnng­ìng ®Õn chïa, nh÷ng ng­êi Êy qua ®êi råi th×tÝn ®å t¹i gia còng hÕt!

Mét em bÐ trai m­êi hai tuæi ëthÞ x· Th¸i B×nh chØ thÝch ®i tu, em th­êng ®Õnchïa Kú B¸ tông kinh, cã khi ë l¹i chïa mÊy h«mliÒn. Tèi ®Õn c«ng an vµo chïa ®uæi, em chuivµo gÇm gi­êng hoÆc trÌo lªn c©y ®Ó trèn. SaunhiÒu lÇn nh­ thÕ, bè mÑ em ®­îc gäi lªnty c«ng an b¶o ph¶i ®Õn chïa b¾t em vÒ vµ ralÖnh cho s­ giµ ë chïa kh«ng ®­îc chøa chÊp,nÕu kh«ng nghe sÏ bÞ "xö lÝ". §ãlµ ©m m­u tiªu diÖt mÇm non cña PhËt gi¸o vµ céngs¶n hy väng trong vßng n¨m m­¬i n¨m lµ PhËt gi¸osÏ bÞ tiªu diÖt hoµn toµn trªn c¶ n­íc. Nh­ngng­êi x­a ®· nãi "M­u sù t¹i nh©n, thµnh sùt¹i thiªn", ng­êi T©y ph­¬ng còng cã c©ut­¬ng tù: "Man proposes, God disposes",nghÜa lµ con ng­êi m­u tÝnh lµ mét chuyÖn, nh­ngnªn viÖc hay kh«ng th× l¹i do trêi. Mµ thùc vËy,bøc t­êng B¸ Linh ®· sôp ®æ, khèi céng s¶n §«ng ©uvµ Liªn x« ®· tan r·, céng s¶n ViÖt Nam kh«ng cßn®ñ th× giê ®Ó thùc hiÖn ®­îc viÖc ®ãn÷a ®©u. Thêi ®¹i "nhÊt ®éi nh× trêi"kh«ng cßn n÷a vµ chñ nghÜa duy ý chÝ "Th»ngtrêi ®øng ra mét bªn, ®Ó cho thñy lîi tiÕn lªnthay trêi" còng ch¼ng cßn gi¸ trÞ g× n÷a. Khèicéng s¶n Liªn x« sôp ®æ còng chØ v× th¸i ®é kiªuc¨ng ng¹o m¹n vµ ng«ng cuång Êy. Nhµ sö häc Hy L¹psèng vµo thÕ kû thø n¨m tr­íc t©y lÞch lµ «ngHerodotus ®· nãi: "VËn mÖnh cña mét chÕ®é chia lµm ba giai ®o¹n: giai ®o¹n thø nhÊt lµ thµnhc«ng, giai ®o¹n thø hai lµ kiªu c¨ng, giai ®o¹n thø balµ sôp ®æ".

§Õn n¨m 1975, céng s¶n toµnth¾ng miÒn Nam vÒ tiÕp thu Sµi gßn. §èi víiPhËt gi¸o, ®¹i kh¸i céng s¶n còng lµm y hÖt nh­ngoµi miÒn B¾c, nghÜa lµ còng chiÕm dông c¸cchïa, c¸c c¬ së gi¸o dôc, v¨n hãa, nh­ c¸c tr­êngTrung tiÓu häc Bå ®Ò, viÖn §¹i häcV¹n H¹nh, c¸c Trung t©m v¨n hãa, tõ thiÖn x· héitõ Trung ­¬ng ®Õn c¸c ®Þa ph­¬ng trªn toµnmiÒn Nam, tÊt c¶ ®Òu bÞ chiÕm dông vµo c¸cmôc ®Ých ®¹i ®Ó còng nh­ ngoµi miÒn B¾c. C¸cviÖn PhËt häc ph¶i gi¶i t¸n ®Ó t¨ng ni sinhvÒ quª s¶n xuÊt, c¸c chïa chØ ®Ó mét vµi s­giµ, s­ trÎ ph¶i ®i nghÜa vô hoÆc vÒ quª lµmruéng, ®¹i kh¸i còng hÖt nh­ ngoµi miÒn B¾c.VÒ c¬ cÊu tæ chøc cña PhËt gi¸o th× Gi¸o héi PhËtgi¸o ViÖt Nam Thèng nhÊt (GHPGVNTN) lµ ®èi t­îngchÝnh mµ céng s¶n, b»ng mäi c¸ch, ph¶i triÖt h¹cho b»ng ®­îc vµ, dÜ nhiªn, còng dïng thñ ®o¹n gËy«ng ®Ëp l­ng «ng. Nh­ng thñ ®o¹n nÇy chØ ¸p dông®­îc víi PhËt gi¸o mµ th«i, chø kh«ng dïng ®­îcvíi C«ng gi¸o mµ hä gäi lµ "cøt gµs¸p" nh­ ®· nãi ë trªn.

Tr­íc hÕt, céng s¶n ®Î rac¸i gäi lµ "Ban liªn l¹c PhËt gi¸o yªun­íc" do s­ cô Minh NguyÖt lµm tr­ëng ban,®Æt trô së t¹i chïa VÜnh Nghiªm ë ®­êng C«ng LýSµigßn. §øng vÒ ph­¬ng diÖn luËn lÝ mµ nãi,®· cã phËt gi¸o yªu n­íc th× tÊt ph¶i cã PhËt gi¸okh«ng yªu n­íc, hoÆc nãi theo ng«n ng÷ cña céng s¶nlµ "PhËt gi¸o ph¶n ®éng". VËy c¸iPhËt gi¸o ph¶n ®éng Êy lµ PhËt gi¸o nµo? §Ých thÞlµ GHPGVNTN råi chø cßn ai n÷a. Nh­ vËy, theo chñtr­¬ng c¨m thï ®Êu tranh giai cÊp cña ®¶ng céng s¶nth×, tÊt nhiªn lµ PhËt gi¸o yªu n­íc ph¶i ®Êu tranh®Ó tiªu diÖt PhËt gi¸o ph¶n ®éng. O¸i ¨m thay!Mét ®¶ng chÝnh trÞ nh­ ®¶ng céng s¶n ViÖt Nam,lóc nµo còng h« hµo ®oµn kÕt, ®¹i ®oµn kÕt,mµ l¹i chñ tr­¬ng c¨m thï ®Êu tranh giai cÊp, th×®oµn kÕt lµm sao? ThËt lµ m©u thuÉn.

PhËt gi¸o ViÖt Nam cã mÆttrªn ®Êt n­íc nµy suèt dßng lÞch sö trªn d­íi haingh×n n¨m, ®· cïng chung mét vËn mÖnh th¨ng trÇmvinh nhôc, qua c¸c thêi ®¹i, ®· cã lÇn nµo PhËt gi¸oph¶n béi d©n téc ch­a, ®Ó giê ®©y ph¶i lËp raPhËt gi¸o yªu n­íc, yªu chñ nghÜa x· héi ®Ó ®Êutranh c¨m thï víi PhËt gi¸o ph¶n ®éng? Tõ ®ã, céngs¶n dïng c¸c vÞ t¨ng "yªu n­íc, yªu chñ nghÜax· héi" ®i h¨m däa thóc Ðp t¨ng ni trongGHPGVNTN gia nhËp Ban liªn l¹c PhËt gi¸o yªu n­íc. Haing­êi h¨ng h¸i vµ ®¾c lùc nhÊt trong viÖc nµy lµs­ cô "n»m vïng" Ph¸p Lan vµ s­ TõH¹nh. Tuy bÞ h¨m däa, Ðp buéc, khñng bè, nh­ng chØcã mét sè rÊt Ýt t¨ng ni n»m vïng hoÆc v× qu¸ sî h·imµ ph¶i tham gia cho yªn th©n, cßn tuyÖt ®¹i ®a sèt¨ng ni trong Gi¸o héi, tõ Qu¶ng TrÞ vµo ®Õn Cµmau, vÉn mét lßng trung thµnh víi Gi¸o Héi vµ kiªn tr×chÞu ®ùng.

§Õn th¸ng 11 n¨m 1975, xÈy ravô tù thiªu tËp thÓ cña m­êi hai vÞ t¨ng ni ëThiÒn viÖn D­îc s­ t¹i R¹ch Gßi thuéc tØnh CÇnTh¬ ®Ó ph¶n ®èi céng s¶n ®µn ¸p PhËt gi¸o. M·i®Õn th¸ng 12 n¨m 1976 vô Êy míi ®­îc b¸o c¸o lªnGi¸o héi Trung ­¬ng. ViÖn Hãa §¹o GHPGVNTN göi v¨nth­ khiÕu n¹i víi nhµ n­íc céng s¶n, yªu cÇu®iÒu tra sù viÖc. ¤ng Mai ChÝ Thä, lóc ®ãlµ Gi¸m ®èc së C«ng an thµnh phè Sµigßn, ®Õnchïa Ên Quang ®Ò nghÞ ViÖn Hãa §¹o cöng­êi ®i ®iÒu tra (xin nãi l¹i ë ®©y lµ kÓtõ ngµy 30-4-1975 ®Õn h«m Êy, ViÖn Hãa §¹o ®·göi tÊt c¶ s¸u m­¬i hai (62) v¨n th­ lªn nhµ n­íccéng s¶n ph¶n ®èi vµ yªu cÇu gi¶i quyÕt c¸c vôb¾t bí t¨ng ni PhËt tö vµ ®Ëp t­îng ph¸ chïa, lÊychïa lµm nhµ ®ë ®Î, nh­ng kh«ng hÒ ®­îc tr¶lêi. §©y lµ lÇn ®Çu tiªn mét th­ khiÕu n¹i cñaViÖn Hãa §¹o ®­îc ®¸p øng vµ dÜ nhiªn hä®· s¾p ®Æt nh­ thÕ nµo ®Ó cã lîi cho häråi ®ã). BÊy giê Th­îng täa TrÝ TÞnh ®Ò nghÞr»ng sù viÖc xÈy ra ®· h¬n mét n¨m råi, th«i, xinbá qua! Nh­ng cè Th­îng täa ThiÖn Minh, Th­îngtäa HuyÒn Quang vµ t«i ph¶n ®èi ®Ò nghÞ Êyvµ yªu cÇu ViÖn Hãa §¹o cö ng­êi ®i ®iÒutra, ViÖn liÒn cö §¹i §øc Hé Gi¸c vµ t«i ®¹idiÖn ViÖn ®i ®iÒu tra, nh­ng sau §.§. HéGi¸c bËn viÖc kh¸c nªn chØ cã t«i ®i. TÊt nhiªn,nh­ t«i võa nãi ë trªn, mäi viÖc ®· ®­îcnhµ n­íc céng s¶n s¾p ®Æt c¶ råi, ®i ®iÒu trach¼ng qua chØ lµ ®Ó hîp thøc hãa cho c¸i kÕtqu¶ mµ hä ®· ®Þnh s½n.

Trong cuéc ®iÒu tra nµy, cã«ng Huúnh Ch©u Sæ, Phã Thanh tra Trung ­¬ng tõ Hµ Néivµo, chñ tr× cuéc häp. Ngoµi ra cã nhiÒu c¸n bé®Þa ph­¬ng, trong ®ã t«i ®Ó ý cã mét ng­êito bÐo v¹m vì, lóc nµo còng nh×n t«i trõng trõng víinÐt mÆt hÇm hÇm d÷ tîn, ®»ng ®»ng s¸t khÝ nh­ muèn¨n t­¬i nuèt sèng ng­êi ta, h×nh nh­ ®Ó uyhiÕp tinh thÇn t«i. VÒ giíi s­ th× cã s­ côThiÖn Hµo vµ s­ HuÖ Thµnh lµ thÇy cña §¹i§øc ThÝch HuÖ HiÒn. Cã mét sè "nh©nchøng" ®­îc lùa chän tõ ®Þa ph­¬ng xÈyra vô tù thiªu ®­îc ®­a lªn ngåi s½n ®ã. Sau ngµy®Çu lµm viÖc t¹i thµnh phè CÇn Th¬, t«i yªu cÇu®­îc vÒ tËn ThiÒn viÖn D­îc s­ c¸ch thµnhphè CÇn Th¬ n¨m m­êi c©y sè ®Ó xem xÐt hiÖntr­êng, nh­ng hä b¶o lµ vÒ ®ã kh«ng an ninh!T«i nãi b©y giê chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng lµm chñ c¶n­íc cßn ai lµm g× n÷a mµ kh«ng an ninh?. Nh­ng ®ãchØ lµ c¸i cí, chø thùc th× ThiÒn viÖn D­îcs­ ®· bÞ san b»ng vµ xíi ®Êt lªn trång chuèi råi.Sau khi m­êi hai t¨ng ni tù thiªu, c¸n bé ®Þa ph­¬ngkÐo m­êi hai c¸i x¸c ra ®Ó bªn lÒ ®­êng chonh÷ng ng­êi qua l¹i ®­îc thÊy, sau ®ã hai ngµy häphun x¨ng vµo ®èt råi tÊt c¶ phÇn cßn l¹i cña m­êihai x¸c chÕt ®­îc dån vµo hai c¸i quan tµi vµhä ®­a ®i ch«n ë ®©u, kh«ng ai biÕt.

