PHÇNIII :

TÇm V¨n hãa thÊp cña trµol­u Céng s¶n

HáI: Quan hÖ gi÷aTranh §Êu Nh©n QuyÒn vµ V¨n Hãa?

§¸P: Mäi ho¹t ®éngTranh ®Êu cña con ng­êi tõ cæ chÝ kim, kh«ng cã g× rangoµi ý nghÜa cña ch÷ QUYÒN CON NG¦êI.QuyÒn Con ng­êi ngµy nay ®· trë thµnh vÊn ®Òtoµn cÇu kh«ng n­íc nµo cã thÓ lÈn tr¸nh,®iÒu Êy ®¸nh dÊu mét b­íc tr­ëng thµnh khæng låcña v¨n minh nh©n lo¹i. ë ®©u cã ¸p bøc bÊt c«ng,ë ®©u con ng­êi bÞ ®èi xö phi lý ®Òu cãthÓ t×m n¬i QuyÒn Con ng­êi mét ®iÓm tùa®Ó tranh ®Êu, Ýt nhÊt còng lµ ®iÓm tùa tinhthÇn. MÆt kh¸c, tõ ¸nh s¸ng chung nhÊt vÒ QuyÒnCon ng­êi, con ng­êi cã thÓ nh×n l¹i trµo l­u Tranh®Êu cña m×nh mét c¸ch cã c¬ së kh¸ch quan, khoahäc vµ s¸ng suèt h¬n.

§· cã nhiÒu c¸chtiÕp cËn ®Ó ph©n lo¹i QuyÒn Con ng­êi,nh­ng c¸ch tiÕp cËn s¸ng tá nhÊt cho nhËn thøc lµtiÕp cËn tõ quan ®iÓm TiÕn hãa. Khi tõ bÇy®µn chuyÓn thµnh x· héi, Con ng­êi còng chuyÓntõ cuéc sèng Sinh vËt sang cuéc sèng Con ng­êi, råi tõch­a v¨n minh ®Õn v¨n minh h¬n... Cµng v¨n minh, néidung tÝnh Ng­êi cµng më réng, th× "QuyÒn Conng­êi còng do ®ã ®­îc n©ng cao dÇn. Cµng cao baonhiªu th× cµng cã tÝnh V¡N HãA bÊy nhiªu. Víi c¸chtiÕp cËn TiÕn Hãa, còng lµ c¸ch tiÕp cËnmang tÝnh V¨n Hãa, néi dung Nh©n QuyÒn cã thÓxÕp thµnh 3 bËc:

a) QuyÒn lµm Ng­êitr­íc hÕt lµ QUYÒN§¦îC SèNG, hayquyÒn sinh tån mét c¸ch tèi thiÓu nh­ mét sinhvËt, vµ ®­îc tù do vÒ th©n thÓ. T¹m gäilµ NH¢N QUYÒNBËC 1.

b) TiÕp sau ®ã lµ QUYÒN §¦îC ÊM NO, nãi réng ra lµquyÒn ®­îc chia sÎ tiÖn nghi vËt chÊt víi nhòngng­êi trong céng ®ång trong ®ã con ng­êi sinh sèng vµlµm viÖc. QuyÒn nµy tuy mang tÝnh vËt chÊt, nh­ngcòng lµ s¶n phÈm ®Æc hiÖu cña x· héi loµi ng­êi.QuyÒn nµy tuy ®· cã tÝnh V¡N HãA, nh­ng cßnthÊp (V¨n hãa theo nghÜa réng, lµ tæng thÓ c¸c gi¸trÞ vËt chÊt vµ tinh thÇn do con ng­êi s¸ng t¹o vµtÝch lòy, trong sù t­¬ng t¸c víi tù nhiªn vµ x· héi.)T¹m gäi lµ NH¢NQUYÒN BËC 2, phÇnnµo t­¬ng ®­¬ng víi quyÒn Kinh tÕ.

c) Cao nhÊt lµ quyÒncña Con ng­êi v¨n minh, lµ quyÒn mang gi¸ trÞ"tinh thÇn", gåm c¸c sinh ho¹t t­ t­ëng, khoahäc, v¨n hãa, nghÖ thuËt... liªn quan ®Õnc¸c nhu cÇu h­ëng thô cao, nhu cÇu thÈm mü, nhu cÇus¸ng t¹o c¸c gi¸ trÞ tinh thÇn, vµ nhu cÇu lµm chñ x·héi. T¹m gäi lµ NH¢N QUYÒN BËC 3 (hay QUYÒN Tù DO D¢N CHñ). §©y lµ quyÒn cã tÝnhV¡N HãA cao.

