MÊy lêi phi lé

"Quèc gia h­ng vong, thÊt phu h÷u tr¸ch". Nhí lêi d¹y Êy cña cha «ng, t«i bçng quªn ®i sù qu¸ h¹n hÑp vÒ hiÓu biÕt cña m×nh mµ c¶ gan l¹m bµn chuyÖn "quèc gia ®¹i sù". Nh­ng biÕt ®©u nçi bøc xóc nµy l¹i ch¼ng lµ chung cña nhiÒu ng­êi!

Xin ®­îc tiÕp cËn vÊn ®Ò tõ gãc nh×n qua nh÷ng quy luËt l«gic khoa häc, tr­íc hÕt lµ khoa häc tù nhiªn. Bµi viÕt chØ cã tÝnh chÊt gîi më, cung cÊp mét sè nhËn thøc c¬ b¶n ®Ó suy nghÜ, ch­a gi¶i quyÕt vÊn ®Ò g× cô thÓ, trän vÑn.

NÕu tõ bµi viÕt cã thÓ läc ra mét chót g× ®ã gäi ®­îc lµ c¸i "h¹t nh©n hîp lý" th× ®èi víi ng­êi viÕt ®· lµ ®iÒu may m¾n råi, nªn xin miÔn phi lé dµi dßng vÒ nh÷ng sai sãt khã tr¸nh khái. Tuy vËy ng­êi viÕt kh«ng thÓ giÊu niÒm hy väng ®­îc ng­êi ®äc quan t©m h­ëng øng mµ chØ b¶o thªm, vµ c¸ nh©n ng­êi viÕt xin nhËn tr¸ch nhiÖm tr­íc mäi sù ph¸n xÐt.

Nh÷ng ®iÒu nµy nãi ra h«m nay ®· lµ qu¸ muén.

Tó-Xu©n Hµ-SÜ-Phu
Ngµy 2 th¸ng 9 n¨m 1988

H·y thö ®Ó cho trÝ tuÖ®­îc vµi phót hoµn toµn tù do, xem nã cã thÓ m¸chb¶o ta ®iÒu g×. Sau ®ã, nÕu thÊy kh«ng cã g×Ých lîi xin mäi ng­êi cø coi ®©y nh­ nh÷ng lêinh¶m nhÝ mµ lo¹i nã ra khái "bé nhí", t­ëngch¼ng tèn kÐm lµ bao. Ýt ra ®iÒu ®ã còng chøng tár»ng chóng ta ®· cã sù trao ®æi d©n chñ thùc sù.

Chóng ta h·y cïng nhau tham gia vµoviÖc gi¶i thö bµi to¸n l«gic lín cña x· héi mµbÊy l©u nay cø ë trong t×nh tr¹ng võa nh­ rÊt ®¬ngi¶n võa nh­ qu¸ thÇn bÝ kh«ng cã lêi gi¶i: Mäi®iÒu r¾c rèi b¾t nguån tõ ®©u?

B©y giê ta lµm theo c¸ch c«ng khaivµ d©n chñ. Mäi ng­êi h·y t¹m thêi tho¸t ly kháinh÷ng nÕp suy nghÜ mµ ta ®ang cã, kÓ c¶ nh÷ng"t­ duy" ®ang ®­îc gäi lµ "®æimíi", t¹m thêi tho¸t ly khái nh÷ng ®iÒu ®angg¾n chÆt víi quyÒn vµ lîi cña ta h»ng ngµy, ®Ócïng ngåi lªn chiÕc xe cña t­ duy l«gic. TrongthÕ giíi cña t­ duy th× kh«ng cã vïng nµo lµ vïngcÊm. Mäi hiÖn t­îng, mäi ph¹m trï, mäinh©n vËt, mäi chñ nghÜa... ®Òu lµ nh÷ng d÷kiÖn cña bµi to¸n, kh«ng h¬n mµ còng kh«ng kÐm®­îc.

§i mét vßng ®Ó quan s¸t toµnbé bøc tranh, ta cã nhËn xÐt tæng qu¸t r»ng hÖthèng mµ ta ®ang kh¶o s¸t chøa ®ùng qu¸ nhiÒu"nghÞch lý", nÕu ch­a muèn nãi lµ cÊuthµnh bëi toµn nh÷ng "nghÞch lý":

- HÖ thèng "d©n chñ gÊp triÖu lÇn" l¹i v­íng m¾c chÝnh vÊn ®Ò d©n chñ.

- HÖ thèng tiªu biÓu cho sù thËt (cã c¸c nhµ xuÊt b¶n Sù ThËt, vµ chóng ta th­êng nãi chØ chóng ta míi cã dòng c¶m nãi sù thËt) th× ®ang ph¶i cè ch÷a cho ®­îc bÖnh nãi dèi.

- HÖ thèng tiªu biÓu cho triÕt häc duy vËt l¹i lµ ®iÓn h×nh cña bÖnh duy ý chÝ.

- HÖ thèng ­u viÖt (tøc lµ tèt v­ît h¼n lªn), tiªu biÓu cho sù gi¶i phãng con ng­êi, th× l¹i kh«ng ­u viÖt vÒ quyÒn con ng­êi, lu«n bÞ chØ trÝch vÒ quyÒn con ng­êi.

- HÖ thèng tiªu biÓu cho sù ®Ò cao nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn th× l¹i "xuèng cÊp nh÷ng gi¸ trÞ ®¹o ®øc", ®ang cÇn lµm lµnh m¹nh trë l¹i nh÷ng quan hÖ x· héi vµ gia ®×nh.

- HÖ thèng tiªu biÓu cho tÝnh nh©n lo¹i, tÝnh tËp thÓ th× l¹i xuÊt hiÖn nhiÒu vÝ dô vÒ tÖ sïng b¸i c¸ nh©n, tËp trung quyÒn lùc vµo tay mét ng­êi, lÊy mét ng­êi thay cho tÊt c¶.

- HÖ thèng tiªu biÓu cho søc s¸ng t¹o cña trÝ thøc (xem "®Þnh nghÜa" cña Lªnin vÒ chñ nghÜa Céng S¶n vµ ng­êi Céng S¶n) th× vÊn ®Ò trÝ thøc l¹i cø cém lªn nh­ mét h¹t nh©n cña toµn bé c¸i hiÖn thùc cÇn ph¶i c¶i tæ.

- Chóng ta vÉn nãi c¸i th¾ng thua gi÷a c¸c chÕ ®é rèt cuéc lµ ë n¨ng suÊt lao ®éng. Ta lu«n nãi vÒ nh÷ng "th¾ng lîi to lín" nh­ng chÝnh vÒ n¨ng suÊt lao ®éng th× ta l¹i thua qu¸ xa!

- HÖ thèng x· héi chñ nghÜa ®­îc m« t¶ lµ ®Çy søc sèng, cßn chñ nghÜa t­ b¶n th× ®ang "giÉy chÕt". VËy mµ, trong tÊt c¶ nh÷ng tr­êng hîp quèc gia bÞ chia c¾t lµm hai th× dï chia theo kiÓu nµo, nöa thuéc phÝa "giÉy chÕt" còng cã n¨ng suÊt lao ®éng vµ chÊt l­îng s¶n phÈm tèt h¬n nöa kia!

Tr­íc thùc tÕ Êy, nhiÒu luËn ®iÓm ®· vµ ®ang ®­îc chóng ta ®­a ra ®Ó gi¶i thÝch. VÝ dô:

- Ta cã ®­êng lèi ®óng ®¾n nh­ng khi thùc hiÖn th× cã sai lÇm. "Trªn" th× ®óng ®¾n nh­ng c¸n bé trung gian qu¸ yÕu. Chñ nghÜa th× ®óng ®¾n nh­ng con ®­êng qu¸ míi mÎ nªn ta ch­a cã kinh nghiÖm.

- §©y lµ khã kh¨n t¹m thêi do chiÕn tranh ®Ó l¹i, bÌ lò §Õ Quèc, Thùc d©n vµ bän Bµnh Tr­íng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ t×nh h×nh khã kh¨n nµy.

- Do cã nh÷ng c¸ nh©n kh«ng chÞu tu d­ìng, rÌn luyÖn nªn tho¸i hãa, biÕn chÊt.

- Do chÕ ®é quan liªu bao cÊp. Do thiÕu sãt vÒ nh÷ng "t­ duy cô thÓ" nh­ "t­ duy kinh tÕ", "t­ duy ®èi ngo¹i"v.v...

Tr­íc mäi thùc tÕ x· héi®Çy nh÷ng "nghÞch lý" lín lao ®· kÓ ëth× nh÷ng luËn ®iÓm gi¶i thÝch nµy dÇu cã ph¶n¸nh ®­îc phÇn nµo ®Êy hiÖn thùc còng kh«ng ®ñtÇm ®Ó bao qu¸t c¶ mét thêi kú cña lÞch sö nh©nlo¹i. Nã kh¸c nµo nh­ ®em dÇu xoa, thuèc c¶m ®Óch÷a ung th­ vËy.