Sau ba ngµy lµm viÖc, «ngHuúnh Ch©u Sæ ®óc kÕt biªn b¶n cuéc ®iÒu traqua mÊy ®iÓm d­íi ®©y:

1) HuÖ HiÒn (tøc vÞ trôtr× ThiÒn viÖn D­îc s­ ®øng ®Çu trong m­êihai t¨ng ni tù thiªu) tr­íc ®©y lµm chØ ®iÓm (CIA)cho Mü Ngôy, sau ngµy miÒn Nam ®­îc hoµn toµn gi¶iphãng, y sî bÞ c¸ch m¹ng trõng trÞ nªn ®· tù tö vµb¾t m­êi mét ng­êi kh¸c chÕt theo y;

2) Tr­íc ®©y HuÖ HiÒn®­îc Mü Ngôy cung cÊp l­¬ng thùc ®Çy ®ñ, nh­ng naythÊy kh«ng cßn ph­¬ng tiÖn sinh sèng nªn ph¶i tùtö tËp thÓ.

3) HuÖ HiÒn ®· d©m « hñhãa víi mÊy ni c«, sî viÖc Êy ®æ bÓ, nªn y®· tù tö vµ ®èt chïa cïng víi m­êi mét ng­êikh¸c.

C¸c nh©n chøng còng nãi hÖtnh­ vËy vµ nhÊt lµ s­ HuÖ Thµnh, thÇy cña §.§.HuÖ HiÒn còng c«ng nhËn nh­ vËy! Sau ®ã häb¶o t«i kÝ vµo biªn b¶n ®óc kÕt Êy. T«i nãi t«ikh«ng kÝ, v× néi dung biªn b¶n ®óc kÕt hoµn toµntr¸i ng­îc víi bøc th­ tuyÖt mÖnh cña §.§.ThÝch HuÖ HiÒn ®Ò ngµy 29 th¸ng 9 n¨m ÊtM·o (2-11-1975) nªn t«i kh«ng kÝ. §Ó chøng minh, t«i®äc nguyªn v¨n bøc th­ tuyÖt mÖnh Êy nh­sau:

Ngµy 29-9 ¢m lÞch 75
Nam m« §«ng ph­¬ng Gi¸o chñ L­u Ly Quang Nh­ Lai t¸c®¹i chøng minh.

§Ö tö chóng con xuÊt gia,ThiÒn viÖn D­îc s­, kÝnh d©ng lªn ch­ PhËt Båt¸t Th¸nh hiÒn t¨ng lêi t©m huyÕt ph¸tnguyÖn cña ®Ö tö t¨ng ni toµn chïa, thiªu th©nngµy 29 th¸ng 9 n¨m Êt M·o, tøc ngµy 2 th¸ng 11 n¨m75.

- §Ó b¶o vÖ tiÒn®å PhËt ph¸p, ch¸nh ph¸p Nh­ lai bÊt diÖt;

- §Ó b¶o vÖ phÈm gi¸vµ ®øc h¹nh ng­êi xuÊt gia tr­êng cöu;

- §Ó b¶o vÖ ng«i Tamb¶o ThiÒn viÖn D­îc s­ bÊt diÖt;

- Tha thiÕt kªu gäichÝnh phñ c¸ch m¹ng l©m thêi céng hßa miÒn NamViÖt Nam, MÆt trËn gi¶i phãng t«n träng triÖt®Ó tù do tÝn ng­ìng cña c¸c t«n gi¸o ®óng møc;

- Tha thiÕt kªu gäit¨ng ni ®ång bµo PhËt tö c¸c giíi ViÖt Nam th©nyªu ph¶i nhøt quyÕt nhøt t©m b¶o vÖ tr¸i timB¾c vµ Nam theo lêi di chóc Hå chñ tÞch vÜ ®¹i, B¾cvµ Nam chØ mét tr¸i tim, nÕu mét ai xÐ n¸t tr¸i timng­êi ViÖt Nam, kh«ng luËn kÎ thï hay kÎ th©n®Òu lµ ph¶n béi lêi di chóc cña B¸c Hå chÝ minhvÜ ®¹i. KÎ Êy lµ nèi gi¸o cho giÆc, ph¶n béi d©n técc¸ch m¹ng.

- L¸ cê PhËt gi¸o thÕgiíi, GHPGVNTN tiªu biÓu cho s¸u hµo quang ch­ PhËtvµ Lôc th«ng ch­ PhËt bÊt diÖt tr­êng cöu;

CÇu nguyÖn ®éc lËp tù dohßa b×nh tr­êng cöu bÊt diÖt.

Sau ®ã, §.§. ThÝch HuÖHiÒn ghi tªn m­êi hai t¨ng ni do §¹i §øc ®øng®Çu, ph¸t nguyÖn tù thiªu v× b¶y thØnh nguyÖnkÓ trªn vµ §¹i §øc kÕt luËn:

- ChÕt vinh h¬n sèng nhôc
- ChÊp nhËn chÕt b¶o vÖ lÝ t­ëng
- ChÊp nhËn chÕt b¶o vÖ l­¬ng t©m
- ChÊp nhËn chÕt b¶o vÖ ch©n lÝ

§¹i diÖn t¨ng ni Trô Tr×

Ên ký
§¹i §øc ThÝch HuÖ HiÒn

Trªn ®©y lµ bøc th­ tuyÖtmÖnh cña §.§.ThÝch HuÖ HiÒn viÕt tr­íckhi tù thiªu cïng víi m­êi mét vÞ t¨ng ni kh¸c. Néidung bøc th­, nh­ t«i ®· nãi trªn, hoµn toµn kh¸c víiba ®iÓm ®óc kÕt biªn b¶n ®iÒu tra cña «ngHuúnh Ch©u Sæ, do ®ã t«i ®· kh«ng thÓ kÝ vµobiªn b¶n Êy. Hä gi÷ t«i l¹i thªm mét ngµy mét®ªm ®Ó lµm ¸p lùc buéc t«i ph¶i kÝ, hä ®Þnhdïng t«i ®Ó hîp thøc hãa cho nh÷ng ®iÒu dèitr¸ cña hä, nh­ng t«i ®· kiªn quyÕt tõ chèi.Sau cïng hä thÊy kh«ng lung l¹c ®­îc nªn ®µnhph¶i ®­a t«i vÒ chïa Ên Quang. T.T. HuyÒnQuang vµ c¸c s­ thÊy t«i vÒ rÊt mõng, v× ®· babèn h«m kh«ng thÊy t«i vÒ còng lo. Cuén b¨ng ghil¹i nh÷ng ®iÒu t«i ph¸t biÓu trong cuéc häp®iÒu tra th× hä tÞch thu, kh«ng cho t«i mangvÒ, viÖn lÝ do ®ã lµ "bÝ mËt quècgia"!

Trong chuyÕn ®i nµy, t«i®­îc biÕt mét sè chi tiÕt nhá, nh­ng mang métý nghÜa quan träng. Vµo mét buæi s¸ng, t«i võa®iÓm t©m xong, mét «ng c¸n bé vµo chç t«i nãichuyÖn ch¬i tr­íc khi ra phßng häp. ¤ng nãivÒ viÖc ph¸t triÓn ®Êt n­íc, vÒ x©ydùng chñ nghÜa x· héi. Nh­ng «ng nãi: "Chóngt«i ch­a ph¶i lµ nh÷ng ng­êi x©y dùng chñ nghÜa x·héi chuyªn m«n, chØ cßn ®ang thùc tËp th«i, nh­ng lµmm·i còng ph¶i ®­îc. Còng nh­ ng­êi thî míi tËp®ãng c¸i bµn (võa nãi «ng võa chØ vµo bµn ¨n),®ãng c¸i nµy ch­a ®­îc th× ®ãng c¸i kh¸c, cø ®ãngm·i råi còng ph¶i ®­îc". T«i nghe mµ giËtm×nh, v× ng­êi céng s¶n quan niÖm viÖc qu¶nlý mét ®Êt n­íc sao mµ qu¸ ®¬n gi¶n! §Õnth¸ng 2 n¨m 1982, céng s¶n ®­a t«i ra B¾c qu¶n thóct¹i x· Vò §oµi, huyÖn Vò Th­, tØnh Th¸i B×nh, t«imíi nghiÖm ra lµ lêi nãi cña «ng c¸n bé kia qu¶®· ®óng. VÒ n«ng nghiÖp, nh­ t«i ®· nãi ëphÇn 1, n¨m 1956, sau cuéc c¨m thï ®Êu tranh giai cÊp,giÕt c¸c ®Þa chñ, ®¶ng céng s¶n chia ruéng cho d©nlµm chñ vµ lËp Tæ ®æi c«ng lµm lÉn cho nhau: ®©y lµng­êi thî ®ãng c¸i bµn ®Çu tiªn. §Õn n¨m 1960,®¶ng b¾t ®Çu gãp hÕt ruéng vµo Hîp t¸c x· lín®Ó lµm chñ tËp thÓ: ®©y lµ ®ãng c¸i bµn thøhai. §Õn n¨m 1980, thÊy lèi lµm ¨n tËp thÓ thÊtb¹i, ®¶ng ®Ò ra chÝnh s¸ch kho¸n s¶n phÈm: ®©ylµ ®ãng c¸i bµn thø ba. §Õn n¨m 1985, chÝnh s¸chkho¸n s¶n phÈm còng ch¼ng ra g×, ®¶ng bÌn cho kho¸ntr¾ng: ®©y lµ ®ãng c¸i bµn th­ t­! Nh­ng c¸i bµnthø t­ nµy l¹i cµng mÐo mã, xÊu xÝ h¬n ba c¸i tr­ícnhiÒu, v× nã ®· quay 180 ®é ®Ó trë l¹ichÕ ®é ph¸t canh thu t« cña ®Þa chñ ngµy tr­ícmµ céng s¶n ®· giÕt! ThÕ míi vì lÏ hä chØmß mÉm gÆp g× lµm nÊy, hÔ ®­îc th× lµm, háng th×bá. ChØ khæ cho nh÷ng ng­êi d©n hiÒn lµnh ®· ph¶ilµm vËt hy sinh ®Ó cho mét nhãm ng­êi thönghiÖm c¸i t­ t­ëng ng«ng cuång vµ thiÓn cËncña hä; suèt mét phÇn t­ thÕ kû (1960-1985),®· ph¶i ®æ ra bao nhiªu cña, søc lùc vµ må h«i n­ícm¾t ®Ó x©y dùng Hîp t¸c x· lµm chñ tËp thÓkiÓu céng s¶n, th× tÊt c¶ giê ®©y ®· bÞ ph¸toang. §©y t«i chØ nãi vÒ n«ng nghiÖp th«i, v×t«i sèng ë n«ng th«n, cßn c¸c l·nh vùc kinh tÕcéng s¶n chØ huy kh¸c th× t«i kh«ng ®­îc biÕt.Nh­ng ch¾c còng thÕ th«i, bëi v× c¸i bµn ®ãng lÇnchãt nµy còng lµ c¸i bµn kinh tÕ thÞ tr­êng tù dokiÓu t­ b¶n!

Trë l¹i cuéc ®iÒu tra vôm­êi hai t¨ng ni tù thiªu t¹i tØnh CÇn Th¬ ®Óph¶n ®èi chÝnh s¸ch ®µn ¸p PhËt gi¸o, mµ céng s¶n®Þnh g¸n cho §.§.ThÝch HuÖ HiÒn téi lµm chØ®iÓm cho Mü Ngôy vµ téi hñ hãa ®Ó khiÕncho c¸i chÕt cña m­êi hai vÞ t¨ng ni trë thµnh v«nghÜa, nh­ng m­u ®å Êy ®· thÊt b¹i, v× t«i ®·kh«ng kÝ vµo biªn b¶n ®óc kÕt ®Ó hîp ph¸phãa cho m­u ®å Êy cña hä.

Tõ ®ã t×nh h×nh mçi ngµymét c¨ng th¼ng vµ ngµy 3-3-1977 ®· ®Õn ®iÓmcao nhÊt khi céng s¶n ®Õn chiÕm dông C« NhiViÖn Qu¸ch ThÞ Trang ë ®­êng TrÇn Quèc To¶n (phÝasau ViÖt Nam Quèc tù mµ tr­íc ®ã hä ®·chiÕm råi vµ b©y giê mét r¹p chiÕu bãng rÊtlín ®· ®­îc x©y lªn t¹i ®ã), giËt tÊm b¶ng mangdanh hiÖu GHPGVNTN vµ liÖng xuèng lÒ ®­êng.Ngay 11 giê h«m Êy, nh©n danh Tæng Th­ KÝ ViÖn Hãa§¹o, t«i ®· kÝ mét th«ng t­ kªu gäi t¨ng ni s½nsµng hy sinh ®Ó b¶o vÖ ®¹o ph¸p vµ danh dù cñaGi¸o héi. §Õn ngµy 6-4-1977, T.T. HuyÒn Quang vµt«i cïng mét sè vÞ kh¸c bÞ b¾t vµo nhµ tï Phan §¨ngL­u ë Bµ ChiÓu Gia §Þnh. Ýt l©u sau, t«i ®­îcbiÕt cè T.T. ThÝch ThiÖn Minh còng bÞ b¾t vµ ®·chÕt mét c¸ch bÝ Èn t¹i së c«ng an Sµi gßn ë®­êng TrÇn H­ng §¹o. ThËt lµ ®au ®ín, xãt xa.§Õn ngµy 10-12-1978, chóng t«i bÞ ®­a ra tßa xÐtxö, T.T. HuyÒn Quang vµ t«i ®­îc tha vÒ, cßnc¸c vÞ kh¸c ph¶i ë thªm mçi ng­êi mÊy th¸ng tïn÷a.