HáI: VÞ trÝ cña phongtrµo CéNGS¶N trongtiÕn tr×nh ph¸t triÓn V¡N HãA vµ QUYÒNCON NG¦êI?

§¸P: Ba bËc thang nãitrªn cña QuyÒn Con ng­êi kh«ng hoµn toµn t¸ch rêinhau, song vÒ c¬ b¶n nÕu ch­a cã bËc thÊp th×ch­a thÓ cã bËc cao h¬n. Ch­a cã bËc thang nµo th×ph¶i ®Êu tranh cho bËc thang ®ã. Loµi ng­êi ph¸ttriÓn kh«ng ®Òu, nªn c¶ 3 cÊp V¨n hãa, 3 cÊpNh©n quyÒn, vµ do ®ã 3 cÊp Tranh ®Êu lu«n cïng cãmÆt trªn thÕ giíi. Trong khi ng­êi nµy, ë ®©y,®ang ®ßi quyÒn tù do t­ t­ëng, tù do øng cö (nh©nquyÒn bËc 3) th× ng­êi kia, ë kia th× ph¶i ®ßiquyÒn ®­îc lµm viÖc vµ tr¶ l­¬ng c«ng b»ng(nh©n quyÒn bËc 2), vµ cã khi ë ngay n¬i ®ã, cãng­êi chØ mong ®ßi cho ®­îc quyÒn tù do th©nthÓ, an toµn sinh m¹ng (nh©n quyÒn bËc 1).

Trong bµi lý luËn "§«i®iÒu suy nghÜ..." tr­íc ®©y, t«i ®· ®­ara kh¸i niÖm "Quan hÖ däc" vµ "QuanhÖ ngang" trong sù tiÕn hãa x· héi. Mét"H×nh th¸i Kinh tÕ-X· héi" tèt hay xÊu chothÊy mèi quan hÖ däc cña x· héi Êy trong dßngtiÕn hãa, lµ tiÕn hãa hay tho¸i hãa. Nh­ng kh«ngph¶i mäi thµnh viªn trong x· héi Êy ®Òu ®­îch­ëng (hay bÞ chÞu ®ùng) møc ®é cao hay thÊp cña x·héi Êy. T­¬ng quan c«ng b»ng hay kh«ng c«ng b»ng gi÷ang­êi ®ang sèng trong cïng mét x· héi (hay gi÷a d©ntéc, quèc gia ®­¬ng thêi), t¹o ra mèi quan hÖ ngang.Quan hÖ däc vµ ngang ®éc lËp víi nhau nh­ng t¸c®éng t­¬ng hç tíi nhau.

ThÕ kû 18-19, contµu V¨n minh C«ng nghiÖp b¾t ®Çu t¨ng tèc, g©y sècm¹nh trªn kh¾p thÕ giíi, khiÕn cho kho¶ng c¸chNh©n quyÒn t¸ch ra rÊt xa. Trong "Quan hÖdäc", ®©y lµ sù tiÕn bé rÊt lín cña x·héi, nh­ng trong "quan hÖ ngang" nã t¹o sùmÊt c«ng b»ng ghª gím. Mét lo¹t «ng chñ thµnh tûphó trong khi v« sè ng­êi kh¸c bÞ bÇn cïng hãa. H×nhthµnh mét "giai cÊp V« s¶n" ®«ng ®¶o, ch¼ngbÞ bÇn cïng hãa mµ bÞ ®e däa c¶ sù sèng cßn.§­îc trang bÞ b»ng lý luËn M¸c xÝt, hä cïngvíi ng­êi lao khæ kh¸c trë thµnh lùc l­îng trung t©mcña phong trµo Céng s¶n. Tõ mét søc sèng thÊp nh­ vËy,c¶ vÒ vËt chÊt còng nh­ tinh thÇn, hä ®øng lªn®ßi QuyÒn Con ng­êi, thùc chÊt lµ ®ßi QuyÒnsinh tån tèi thiÓu vµ QuyÒn ®­îc Êm no, tøc lµtranh ®Êu cho bËc thang thø nhÊt vµ thø 2 cña thang Nh©nquyÒn øng víi tÇm V¨n hãa thÊp, nh­ ®· tr×nh bµy.