Tõ khi cã cuéc C¶i tæ, ®æi míitrong ph¹m vi toµn hÖ thèng x· héi chñ nghÜa thÕgiíi ®Õn nay, chóng ta ®· lµm ®­îc mét viÖclµ ®em bµy ra c«ng khai tr­íc mäi ng­êi mét sè t­liÖu ®Ó chóng ta nh×n cho ®óng ch©n dung mµ tùm×nh còng thÊy kh«ng chÊp nhËn ®­îc. Nh÷ng hiÖnt­îng "tiªu cùc" rÊt cÇn ®­îc ph¬i bµy,nh­ng ph¬i bµy m·i còng kh«ng bao giê hÕt, vµnÕu cø söa ch÷a theo kiÓu "thî v­ên"sai ®©u söa ®Êy th× sÏ ch¼ng kh¸c nµo ch¬i trß trènt×m vßng quanh. §iÒu quan träng lµ nh÷ng hiÖnt­îng "tiªu cùc" ®· nªu cÇn ph¶i hÖthèng hãa l¹i, t×m mèi liªn hÖ nh©n qu¶ gi÷achóng, råi theo m¹ch l«gic mµ t×m tíi nguyªn nh©n gècrÔ. C¸ch m¹ng l«gic tù nhiªn Êy ch¼ng chãng th× chÇysÏ tù ®éng diÔn ra trong ®Çu mäi ng­êi nªn dÉu tacã sî còng kh«ng c¶n l¹i ®­îc. VËn mÖnh l©u dµicña hµng ngh×n triÖu ng­êi còng ®ßi hái ph¶i lµmnh­ vËy, nÕu kh«ng mäi sù söa ch÷a ®Òu chØlµ sù ®èi phã nhÊt thêi.

Nh÷ng th«ng tin, nhÊt lµ th«ng tintõ cuéc c¶i tæ ë Liªn X«, ®· béc lé dÇn mét vµih­íng suy nghÜ. Ch¼ng h¹n:

- CÇn xem l¹i mét sè luËn ®iÓm c¬ b¶n cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin, hay Ýt ra lµ xem l¹i c¸ch hiÓu vÒ nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n Êy (ý nghÜ nµy ch¼ng cã g× míi l¹ v× chÝnh M¸c vµ Lªnin còng khuyªn nh­ thÕ vµ còng tõng lµm nh­ thÕ).

- Chñ nghÜa §Õ quèc cã thËt lµ "giai ®o¹n tét cïng cña chñ nghÜa t­ b¶n" hay chØ lµ "mét trong nh÷ng b­íc ®i ban ®Çu cña chñ nghÜa t­ b¶n"! Vµ mét khi chñ nghÜa t­ b¶n ch­a ë giai ®o¹n tÊt yÕu ph¶i c¸o chung th× ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ lÞch sö ch­a ®ßi hái vµ ch­a t¹o tiÒn ®Ò ®Ó cã mét cuéc c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa ®Ých thùc...

Ch­a nãi nguyªn nh©n nµo lµ sai,nh­ng Ýt ra nguyªn nh©n còng ph¶i ë tÇm cì nh­ vËymíi cã thÓ cã søc chi phèi ghª gím ®èi víi x·héi nh­ chóng ta ®· vµ ®ang thÊy.

Song ta còng kh«ng cÇn nãi theo aic¶. H·y dïng hiÓu biÕt cña chÝnh m×nh mµ rµso¸t l¹i toµn bé vÊn ®Ò xem cã tù ph¸t hiÖn®­îc ®iÒu g× kh«ng?

***************

§iÒu ®Çu tiªn ®ÓhiÓu mét chñ nghÜa lµ xem xÐt môc ®Ých vµ ph­¬ngtiÖn mµ chñ nghÜa Êy ®Ò cËp tíi. Lý t­ëngCéng s¶n lµ mét lý t­ëng hÕt søc tèt ®Ñp. V×®· gäi lµ "lý t­ëng" th× lýt­ëng nµo ch¼ng h­íng tíi h¹nh phóc cña con ng­êi,gi¶i phãng con ng­êi khái nh÷ng bÊt h¹nh vÒ vËtchÊt, tinh thÇn vµ sù bÊt c«ng x· héi? Lý t­ëngCéng s¶n nhÊn m¹nh tÝnh x· héi cña con ng­êi, còngnh­ nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt, ®iÒu ®ã lµ khoahäc, lµ xu h­íng tiÕn hãa tÊt yÕu cña x·héi loµi ng­êi, nh­ng sù "x· héi hãa" sÏdiÔn ra cô thÓ thÕ nµo lµ thuËt quy luËt th× sÏbµn sau. "Mét x· héi kh«ng cßn ng­êi bãc létng­êi", chÝnh ®iÒu nµy cßn g©y tranh luËn, v×nÕu hiÓu mét c¸ch chung chung lµ kh«ng cßn ¸pbøc bÊt c«ng th× ch¼ng cã g× ®Ó tranh luËn, nh­ngnÕu hiÓu ch÷ "bãc lét" ë ®©y nh­ métthuËt ng÷ kinh tÕ chÝnh trÞ häc, lµ bãc lét"gi¸ trÞ thÆng d­", th× vÊn ®Ò l¹i kh«ng®¬n gi¶n chót nµo. Tuy vËy vÊn ®Ò nµy còng xint¹m xÕp mét bªn, v× tù nã còng ch­a thÓ lµnguyªn nh©n sinh ra mäi chuyÖn.

§iÒu quan träng cã ýnghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi mét lý t­ëng l¹i lµ®i tíi lý t­ëng ®ã b»ng c¸ch nµo, b»ng ph­¬ngtiÖn hay c«ng cô g×. LuËn ®iÓm vÒ con®­êng ®Êu tranh giai cÊp vµ c«ng cô chuyªn chÝnh v«s¶n chÝnh lµ "hßn ®¸ t¶ng cña chñ nghÜa x· héikhoa häc". Do tÇm quan träng nh­ vËy mµ tah·y dõng l¹i l©u mét chót trªn "hßn ®¸ t¶ng"nµy ®Ó xem xÐt cho kü, kh«ng thÓ véi v· cho qua®­îc.

Giai cÊp lµ g×, vµ ý nghÜacña nã trong x· héi nh­ thÕ nµo?

§Ó phËn ®Þnh ®iÒu ph¶ivµ quyÕt ®Þnh th¸i ®é còng nh­ hµnh ®éng cñam×nh, con ng­êi cã ba thø c¨n cø: trÝ thøc, lßng tinvµ quyÒn lîi. Lu«n lÊy tri thøc, lÊy khoa häclµm c¨n cø, ®ã lµ chñ nghÜa DUY Lý (1), c¸i g× tr¸ivíi nh÷ng quy luËt kh¸ch quan mµ m×nh nhËn thøc ®­îcth× kh«ng chÊp nhËn. Lu«n lÊy lßng tin lµm c¨n cø lµchñ nghÜa DUY TÝN (2), c¸i g× tr¸i víi nh÷ng ®iÒum×nh tin, m×nh cho lµ thiªng liªng th× kh«ng chÊp nhËn.Lu«n lÊy lîi Ých lµm c¨n cø lµ chñ nghÜa DUY LîI (3),c¸i g× tr¸i víi lîi Ých cña m×nh hay cña nh÷ng ng­êichung lîi Ých víi m×nh th× kh«ng chÊp nhËn.

Theo møc ®é duy lý, con ng­êichia thµnh trÝ thøc vµ kh«ng trÝ thøc. Theo møc ®é duytÝn th× chia thµnh cã tÝn ng­ìng vµ kh«ng cã tÝnng­ìng. Ng­êi thùc sù duy lý hay thùc sù duy tÝnth× tù th©n kh«ng cã tÝnh giai cÊp râ rÖt, v× sùph©n chia giai cÊp chØ lµ sù ph©n chia theo quyÒnlîi. (Giai cÊp lµ nh÷ng tËp ®oµn ng­êi ®­îc ph©nchia theo sù chiÕm h÷u ®èi víi t­ liÖu s¶nxuÊt, theo vai trß trong tæ chøc s¶n xuÊt vµ theo sùph©n phèi cña c¶i x· (tøc lµ lÊy lîi Ých lµm chuÈn,kÓ c¶ lîi Ých ch©n chÝnh, lîi cña mét giai cÊp).V× vËy sù ph©n chia con ng­êi thµnh giai cÊp tuy cãnh÷ng ý nghÜa nhÊt ®Þnh nh­ng kh«ng ph¶i lµ sùph©n chia duy nhÊt cã ý nghÜa, kh«ng hoµn toµn ®Çy®ñ, kh«ng bao hµm ®­îc hÕt x· héi. TuyÖt ®èihãa lý thuyÕt giai cÊp lµ r¬i vµo thuyÕt giaicÊp cùc ®oan. §em c¸i nh×n giai cÊp trïm lªn mäihiÖn t­îng cña con ng­êi vµ x· héi sÏ kh«ng tr¸nhkhái lµm mÐo mã x· héi, sÏ gÆp lóng tóng khi gi¶iquyÕt vÊn ®Ò trÝ thøc, vÊn ®Ò t«n gi¸ocòng nh­ nhiÒu vÊn ®Ò x· héi kh¸c.