Sau khi ®­îc tha vÒ, chóngt«i l¹i tiÕp tôc lµm viÖc Gi¸o héi nh­ cò.Kho¶ng ®Çu n¨m 1980, lÇn ®Çu tiªn cè Hßa th­îngThÝch TrÝ Thñ, ViÖn tr­ëng ViÖn Hãa §¹o, T.T.TrÝ TÞnh, Tæng vô tr­ëng Tæng vô T¨ng sù vµ TT. MinhCh©u, Tæng vô tr­ëng Tæng vô Gi¸o dôc, ®­îc nhµn­íc céng s¶n mêi víi t­ c¸ch c¸ nh©n ®i dù cuéc "gÆpmÆt ®Çu n¨m", do «ng NguyÔn V¨n Linh, BÝ Th­Thµnh ñy chñ tr×. Ba vÞ vÒ cho chóng t«i biÕtcã c¶ Hßa th­îng ThÝch §«n HËu vµ c¸c vÞ ®øng ®Çuc¸c tæ chøc PhËt gi¸o trong c¶ n­íc còng cã mÆt vµmôc ®Ých cuéc häp mÆt lµ bµn viÖc thèng nhÊtPhËt gi¸o ViÖt Nam. T«i nghÜ h¬i l¹, viÖc thèngnhÊt PhËt gi¸o mµ sao «ng BÝ Th­ Thµnh ñy cña ®¶ngcéng s¶n l¹i chñ tr× cuéc häp bµn, thÕ ®¶ngcéng s¶n cßn kiªm c¶ Gi¸o héi n÷a µ? Sao mµ thamthÕ? Nh­ng lóc Êy chóng t«i nghe c¸c vÞ thuËt l¹ith× còng chØ biÕt thÕ th«i chø kh«ng cã ýkiÕn g×, bëi lÏ ba vÞ ®­îc mêi dù häp víi t­c¸ch c¸ nh©n chø kh«ng liªn quan g× ®Õn Gi¸o héi.

Tõ ®ã trë ®i, thØnh tho¶ng bavÞ l¹i ®i häp råi vÒ tr×nh bµy l¹i víi Ban Chا¹o ViÖn Hãa §¹o c¸c ý kiÕn trong cuéchäp vµ yªu cÇu ViÖn Hãa §¹o cho biÕt ýkiÕn. T.T. HuyÒn Quang vµ t«i chñ tr­¬ng chØ khinµo ViÖn Hãa §¹o chÝnh thøc ®­îc mêi vµ cö ®¹idiÖn dù häp ®­êng hoµng th× ViÖn sÏ cãý kiÕn ngay gi÷a cuéc häp, cßn giê ®©y bavÞ ®i häp víi t­ c¸ch c¸ nh©n th× ViÖn kh«ngd¸m l¹m bµn. V¶ l¹i, viÖc thèng nhÊt PhËt gi¸o lµviÖc cña ch­ t¨ng hai miÒn, sao kh«ng ®Ó choch­ t¨ng B¾c, Nam häp l¹i víi nhau bµn b¹c, mµ nhµn­íc l¹i can thiÖp vµo lµm g×. §Êt n­íc ®·thèng nhÊt, dÜ nhiªn PhËt gi¸o còng mong ®­îc thèngnhÊt, nh­ng chóng t«i cho ®ã lµ viÖc cña PhËt gi¸ohai miÒn chø kh«ng ph¶i c«ng viÖc cña nhµ n­íc.

VÒ sau, cè Hßa th­îng TrÝThñ ®­îc ai ®ã bÇu lµm Tr­ëng ban vËn ®éng ThèngnhÊt PhËt gi¸o, T.T. TrÝ TÞnh Phã tr­ëng ban vµ T.T.Minh Ch©u lµm Th­ kÝ. Tõ ®ã ba vÞ ®i häp lu«n, cãkhi ra häp ngoµi Hµ Néi, vµ cø mçi lÇn ®ihäp vÒ, c¸c vÞ ®­a vÊn ®Ò ra tr­ícViÖn Hãa §¹o xin gãp ý kiÕn, chóng t«i vÉnkh«ng d¸m bµn ®Õn, lÝ do lµ ViÖn Hãa §¹o cãchÝnh thøc ®­îc mêi dù bÊt cø cuéc häp nµo bµnviÖc thèng nhÊt PhËt gi¸o ®©u, kÓ c¶ c¸i BanvËn ®éng thèng nhÊt PhËt gi¸o do ai lËp ra vµ lËp rat¹i ®©u, ViÖn Hãa §¹o còng kh«ng biÕt, th×lµm sao ViÖn gãp ý cho ®­îc.

ThÕ råi vµo kho¶ng cuèi n¨m1980, v¨n phßng ViÖn Hãa §¹o nhËn ®­îc mét v¨nth­ do cè Hßa th­îng TrÝ Thñ ký tªn víi t­ c¸chTr­ëng ban vËn ®éng thèng nhÊt PhËt gi¸o, xin ®Õnth¨m x· giao ViÖn Hãa §¹o vµ c¸c vÞ gi¸o phÈm cñaViÖn vµ sÏ ®­îc tiÕp ®ãn vµo ngµy giê nµo.T«i th¶o v¨n th­ phóc ®¸p lµ sÏ h©n h¹nh tiÕp®ãn ph¸i ®oµn vµo ngµy giê ®ã vµ xin cho tr­íc métb¶n danh s¸ch c¸c thµnh viªn vµ chøc vô trong ph¸i®oµn ®Ó tiÖn viÖc s¾p xÕp. H«m sau t«inhËn ®­îc b¶n danh s¸ch tõ chïa X¸ Lîi göi ®Õn,gåm cã: s­ cô Ph¹m ThÕ Long (ngµy tr­íc ngoµi B¾cc¸c s­ ®Òu lÊy hä ThÝch, nh­ng tõ khi céng s¶ncai trÞ, hä b¾t ph¶i gäi theo hä thÕ tôc,cho nªn míi lµ Ph¹m ThÕ Long. Cßn chïa th× còng®­îc coi nh­ mét hé, tøc nh­ mét gia ®×nh, chø kh«nggäi lµ chïa (®©y còng n»m trong ©m m­u tiªudiÖt PhËt gi¸o dÇn dÇn), ng­êi mµ ba m­¬i n¨mvÒ tr­íc (1945-1980) ®· tõng kªu gäi thanh niªnt¨ng miÒn B¾c lóc bÊy giê lµ "h·y t¹mxÕp cµ sa kho¸c chiÕn bµo", hiÖn lµPhã chñ tÞch Quèc héi céng s¶n, lµm Tr­ëng ®oµn, cèHoµ th­îng TrÝ Thñ Phã tr­ëng ®oµn, T.T. TrÝ TÞnh®oµn viªn, T.T. Minh Ch©u ®oµn viªn, §.§.Tõ H¹nh (cùuCh¸nh ®¹i diÖn GHPGVNTN tØnh Gia §Þnh) ®oµn viªn.Khi nh×n qua danh s¸ch cña ph¸i ®oµn Ban vËn ®éng thèngnhÊt PhËt gi¸o ®Õn th¨m "x· giao"ViÖn Hãa §¹o, t«i cø c­êi thÇm mét m×nh vµ liªnt­ëng ®Õn hai c©u th¬ ®Çu trong bµi th¬ "NãichuyÖn víi ¶nh" cña nhµ th¬ T¶n §µ:

Ng­êi ®©u còng gièng ®at×nh
Ngì lµ ai l¹i lµ m×nh víi ta...

V× trong b¶n danh s¸ch, trõ côPh¹m ThÕ Long ra, cßn ®Òu lµ ng­êi "trongnhµ", vµ c¸i "trÐo c¼ng ngçng"®Õn mØa mai ë ®©y lµ c¸c vÞ "chñ nh©n«ng" ®· tù biÕn m×nh thµnh nh÷ng ng­êikh¸ch xa l¹ vÒ "th¨m x· giao" nhµm×nh!

§óng ngµy giê ®· ®Þnh, ph¸i®oµn ®Õn ViÖn Hãa §¹o, T.T. HuyÒn Quang,T.T. Ph¸p Tri vµ t«i tiÕp ph¸i ®oµn. Sau khi nghithøc giíi thiÖu, s­ cô Ph¹m ThÕ Long ®øng lªnnãi: "Th­a qói vÞ! H«m nay ph¸i ®oµn Ban vËn®éng thèng nhÊt PhËt gi¸o chóng t«i ®Õn ®©y,tr­íc hÕt, ®Ó th¨m Tæ ®×nh Ên Quang vµt¨ng ni chïa Ên Quang, cÇu chóc quÝ vÞ dåi dµo søckhoÎ vµ ®¹t nhiÒu thµnh tÝch tèt ®Ñp. Sau xin th­a®Ó quÝ vÞ râ lµ §¶ng chñ tr­¬ng ®Êt n­íc ®·thèng nhÊt, th× PhËt gi¸o còng ph¶i thèng nhÊt. VËymôc ®Ých chóng t«i ®Õn ®©y h«m nay, nh­ võa nãië trªn ®Ó th¨m Tæ ®×nh Ên Quang vµ còng®Ó xin quÝ vÞ gãp ý kiÕn cho viÖc thèngnhÊt PhËt gi¸o mµ sÏ lµ ng«i nhµ chung cho PhËt gi¸oc¶ n­íc".

Khi cô Ph¹m ThÕ Long døt lêi,ngåi xuèng, t«i gäi th­ kÝ ®­a ra hai v¨n th­ cñaBan vËn ®éng thèng nhÊt PhËt gi¸o xin ®Õn th¨m x·giao ViÖn Hãa §¹o vµ c¸c vÞ gi¸o phÈm trongViÖn, vµ v¨n th­ cña V¨n phßng ViÖn Ho¸ §¹otr¶ lêi ®Þnh ngµy giê ®ãn tiÕp ph¸i ®oµn nh­®· nãi ë trªn. T«i ®äc l¹i hai v¨n th­ thËt rârµng, råi nãi: "Th­a ph¸i ®oµn, theo tinh thÇnnéi dung v¨n th­ cña Ban vËn ®éng thèng nhÊt PhËt gi¸onh­ t«i ®· ®äc th× h«m nay ph¸i ®oµn ®Õn®©y lµ ®Ó th¨m x· giao ViÖn Hãa §¹o vµ c¸cvÞ gi¸o phÈm cña ViÖn. Song, nh­ cô Tr­ëng ®oµnvõa nãi, th× c¸c vÞ ®Õn ®©y lµ ®Ó th¨m Tæ®×nh Ên Quang vµ t¨ng ni chïa Ên Quang ®Óhái ý kiÕn vÒ viÖc thèng nhÊt PhËt gi¸o,chø cã th¨m ViÖn Hãa §¹o ®©u? VËy, V¨n phßng cñaTæ ®×nh Ên Quang ë ®Çu ngâ vµo, mêi quÝ vÞ rangoµi ®ã, chø ®©y lµ V¨n phßng cña ViÖn Hãa §¹oGHPGVNTN". Nãi xong, t«i mêi T.T. HuyÒn Quangvµ T.T. Ph¸p Tri gi¶i t¸n. BÊy giê t«i míi thÊy c¸i "l¾tlÐo" vµ "lËt lê ®¸nh lËn con ®en"cña s­ cô céng s¶n: khi muèn ®Õn th¨m th×nãi th¨m «ng A, nh­ng khi ®Õn n¬i th× l¹i b¶o th¨m«ng B! Cã g× ®©u, th©m ý cña s­ cô nhµ ta lµ cèt×nh tr¸nh nÐ, kh«ng thõa nhËn tÝnh hîp ph¸p cñaGHPGVNTN, thÕ th«i. Nh­ng nÕu h«m Êy mµ chóngt«i gãp ý kiÕn th× vÒ s­ cô l¹i tuyªn bè®ã lµ ý kiÕn cña GHPGVNTN!

ThÊy t×nh h×nh kh«ng ªm xu«i, côPh¹m ThÕ Long ®Þnh "lïi mét b­íc"®Ó råi sÏ "tiÕn ba b­íc" b»ngc¸ch ®øng lªn ch¾p tay xin s¸m hèi vµ x¸c nhËn l¹i lµph¸i ®oµn ®Õn th¨m ViÖn Hãa §¹o vµ c¸c vÞgi¸o phÈm cña ViÖn ®óng nh­ néi dung v¨n th­. Lóc®ã t«i míi mêi T.T. HuyÒn Quang vµ T.T. Ph¸p Tringåi l¹i tiÕp Ph¸i ®oµn.

Th­îng täa HuyÒn Quangph¸t biÓu: "QuÝ Ngµi lµ nh÷ng ng­êi ®Òx­íng viÖc thèng nhÊt theo chñ tr­¬ng cña §¶ngmuèn thèng nhÊt PhËt gi¸o, quÝ ngµi lµ nh÷ng kiÕntróc s­ cña ng«i nhµ PhËt gi¸o c¶ n­íc, vËy quÝ ngµi®· cã ®å ¸n nµo ch­a? KiÓu mÉu ng«i nhµ Êy nh­thÕ nµo? Tuy nhiªn, theo nh­ lêi Hßa th­îng ThÝch§«n HËu kÓ l¹i, th× Gi¸o héi chóng t«i khã cãvinh dù ®­îc sèng chung trong ng«i nhµ PhËt gi¸o c¶n­íc Êy. V× khi Hßa th­îng chóng t«i cã lÇn bµn víi«ng NguyÔn V¨n HiÕu, lóc ®ã Bé tr­ëng V¨n hãacña chÝnh phñ c¸ch m¹ng l©m thêi céng hßa miÒn NamViÖt Nam, xin thèng nhÊt PhËt gi¸o c¶ n­íc, th× «ngBé tr­ëng tr¶ lêi Hßa th­îng chóng t«i r»ng:"Thèng nhÊt th× tèt, nh­ng thèng nhÊt c¸c tæ chøcPhËt gi¸o yªu n­íc, chø thèng nhÊt lµm g× víi PhËtgi¸o ph¶n ®éng?". Hßa th­îng chóng t«i hái:"PhËt gi¸o ph¶n ®éng lµ PhËt gi¸o nµo?". ¤ngBé tr­ëng kh«ng tr¶ lêi. Nh­ vËy, ch¾c nhµ n­íc muèn¸m chØ Gi¸o héi chóng t«i lµ ph¶n ®éng, kh«ng ®­îcdù phÇn vµo viÖc thèng nhÊt PhËt gi¸o c¶ n­íc,nªn chóng t«i kh«ng d¸m ®ãng gãp ý kiÕn".