Néi dung phong trµo Céngs¶n gåm 2 mÆt:

MÆt thø nhÊt :

* Nhu cÇu cã tÝnh chÊtkh¸ch quan ®èi víi trµo l­u "Céng s¶n" lµ métcuéc ®ßi "QuyÒn Con ng­êi tèi thiÓu"cho ng­êi cïng khæ, tøc lµ ®Ó gi¶i quyÕt mèi"quan hÖ ngang" vÒ sù c«ng b»ng, trong®ã cã sù c«ng b»ng gi÷a c¸c d©n téc, viÖc nµyth× "lÞch sö giao phã" thËt, vµ phong trµo Céngs¶n ®· cã ®ãng gãp xuÊt s¾c.

* Cßn viÖc muèn t¹o ramét x· héi míi kh¸c h¼n, v¨n minh h¬n, gi¶i quyÕtsù nghiÖp tiÕn hãa trong "quan hÖdäc", th× ®©y lµ mét hoang t­ëng. Hoang t­ëngnµy tuy cã cung cÊp thªm søc m¹nh cho cuéc ®Êu tranhtrªn kia, nh­ng kh«ng ®­îc "lÞch sö giaophã" nªn lÞch sö còng kh«ng cung cÊp tiÒn®Ò, do ®ã ch¼ng nh÷ng kh«ng thµnh sù nghiÖp g×mµ tr¸i l¹i cßn g©y ra ®iÒu kú qu¸i, mµ b©y giê"lÞch sö" ®ang giao nhiÖm vô ph¶i söa ch÷a,xÕp dän l¹i tÊt c¶ ngæn ngang bª bèi Êy.

Tãm l¹i, Céng s¶n lµ méttrµo l­u ®Êu tranh cho Nh©n quyÒn tèi thiÓu, ëtÇm V¨n hãa thÊp. Muèn hiÓu ®iÒu nµy, cßn cÇnph¶i ph©n biÖt tÝnh chÝnh ®¸ng hay tÝnh bøcthiÕt cña mét phong trµo tranh ®Êu víi tÇm v¨n hãacña phong trµo Êy. Cµng ë tÇm v¨n hãa thÊp bao nhiªuth× tÝnh bøc thiÕt cña mét phong trµo tranh ®Êucµng cao bÊy nhiªu (vµ còng cã thÓ hiÓu lµ cµngchÝnh ®¸ng bÊy nhiªu) v× cµng thiÕu ®iÒukiÖn mang tÝnh sinh vËt bao nhiªu th× cµng khã sèng(theo nghÜa sinh vËt) bÊy nhiªu. TÝnh "chÝnhnghÜa" kh«ng ®ång nghÜa víi tÝnh V¨n hãa.

MÆt thø hai :

Ph¶i hiÓu quan hÖgi÷a chiÕn th¾ng vµ v¨n hãa. VÒ toµn côc th×kÎ chiÕn th¾ng sau cïng lµ V¨n hãa, nh­ng trong méttrËn cä x¸t trùc tiÕp th× th­êng x¶y ra®iÒu ng­îc l¹i: cµng cã tÇm v¨n hãa thÊp cµng dÔchiÕn th¾ng, c¸i b¹o tµn dÔ th¾ng c¸i v¨n minh. QuyluËt nµy thÊy râ ngay trong ®êi sèng hµng ngµy. TÝnhV¨n hãa thÊp cña "Quèc tÕ" Céng s¶n ®­îcin dÊu ë tÊt c¶ mäi mÆt cña phong trµo Êy. ChØ cÇndÉn ra mÊy dÊu vÕt ®· in vµo bµi Quèc tÕ cacòng ®· chøng minh: VÒ lêi ca ®Ó hiÖutriÖu vµ tËp hîp lùc l­îng: "Vïng lªn, hëic¸c n« lÖ ë thÕ gian. Vïng lªn, hëi ai cùc khæbÇn hµn..." ®èi t­îng nµy lµ ë bËc thang ®¸ycña x· héi. Bøc thiÕt ph¶i dµnh hÕt t×nh c¶mcho hä, bøc thiÕt ph¶i ®em l¹i ngay quyÒnsèng cho hä, nh­ng trµo l­u tranh ®Êu mµ häl·nh ®¹o th× chØ cã thÓ lµ mét trµo l­u ë tÇmv¨n hãa thÊp, t­¬ng xøng víi hä, lµ ®iÒu qu¸hiÓn nhiªn.