V× quan niÖm r»ng ng­êi nµocòng ph¶i cã mét "thµnh phÇn giai cÊp" nªn tagÆp lóng tóng khi kh«ng biÕt xÕp nh÷ng ng­êitrÝ thøc vµo giai cÊp nµo, vµ g¸n lu«n cho hä c¸i"b¶n chÊt lõng khõng, kh«ng kiªn quyÕt c¸chm¹ng". Thùc tÕ ®· cho thÊy nhiÒu nhµ b¸chäc ®· "kiªn quyÕt" lªn giµn löa®Ó b¶o vÖ ch©n lý khoa häc, ng­êi tÝn®å "kiªn quyÕt" c¸ch m¹ng ®Õn møc trëthµnh l·nh tô c¸ch m¹ng, khi nhËn thøc r»ng sù vËn®éng ®ã phï hîp víi quy luËt, phï hîp víi c¨n cø duylý cña m×nh.

Duy lý, duy tÝn vµ duy lîi tuykh¸c nhau ë xuÊt ph¸t ®iÓm nh­ng muèn hµnh ®éng®¹t ®­îc kÕt qu¶ th× l¹i cÇn sù hç trî cñanhau; v× thÕ nÕu ph¸t triÓn ®Õn ®é hoµnh¶o th× l¹i gÆp nhau, thèng nhÊt víi nhau. Nh­ng trongthùc tÕ, ë mét ph¹m vi x¸c ®Þnh, ë mét con ng­êicô thÓ th× ba c¨n cø Êy Ýt khi ®¹t ®­îc sùthèng nhÊt hoµn h¶o, th­êng cã t×nh tr¹ng mét trong bac¨n cø Êy næi lªn chiÕm vai trß chñ ®¹o ®ÓdÉn d¾t hµnh vi cña con ng­êi. Ba yÕu tè Êy ®anvµo nhau, chuyÓn hãa lÉn nhau trong mèi quan hÖ tayba võa thèng nhÊt l¹i võa m©u thuÉn, nªn viÖc t¸chb¹ch ba yÕu tè Êy trong mét con ng­êi, trong métviÖc lµm kh«ng ph¶i lµ ®iÒu dÔ dµng, vµ ®ãlµ nguån gèc s©u xa cña biÕt bao hiÖn t­îng rèir¾m, nan gi¶i cña x· héi vµ cña mçi con ng­êi.NhiÒu ng­êi ®· chñ tr­¬ng "kÕt hîp ch©nlý khoa häc víi lîi Ých cña giai cÊp c«ngnh©n", nãi c¸ch kh¸c lµ chñ tr­¬ng chung sèng hµihßa gi÷a duy lý vµ duy lîi. Nh­ng trong cuéc chungsèng l©u dµi th× c¸i c©n b»ng rÊt hîp lý nµy cøchuyÓn dÞch ®Ó duy lîi th«n tÝnh dÇn c¸i duylý.

C¸c-M¸c rÊt coi träng vÊn®Ò lîi Ých vµ ®©y lµ ®iÒu ®¸ng quý ëmét nhµ khoa häc, nh­ng lµ nhµ khoa häc, M¸c®øng ë gãc duy lý mµ tiÕp cËn sang duy lîi.NhiÒu ng­êi kh¸c còng ®i theo chñ nghÜa M¸c nh­ngl¹i tõ gãc duy lîi mµ tiÕp cËn sang duy lý.Ng­êi cµng Ýt hiÓu biÕt th× tÝnh duy lýcµng Ýt (nh©n bÊt häc, bÊt tri lý), ®Óthµnh duy lîi cùc ®oan, hoÆc l¹i biÕn chñ nghÜa M¸cthµnh mét thø duy tÝn, mét thø t«n gi¸o.

Trong ba c¨n cø Êy th× duy lýtiªu biÓu cho khoa häc, cho quy luËt kh¸ch quan nªnlµ c¨n cø ®óng ®¾n nhÊt, nã bao dung ®­îc c¸i duylîi vµ duy tÝn hîp lý. Ng­îc l¹i, khi chñ nghÜa duylîi hay duy tÝn mµ n¾m vai trß dÉn d¾t x· héi th× nãrÊt dÔ tiÕn ®Õn cùc ®oan mµ kh«ng chÊp nhËnnæi c¸i duy lý. Gi¸o Héi La-M· ngµy tr­íc ®·thiªu sèng nhiÒu nhµ b¸c häc chØ v× hä ph¸thiÖn nh÷ng ®Þnh luËt khoa häc. Nh÷ng tªn vuaTrung Quèc nµo vâ biÒn Ýt häc th× ®· "phÇnth­, khanh nho" (®èt s¸ch, giÕt nhµ nho). Nh÷nghång vÖ binh n«ng d©n mï ch÷ Trung Quèc vµ nh÷ngtªn lÝnh P«npèt mï ch÷ C¨mpuchia ®· hµnh h¹ nh÷ngtrÝ thøc ­u tó cña d©n téc m×nh. Phong trµo X«ViÕt NghÖ TÜnh n¨m 1930 ®· ®Æt trÝ thøc lªnhµng ®Çu trong khÈu hiÖu "TrÝ, Phó, §Þa, Hµo -§µo tËn gèc, trèc tËn rÔ!". NhiÒu danh nh©nv¨n hãa cña Liªn X« ®· lµ n¹n nh©n ®iÓn h×nhcña nh÷ng sù ®èi xö t­¬ng tù....

Nh×n réng ra n÷a th× lÞch sötiÕn hãa cña nh©n lo¹i thùc chÊt lµ g×? Do biÕtsö dông c«ng cô nªn, kh¸c víi mäi sinh vËt, conng­êi kh«ng tiÕn hãa b»ng c¸ch biÕn ®æi nh÷ngcÊu t¹o cña c¬ thÓ mµ b»ng c¸ch hoµn thiÖnkh«ng ngõng c«ng cô lao ®éng. Cïng víi sù c¶i tiÕnc«ng cô lµ c¶i tiÕn quy tr×nh s¶n xuÊt, hoµnthiÖn kü n¨ng... dÉn ®Õn t¨ng n¨ng xuÊt lao®éng vµ chÊt l­îng s¶n phÈm. TÊt c¶ nh÷ng biÕn®æi c¬ b¶n Êy ®Òu lµ biÓu hiÖn cña sù giat¨ng tri thøc cña con ng­êi vÒ c¸c quy luËt tùnhiªn vµ c¸c quy luËt qu¶n lý, tæ chøc x· héi. VËyth×, c¸i lâi bªn trong cña dßng tiÕn hãa vµ dßngph¸t triÓn cña tri thøc nh©n lo¹i, cßn sù ®Êu tranhgi÷a tËp ®oµn ng­êi nµy víi tËp ®oµn ng­êi kh¸c,tøc sù ®Êu tranh giai cÊp, chØ lµ c¸i vá, lµ nh÷nghiÖn t­îng x· héi kÌm theo mµ th«i. Dßng gia t¨ngtri thøc cña x· héi lµ c¸i lâi, nã ph¶n ¸nh b¶n chÊtcña sù tiÕn hãa nªn kh«ng thÓ thiÕu vµ tånt¹i xuyªn suèt tõ ®Çu ®Õn cuèi lÞch sö loµing­êi. Cßn sù ®Êu tranh giai cÊp chØ lµ c¸i vá bªnngoµi, lµ mét trong nh÷ng hiÖn t­îng x· héi kÌmtheo nªn cã tÝnh chÊt t¹m thêi, lu«n thay ®æi mµu s¾c,vµ con ng­êi cã kh¶ n¨ng sö dông nã, hoÆc gi¶m nhÑhay lo¹i trõ nã ®i trong nhiÒu giai ®o¹n cña dßngtiÕn hãa bÊt tËn.

Khi nãi trong ph­¬ng thøc s¶nxuÊt, lùc l­îng s¶n xuÊt lµ yÕu tè n¨ng ®éngnhÊt th× sÏ lµ thiÕu sãt nÕu kh«ng tiÕp tôcnãi: trong lùc l­îng s¶n xuÊt th× sù "n¨ng®éng" Êy n»m ë yÕu tè con ng­êi, trong conng­êi th× sù "n¨ng ®éng" Êy n»m ë trong béãc tøc lµ phÇn lao ®éng trÝ tuÖ. B¶n chÊt cña sùtiÕn hãa lµ nh­ vËy. Tinh thÇn khoa häc quanträng nhÊt trong häc thuyÕt x· héi cña M¸c®¸ng lÏ còng ph¶i lµ nh­ vËy.