Khi H.T. HuyÒn Quang døt lêi,t«i nãi: "MÊy chôc n¨m qua, quÝ vÞ ë ngoµi B¾cmay m¾n ®­îc sèng trong hßa b×nh, ®éc lËp, tù do,h¹nh phóc, ch¾c quÝ vÞ ®· lµm ®­îc rÊt nhiÒuviÖc cho PhËt ph¸p ngoµi Êy, cßn t¹i miÒn Namnµy chóng t«i ph¶i sèng trong chiÕn tranh, l¹i bÞk×m kÑp, ®µn ¸p, nªn ch¼ng lµm ®­îc bao nhiªu PhËtsù. Mµ cã lµm ®­îc chót nµo th× nhµ n­íc còngtr­ng dông c¶ råi. Nh­ quÝ vÞ ch¾c ®· thÊy, c¸ctr­êng Trung TiÓu häc Bå §Ò, viÖn §¹ihäc V¹n H¹nh, c¸c Trung t©m v¨n hãa vµ c¸c c¬ sëtõ thiÖn x· héi tõ Trung ­¬ng ®Õn c¸c ®Þaph­¬ng ®Òu ®· ph¶i giao cho nhµ n­íc. C¸c PhËthäc viÖn th× ph¶i gi¶i t¸n cho t¨ng ni sinh 뮩u vÒ ®ã lo viÖc s¶n xuÊt, thµnh thö b©y giêGi¸o héi ch¼ng cßn g× c¶. Cho nªn, nÕu ®­îc vinhdù thèng nhÊt víi quÝ vÞ th× còng chØ víi hai bµn taykh«ng th«i. Nh­ vËy, ai cÇn thèng nhÊt víi ai?".

Lóc ®ã ®· ®Õn giê ngätrai, chóng t«i mêi ph¸i ®oµn ë l¹i dïng c¬m tr­a, v×chóng t«i ®· chuÈn bÞ c¶ råi. ThÕ lµ cuéc th¨mx· giao vµ hái ý kiÕn còng ch¼ng mang l¹ikÕt qu¶ g×.

Tõ ®ã, cè H.T. TrÝ Thñ, c¸c T.T.TrÝ TÞnh, Minh Ch©u trong Ban vËn ®éng thèng nhÊt PhËtgi¸o tiÕp tôc vËn ®éng, tiÕp tôc ®i häp,vµ mçi lÇn ®i häp vÒ, c¸c vÞ l¹i thóc ÐpT.T. HuyÒn Quang vµ t«i gia nhËp thèng nhÊt. T.T.HuyÒn Quang vµ t«i chñ tr­¬ng mét c¸ch c­¬ngquyÕt lµ GHPGVNTN ph¶i chÝnh thøc ®­îc mêi dùhäp, häp víi ai, ai ®øng ra tæ chøc häp®Ó bµn viÖc thèng nhÊt PhËt gi¸o, thèng nhÊttrªn c¬ së nµo, theo h×nh thøc nµo, c¬ cÊu tæ chøc rasao, vµ sau khi thèng nhÊt råi, th× c¸c tæ chøc PhËtgi¸o tr­íc kia, kh«ng riªng g× GHPGVNTN, mµ c¸c tæ chøccña c¸c gi¸o ph¸i kh¸c ®Òu xãa bá h¼n, hay cßn®­îc gi÷ l¹i d­íi mét h×nh thøc nµo ®ã ®Ó lonh÷ng sinh ho¹t néi bé, ®ã lµ nh÷ng ®iÒu Gi¸o héicÇn ph¶i biÕt râ, cÇn ph¶i bµn cho thÊu ®¸o tr­íckhi thèng nhÊt hoµn toµn, chø kh«ng thÓ cø nãithèng nhÊt mét c¸ch kh¬i kh¬i nh­ vËy ®­îc.

KÕt luËn, chóng t«i cïng ®­ara mét ý kiÕn: "Ng«i nhµ GHPGVNTN ®©y lµdo t¨ng ni miÒn Nam, tõ Qu¶ng TrÞ ®Õn Cµ Mau x©ydùng nªn víi sù ®ãng gãp x­¬ng m¸u, n­íc m¾t cñatoµn thÓ t¨ng ni PhËt tö miÒn Nam, hä kh«ngthÓ tÊt c¶ tËp trung vÒ ®©y ®Ó tr«ng nomng«i nhµ Êy ®­îc, nªn hä nhê quÝ vÞ vµ chóngt«i tr«ng nom gi÷ nhµ giïm hä. NÕu b©y giê v×mét lý do nµo ®ã, quÝ vÞ thÊy kh«ng thÓtiÕp tôc gi÷ nhµ giïm hä n÷a, th× quÝ vÞ ph¶igäi hä vÒ mµ tr¶ nhµ l¹i cho hä ®Óhä quyÕt ®Þnh, nÕu hä muèn gi÷ l¹i nhµ,th× hä sÏ nhê ng­êi kh¸c, cßn nÕu hä muènb¸n hoÆc cho ai thuª th× ®ã lµ quyÒn cña hä,chø quÝ vÞ còng nh­ chóng t«i ë ®©y kh«ng ai cã thÈmquyÒn quyÕt ®Þnh viÖc nµy. Nãi c¸ch kh¸c,HiÕn ch­¬ng Gi¸o héi ®· qui ®Þnh, §¹i héi Gi¸ohéi th­êng niªn lµ hai n¨m mét kú, nh­ng khi cã vÊn®Ò liªn quan ®Õn sù tån vong cña Gi¸o héi, th×ph¶i triÖu tËp §¹i héi bÊt th­êng ®Ó gi¶iquyÕt, chø Ban chØ ®¹o ViÖn Hãa §¹o kh«ng cãquyÒn quyÕt ®Þnh. B©y giê ®©y chÝnh lµ lóc cãliªn quan ®Õn sù tån vong cña Gi¸o héi, vËy xin Hßath­îng ViÖn tr­ëng thay mÆt §øc T¨ng Thèng,triÖu tËp §¹i héi bÊt th­êng ®Ó §¹i héiquyÕt ®Þnh vÊn ®Ò nµy".

Sau ®ã Ýt h«m, t«i nhËn ®­îcv¨n th­ cña së C«ng an thµnh phè mêi ra gÆp «ng QuangMinh (xin nãi nhá ë ®©y lµ t¹i ®Êt n­íc ViÖt Nam®éc lËp tù do h¹nh phóc nµy, ai nhËn ®­îc th­ sëc«ng an mêi lµ "dùng tãc g¸y" råi®ã). Riªng t«i ®· cã "vinh dù" ®­îcnhiÒu lÇn nh­ vËy. Khi t«i ®Õn n¬i, sau vµi c©unãi x· giao, «ng Quang Minh b¶o "§¶ng"cÇn thèng nhÊt PhËt gi¸o trong lóc nµy vµ buéc t«iph¶i ®ång ý (tÊt nhiªn víi giäng h¨m däaquen thuéc). T«i nãi t«i còng ®· ®­îc nghe s­ côPh¹m ThÕ Long nãi t¹i chïa Ên Quang nh­ vËy, råit«i ®­a HiÕn ch­¬ng Gi¸o héi ra tr×nh bµy còngnh­ t«i võa nãi ë trªn, ph¶i do §¹i héi quyÕt®Þnh chø kh«ng cã c¸ nh©n hoÆc mét nhãm ng­êi nµoquyÕt ®Þnh ®­îc. Vµ t«i, yªu cÇu «ng Quang Minhcho chóng t«i triÖu tËp §¹i héi bÊt th­êng. T«inãi râ b×nh th­êng th× mçi tØnh cö n¨m ®¹ibiÓu hoÆc ba, nh­ng trong t×nh h×nh hiÖn nay, t«ichØ yªu cÇu cho mçi tØnh cö mét vÞ Ch¸nh ®¹idiÖn, nÕu Ch¸nh ®¹i diÖn ®au èm, th× vÞPhã hoÆc Th­ KÝ, hay bÊt cø ai trong ban ®¹i diÖn®i thay còng ®­îc. Råi t«i nãi víi «ng Quang Minhth«ng c¶m v× chóng t«i ph¶i lµm theo ®óng nguyªn t¾cHiÕn ch­¬ng mµ ch¾c «ng lµm hµnh chÝnh th× còngthÕ th«i. Nh­ng «ng Quang Minh b¶o kh«ng cßn th× giên÷a! T«i nãi viÖc thèng nhÊt PhËt gi¸o chø ®©uph¶i lµ viÖc hµnh qu©n mµ gÊp rót nh­ vËy. ¤ngQuang Minh b¶o t«i nguyªn v¨n nh­ sau: "TÝnh «ngth× chØ thÝch lµm anh hïng!". T«i nãi: "T«ilµ mét nhµ s­ tu hµnh mµ anh hïng c¸i nçi g×, anhhïng r¬m Êy µ?". ¤ng Quang Minh nãi: "S­thø d÷ chø ph¶i s­ võa ®©u!". T«i ®øng dËychµo «ng vµ "thong th¶" ra vÒ.

§Õn kho¶ng th¸ng 9 n¨m 1981,cè H.T. TrÝ Thñ, víi danh nghÜa Tr­ëng ban vËn ®éngthèng nhÊt PhËt gi¸o, ®Ò nghÞ ViÖn Hãa §¹o cö§¹i diÖn Gi¸o héi ®i dù §¹i héi thèng nhÊt PhËtgi¸o sÏ häp t¹i Hµ Néi vµo cuèi n¨m ®ã. T«i®Ò nghÞ nhµ n­íc ®· kh«ng cho triÖu tËp §¹ihéi bÊt th­êng th× b©y giê ph¶i triÖu tËp Héi®ång ViÖn Hãa §¹o gåm m­êi mét quËn Gi¸o héi§« thµnh ®Ó th«ng b¸o cho hä biÕt vÒviÖc nµy. Cè Hßa th­îng TrÝ Thñ ®ång ý.

H«m sau t«i göi v¨n th­ mêi c¸cvÞ trong Ban §¹i diÖn Gi¸o héi cña m­êi mét quËnvÒ chïa Ên Quang häp. H×nh nh­ hä ®·®o¸n tr­íc ®­îc lµ cuéc häp nµy rÊt quanträng nªn hä vÒ dù rÊt ®«ng, kh«ng nh÷ngchØ cã c¸c vÞ §¹i diÖn chÝnh thøc cña m­êi métquËn, mµ cßn cã c¶ t¨ng ni vÒ dù thÝnh, ngåi chËtgi¶ng ®­êng, ®øng ngoµi s©n vµ trªn c¸c hµnh langtrong chïa. Cè H.T. TrÝ Thñ chñ täa cuéc häp (xinnh¾c l¹i, víi t­ c¸ch Tr­ëng ban vËn ®éng thèng nhÊtPhËt gi¸o th× ngµi lµ kh¸ch, nªn lÇn tr­íc ngµi ®·vÒ "th¨m x· giao" nhµ Ngµi. Nh­ngh«m nay víi t­ c¸ch ViÖn tr­ëng ViÖn Hãa §¹onªn Ngµi chñ täa cuéc häp). Víi t­ c¸ch Tængth­ kÝ ViÖn Hãa §¹o GHPGVNTN, t«i ®øng lªn tuyªnbè râ lý do triÖu tËp cuéc häp. Tr­íchÕt, t«i ®äc l¹i c¸c v¨n th­ mµ ViÖn Hãa®¹o ®· göi ra phñ Thñ t­íng t¹i Hµ Néi nãi râ qu¸tr×nh thµnh lËp Gi¸o héi vµ c¸c c¬ cÊu tæ chøc cïngc¸c ho¹t ®éng cña Gi¸o héi t¹i miÒn Nam ViÖtNam tr­íc ngµy ®Êt n­íc thèng nhÊt, ®ång thêi, göikÌm b¶n HiÕn ch­¬ng vµ néi qui cña Gi¸o héi®Ó t­êng tr×nh víi nhµ n­íc. KÕ ®ã, t«i nãivíi c¸c vÞ §¹i diÖn Gi¸o héi trong cuéc häpnh­ sau: "Nay H.T. ViÖn tr­ëng ViÖn Hãa§¹o ®øng ra lµm Tr­ëng ban vËn ®éng thèng nhÊt PhËtgi¸o, kh«ng biÕt ai ®· thµnh lËp ban nµy, thµnh lËpë ®©u vµ ai ®· bÇu Hßa th­îng lµm Tr­ëng ban,ViÖn Hãa §¹o hoµn toµn kh«ng ®­îc biÕt®iÒu ®ã, vµ cho ®Õn nay, Gi¸o héi còng ch­achÝnh thøc ®­îc mêi dù bÊt cø cuéc häp nµo bµnvÒ thèng nhÊt PhËt gi¸o. Bëi vËy, Gi¸o héi ch­abiÕt thèng nhÊt trªn c¬ së nµo, theo h×nh thøc nµovµ sau khi thèng nhÊt, t­ c¸ch ph¸p lý cña GHPGVNTNsÏ ra sao. §©y lµ vÊn ®Ò tån vong cña Gi¸o héi,mµ theo HiÕn ch­¬ng Gi¸o héi, ph¶i do §¹i héiquyÕt ®Þnh. C¸ch ®©y mÊy h«m, t«i ®· ®­îc sëC«ng an mêi ra b¶o t«i ph¶i ®ång ý thèng nhÊt, t«i®· nãi víi «ng Quang Minh (ng­êi tiÕp t«i) lµ BanchØ ®¹o ViÖn Hãa §¹o kh«ng ®ñ thÈm quyÒnquyÕt ®Þnh viÖc quan träng nµy, mµ ph¶i do§¹i héi Gi¸o héi. Vµ t«i ®· yªu cÇu «ng Quang Minhcho chóng t«i triÖu tËp §¹i héi bÊt th­êng,mçi tØnh cÇn mét vÞ Ch¸nh ®¹i diÖn hay Th­ kÝcòng ®­îc, nh­ng «ng Quang Minh ®· kh«ng ®ång ý,viÖn lÏ kh«ng cßn ®ñ th× giê! B©y giê ®©y H.T.ViÖn tr­ëng ®Ò nghÞ ViÖn Hãa §¹o cö §¹ibiÓu Gi¸o héi ®i dù §¹i héi thèng nhÊt PhËt gi¸osÏ häp ngoµi Hµ Néi, t«i nhËn thÊy §¹i héi bÊtth­êng th× nhµ n­íc kh«ng cho, bëi thÕ h«m nayViÖn Hãa §¹o mêi quÝ vÞ vÒ häp ®Ó háiý kiÕn vµ tïy quÝ vÞ quyÕt ®Þnh".Tr­íc khi døt lêi ®Ó trao quyÒn ®iÒukhiÓn cuéc häp cho Hßa th­îng chñ täa, t«icã bµy tá mét vµi ý kiÕn nh­ sau:

"KÝnh b¹ch Hßa th­îngViÖn tr­ëng ViÖn Hãa §¹o chñ täa cuéchäp, kÝnh th­a toµn thÓ quÝ vÞ, ch¾c quÝ vÞcòng nh­ t«i ®Òu thÊy râ hiÖn nay con thuyÒnGHPGVNTN ®ang lªnh ®ªnh gi÷a biÓn kh¬i vµ gÆp sãngto giã lín, ch­a biÕt sÏ ch×m lóc nµo. VËy, nÕunh÷ng ai trong quÝ vÞ cã mÆt ë ®©y h«m nay c¶m thÊynguy nan sî h·i mµ muèn b­íc sang thuyÒn kh¸c®Ó tho¸t th©n, th× xin quÝ vÞ Êy cø viÖc tùdo, kh«ng ai ng¨n c¶n c¶. Nh­ng t«i chØ xin quÝ vÞ Êymét ®iÒu lµ: tr­íc khi b­íc sang thuyÒn kh¸cqói vÞ cø ®Ó mÆc cho con thuyÒn Gi¸o héi lªnh®ªnh tr«i d¹t trong sãng giã víi nh÷ng ng­êi cßn ël¹i trªn ®ã, hä sÏ cè søc lÌo l¸i, nÕu maym¾n v­ît qua c¬n nguy nan mµ ®Õn ®­îc bê b×nh anth× hä sèng, cßn nÕu ch¼ng may con thuyÒnch×m th× hä còng sÏ s½n sµng chÕt theo nã, chøquÝ vÞ Êy ®õng ®ang t©m nhËn ch×m con thuyÒn cñam×nh mµ cã lÇn ®· tõng ®­a quÝ vÞ ®Õn bê danhväng, lîi léc, tr­íc khi b­íc sang thuyÒn kh¸c.T«i chØ xin quÝ vÞ cã thÕ th«i. T«i døt lêi vµc¶m ¬n quÝ vÞ".

Khi t«i nãi xong th× c¶ trong héitr­êng vµ ngoµi s©n, ngoµi c¸c hµnh lang næi lªn nh÷ngtrµng ph¸o tay vang déi, råi t«i thÊy T.T. TrÝ TÞnh®øng dËy ®i ra tr­íc tiªn, kÕ ®ã lµ T.T. MinhCh©u vµ sau cïng lµ Hßa th­îng ViÖn tr­ëng chñtäa! ThÕ lµ cuéc häp tù nhiªn còng tan. Sau®ã t«i nghe cã tiÕng väng l¹i: "H«m naythÇy Qu¶ng §é mêi chóng t«i vÒ ®©y ®Ó thãam¹ chóng t«i". Cßn l¹i Th­îng täaHuyÒn Quang vµ t«i, chóng t«i nh×n nhau mét lóc råicòng gi¶i t¸n!

Ba h«m sau, V¨n phßng ViÖn Hãa§¹o nhËn ®­îc b¶n "Th«ng b¸o" cñaBan vËn ®éng thèng nhÊt PhËt gi¸o ®Ò ngµy17-9-1981, do T.T. Minh Ch©u kÝ tªn, dµi l¾m, t«i chØ cßnnhí mét ®o¹n ng¾n, v× cã lÏ nã lµ ®o¹n quanträng nhÊt trong b¶n Th«ng b¸o. §o¹n Êy nh­ sau:

"...Th­îng täa ThÝchQu¶ng §é, Tæng th­ kÝ ViÖn Hãa §¹o, ®· triÖth¹ uy tÝn cña toµn Ban vËn ®éng thèng nhÊt PhËt gi¸oViÖt Nam, ph¸ ho¹i c«ng cuéc thèng nhÊt PhËt gi¸o,ngang nhiªn th¸ch thøc víi chÝnh phñ vµ MÆt TrËn Tæquèc ViÖt Nam lµ nh÷ng ng­êi ®ang khuyÕn khÝchvµ hç trî sù nghiÖp thèng nhÊt PhËt gi¸o c¶n­íc!".

B¶n Th«ng b¸o cña Ban vËn ®éngthèng nhÊt PhËt gi¸o trªn ®©y sau ®­îc ai ®ã göi ®ikh¾p c¸c tØnh miÒn Nam, b¾t t¨ng ni häc tËp råikÝ tªn kiÕn nghÞ göi vÒ chïa Ên Quang, yªucÇu Gi¸o héi trôc xuÊt t«i ra khái Gi¸o héi vµ kh«ng®­îc ®Æt ch©n ®Õn chïa Ên Quang! Kh«ngbiÕt ai ®· lµm viÖc ®ã gióp Ban vËn ®éngthèng nhÊt PhËt gi¸o, nh­ng dï ai th× t«i thÊy còng cãtr¸ch nhiÖm gióp thªm mét tay b»ng c¸ch cho d¸n b¶nTh«ng b¸o tr­íc V¨n phßng ViÖn Hãa §¹o vµ cho inronÐo ra thªm hµng chôc ram giÊy ®Ó ph©n ph¸t chot¨ng ni vµ PhËt tö "häc tËp" cho cãhiÖu qu¶ h¬n. Mét PhËt tö nãi víi t«i: "Ng­êita ®ßi trôc xuÊt thÇy ra khái Gi¸o héi vµ chïa ÊnQuang mµ sao thÇy l¹i qu¶ng c¸o thªm cho ng­êi tavËy?". T«i tr¶ lêi: "Bao giê ng­êi tatrôc xuÊt h·y hay, b©y giê thÇy cßn lµm viÖc 뮩y th× thÇy gióp thªm hä mét tay cã lµm sao, vµnÕu ®¹o h÷u cßn giÊy cò th× cho thÇy thªm Ýtn÷a!".

Nh©n ®©y t«i còng xin thanh minhr»ng t«i kh«ng chñ tr­¬ng "ph¸ ho¹i thèng nhÊtPhËt gi¸o" mµ t«i chØ muèn thèng nhÊt trongtinh thÇn hßa hîp, ®ång thuËn theo ®óng luËt PhËt "Hßahîp phñ? - Hßa hîp!" (ch­ t¨ng cã hßa hîpkh«ng? - Hßa hîp!); nghÜa lµ viÖc thèng nhÊt PhËtgi¸o lµ viÖc cña ch­ t¨ng hai miÒn Nam B¾c, ph¶ido ch­ t¨ng hai miÒn quyÕt ®Þnh mét c¸ch hßahîp vµ ®ång thuËn, chø t«i kh«ng muèn nhµ n­íc céngs¶n can thiÖp vµo råi b¾t chóng t«i ph¶i thèng nhÊttheo ý muèn cña nhµ n­íc ®Ó sau dÔ bÒ lîidông Gi¸o héi cho nh÷ng môc ®Ých chÝnh trÞ vµ hîpthøc hãa cho chñ tr­¬ng tiªu diÖt PhËt gi¸o cña®¶ng vµ nhµ n­íc céng s¶n.

Cßn b¶o t«i "ngang nhiªnth¸ch thøc víi chÝnh phñ vµ MÆt TrËn Tæ quèc ViÖtNam", th×, trêi ¬i, ai d¸m lµm ®iÒu ®ã?Bëi v× ai còng biÕt chÝnh phñ vµ MÆt trËn Tæ quèclµ do ®¶ng céng s¶n ViÖt Nam lËp ra, lµ hai c¬ quanquyÒn lùc nhÊt n­íc, céng thªm biÕt bao nhiªum¸y bay tµu bß, xe t¨ng thiÕt gi¸p, háa tiÔn thÇnc«ng, sóng ®¹n ®Çy ng­êi, nhµ tï kh¾p n­íc, c«ng annh­ ruåi; cßn mét nhµ s­ nh­ t«i trong tay kh«ng cãlÊy mét tÊc s¾t, vËy häa cã lµ ®iªn rå hoÆc muènvÒ chÇu tæ tiªn «ng bµ th× míi d¸m "ngangnhiªn th¸ch thøc"! T.T. Minh Ch©u ¸c l¾m, muènnhê c¸i bóa t¹ ®Ó ®Ëp n¸t mét h¹t ®Ëu nhá ®ã!tu hµnh tõ bi mµ sao d÷ qu¸ vËy. T.T. Minh Ch©u víi t«icã xa l¹ g× ®©u, cïng ®i häc víi nhau bªn TÝch Lanråi sau cïng sang häc bªn Ên §é, chØ häckh¸c tr­êng mµ th«i. Khi Gi¸o héi më ViÖn §¹ihäc V¹n H¹nh th× chóng t«i võa lµm viÖc trongViÖn Hãa §¹o, võa lµm viÖc ë §¹i häc V¹nH¹nh rÊt lµ th©n mËt quÝ hãa. Mçi khi Th­îngtäa cã viÖc ph¶i xuÊt ngo¹i th× Th­îng täagiao cho t«i QuyÒn ViÖn tr­ëng Xö lý §¹ihäc V¹n H¹nh. ThÕ míi biÕt danh lîi dÔ lµmcho con ng­êi h­ háng, vµ thÕ còng míi biÕtcéng s¶n ®Õn ®©u lµ lµm t×nh ng­êi tan n¸t®Õn ®Êy. Vµ chØ mÊy th¸ng sau lµ T.T. HuyÒnQuang vµ t«i bÞ ®­a ®i qu¶n thóc l­u ®µy v× b¶nTh«ng b¸o ®ã. T«i biÕt ®­îc ®iÒu nµy lµ v×sau khi t«i bÞ ®­a ra B¾c Ýt l©u, ng­êi ta nãi víit«i lµ hä th¾c m¾c hái c«ng an t¹i sao l¹i b¾t t«ira ®©y, th× c«ng an b¶o t«i ë trong Nam chèng ph¸ Gi¸ohéi, bëi vËy c¸c «ng TrÝ Thñ, TrÝ TÞnh, Minh Ch©u yªucÇu nhµ n­íc ®­a "h¾n" (tøc lµ t«i)ra ®©y ®Ó trong Êy hä dÔ lµm viÖc, chø nhµn­íc cã b¾t bí g× h¾n ®©u. C¸i lîi thèng nhÊt PhËtgi¸o do céng s¶n chØ huy lµ thÕ.

Cã lÏ T.T. Minh Ch©u chØ muèn métm×nh m×nh sèng trong "Thiªn ®­êng"th«i, v× trong mét chuyÕn ®i Liªn x« víi cè H.T.TrÝ Thñ vÒ, T.T. Minh Ch©u ®· tuyªn bè "M¹cT­ Khoa" (thñ ®« cña Liªn x« cò) lµ Thiªn®­êng trªn mÆt ®Êt. T.T. Minh Ch©u còng ®· tõng chudu n­íc Mü ®Õn Hoa ThÞnh §èn, nh­ng ch¾c b¬ s÷aHoa ThÞnh §èn kh«ng ngon b»ng b¬ s÷a thiªn ®­êng M¹cT­ Khoa! Ch­a hÕt, sau khi T.T. Minh Ch©u xuÊt gia, b¸tc¬m ®Çu tiªn mµ T.T. Minh Ch©u ¨n lµ c¬m B¾c T«ng(tøc §¹i Thõa), bæn s­ cña Th­îng täa lµ ®øc§Ö nhÊt T¨ng Thèng cña GHPGVNTN. Sau ngµi sang TÝchLan vµ Ên §é häc Nam T«ng (tøc TiÓu Thõa),ngµi mÆc ¸o vµng råi vµo tuyªn bè c¸c kinh ®iÓn§¹i Thõa (tøc B¾c T«ng) kh«ng ph¶i §øc PhËt nãi (ngôý lµ ma nãi), mµ ®øc PhËt chØ nãi cã c¸c béTr­êng bé kinh, Trung bé kinh, T¨ng nhÊt bé kinh v.v...mµ ngµi ®· dÞch ra tiÕng ViÖt th«i. VËy theoquan ®iÓm cña T.T. Minh Ch©u, nh÷ng ng­êi tu theo B¾cT«ng nh­ t«i lµ nh÷ng kÎ ngo¹i ®¹o th× kh«ng cã t­c¸ch ®­îc sèng ë Thiªn ®­êng, v× Sµi gßn còng sÏlµ mét thiªn ®­êng, cho nªn ph¶i ®uæi nã xuèng ®Þangôc!