Nh­ng d­íi "l¨ng kÝnh giaicÊp" nhiÒu cuèn s¸ch l¹i cã lèi m« t¶ dßngtiÕn hãa cña x· héi nh­ sau: "... Giai cÊp bÞtrÞ vµ giai cÊp thèng trÞ lu«n ®èi kh¸ng nhau vÒquyÒn lîi nªn sinh ra ®Êu tranh giai cÊp. N« lÖchèng chñ n« lµm chÕ ®é chiÕm h÷u n« lÖtan r·. N«ng d©n chèng ®Þa chñ phong kiÕn lµmchÕ ®é phong kiÕn tan r·. Giai cÊp c«ng nh©nchèng giai cÊp t­ s¶n lµm chñ nghÜa t­ b¶n sôp®æ...". Lèi m« t¶ Êy xuÊt ph¸t tõ nhËn thøc sailÇm coi dßng tiÕn hãa lµ dßng ®Êu tranh cña nh÷nggiai cÊp bÞ trÞ lËt ®æ c¸c giai cÊp thèng trÞ, nªnmçi khi giai cÊp bÞ trÞ kh«ng n¾m ®­îc quyÒnl·nh ®¹o trong x· héi míi th× chóng ta coi c«ng lao cñahä bÞ lîi dông. ThÕ th× lÞch sö lµ métchuçi ®Çy bÊt c«ng v« lý, trong ®ã nh÷ng kÎ"xÊu bông" ®i lîi dông c«ng lao ng­êi kh¸cl¹i cø ®­îc lÞch sö cho kÕ tiÕp nhau ®iÒukhiÓn x· héi. §Õn khi cã c¸ch m¹ng v« s¶n th×míi ph¸t sinh mét ngo¹i lÖ, giai cÊp c«ng nh©n lµgiai cÊp bÞ trÞ lªn l·nh ®¹o x· héi, vµ ngo¹i lÖnµy míi chÝnh lµ niÒm m¬ ­íc cña nh©n lo¹i (!!!)

Kh«ng, lÞch sö rÊt thèng nhÊtchø kh«ng tïy tiÖn. Mçi cuéc biÕn ®æi®­îc gäi lµ c¸ch m¹ng x· héi bao giê còng lµ sùc¹nh tranh cña hai thÕ lùc l·nh ®¹o x· héi, tiªubiÓu cho hai bËc thang vÒ tr×nh ®é tæ chøc x·héi, øng víi hai tr×nh ®é kh¸c nhau cña khoa häc,cña tri thøc con ng­êi thêi Êy. ThÕ lùc l·nh ®¹omíi sÏ th¾ng v× cã tr×nh ®é cao h¬n (thÕ lùc cãtr×nh ®é cao h¬n nµy kh«ng bao giê n»m ë giai cÊp bÞtrÞ, dï giai cÊp bÞ trÞ cã t¹m thêi ®o¹t ®­îcquyÒn bÝnh th× tr­íc sau hä còng r¬i vµo quü®¹o cña nh÷ng thÕ lùc kia). Sù ®Êu tranh cña giaicÊp bÞ trÞ còng nh­ cña quÇn chóng nãi chung chØ cãt¸c dông t¹o ra ¸p lùc to lín cña x· héi gióp chochÝnh quyÒn mau chuyÓn tõ tay thÕ lùc l·nh®¹o cò sang tay thÕ lùc l·nh ®¹o míi, ®iÒu®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn chung cña toµn x· héi.L«gic cña lÞch sö vèn lµ nh­ vËy, bÊt chÊp chóng tavõa lßng hay kh«ng võa lßng. ViÖc ®­a giai cÊp c«ngnh©n vµo vÞ trÝ giai cÊp l·nh ®¹o trong x· héi míi lµmét viÖc lµm mang tÝnh ®¹o ®øc, lµm nøc lßng s讫ng ®ang c«ng phÉn nªn cã søc m¹nh tËp hîp to líntrong thêi kú ®Çu, nh­ng kh«ng theo quy luËt nªn dÔ tùph¸t sinh m©u thuÉn trong nh÷ng giai ®o¹n sau.

NhiÒu ng­êi nhËn xÐt r»ngcµng vÒ sau viÖc thùc thi chñ nghÜa M¸c cµng cãxu h­íng kh«ng ®óng víi nh÷ng tinh thÇn nguyªn lýban ®Çu cña M¸c vµ chiÒu h­íng cña nh÷ng sailÖch d­êng nh­ cã tÝnh l«gic, tÝnh quy luËt.

Thùc tÕ ®· béc lé mét nhËnthøc sai lÖch cña nhiÒu ng­êi, hiÓu tinh thÇnchÝnh cña ch÷ "c¸ch m¹ng" lµ ë ý nghÜalËt ®æ, lËt ®æ ng­êi giµu, lÊy cña chia cho ng­êinghÌo nh­ c¸c anh hïng h¶o h¸n ngµy x­a vÉn lµm. §©ylµ biÓu hiÖn chñ nghÜa b×nh qu©n thiÓn cËncña n«ng d©n. Chñ nghÜa b×nh qu©n g¾n chÆt víi t­t­ëng lËt ®æ. Khi m×nh ch­a cã th× muèn lËt ®æ®Ó cµo b»ng, cµo b»ng ®­îc råi l¹i muèn m×nhgiµu h¬n ng­êi kh¸c, lËt ®æ vua nh­ng råi m×nh l¹ithµnh vua.

Muèn lµm gi¶m tËn gèc bÊt c«ngx· héi vµ t¨ng h¹nh phóc cña nh©n d©n th× sù c«ngb»ng ph¶i ®Æt trªn c¬ së n©ng cao c¶ nÒn s¶n xuÊtcña x· héi. §éng t¸c chÝnh cña c¸ch m¹ng lµ ®éngt¸c n©ng cao chø kh«ng ph¶i lµ ®éng t¸c cµo b»ng. Cµob»ng lµ ®éng t¸c cña b¹o lùc, n©ng cao lµ ®éng t¸ccña tri thøc khoa häc, cña n¨ng lùc tæ chøc s¶nxuÊt vµ tæ chøc x· héi. Chóng ta ®Êu tranh cho c«ngb»ng chø kh«ng chÊp nhËn sù cµo b»ng, v× cµo b»ng lµmcho x· héi thÊp ®i vµ t¹o ra sù bÊt c«ng míi khècliÖt h¬n. NÕu ta chØ míi ®¹t nh÷ng th¾ng lîi tolín trong viÖc mang tÝnh lËt ®æ vµ cµo b»ng mµch­a cã nh÷ng th¾ng lîi to lín trong viÖc n©ng caoth× thùc chÊt lµ ch­a cã c¸ch m¹ng. C¸ch m¹ng x· héikh«ng ®ång nghÜa víi c­íp chÝnh quyÒn, còng kh«ng®ång nghÜa víi gi¶i phãng d©n téc... mÆc dï tÊt c¶nh÷ng h×nh thøc ®Êu tranh chèng ¸p bøc, ®ßi c«ng b»ngx· héi (trong ®ã cã ®Êu tranh giai cÊp) ®Òu rÊtcÇn thiÕt, vµ cßn lu«n lu«n cÇn thiÕt trong x·héi loµi ng­êi, ®Òu cã gi¸ trÞ riªng cña nã vµcã liªn quan mËt thiÕt víi nhau.

Giai cÊp bÞ trÞ trong x· héi còkh«ng thÓ trë thµnh giai cÊp l·nh ®¹o trong x· héimíi v× b¶n th©n giai cÊp bÞ trÞ kh«ng thÓ tiªubiÓu cho tr×nh ®é tiªn tiÕn nhÊt cña tri thøccon ng­êi thêi Êy. ChÝnh v× thÕ mµ khi muèn ®­agiai cÊp c«ng nh©n thµnh giai cÊp l·nh ®¹o, M¸c ®·ph¶i ®Æt ra mét ®iÒu kiÖn r»ng ®ã ph¶i lµgiai cÊp c«ng nh©n ®¹i c«ng nghiÖp ®Ó cãthÓ tiªu biÓu cho nÒn s¶n xuÊt hiÖn ®¹i,®Ó c«ng nh©n ®ång thêi lµ trÝ thøc. Nh­ng thönh×n vµo c¸c n­íc t­ b¶n ®· cã nÒn ®¹i c«ngnghiÖp hiÖn nay th× ta thÊy tÇng líp tiªubiÓu cho khoa häc, cho tri thøc tiªn tiÕn cñac¸c n­íc Êy kh«ng thÓ nµo l¹i lµ c«ng nh©n cñac¸c n­íc Êy ®­îc, mÆc dï tr×nh ®é c«ng nh©n cñahä cao h¬n cña c¸c n­íc kh¸c rÊt nhiÒu. Mµh×nh nh­ tr×nh ®é cña nh÷ng c«ng nh©n Êy ®­îc n©ngcao lªn (nh­ ë NhËt B¶n ch¼ng h¹n) th× hä l¹i gi¶m®Êu tranh ®i, tøc lµ gi¶m sù "gi¸c ngé giaicÊp", tøc lµ gi¶m kh¶ n¨ng trë thµnh l·nh ®¹oc¸ch m¹ng. Nh­ vËy th× chÝnh yªu cÇu cña M¸c ®Òra còng cã thÓ cßn lµ bÊt cËp, huèng chi nh÷ngng­êi B«n-sª-vÝch Nga (còng nh­ ®¶ng céng s¶n ënhiÒu n­íc ®· lµm c¸ch m¹ng v« s¶n) th× l¹i bÊtchÊp c¶ yªu cÇu tèi thiÓu Êy cña M¸c, chñ tr­¬nglµm "c¸ch m¹ng" ngay trong khi giai cÊp c«ng nh©nn­íc m×nh cßn c¸ch xa yªu cÇu cña M¸c. Ch­a kÓtr­êng hîp mµ sù l·nh ®¹o thùc chÊt cßn n»m trongquü ®¹o n«ng d©n th× ®­¬ng nhiªn cßn tai h¹i h¬n.