§Õn cuèi n¨m 1981, §¹i héithèng nhÊt PhËt gi¸o chÝnh thøc ®­îc më ra t¹i HµNéi. T«i ®­îc biÕt, T.T. ThÝch ThiÖn Siªu cÇm®Çu mét ph¸i ®oµn m­êi ng­êi nãi lµ ®¹i diÖncho GHPGVNTN, cã v¨n th­ ®Ò cö ®ãng khu«n dÊuViÖn Hãa §¹o ®­êng hoµng, t«i rÊt ng¹c nhiªn.Bëi v× T.T. ThiÖn Siªu cã chøc vô g× trong ViÖnHãa §¹o ®©u, mµ ViÖn Hãa §¹o cö T.T. ThiÖnSiªu lµm ®¹i biÓu cña ViÖn ®i dù häp, cßnkhu«n dÊu ViÖn Hãa §¹o do t«i cÊt gi÷, khi ®Õnv¨n phßng th× t«i mang ®Õn, hÕt giê lµmviÖc th× t«i mang vÒ, vËy khu«n dÊu ë ®©u ra?Lóc ®Çu t«i kh«ng tin, bëi lÏ t«i biÕt T.T.ThiÖn Siªu lµ bËc häc thøc, cã ®øc h¹nh, t«irÊt kÝnh träng Th­îng täa vµ tuyÖt ®¹i ®asè t¨ng ni miÒn Nam còng thÕ, kh«ng tin Th­îngtäa l¹i cã thÓ lµm mét viÖc nh­ vËy, nh­ngsau t«i míi biÕt râ ®ã lµ sù thËt!

Trong §¹i héi Êy, cè Hßa th­îngTrÝ Thñ ®­îc bÇu lµm TrÞ sù tr­ëng Trung ­¬ng Gi¸ohéi PhËt gi¸o ViÖt Nam (do céng s¶n chØ huy), T.T.TrÝ TÞnh §Ö nhÊt Phã trÞ sù tr­ëng, T.T. Minh Ch©uTh­ kÝ V¨n phßng II ®Æt t¹i chïa X¸ Lîi ë Sµi gßn,T.T. ThiÖn Siªu vµ c¸c vÞ kh¸c ®Òu cã chøc vô,nghÜa lµ tïy theo c«ng lao nhiÒu Ýt, ®Òu ®­îct­ëng th­ëng c¶!

T«i cßn nhí th¸ng 12 n¨m 1978, saukhi t«i ®­îc tha tõ nhµ tï Phan §¨ng L­u vÒ, métvÞ ®Ö tö cña T.T. TrÝ TÞnh, tr­íc kia cã häct«i ë §¹i häc V¹n H¹nh, tõ Thñ §øc lªn th¨mt«i, vÞ Êy nãi víi t«i lµ "thÇy con (tøc T.T.TrÝ TÞnh) b¶o thÇy con lµ bËc ®¹i trÝ míi tr¸nh®­îc nh÷ng tai n¹n". §Õn nay t«i nghÜ l¹ith× thÊy T.T. TrÝ TÞnh vµ T.T. Minh Ch©u qu¶ thùc lµ haibËc ®¹i trÝ. N¨m 1963, «ng Ng« §×nh DiÖm ®µn ¸pPhËt gi¸o, t¨ng ni PhËt tö buéc lßng ph¶i ®øng lªnchèng l¹i; nöa ®ªm 20 th¸ng 8 n¨m 1963, «ng DiÖm choc¶nh s¸t tÊn c«ng tÊt c¶ c¸c chïa trªn toµn miÒnNam, b¾t hÕt t¨ng ni. S¸ng h«m sau c¸c PhËt tö ëThñ §øc biÕt tin Êy, vµo chïa V¹n §øc b¸o cho T.T.TrÝ TÞnh biÕt vµ khãc lãc. T.T. TrÝ TÞnh b¶ohä: "C¸c s­ tu hµnh mµ lµm chÝnh trÞ th×ng­êi ta b¾t lµ ph¶i, cßn khãc lãc g×!".

Nh­ng, sau khi chÕ ®é Ng«§×nh DiÖm ®æ, GHPGVNTN ®­îc thµnh lËp th× T.T.TrÝ TÞnh ra gi÷ chøc Tæng vô tr­ëng Tæng vô T¨ng sù.§Õn th¸ng 4 n¨m 1975 th× T.T. TrÝ TÞnh kh«ng dù métcuéc häp nµo cña ViÖn Hãa §¹o n÷a. Ngµy30-4-1975 céng s¶n toµn th¾ng vÒ tiÕp thu Sµigßn; ngµy 15-5-1975 céng s¶n tæ chøc ¨n mõng chiÕnth¾ng cã diÔn binh tr­íc dinh §éc LËp vµ truyÒnh×nh trùc tiÕp. Khi nh×n vµo Tivi, trªn kh¸n ®µidanh dù, t«i ®· thÊy T.T. TrÝ TÞnh ®ang ngåi chÔmchÖ trªn ®ã råi, thËt lµ bËc ®¹i trÝ!

Cßn T.T. Minh Ch©u th× n¨m 1964míi tõ Ên §é trë vÒ vµ ®­îc Gi¸o héi mêilµm Tæng vô tr­ëng Tæng vô gi¸o dôc kiªm ViÖntr­ëng ViÖn §¹i Häc V¹n H¹nh. N¨m 1972 cuécchiÕn ViÖt Nam ®· ®Õn giai ®o¹n khècliÖt. Ng­êi ta ch­a quªn Qu¶ng TrÞ mïa hÌ rùc löa.Lóc ®ã, Héi nghÞ T«n gi¸o ThÕ giíi vÒ Hßab×nh (The World Conference on Religion and Peace) vËn ®énghßa b×nh cho ViÖt Nam vµ mêi Gi¸o héi tham gia. T×nhh×nh chiÕn sù cµng ngµy cµng s«i ®éng vµ ®Õnkho¶ng th¸ng 3 n¨m 1975, T.T. Minh Ch©u còng kh«ng dùcuéc häp nµo cña ViÖn Hãa §¹o n÷a vµ tuyªn bèt¸ch rêi khái ®­êng lèi vËn ®éng hßa b×nh cña Gi¸ohéi. T.T. Minh Ch©u nãi ngµi chØ chuyªn vÒ l·nh vùcv¨n hãa gi¸o dôc mµ th«i. Nh­ng ®Õn n¨m 1976 th×T.T. Minh Ch©u l¹i ra øng cö vµo Quèc héi thèng nhÊt®Çu tiªn cña céng s¶n vµ cho ®Õn nay (1992) ngµivÉn cßn ngåi trong c¬ quan ®ã. Th× ra T.T. Minh Ch©uthÝch lµm chÝnh trÞ céng s¶n chø kh«ng thÝch vËn ®énghßa b×nh. Còng lµ mét bËc ®¹i trÝ hiÕm cã.

KÓ tõ ngµy cè H.T. TrÝ Thñ®­îc bÇu lµm TrÞ sù tr­ëng cña Gi¸o héi nhµ n­ícth× GHPGVNTN kh«ng cßn ViÖn tr­ëng ViÖn Hãa§¹o. Kh«ng cã ViÖn tr­ëng th× Phã ViÖn tr­ënglªn QuyÒn ViÖn tr­ëng cho ®Õn khi cã §¹ihéi bÇu l¹i ®óng nh­ HiÕn ch­¬ng Gi¸o héi ®· qui®Þnh. Do ®ã, T.T. HuyÒn Quang lµ §Ö nhÊt PhãViÖn tr­ëng lªn lµm QuyÒn ViÖn tr­ëng vµchóng t«i vÉn tiÕp tôc lµm viÖc Gi¸o héi nh­th­êng. Cã lÏ nhµ n­íc céng s¶n ViÖt Nam nghÜr»ng, nÕu cø ®Ó T.T. HuyÒn Quang vµ t«itiÕp tôc lµm viÖc nh­ vËy, th× sau nµy Gi¸o héinhµ n­íc sÏ khã lßng ®Õn chiÕm V¨n phßngViÖn Hãa §¹o ®­îc; mµ nÕu kh«ng chiÕm®­îc V¨n phßng vµ trô së Trung ­¬ng cña Gi¸o héith× còng khã b¾t c¸c Gi¸o héi ®Þa ph­¬ng theo Gi¸ohéi nhµ n­íc, cho nªn viÖc ph¶i ®Õn ®·®Õn vµ dùa vµo b¶n Th«ng b¸o cña T.T. Minh Ch©u tèc¸o t«i "ngang nhiªn th¸ch thøc víi chÝnh phñvµ MÆt trËn Tæ quèc ViÖt Nam" nh­ t«i ®·nãi ë trªn lµm c¬ së.

Lóc 4 giê chiÒu ngµy 24-2-1982,t«i nhËn ®­îc mét v¨n th­ cña së C«ng an thµnh phè,ngoµi b× ®Ò "Háa tèc". T«i më raxem th× biÕt t«i ®­îc "mêi"®Õn së C«ng an vµo ®óng 8 giê ngµy 25-2-1982, lÝ docho biÕt sau, do «ng Quang Minh tiÕp ®ãn (l¹i QuangMinh!). KÓ ra t«i còng cã "duyªn"víi «ng nµy l¾m, cã lÏ ®· tõ bao kiÕp tr­íc! T«ikh«ng biÕt chøc vô cña «ng, nh­ng ch¾c lµ cÊp cao.Suèt thêi gian t«i ë trong nhµ tï Phan §¨ng L­u, cømçi tuÇn, dÇn dÇn mçi th¸ng, t«i l¹i ®­îc "tiÕp"«ng ta mét lÇn ®Ó "lµm viÖc"(tøc lÊy khÈu cung). Råi sau khi ra khái nhµ tï, t«icòng ®­îc «ng "tiÕp" lu«n vµ cãlÏ lÇn nµy lµ lÇn chãt. Ng­êi thø hai mµ t«i còng "kÕtduyªn th¾m thiÕt" ®ã lµ «ng Mai ChÝThä Gi¸m ®èc së C«ng an thµnh phè vµ sau lµ Bétr­ëng Bé Néi vô; t«i còng ®­îc "hái th¨msøc kháe" lu«n. L¹i mét lÇn "dùng tãcg¸y".

§óng 8 giê ngµy 25-2-1982, t«itíi së C«ng an, ®­îc ®­a ®Õn mét c¨n phßng ngåichê vµ cã hai anh c«ng an ®ång phôc mang sóng lôc ®øngcanh g¸c. §óng lµ dùng tãc g¸y råi. T«i nghÜ bông l¹imét phen ®i nghØ m¸t? Kho¶ng mét tiÕng ®ång hå sau,ch¾c hä cho lµ khñng bè thÕ lµ ®ñ, t«i ®­îc®­a vµo gÆp «ng Quang Minh. ¤ng ta nãi: "¤nglµm viÖc t«n gi¸o còng lµ lµm chÝnh trÞ (!), chóngt«i sÏ cã th¸i ®é víi «ng". ThÕ råikho¶ng n¨m phót sau, «ng Quang Minh ®øng dËy ®äcb¶n quyÕt ®Þnh, do «ng Lª Quang Ch¸nh ký tªn,«ng nµy lµ Phã Chñ tÞch ñy ban Nh©n d©n Thµnh phè,trôc xuÊt t«i ra khái thµnh phè. Sau Ýt phót, métng­êi gäi lµ Tr­ëng to¸n ®­a t«i ®i ®Õnl·nh nhiÖm vô vµ bèn anh c«ng an vò trang ®Çy ®ñ¸p gi¶i t«i xuèng xe ®­a ®i, hÖt nh­ mét vô b¾tcãc ng­êi ®ßi tiÒn chuéc! Lóc Êy lµ 9 giê 30. Khi®Õn ng· ba DÇu D©y thuéc tØnh Long Kh¸nh, ®oµn xechõng m­êi c¸i dõng l¹i t¹i mét khu rõng cao su nghØ®Ó ¨n c¬m tr­a, t«i thÊy T.T. HuyÒn Quang ngåic¸ch t«i ®é m­êi mÐt, lóc Êy t«i míi biÕt T.T.HuyÒn Quang còng ®­îc ®i "ngao du s¬nthñy" trong chuyÕn nµy.

KÓ tõ ngµy ®ã, c¸c sinh ho¹tcña GHPGVNTN hoµn toµn bÞ ®×nh ®èn. Sau ®ã, cè H.T.TrÝ Thñ, TrÞ sù tr­ëng Trung ­¬ng cña Gi¸o héi nhµn­íc vÒ chiÕm V¨n phßng ViÖn Hãa §¹o t¹ichïa Ên Quang lµm V¨n phßng "Thµnh héi PhËtgi¸o" cña Gi¸o héi nhµ n­íc. Hßa th­îngThÝch §«n hËu, Ch¸nh th­ kÝ kiªm Xö lÝ ViÖn T¨ngthèng GHPGVNTN, ®· göi v¨n th­ ph¶n ®èi viÖc lµmÊy cña cè H.T. TrÝ ThuÝ. Råi tõ ®ã trë ®i, tÊt c¶tæ chøc cña GHPGVNTN tõ Trung ­¬ng ®Õn c¸c ®Þaph­¬ng ®Òu bÞ buéc ph¶i h¹ b¶ng hiÖu cña Gi¸ohéi xuèng vµ tr­¬ng b¶n hiÖu cña Gi¸o héi nhµn­íc lªn thay, lu«n c¶ trô së, nh©n viªn cña cñaGHPGVNTN tr­íc ®©y, còng ®­îc biÕn thµnh trô së,nh©n viªn cña Gi¸o héi nhµ n­íc, còng Ch¸nh ®¹idiÖn, Th­ kÝ vµ ban nµy ban nä, hÖt nh­ c¬cÊu tæ chøc cña GHPGVNTN, chØ kh¸c cã tªn gäi "Gi¸ohéi PhËt gi¸o ViÖt Nam" tøc Gi¸o héi nhµn­íc mµ th«i. ThËt lµ mét ®ßn gËy «ng ®Ëp l­ng «nghiÓm ®éc. §©y míi chØ lµ m­u ®å ng¾n h¹n, tøcmíi chØ dïng ng­êi cña Gi¸o héi PhËt gi¸o ViÖt NamThèng nhÊt ®Ó triÖt h¹ GHPGVNTN, cßn vÒ dµih¹n, th× c¸i Gi¸o héi PhËt gi¸o nhµ n­íc Êy ®­îcdïng ®Ó tiªu diÖt PhËt gi¸o mét c¸ch hîp thøchîp ph¸p, còng nh­ c¸i Héi PhËt gi¸o Thèng nhÊtViÖt Nam do s­ cô TrÝ §é lµm Héi tr­ëng ngoµimiÒn B¾c tr­íc ®©y vËy. Vµ cuèi cïng, khi ®·thùc sù tiÕn lªn "thiªn ®­êng céngs¶n" råi th× chÝnh c¸i Gi¸o héi nhµ n­íc Êycòng sÏ bÞ tiªu diÖt.

Nh­ng c¸i viÔn t­îng thiªn®­êng céng s¶n Êy xem ra cßn xa vêi l¾m, nhÊt lµ tõkhi bøc t­êng B¸ Linh sôp ®æ, khèi céng s¶n §«ng ©uvµ Liªn x« tan r·, khiÕn thÕ ®øng cña céng s¶nViÖt Nam lung lay, th× giê ®©y céng s¶n l¹i lîidông PhËt gi¸o lµm chç dùa, ®­a vËn mÖnh cñaPhËt gi¸o ViÖt Nam rµng buéc vµo víi chñ nghÜa x·héi, còng nh­ nöa thÕ kû tr­íc, céng s¶nViÖt Nam ®· ®­a vËn mÖnh n­íc ViÖt Namrµng buéc vµo víi khèi céng s¶n quèc tÕ. Còng nh­mÊy chôc n¨m qua, céng s¶n ®©u cã nh¾c ®Õn ngµygiç Tæ Hïng V­¬ng, nh­ng b©y giê ngµy 10 th¸ng 3©m lÞch míi dë trß tÕ Tæ. Råi nghe ®©u b©y giêtrong miÒn Nam, céng s¶n cho c¸c chïa thu nhËn ng­êixuÊt gia vµ cho më c¸c tr­êng PhËt häc c¬ b¶n®Ó ®µo t¹o t¨ng ni. Còng nghe ®©u vµo ngµy PhËt§¶n vµ ngµy tÕt, c¸c quan chøc ®¶ng vµ nhµ n­íccã ®Õn c¸c chïa "lÔ PhËt"! Chao«i, quÝ hãa thay! C¸c ngµi v« thÇn ®Õn lÔ PhËt,PhËt tæ chøng minh c«ng ®øc! Nh­ng gi¸ nh­ tõ n¨m1945, 1954 hay Ýt ra tõ n¨m 1975 mµ c¸c ngµi nhµ ta lµmthÕ th× cã tèt h¬n kh«ng? Tuy nhiªn, mµn th­a ch¼ngche næi m¾t Th¸nh ®©u. BÊt qu¸ "GiÕt ch¼ng®­îc th× tha lµm phóc" ®ã th«i, ch­a tiªudiÖt ®­îc th× h·y lîi dông ®·, "lïi métb­íc ®Ó tiÕn ba b­íc" mµ! "Ph©ngµ" th× g¹t lóc nµo mµ ch¼ng ®­îc. ThËtvËy, nãi ®æ xuèng s«ng xuèng biÓn, nÕu mai mèt®©y bøc t­êng B¸ Linh l¹i ®­îc x©y l¹i, khèi céngs¶n §«ng ©u vµ Liªn x« ®­îc kh«i phôc, vµ céng s¶nViÖt Nam l¹i cã c¸i thÕ "thõa th¾ng x«nglªn" cña n¨m 1975, th× lµm g× cßn chïa ®Óc¸c ngµi v« thÇn ®Õn lÔ PhËt! T«i cßn nhí saungµy 30-4-1975, khÈu hiÖu: "Chñ nghÜa M¸c-Lªb¸ch chiÕn b¸ch th¾ng mu«n n¨m!", "ChñnghÜa M¸c-Lªnin v« ®Þch bÊt diÖt" ®­îctreo trªn kh¾p c¸c nÎo ®­êng ë Sµi gßn, vµ hang cïngngâ hÎm nµo còng thÊy c¸c tÊm b¶ng ®á sao vµng tr«ngchãi c¶ m¾t. Råi ®Õn ngµy c¸ch m¹ng th¸ng 10 Ngath× tæ chøc kÐo dµi c¶ th¸ng. Lóc ®ã cã «ng céngs¶n nµo nh¾c ®Õn ngµy 10 th¸ng 3 giç Tæ HïngV­¬ng hoÆc ®Õn chïa lÔ PhËt ®©u? Còng nh­nÕu céng s¶n ®· ®µo må ch«n sèng ®­îc "bän"T­ b¶n råi th× b©y giê lµm g× cßn t­ b¶n ®Ó c¸cngµi r­íc vµo ViÖt Nam vµ xin gia nhËp khèi T­ b¶n§«ng Nam ¸ mµ tr­íc kia c¸c ngµi cho lµ tay sai ®Õquèc Mü? §Ëp t­îng ph¸ chïa ®Ó råi ®Õn lÔPhËt, ch«n sèng t­ b¶n ®Ó råi ®i theo t­ b¶n,kÓ còng giái, còng hay!

Tãm l¹i, ®¹o PhËt ®· truyÒnvµo ViÖt Nam trªn d­íi hai ngh×n n¨m, ®· cïng chungvËn mÖnh th¨ng trÇm vinh nhôc víi d©n téc ViÖtNam trong suèt dßng lÞch sö Êy. §¹o PhËt ®· cènghiÕn nh÷ng g× cho d©n téc ViÖt Nam? VÊn ®Ònµy ®· ®­îc ghi râ trong sö s¸ch, ë ®©y t«i kh«ngd¸m nh¾c l¹i sî dµi dßng vµ cã thÓ cho lµ chñquan. T«i chØ xin trÝch mét ®o¹n rÊt ng¾n trong cuèns¸ch Lý Th­êng KiÖt cña gi¸o s­ Hoµng Xu©n H·në phÇn thø ba ch­¬ng XIV, trang 429, nãi vÒ ®¹oPhËt ®êi Lý vµ kÕt luËn nh­ sau:

"Nãi tãm l¹i, sau c¸c®êi vua hung h·n hä §inh, Lª, ta thÊy xuÊt hiÖnra nh÷ng kÎ cÇm quyÒn cã ®é l­îng khoan hång,nh÷ng ng­êi gióp viÖc Ýt tham lam ph¶n b¹n. §êiLý cã thÓ gäi lµ ®êi THUÇN Tõ nhÊttrong lÞch sö n­íc ta. §ã chÝnh lµ nhê ¶nh h­ëng®¹o PhËt. Mµ thùc vËy, mçi lóc ta thÊy cã Nho giabµi xÝch PhËt gi¸o, th× ta biÕt r»ng trong n­íc sÏcã cuéc tranh quyÒn lîi mµ giÕt lÉn nhau. Sau khi§µm DÜ M«ng sa th¶i t¨ng giµ, th× cã TrÇn Thñ §étµn s¸t hä Lý. Cuèi ®êi TrÇn, Nho häc lªnthÞnh. Cã Tr­¬ng H¸n Siªu, Lª Qu¸t chØ trÝch PhËtgi¸o, th× sau l¹i cã Hå Quý Ly s¸t h¹i hä TrÇn.TrÇn Thñ §é, Hå Quý Ly lµm nh÷ng viÖc kia, Êycòng v× muèn thi hµnh chÝnh s¸ch vÞ danh, xa h¼n lßngb¸c ¸i tõ bi cña PhËt".

Cßn mét ®iÒu rÊt c¨n b¶nt«i muèn nãi ë ®©y lµ: BÊt cø ai, muèn trë thµnh métPhËt tö ch©n chÝnh, th× tr­íc hÕt ph¶i l·nh nhËnba Quy y PhËt Ph¸p T¨ng vµ sèng theo n¨m giíi ®iÒu:Kh«ng giÕt h¹i, kh«ng trém c­íp, kh«ng gian d©m,kh«ng nãi dèi, kh«ng uèng r­îu. §ã lµ ®êi sèng ®¹o®øc.

Ngµy x­a, sau khi ®¸nh b¹i Së B¸V­¬ng H¹ng Vò thèng nhÊt Trung Hoa, H¸n Cao Tæ L­u BangrÊt kiªu c¨ng ng¹o m¹n, hay chÕ giÔu chöi bíi c¸cnhµ Nho, cã khi gÆp Nho sinh th× b¾t hä bá mò ra råiCao Tæ ®i tiÓu vµo mò cña hä! Nhµ trÝ thøc Gi¶NghÞ thÊy thÕ khuyªn Cao Tæ ®äc s¸ch, L­u Bangtr¶ lêi: "N·i c«ng c­ m· th­îng nhi ®¾c thiªnh¹ an sù thi th­?". NghÜa lµ "Ta ®©y ngåi trªnl­ng ngùa mµ ®­îc thiªn h¹, cÇn g× ph¶i ®äcs¸ch?". Râ lµ giäng kÎ vâ biÒn gÆpthêi, kÎ tiÓu nh©n ®¾c thÕ. Gi¶ NghÞ th­a: "Chóac«ng cã thÓ ngåi trªn l­ng ngùa mµ ®­îc thiªnh¹, nh­ng kh«ng thÓ ngåi trªn l­ng ngùa mµ trÞthiªn h¹!". ThËt lµ chÝ lÝ. C¸c vua chóaViÖt Nam ®êi Lý, TrÇn th«ng minh vµ khiªm tènh¬n H¸n Cao Tæ cña Tµu; hä tù biÕt giíi h¹ncña m×nh, hä biÕt kh«ng thÓ cø cËy cã nhµtï, qu©n ®éi, c«ng an mµ lµm ®­îc tÊt c¶ mäiviÖc, mµ khiÕn ®­îc d©n trë nªn l­¬ngthiÖn. Bëi thÕ hä ®· lµm chïa vµ khuyÕnkhÝch viÖc lµm chïa ë kh¾p mäi n¬i ®Ó thêPhËt, nhê T¨ng d¹y d©n sèng theo ba Qui y vµ n¨m giíi®iÒu ®Ó x©y dùng mét x· héi cã ®¹o ®øc,nh©n ¸i, lÔ nghÜa, hiÕu th¶o vµ ®é l­îng, nhê®ã x· héi ®­îc yªn vui.

T©m lý con ng­êi kÓ còngl¹. Ngµy nay t«i nhËn thÊy thanh niªn ë miÒn B¾c,phÇn nhiÒu hä kh«ng sî nhµ tï, hä ra råivµo, vµo råi ra, cø nh­ lµ ®i... nghØ m¸t Êy. ThËmchÝ hä cßn nãi thanh niªn nÕu kh«ng vµo tï Ýtra lµ vµi ba lÇn trong cuéc ®êi th× kh«ng ph¶i lµ thanhniªn! VËy mµ khi ®Õn chïa Vò §oµi, nghe t«i nãivÒ ®¹o PhËt, vÒ nh©n b¸o qu¶ øng, vÒ ®Þangôc v.v... c¸c anh ®©m ra sî vµ bá nghÒ bÊt chÝnh,nhÊt lµ nghÒ ®å tÓ th× nhiÒu anh bá.

Nh­ vËy, khi ®¶ng céng s¶nViÖt Nam, theo gi¸o ®iÒu v« thÇn duy vËt cña chñnghÜa céng s¶n quèc tÕ, nh»m tiªu diÖt ®¹oPhËt, ph¸ hñy ®×nh chïa, tøc lµ ®· ®¹p ®æ nÒn®¹o ®øc cña d©n téc, hñy ho¹i di s¶n kiÕn thøcv¨n hãa cña tæ tiªn, ph¶n béi tinh thÇn nh©n ¸itruyÒn thèng cña d©n téc, tinh thÇn "dÜ hßavi quÝ" cña «ng cha tõ ngµn x­a ®Ó thayb»ng c¨m thï ®Êu tranh giai cÊp, céng thªm víi viÖcd¹y dç con tè cha, vî tè chång, anh em hä hµngvµ thÇy trß tè lÉn nhau trong cuéc c¶i c¸ch ruéng ®Êt "«nnghÌo gîi khæ" t¹i miÒn B¾c n¨m 1956 vµ®¸nh t­ s¶n t¹i miÒn Nam n¨m 1975, ®· khiÕn choc¶ nÒn ®¹o ®øc nh©n nghÜa cña d©n téc g©y dùnghµng ngh×n n¨m bÞ ®æ n¸t tan hoang, t«n ti trËt tù x·héi bÞ ®¶o lén vµ lu©n th­êng ®¹o lý ph¶i b¹iho¹i. HËu qu¶ lµ ngµy nay con lîn chÕt th× ng­êi takhãc, bè mÑ chÕt th× ng­êi ta mõng; khi con lîn ®auèm th× ng­êi ta lo ch¹y ch÷a thuèc thang, tr¸ng trønggµ cho lîn ¨n, cßn bè mÑ èm ®au th× n»m kh« chêchÕt! Ng­êi ta kÓ c©u chuyÖn mét anh näë thµnh phè nu«i chã T©y ®Ó b¸n, mua gi­êng s¾mmµn cho nã ngñ, mua thÞt bß, trøng gµ cho nã ¨n; bµ mÑèm ®au n»m kh«ng, thÊy thÕ thÌm qu¸, nãi víi con "Taoèm n»m ®©y, ch¼ng cã g× ¨n mµ thÊy mµy cho chã ¨nthÞt bß, trøng gµ thao thÌm qu¸!". Ng­êi contr¶ lêi: "Bµ biÕt kh«ng? B¹c triÖu ®Êy!Cßn bµ th× lµm ra ®­îc ®ång nµo mµ ®ßi ¨n thÞt bßvíi trøng gµ? Bµ chÕt mau ®i cßn may n÷a!".Khñng khiÕp ch­a, con Rång ch¸u Tiªn! Cßn t×nh tr¹ngcon c¸i chöi bè mÑ th× xÈy ra nh­ c¬m b÷a, thËm chÝgiÕt c¶ bè mÑ. §¸ng lo l¾m thay! Sù tµn ph¸ vÒvËt chÊt, khi söa ch÷a hoÆc x©y dùng l¹i, t­¬ng ®èicßn dÔ, nh­ng sù hñy ho¹i vÒ tinh thÇn nµy kh«ngbiÕt ®Õn ®êi nµo míi v·n cøu ®­îc. §ã lµsù sai lÇm tai h¹i cña ®¶ng céng s¶n ViÖt Nam ®èivíi PhËt gi¸o nãi riªng vµ ®èi víi v¨n hãa truyÒnthèng cña d©n téc nãi chung.