Ph¶i ch¨ng do ý thøc ®­îcc¸i lç hæng nµy mµ Lªnin ®· yªu cÇu ng­êi céngs¶n ph¶i cÊp tèc trau giåi tri thøc, vµ tù Lªnin ®·nªu mét tÊm g­¬ng vÒ sö dông trÝ thøc, kÓ c¶trÝ thøc cña chÕ ®é cò, Lªnin nãi: "ChØ cã®em toµn bé kho tri thøc cña nh©n lo¹i ®Ó lµm giµucho bé ãc cña m×nh, chóng ta míi cã thÓ trë thµnhng­êi céng s¶n!" . C¸i ®Þnh nghÜa tuyÖt vêivÒ ng­êi céng s¶n Êy cã thÓ coi chÝnh lµ ®ÞnhnghÜa vÒ ng­êi trÝ thøc. ChÊt céng s¶n vµ chÊttrÝ thøc ph¶i trïng phïng lµm mét. NÕu mäi®¶ng viªn ®Òu ®­îc kÕt n¹p trªn tinh thÇn Êycña Lªnin th× ®¶ng céng s¶n chÝnh lµ ®¶ng cña trÝthøc c¸ch m¹ng.

Nh­ng trong thùc tÕ th× lêigi¸o huÊn Êy cã thùc hiÖn ®­îc kh«ng?

§©y lµ mét t×nh tr¹ng cã thËtvµ kh¸ phæ biÕn: "Chóng t«i lµ nh÷ng con emc«ng nh©n vµ n«ng d©n. NÕu chóng t«i chØ häckho¶ng hÕt cÊp I vµ ë l¹i ®Þa ph­¬ng s¶n xuÊtth× víi lßng h¨ng say mµ chóng t«i vèn cã, d¸m ch¾cr»ng chóng t«i ®· thµnh ®¶ng viªn tõ l©u råi. Nh­ngchóng t«i l¹i ham häc. Sau mÊy chôc n¨m ®­îc nhµtr­êng x· héi chñ nghÜa trau dåi bao nhiªu tri thøc vµkhoa häc tù nhiªn, vÒ triÕt häcM¸c-Lªnin, vÒ chÝnh trÞ... th× b©y giê c¸c chi béil¹i kh«ng cßn coi chóng t«i lµ thµnh phÇn c«ng n«nggÇn ®¶ng n÷a mµ chuyÓn thµnh tÇng líp trÝ thøctiÓu t­ s¶n bÊp bªnh. Trë thµnh kü s­, tiÕnsÜ, gi¸o s­... th× l¹i xa §¶ng h¬n lóc ch­a ®ihäc!". NghÜa lµ trªn thùc tÕ th× chÊt §¶ngkh«ng thuËn chiÒu víi chÊt trÝ thøc.

§ã lµ nh÷ng "nghÞchlý".

Nh÷ng "nghÞch lý" Êyl¹i lµ nguyªn nh©n cña mét lo¹t c¸c "nghÞchlý" tiÕp theo.

KÕt qu¶ trùc tiÕp nhÊt vµcòng c¬ b¶n nhÊt lµ s¶n xuÊt kh«ng ph¸t triÓn,n¨ng suÊt lao ®éng thÊp, s¶n phÈm hµng hãa Ýt, ®êisèng khã kh¨n. §êi sèng tinh thÇn còng bÞ h¹ thÊp doph¶i lïi b­íc tr­íc nh÷ng nhu cÇu sinh tån tèithiÓu. TÝnh kÐm hiÖu qu¶ cña tæ chøc x· héi®· g©y nªn c¸i ®iÒu rÊt "v« lý"(thùc ra ch¼ng cã g× v« lý c¶) lµ muèn x©y dùngmét hÖ thèng ph¸t triÓn nhÊt trong lÞch sö loµing­êi th× l¹i thu ®­îc mét hÖ thèng kh«ng ph¸ttriÓn, thËm chÝ chèng l¹i sù ph¸t triÓn.

Con ng­êi mét khi kh«ng ®ñ trithøc ®Ó cã ®iÒu kiÖn huy ®éng sù th«ngminh vµ tÝnh kiªn quyÕt ®Ó tÝnh c¸i lîi xa th×nã huy ®éng sù th«ng minh vµ c¸i kiªn quyÕt ®ÓtÝnh c¸i lîi gÇn. Kh«ng t¨ng ®­îc s¶n xuÊt ®Ógia t¨ng cña c¶i chung cña x· héi th× "c¶itiÕn" c¸ch ph©n phèi ®Ó chiÕm ®­îcphÇn h¬n trong c¸i tæng sè cßn Ýt ái. Sù ­u tiªn ®ÆcbiÖt nµy g¾n chÆt víi chøc quyÒn. V× lîi mµph¶i chiÕm quyÒn (vÉn tõ c¸i gèc duy lîi mµ ra).Cã chøc cã quyÒn th× cã lîi. Ng­êi ta x« nhaukiÕm chøc quyÒn lµm cho bé m¸y chÝnh quyÒnvèn ®· Ýt hiÖu qu¶ l¹i cø ph×nh to ra m·i. Sù baocÊp ®Õn møc thµnh ®Æc quyÒn ®Æc lîi cø chÊtm·i g¸nh nÆng lªn vai nhµ n­íc, lªn vai nh©n d©n.§Õn møc kh«ng chÞu næi n÷a th× nhµ n­íc buécph¶i "chèng bao cÊp" nh­ng l¹i bu«ng khái taym×nh nh÷ng bé phËn vèn cÇn ®­îc bao cÊp chu ®¸o.§iÒu nµy lµm cho nhµ n­íc yÕu ®i. Nhµ n­ícyÕu ®i th× ®iÒu khiÓn lµm sao ®­îc sùchèng bao cÊp? N¹n bao cÊp kh«ng thùc sù mÊt ®i mµ cßntån t¹i mét c¸ch kh«ng chÝnh thøc th× l¹i cµng nguyhiÓm h¬n, nã mang tÝnh bao cÊp tr¸ h×nh, bao cÊpnh­ng l¹i pha mµu tù do c¹nh tranh vµ chôp giùt."Gi¶m biªn chÕ" lµ mét nhu cÇu sèng cßn,nh­ng nÕu tiÕn hµnh gi¶m biªn chÕ trong®iÒu kiÖn c¸n bé khung ch­a ®­îc kiÖn toµntr­íc tõ trªn xuèng (mµ ®iÒu nµy th× kh«ngthÓ thùc hiÖn ®­îc) vµ ë bªn d­íi th× quÇnchóng ch­a thùc sù lµm chñ th× mçi ®ît gi¶m biªnchÕ cµng t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó nh÷ng conký sinh trïng b¸m chÆt thªm vµo ruét nhµ n­íc mµsinh ®Î thªm vµ ®Èy nh÷ng ng­êi trung trùc ra r×a,thËm chÝ cã thÓ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng t­ h÷u hãac¬ quan nhµ n­íc.

Khi ng­êi chØ huy kh«ng ®ñ trithøc ®Ó ®iÒu hµnh c«ng viÖc vµ thuyÕtphôc quÇn chóng th× hä l¹i gi»ng co gi÷a hai ®éngc¬: mét mÆt rÊt muèn dïng nh÷ng ng­êi trÝ thøc, métmÆt l¹i sî trÝ thøc. §Ó cã thÓ che giÊu sùkÐm cái cña m×nh, ®Ó ®­îc yªn t©m täa h­ëngnh÷ng n¬i mËp mê, lïng nhïng, hä kh«ng d¸m thùc sùn©ng cao d©n trÝ, kh«ng d¸m cho d©n ph¸t triÓn d©nchñ, tù do. ¸nh s¸ng trÝ tuÖ ®èi víi hä lócnµy l¹i lµ ®iÒu bÊt lîi (vµ c¸i ch©m ng«n"kÕt hîp ch©n lý khoa häc víi lîi Ýchcña giai cÊp" lóc nµy chØ cßn lµ khÈu hiÖutrªn giÊy th«i, ch©n lý khoa häc kh«ng ®­îct«n träng ®· ®µnh mµ lîi Ých còng kh«ng cßn lµlîi Ých giai cÊp).

Cã ham muèn, cã quyÕt t©m mµthiÕu tri thøc th× ¾t lµ sa vµo vßng duy ý chÝ.Ng­êi chØ huy sÏ trë thµnh kÎ ®éc tµi dï tù gi¸c haykh«ng tù gi¸c. V× thÕ mµ xuÊt hiÖn c¸i®iÒu mµ t­ëng nh­ rÊt v« lý lµ muèn x©y dùngmét hÖ thèng ®Çy ®ñ tÝnh Con Ng­êi nhÊt th× l¹ithu ®­îc mét hÖ thèng m©u thuÉn víi quyÒn ConNg­êi. Chóng ta kh«ng quªn r»ng M¸c vµ Lªnin ®· tõngphª ph¸n kÞch liÖt thø x· héi chñ nghÜa"kiÓu tr¹i lÝnh", kiÓu nµy lµ s¶n phÈmchung cña bÖnh "x· héi chñ nghÜa kh«ngt­ëng".

ViÖc x©y dùng chuyªn chÝnh v«s¶n nh­ c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa chóng ta ®· lµm¾t ph¶i dÉn ®Õn sù sïng b¸i c¸ nh©n. T¹i sao vËy?

Tõ tr­íc tíi nay con ng­êi baogiê còng coi gi¸ trÞ nh©n ®¹o lµ gi¸ trÞ cao nhÊt, lµth­íc ®o cao nhÊt, th­íc ®o cuèi cïng. Nh­ng ®ïngmét c¸i xuÊt hiÖn vµ l­u hµnh luËn ®iÓm r»ng:"Kh«ng cã sù nh©n ®¹o chung chung. Trong x· héi cãgiai cÊp th× sù nh©n ®¹o còng mang tÝnh giai cÊp(!). V×thÕ, tr­íc hÕt ph¶i trung thµnh víi lîi Ých cñagiai cÊp c«ng nh©n. Giai cÊp c«ng nh©n lµ giai cÊp tiªubiÓu cho thêi ®¹i nªn lîi Ých cña giai cÊp nµycòng phï hîp víi lîi Ých ch©n chÝnh cña c¸c giai cÊpkh¸c". ThÕ th× tÝnh nh©n ®¹o ®­îc thaythÕ b»ng tÝnh giai cÊp, hay nãi ®óng h¬n lµ ph¶iquy thuËn tÝnh giai cÊp. C¸i gi¸ trÞ tinh thÇn caoquý nhÊt mµ con ng­êi bao ®êi ®· dïng ®Ó d¹yb¶o nhau sèng cho nªn ng­êi bçng bÞ ®¶o chÝnh rÊtgän, ®Ó thay b»ng mét gi¸ trÞ ®­îc gäi lµmíi, lµ cao h¬n, nh­ng ch­a qua thö th¸ch cña lÞch sö(vµ ngay vÒ ph­¬ng ph¸p luËn nã ®· tá ra kh«ngæn). Nh­ng ngay c¶ sù ®Ò cao giai cÊp c«ng nh©n 뮩y còng chØ mang tÝnh h×nh thøc v× vÊn ®Ò kh«ngdõng ë chç nµy. Giai cÊp ph¶i ®­îc ®¹i diÖnbëi ®éi tiªn phong cña m×nh lµ §¶ng, tÝnh giai cÊp®­îc n©ng thµnh tÝnh ®¶ng. §¶ng theo nguyªn t¾c"tËp trung d©n chñ" (mµ thùc tiÔn cho thÊy tÝnhd©n chñ th­êng bÞ vi ph¹m, cßn tÝnh tËp trung th× bÊtkh¶ vi ph¹m). §¶ng "tËp trung" vµo Trung ¦¬ng§¶ng, Trung ­¬ng "tËp trung" vµo Bé ChÝnhTrÞ... vµ cuèi cïng tËp trung vµo mét ng­êi n¾mquyÒn cao nhÊt. Ai chèng l¹i ng­êi nµy thùc tÕsÏ dÔ dµng bÞ qui lµ chèng trung ­¬ng (tÊt nhiªnvÒ lý thuyÕt th× kh«ng ai nãi vËy), chèngtrung ­¬ng sÏ bÞ qui lµ chèng ®¶ng, chèng ®¶ng quithµnh chèng giai cÊp, mµ chèng ®óng vµo c¸i giai cÊp"tiªu biÓu" cña nh©n lo¹i th× hiÓnnhiªn lµ chèng d©n téc, hoÆc chèng c¶ nh©n lo¹i råicßn g×! Rèt cuéc, t×nh c¶m thiªng liªng ®èi víi d©ntéc hay ®èi víi toµn nh©n lo¹i l¹i ®­îc ®o b»ng sùtrung thµnh ®èi víi mét con ng­êi cô thÓ.ChuyÖn Stalin, Mao-Tr¹ch-§«ng... dÔ dµng qui nhiÒu®ång chÝ cña m×nh trong Bé ChÝnh TrÞ thµnh "ph¶n®éng" ®· ch¼ng lµ nh÷ng vÝ dô ®iÓn h×nh ®ãsao?

V× thÕ mµ tån t¹i c¸i®iÒu rÊt "v« lý" (?) lµ muèn x©y dùngmét hÖ thèng ®Æc tr­ng bëi tÝnh tËp thÓ, tÝnhthÕ giíi ®¹i ®ång, tÝnh toµn nh©n lo¹i, l¹i thu®­îc mét hÖ thèng rÊt dÔ n¶y sinh chñ nghÜa c¸nh©n cùc ®oan, m©u thuÉn víi tÝnh Nh©n Lo¹i.

TiÕn hãa còng lµ qu¸ tr×nhtrong ®ã tÝnh Nh©n tõng b­íc lÊn dÇn tÝnh Thó. KhiyÕu tè nh©n kh«ng ®­îc ph¸t huy th× yÕu tèthó sÏ vïng dËy. BiÕt bao vô ¸n ®au lßng lµbiÓu hiÖn cña sù léng ph¸t cña thó tÝnh. Conng­êi dïng b¹o lùc ®Ó thèng trÞ nhau, lÊy viÖctrõng trÞ ng­êi kh¸c lµm ®iÒu thÝch thó, sinh sèngb»ng c¸ch chiÕm ®o¹t nh÷ng gi¸ trÞ cã s½n cñathiªn nhiªn vµ x· héi chø kh«ng s¸ng t¹o....

Con ng­êi lµ mét sinh vËt x· héinªn sù ph¸t triÓn tÝnh nh©n còng ®ång thêi lµ sùph¸t triÓn tÝnh x· héi, tÝnh cã tæ chøc cña nã.TÝnh x· héi lµ mét biÓu hiÖn cao cña nh©n tÝnh,cßn chñ nghÜa qu©n phiÖt víi mäi biÓuhiÖn mÊt d©n chñ vÒ b¶n chÊt lµ di chøng thótÝnh, nªn hai thø ®ã ph¶i ®­îc xem lµ ®èi lËp nhaunh­ n­íc víi löa.

*********

Chóng ta cã trong tay m×nh mét x·héi kh«ng theo ý muèn, thËm chÝ lén ng­îc, lénng­îc so víi ý ®å thiÕt kÕ, lén ng­îc sovíi c¸i tù nhiªn, trong ®ã kh«ng cã c¸i g× ë ®óngvÞ trÝ hîp lý cña nã c¶ (tøc lµ mét hÖ thèngcã khuyÕt tËt cÊu tróc) nªn cø ng­êi nä th×ph¶i lµm viÖc cña ng­êi kia.

V× thÕ mµ kh«ng mét quy luËtchÝnh thèng nµo cña tù nhiªn còng nh­ cña x· héi cãthÓ ph¸t huy ®­îc t¸c dông. VÝ dô nh­ trong vïng"ph¶n vËt chÊt" th× nh÷ng quy luËt cña thÕgiíi vËt chÊt th«ng th­êng kh«ng cßn t¸c dông vËy.Trong mét "kh«ng gian ph¶n quy luËt" th× nh÷ngnghÞch lý sÏ ho¹t ®éng: c¸i tinh thua c¸i th«, c¸itrËt tù thua c¸i lén xén, c¸i ®¹o ®øc thua c¸i v«liªm sØ... vµ con ng­êi ®i giËt lïi!