KÕt luËn. T«i ch¾c r»ng, khi®¶ng céng s¶n ViÖt Nam ®äc b¶n nhËn ®Þnh nµy,sÏ cho t«i lµ chèng ®¶ng, mµ chèng ®¶ng tøc lµ chèngTæ quèc, h¬n thÕ n÷a lµ chèng trêi, th× ch¾c ch¾nlµ sÏ bÞ ®Êu tè ®Õn chÕt råi. T«i ®· ýthøc râ ®iÒu ®ã, nh­ng t«i s½n sµng ®ãn nhËn,bëi v× nh÷ng ®iÒu t«i nãi trong b¶n nhËn ®Þnh nµy®Òu lµ sù thËt, vËy nÕu ph¶i chÕt cho sùthËt, th× còng ch¼ng cã g× ®¸ng ©n hËn hèi tiÕccaÝ. V¶ l¹i, t«i còng ch¼ng cßn g× trªn ®êi nµy n÷a:bè t«i ®· chÕt sím, mÑ t«i th× ®· bÞ céng s¶nViÖt Nam b¾t ®i ®µy cïng víi t«i n¨m 1982 vµ ®·chÕt th¶m th­¬ng t¹i x· Vò §oµi n¨m 1985; s­ phô(bæn s­) t«i lµ Hßa th­îng ThÝch §øc H¶i, tõng duhäc n­íc Ph¸p, ®· bÞ ViÖt Minh ®Õn chïab¾t vµo lóc 8 giê s¸ng ngµy 19-8-1945, tøc ngµy 12 th¸ng7 n¨m Êt DËu, ngµy c¸ch m¹ng thµnh c«ng, ®­a®Õn s©n ®×nh lµng BÆt, gÇn nhµ «ng Bïi B»ng§oµn, ë phñ øng Hßa tØnh Hµ §«ng xÐt xö tö vµkÕt ¸n tö h×nh vÒ téi "ViÖt gian b¸nn­íc", råi ®­a thÇy t«i ra b·i cá tr­íc®×nh b¾n vµo mµng tai thÇy t«i ba ph¸t sóng lôc, métdßng m¸u ®á t­¬i phun lªn th¼ng t¾p, cho ®Õn nay,t«i vÉn cßn nhí nh­ in, v× lóc ®ã t«i ®· 18 tuæi.Nh©n ®©y t«i còng xin minh oan cho thÇy t«i kh«ng ph¶iViÖt gian b¸n n­íc mµ nguyªn nh©n nh­ sau:

V× n¨m Gi¸p Th©n (1944), nhiÒun¬i ng­êi NhËt b¾t d©n ph¸ lóa ®i ®Ó trång ®ay,vµ th¸ng 10 n¨m Êy l¹i mÊt mïa, nªn n¨m Êt DËu(1945) d©n ®ãi l¾m, nhÊt lµ hai tØnh Th¸i B×nh, Nam§Þnh, ng­êi chÕt ®ãi n»m ngæn ngang ®Çy ®­êng.Nh÷ng ai cßn søc ®i ®­îc, hä kÐo nhau lªn Hµ Néi,Hµ §«ng ®Ó xin ¨n, nhiÒu ng­êi ®Õn n¬ith× kiÖt søc n»m chÕt ngoµi ®­êng phè. Lóc®ã thÇy t«i ®ang ë chïa lµng Thanh Sam phñ øng HßatØnh Hµ §«ng, nghe ng­êi ta nãi th­¬ng t©m l¾m, thÇyt«i bÌn ra ThÞ x· Hµ §«ng, lËp héi cøu tÕ giópng­êi ®ãi, lóc Êy lµ th¸ng 3 n¨m 1945. ThÇy t«i mëmét khu tr¹i vµ ®­a nh÷ng ng­êi ®ãi vÒ ®ã®Ó nu«i. BÊy giê thÇy t«i cã nhê «ng Hå §¾c§iÒm lµ Tæng ®èc Hµ §«ng, can thiÖp víing­êi NhËt xin mét sè g¹o ®Ó cøu ®ãi. Héi ®·cøu ®­îc nhiÒu ng­êi qua c¬n ®ãi, ®Õn th¸ng6 n¨m 1945 th× nh÷ng ng­êi ®ãi ®· kháe m¹nh, tÊt c¶hä ®· trë vÒ quª cò ®Ó thu ho¹ch vôchiªm, tr¹i ®ãng cöa vµ thÇy trß t«i còng vÒchïa. Cã thÕ th«i. VËy mµ ®Õn ngµy 19-8-1945c¸ch m¹ng thµnh c«ng, ViÖt Minh lªn ¸n thÇy t«i lµtheo NhËt, b¸n n­íc, råi giÕt nh­ t«i võa nãi ëtrªn. Ngµy Êy cã rÊt nhiÒu ng­êi chÕt t­¬ngtù nh­ thÕ.

§Õn l­ît s­ b¸ t«i (tøc lµanh trong ®¹o cña thÇy t«i), lµ Hßa th­îng ThÝch §¹iH¶i, trô tr× chïa Ph¸p V©n (chïa D©u) ë tØnh b¾c Ninh,còng bÞ ViÖt Minh b¾t n¨m 1946 vµ sau ®ã ®·chÕt vÒ téi ®¶ng viªn Quèc d©n ®¶ng! (T«i mëngoÆc ®¬n ®Ó nãi thªm r»ng, nh÷ng ng­êi Quèc d©n®¶ng lµ ai? Hä còng lµ nh÷ng ng­êi yªu n­íc,®Êu tranh giµnh ®éc lËp cho d©n téc, må c¸c liÖtsÜ Quèc d©n ®¶ng t¹i Yªn b¸i cßn ®ã, hä cã nîm¸u g× víi céng s¶n ViÖt Nam ®©u mµ sao céng s¶nnì ®ang t©m giÕt hä?). Trong cuéc c¶i c¸ch ®Êutè n¨m 1956, Quèc d©n ®¶ng ®­îc xÕp vµo kÎ thïhµng ®Çu (tøc lµ trÝ thøc) vµ nÕu bÞ ph¸thiÖn ®Òu ph¶i giÕt hÕt. Ch¼ng qua céngs¶n ViÖt Nam häc chÝnh s¸ch cña céng s¶n Tµu mµth«i. V× Qu«c d©n ®¶ng Trung Hoa (T­ëng Giíi Th¹ch)®· tõng n¾m chÝnh quyÒn vµ ®¸nh nhau víi céng s¶nTµu, khiÕn Mao Tr¹ch §«ng ph¶i më cuéc "V¹nlÝ tr­êng chinh". §Õn th¸ng 12 n¨m 1949, MaoTr¹ch §«ng chiÕm toµn lôc ®Þa Trung Hoa, T­ëngGiíi Th¹ch ph¶i ch¹y ra ®¶o §µi Loan, sau ®ã häMao ra lÖnh giÕt hÕt nh÷ng ®¶ng viªn Quècd©n ®¶ng Trung Hoa cßn l¹i kh«ng ch¹y kÞp ®Ó tr¶thï. Tuy vËy hä Mao vÉn ch­a h¶ d¹, cßn ngê cã kÎlen lái trèn tho¸t trong hµng ngò c¸c nh©n viªn cñachÕ ®é cò, ph¶i ph¸t gi¸c ®Ó tiªu diÖt chob»ng hÕt. Bëi vËy, ®Õn n¨m 1956, hä Mao tungra chiÕn dÞch "Tr¨m hoa ®ua në",nghÜa lµ cho phÐp tÊt c¶ mäi ng­êi ®­îc tù donãi ra nh÷ng ®iÒu m×nh kh«ng b»ng lßng víi chÕ®é céng s¶n ®Ó ®¶ng söa sai. Ai còng t­ëng thËtvµ cã ®iÒu g× dÊu kÝn trong t©m t­ ®em phun rahÕt. ThÕ lµ hä Mao tiªu diÖt tÊt c¶nh÷ng ng­êi nhÑ d¹, hÇu hÕt lµ ®¶ng viªn Quècd©n ®¶ng, ®· tin vµo chiÕn dÞch tr¨m hoa ®ua në?Nh­ng cßn ë ViÖt Nam th× Quèc d©n ®¶ng ®· n¾mchÝnh quyÒn bao giê ®©u, ®· cã ®¸nh nhau víi céngs¶n ViÖt Nam ®©u mµ cø hÔ ai lµ Quèc d©n ®¶ng lµph¶i giÕt hÕt?

Råi ®Õn s­ Tæ t«i («ng néitrong ®¹o), trô tr× chïa Trµ Lò Trung, phñ Xu©nTr­êng, tØnh Nam §Þnh, n¨m 1954, céng s¶n vµo chïa b¶oTæ t«i lµ dïng thuèc phiÖn t«n gi¸o ru ngñ nh©nd©n, sÏ bÞ qui ®Þnh thµnh phÇn vµ ®­a ra ®Êu tè,thÕ lµ Tæ t«i sî qu¸ ph¶i tù th¾t cæ chÕt!

Nay ®Õn l­ît t«i còng ®·bÞ céng s¶n ViÖt Nam giam cÇm ®µy ®äa suètm­êi mÊy n¨m råi, chØ v× c¸i "téi"trung thµnh víi lÝ t­ëng ®¹o PhËt, muèn b¶o vÖnÒn v¨n hãa truyÒn thèng cña d©n téc, di s¶ntinh thÇn vµ kiÕn tróc vËt chÊt cña tæ tiªn,thÕ th«i, chø cã tranh giµnh quyÒn lîi g× víi ai®©u. V×, theo t«i, v¨n hãa truyÒn thèng vµ di s¶ntinh thÇn cña tæ tiªn rÊt lµ quan träng, nhê ®ã mµd©n téc ViÖt Nam ®· kh«ng bÞ ®ång hãa bëi c¸cthÕ lùc phong kiÕn, ®Õ quèc vµ thùc d©n x­acòng nh­ nay, khi thèng trÞ ViÖt Nam tr­íc sau cãtíi h¬n ngh×n n¨m. DÜ nhiªn, v× ®· l©u ®êi nªnnÒn v¨n hãa cæ truyÒn cña chóng ta còng ®· cãnh÷ng c¸i lçi thêi, ta nªn bá ®i, råi häc háinh÷ng c¸i hay c¸i ®Ñp cña thÕ giíi mµ båi bæ thªmcho m¹nh th× ®­îc; chø nÕu chóng ta b¶o nã ®·l©u ®êi qu¸ råi, kh«ng cßn thÝch hîp víi ®êi n÷a,th«i bá hÕt nã ®i ®Ó thay vµo ®ã mét thø v¨nhãa hoµn toµn míi, hoµn toµn xa l¹, th× chóng ta sÏ bÞr¬i vµo tr¹ng huèng:

T©y ch¼ng ph¶i T©y §«ngch¼ng §«ng
QuØ qu¸i sinh ra lò cuång ng«ng
Må m¶ tæ tiªn cµy xíi hÕt
§×nh chïa miÕu m¹o ph¸ b»ng kh«ng
¤ng bµ xem nhÑ h¬n con lîn
Bè mÑ coi nh­ khóc gç th«ng
Ph¶ng phÊt non s«ng hån L¹c ViÖt
Bèn ngh×n tuæi sö tñi hay kh«ng?

Tãm l¹i, nh­ t«i ®· nãi ëtrªn, mÑ t«i, s­ phô t«i, s­ b¸ t«i, s­ Tæ t«i®Òu ®· chÕt th¶m, nay ®Õn l­ît t«inÕu l¹i chÕt th¶m, th× xin gãp thªm mét giätm¸u n÷a vµo trang sö ®au th­¬ng cña d©n téc.

ViÕt t¹i x· Vò §oµihuyÖn Vò Th­, tØnh Th¸i B×nh
Th¸ng 1 n¨m 1992 (Ngµy 14 th¸ng 12, T©n Mïi)
KØ niÖm n¨m thø 10 bÞ qu¶n thóc l­u ®µy.

ThÝch Qu¶ng §é
Tæng Th­ Ký ViÖn Hãa §¹o
Gi¸o Héi PhËt Gi¸o ViÖt Nam Thèng NhÊt