Cã ph¶i r»ng bÊy l©u nay chóng talóng tóng muèn c¾t nghÜa cho m×nh mµ kh«ng sao c¾tnghÜa ®­îc? V×, hiÖn thùc x· héi tuy cã thÕthËt nh­ng lý t­ëng cña chóng ta th× kh«ng thÓnãi lµ kh«ng cao ®Ñp. V×, thùc tÕ kh¸ch quan tuy cãthÕ thËt, nh­ng chñ quan th× ai muèn nh­ thÕ?V×, tuy cã nh÷ng kÎ ®åi b¹i thËt nh­ng cßn bao tÊmg­¬ng tuyÖt vêi trong s¸ng th× sao? V×, t¹m thêi tuycã thÕ thËt nh­ng råi x· héi vÉn ph¶i tiÕn lªnchø?... V©ng, ®óng nh­ vËy, kh«ng cã g× lµ bÕ t¾cc¶. Khi chóng ta ®· gì ®­îc c¸i ®iÓm nót cuèicïng trong mí bßng bong Êy th× mäi ®iÒu r¾c rèitr¸i ng­îc ®Òu ®­îc gi¶i ®¸p thÝch ®¸ng,trän lý vÑn t×nh. Cã t¸ch b¹ch ®­îc chÝnh x¸ctËn gèc c¸i sai míi b¶o vÖ ®­îc c¸c gi¸ trÞ ch©nchÝnh. Cßn c¸c lêi gi¶i nöa chõng th× t¹m thêi cãthÓ dÔ dung hßa nh­ng råi sÏ l¹i tiÕp tôcbÕ t¾c.

ChØ cÇn chóng ta thùc sù phôcthiÖn. Nh­ng chóng ta sÏ thùc sù lµ nh÷ng ng­êibÕ t¾c nÕu chóng ta b¶o thñ. Mét bªn lµ lýthuyÕt tèt ®Ñp, mét bªn lµ thùc tÕ kh«ng chÊpnhËn ®­îc, chóng ta bÞ nhèt ë gi÷a, lóng tóng ®èiphã, mµ bøc t­êng hai bªn cø khÐp dÇn l¹i d­íi søcÐp cña nhu cÇu ®æi míi. XuÊt ph¸t tõ l­¬ng t©m trongs¸ng, nhiÒu ng­êi b¶o thñ tr­íc ®©y nay ®· dòngc¶m tù ph¶n b¸c m×nh ®Ó thµnh mét chiÕn sÜtrong MÆt trËn §æi míi. Nh­ng nh÷ng kÎ cè thñ th×®èi phã víi thùc tiÔn b»ng c¸ch chiÕm h÷u chøcquyÒn cho ch¾c, tranh thñ dïng quyÒn lùc ®ÓkiÕm lîi, miÖng th× nãi dèi, t×m mäi c¸ch®Ó ngôy biÖn, ngôy trang.

ChiÕm quyÒn lùc lµbiÕn t­íng cña chÕ ®é chiÕm h÷u, nã kh«nngoan vµ triÖt ®Ó h¬n nhiÒu so víi chiÕmh÷u trùc tiÕp t­ liÖu s¶n xuÊt. Cßn muèn dunghßa gi÷a hai thø kh«ng thÓ dung hßa lµ lý t­ëngtèt ®Ñp vµ thùc tÕ xÊu th× cã c¸ch g× kh¸c mµkh«ng ph¶i chèng chÕ b»ng c¸ch nãi dèi, ngôy trang?Ngôy trang vµ chèng ngôy trang lµ côc diÖn ®ÆcbiÖt cña nh÷ng cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ, x· héi,kinh tÕ, v¨n hãa... ngµy nay. Nh­ng tÝnh c¸ch vèn lµ­u ®iÓm nh­ nh©n hËu, chÝn ch¾n, cã quan ®iÓmlÞch sö, biÕt chê ®îi nhau, cã th¸i ®é thùctÕ, biÕt thÝch nghi... nhiÒu khi l¹i ®­îc södông mét c¸ch bÖnh ho¹n ®Ó che ®Ëy nh÷ngbiÓu hiÖn kh¸c nhau cña chñ nghÜa c¬ héi nh­th¸i ®é b¹c nh­îc, quay mÆt ®i mét c¸ch v« tr¸chnhiÖm, ngËm miÖng ¨n tiÒn, tr× ho·n, thËmchÝ ®éc ¸c, l× lîm, cè thñ.... Mét bé phËn cña giíitrÝ thøc bÞ ph©n hãa ®· rêi khái sù duy lý ch©nthùc mµ ®øng h¼n sang phÝa duy lîi cùc ®oan (nh­ vËyth× vÒ thùc chÊt hä kh«ng cßn lµ trÝ thøc) ®·gãp phÇn rÊt ®¾c lùc vµo sù nãi dèi, ngôy biÖnnµy. Trong bøc tranh chung vÒ sù tha hãa, c¸i bÖnhnãi dèi cø nh­ con b¹ch tuéc «m gh× lÊy toµn x· héi,ch¼ng ®Ó cho ai tho¸t ra!

Nh­ng kh«ng, chóng ta ph¶i tho¸tra!

**************

Ta t­ëng t­îng nh­ cã anh l¸i xenä, ph¶i ®Õn mét miÒn ®Êt rÊt xa ®ÓkiÕm l­¬ng thùc vÒ cho mäi ng­êi vµ cho anhta. Nh­ng chóng ta l¹i trao cho anh mét ph­¬ng tiÖnqu¸ ®Æc biÖt, mét chiÕc xe mµ trªn ®ã cã ®ñl­¬ng thùc mµ anh ta tháa søc ¨n c¶ ®êi kh«nghÕt, th× chØ cÇn ®i mét qu·ng lµ anh ta b¾t ®Çuthay ®æi ý ®Þnh (sù thay ®æi tÊt yÕu, mµchóng ta gäi lµ tho¸i hãa biÕn chÊt): cøviÖc ngåi l× trªn xe mµ täa h­ëng, chø d¹i g×x«ng pha m­a giã ®Õn n¬i xa x«i nä! DÉu cã®Õn n¬i th× c¸i phÇn mµ anh sÏ ®­îc chia ch¾c g×®· b»ng c¸i phÇn mµ anh ®ang cã sê sê trªn chiÕcxe nµy? ThÕ lµ anh l¸i xe biÕn lu«n c¸i ph­¬ngtiÖn thµnh môc ®Ých. Anh ta "®Õn ®Ých"mét m×nh, ®Õn "thiªn ®­êng" rÊt sím, cßnmäi ng­êi th× ch¼ng ai ®­îc "x¬ mói" g×c¶. Khi chiÕc xe chØ næ m¸y, ch÷a m¸y gi÷a ®­êngmµ kh«ng ®i n÷a, hoÆc muèn ®i thÕ nµo còng ®­îc,th× "ng­êi l¸i xe" ®©u cÇn ph¶i biÕt l¸ixe? C¸i anh ta cÇn biÕt b©y giê lµ kü thuËt g©y ¶ogi¸c vµ lµm tª liÖt kh¶ n¨ng ph¶n øng cña mäing­êi.

Ngµy b¸c Hå ra ®i t×m ®­êngcøu n­íc th× cøu n­íc m­u h¹nh phóc cho d©n lµ môc®Ých. Chñ nghÜa M¸c-Lªnin ®­îc b¸c coi lµ con®­êng, lµ ph­¬ng tiÖn gióp d©n ta ®i ®Õn®Ých ®ã. Nh­ng råi dÇn dÇn l¹i xuÊt hiÖn tÝnng­ìng "d©ng tÊt c¶ ®Ó t«n thê chñnghÜa"! L¹ nh­ vËy ®Êy, "chñ nghÜa" víit­ c¸ch lµ con ®­êng, lµ ph­¬ng tiÖn th× nã lµc¸i ®Ó ta dïng chø sao l¹i ®Ó ta thê? §éng c¬Êy lóc ®Çu h¼n lµ do ta thµnh t©m vµ Êu trÜ qu¸ ®ãth«i.... Nh­ng dï do g× ®i n÷a th× hËu qu¶ nguyhiÓm vÉn lµ ë chç: Khi c¸i ph­¬ng tiÖn ®·thµnh c¸i môc ®Ých th× lÏ tù nhiªn c¸i môc ®Ých (뮩y lµ d©n téc), ®æi chç ®Ó thµnh c¸iph­¬ng tiÖn (!). Nh­ trong c©u chuyÖn kh«i hµingµy tr­íc, khi ®«i giÇy ®· ®­îc ®¸nh bãng vµ kÑpbªn n¸ch th× ®«i bµn ch©n ph¶i thay ®«i giÇy mµ®­¬ng ®Çu víi gai gãc. Lóc vÊp ng·, ch©n tãe m¸u ra,ai còng t­ëng phen nµy anh ta ph¶i tØnh ngé, bá giÇyxuèng mµ ®i vµo ch©n. Nµo ngê ®©y chÝnh lµ dÞp®Ó anh ta tù hµo vÒ sù "th«ng minh" cñam×nh, r»ng nÕu kh«ng th× có vÊp võa råi h¼n ®·lµm søt mÊt ®«i giÇy quý. Nghe chuyÖn kh«i hµimµ øa n­íc m¾t. Nh­ng anh ta cã c¸i "lý"cña anh ta ®Êy v× ®èi víi anh ta, th× c¸i ®Ó anhhy väng ®Ó trë nªn sang träng chÝnh lµ ®«igiÇy bãng chø ®©u ph¶i ®«i ch©n! Cè gi÷ lÊy ®«igiÇy còng ph¶i!

§· cã mét thêi, vµ thêi ®ãcßn tiÕp ®Õn ngµy nay, chóng ta muèn gi­¬ngngän cê giai cÊp lµm tÊm hé chiÕu qu¸ c¶nh,v­ît qua mäi biªn giíi d©n téc ®Ó thèng nhÊttoµn thÕ giíi. Nh­ng thùc tiÔn lÞch sö ®· chøngminh r»ng ý muèn Êy chØ lµ chñ quan (nªn ch¼nggi­¬ng ngän cê d©n téc ®Ó kh¾c phôc dÇn m©uthuÉn giai cÊp?). Cã mét quy luËt ®· ®­îc chiªmnghiÖm lµ nÕu thèng nhÊt víi nhau chñ yÕu tõtiÕng gäi cña lîi quyÒn th× tr­íc sau còngl¹i chia ly chÝnh do lîi quyÒn. ChØ cã mét thø lµthùc sù cña chung cña nh©n lo¹i, kh«ng thÓ chiÕmh÷u, kh«ng thÓ ®éc quyÒn, mét thø mµ ngµy naycø xuÊt hiÖn ë ®©u lµ quèc tÕ hãa ngay, ®ãlµ trÝ tuÖ, ®ã lµ khoa häc, lµ sù ph¸thiÖn nh÷ng quy luËt kh¸ch quan. C¸i tµi s¶n chungquý b¸u nµy lu«n ®­îc ®æi míi, bæ sung. Cßn nãivÒ "chñ nghÜa" th× ®ñ søc «m c¶ loµing­êi bÊt diÖt cã lÏ chØ cã vµ chØ cÇn mét chñnghÜa, c¸i chñ nghÜa ch¼ng cã g× míi nh­ng bÊtdiÖt mµ ta rÊt nªn "t«n thê" lµ chñ nghÜa"nh©n ®¹o". (Mäi "chñ nghÜa" kh¸cch¼ng qua chØ lµ nh÷ng hÖ ph­¬ng ph¸p øng xö®Ó ta sö dông linh ho¹t trong nh÷ng hoµn c¶nh lÞchsö cô thÓ mµ th«i).

**************

Cã hµnh ®éng ®óng theo quy luËtth× mäi viÖc míi "xu«i" ®­îc. HiÖnt­îng "x· héi lén ng­îc" víi nh÷ng nghÞchlý ®· nãi trªn chØ cã thÓ gi¶i thÝch r»ng ngaytõ nh÷ng ®iÓm xuÊt ph¸t chóng ta ®· nghÜ vµ lµmkh«ng ®óng víi nh÷ng quy luËt kh¸ch quan nªn cµngvÒ sau cµng chÞu sù chèng tr¶ quyÕt liÖt cñaquy luËt. Muèn "lµm chñ" nh­ chóng ta th­êngnãi, tr­íc hÕt ph¶i "lµm chñ" ®­îc c¸cquy luËt. Muèn vËy, con ng­êi tr­íc hÕt ph¶i cã sùhäc hµnh ®Çy ®ñ ®Ó tiÕp thu nh÷ng tri thøc®· cã cña nh©n lo¹i, ph¶i ®­îc suy nghÜ hoµn toµntù do, vµ ®Æc biÖt ph¶i biÕt lÊy thùc tiÔn®Ó kiÓm chøng mäi ®iÒu ®· nghÜ, kÓc¶ nh÷ng ®iÒu mµ mét thêi nh÷ng t­ëng ®· ®ãng®anh vµo lÞch sö. ChÝnh M¸c ®· khuyªn mäi ng­êi"h·y hoµi nghi tÊt c¶", thËt lµ nh©n c¸ch métnhµ khoa häc lín! ChÝnh M¸c ®· nªu tÊm g­¬ngvÒ sù tù hoµi nghi, tù "xÐt l¹i" m×nh th×®­¬ng nhiªn M¸c kh«ng thÓ chÊp nhËn danh hiÖuM¸c xÝt cho nh÷ng ai muèn biÕn M¸c thµnh mét thÇnt­îng bÊt kh¶ x©m ph¹m. Mét khi M¸c ®· kh«ng chÊpnhËn ®Ó mäi ng­êi coi m×nh lµ thÇn t­îng th×cßn häc trß nµo cña M¸c ®­îc phÐp chÊp nhËn®iÒu ®ã? Tõ khi M¸c mÊt ®Õn nay h¬n métthÕ kû, con ng­êi lín lªn nh­ vò b·o, khoahäc kü thuËt ®· lµm thay ®æi h¼n bé mÆt loµing­êi, kü thuËt tin häc ngµy cµng g¾n c¶ loµing­êi thµnh mét chÝnh thÓ. NÕu chóng ta kh«ngnh×n nhËn x· héi vµ lÞch sö tin t­êng h¬n thêi kúcña M¸c th× sao xøng ®¸ng lµ nh÷ng líp con ch¸u cñaM¸c? Nh­ng ®iÒu thó vÞ lµ ë chç viÖc nh×nnhËn l¹i mét sè ®iÓm trong häc thuyÕt cñaM¸c kh«ng lµm gi¶m ®i sù t«n kÝnh cña ta ®èi víiM¸c. Chóng ta h·nh diÖn ®· cã M¸c lµ mét"ng­êi khæng lå" nh©n tõ cho ta ®­îc phÐp"®øng lªn vai".

Nh­ng hoµi nghi míi lµ"®iÒu kiÖn cÇn", ch­a lµ "®iÒukiÖn ®ñ". Hoµi nghi cã thÓ dÉn ®Õn®óng h¬n, còng cã thÓ dÉn ®Õn sai h¬n. NÕulÊy cí hoµi nghi M¸c ®Ó "bæ sung", ®Ó"n©ng cao", thËm chÝ ®Ó... "cøu häcthuyÕt M¸c khái r¬i vµo sù tÇm th­êng" nh­ cãng­êi ®· nãi, mµ ®­a thªm vµo nh÷ng quan ®iÓmthiÕu khoa häc, thiÕu thùc tÕ, ®Çy ýchÝ chñ quan cña m×nh th× l¹i cµng tai h¹i h¬n.

VÊn ®Ò ®Æt ra qu¸ lín, tÇmsuy nghÜ cña mét ng­êi l¹i qu¸ nhá, khu«n khæ mét bµiviÕt l¹i cµng nhá h¬n, thiÕu sãt lµ ®iÒukh«ng tr¸nh khái. Nh­ng chóng t«i thiÕt nghÜ sÏkh«ng ph¶i lµ v« Ých nÕu chóng ta ch©n thµnh,nÕu chóng ta nãi thËt. NhiÒu ng­êi nãi thËt sÏdÇn ®Õn sù thËt. §iÒu quan träng lµ t×m®­îc c¸i gèc cña nh÷ng sai lÇm. Tuy tõ ®ã ®Õnchç x¸c ®Þnh ®­îc c¸ch ®i ®óng ®¾n còng kh«ngdÔ dµng (vµ vÊn ®Ò nµy kh«ng ph¶i lµ néi dung®Ò cËp cña bµi viÕt nµy), nh­ng khi c¸i gèccña sai lÇm ®· ®­îc ph¬i bµy th× c¸i h­íng ®óngcòng tù nhiªn ®· lã ra råi.

Alexander Bovin, nhµ ph©n tÝchchÝnh trÞ cña tê Izvestia (Liªn-x«), sau khi nãi râ quan®iÓm "kiªn quyÕt chèi bá lo¹i x· héi chñnghÜa quan liªu, thiÕu thèn triÒn miªn, xuèng cÊpnh÷ng gi¸ trÞ ®¹o ®øc, thay tù do b»ng sù trÊn ¸pdèt n¸t...", ®· nªu ý kiÕn vÒ c¸ch söach÷a lµ: "TÊt c¶ c¸c ®o¹n trªn con dÊu to¸nhäc cÇn ph¶i ®æi ng­îc l¹i!" (TuÇn tin Thanhniªn, 8-8-1988).

Vµ nÕu nh­ trªn trang giÊy®· ®æi ng­îc c¸c dÊu to¸n häc th× trªn ®­êng®i lÏ nµo kh«ng ph¶i quay ng­îc c¸c tÊm biÓn chØ®­êng.

Nh©n lo¹i, nh­ lÞch sö ®· tõngchøng minh, rèt cuéc vÉn d¾t tay nhau, ®i chung trªn métcon ®­êng, con ®­êng tiÕn hãa, thªnh thang, d­íinh÷ng tÊm biÓn chØ ®­êng cña TrÝ TuÖ!

Ngµy 2 th¸ng 9 n¨m 1988
Tó Xu©n Hµ-SÜ-Phu

§Þa chØ: PTS NguyÔnXu©n Tô
ViÖn Khoa Häc ViÖt Nam
4E Bïi ThÞ Xu©n, §µ L¹t.

N¬i göi:

- B¹n bÌ, nh­ng ng­êi hiÓubiÕt, quan t©m vµ cã tr¸ch nhiÖm ®Ó xiný kiÕn trao ®æi.
- 7.1990 B¸o Nh©n D©n, Qu©n §éi Nh©n D©n, Tuæi TrÎ.