"Bao nhiªu lîiquyÒn ¾t qua tay m×nh" lµ ®éng c¬ thËt cñacuéc tranh ®Êu. BiÖn ph¸p gi¶i quyÕt lµ"ph¸ s¹ch tan tµnh", "quyÕt phen nµysèng chÕt mµ th«i" ®Ó "t­íc ®o¹t l¹ikÎ ®· t­íc ®o¹t" nh­ Chñ nghÜa ®· chØ râ. C¶®èi t­îng, môc tiªu lÉn biÖn ph¸p ®Òu ë tÇmv¨n hãa thÊp. B©y giê nhiÒu ng­êi trong ®éi ngòV« s¶n Êy ®· thµnh ®¹i höu s¶n do t­íc ®o¹t.Hä sÏ nghÜ sao nÕu ng­êi d­íi møc nghÌo kh殫ng ®¶o ë n­íc ta b©y giê còng h« hµo nhau lÆp l¹imét phong trµo t­íc ®o¹t l¹i nh­ thÕ? H¼n häph¶i lªn ¸n ®ã lµ c¸c lµm v« v¨n hãa chø g× nöa.NÕu thÊy cÇn lµm l¹i bµi ca, th× ®¸ng lÏ ph¶i lµml¹i bµi "Quèc tÕ ca" nµy chø kh«ng ph¶ilµm l¹i Quèc ca! S¶n phÈm cña phÇn D©n téc" nãichung lµ lµnh m¹nh, s¶n phÈm cña phÇn "c¸ch m¹nggiai cÊp" míi lµ c¸i cÇn ®­îc lµm l¹i!

Nh­ng nãi vËy th«i. C¸i®¸ng ph¶i lµm l¹i nhÊt lµ lµm l¹i toµn bé HäcthuyÕt, mµ tÝnh khoa häc cña nã ®· ®­îc ngénhËn hoÆc ®­îc ch©m ch­íc, bëi ng­êi ta nghÜ r»ng"®Êu tranh ®©y lµ trËn cuèi cïng". Cãt saolîi quyÒn vÒ tay c¸i ®·. Ta ®Êu tranh råi, tat­íc ®o¹t ®­îc råi th× tr­êng ®Êu tranh tõ ®©ykhãa sæ, kh«ng ai ®­îc lén xén g× n÷a, tõ ®©y lµhîp lý råi, kh«ng ph¶i "xÐt l¹i" nöa?LiÖu nh­ thÕ cã ph¶i lµ "qua cÇu rótv¸n" ch¨ng? TÇm V¨n hãa nh­ vËy lµ cao hay thÊp? ýt­ëng lÊy Bóa vµ LiÒm lµm biÓu t­îng cho lùcl­îng tiªn tiÕn nhÊt, tiªu biÓu cho Thêi ®¹icòng lµ mét c¶m høng ë tÇm V¨n hãa Êy. Nh­ng cãthÓ nµo kh¸c ®­îc, khi trµo l­u TiÕn hãa"Êy lÊy ®éng lùc ë ng­êi cïng khæ, lÊy ®iÓm tùaë sù bÇn cïng?

ë mét cuéc tranh ®Êucã tÇm v¨n hãa cao, sù chän lùa chØ lµ gi÷a c¸i®· tèt víi c¸i tèt h¬n, tøc lµ ®Êu tranh trong hßab×nh, kh«ng cã t×nh huèng "mét mÊt mét cßn".Cuéc ®Êu tranh giai cÊp "mét mÊt mét cßn"lu«n g¾n liÒn víi b¹o lùc vµ chiÕn tranh, nãs½n sµng mua chiÕn th¾ng b»ng c¸ch hñy diÖt m«itr­êng (nh­ dÉu ph¶i ®èt s¹ch c¶ d·y Tr­êng s¬n!),hñy diÖt c«ng tr×nh v¨n hãa (nh­ chÝnh s¸ch tiªuthæ kh¸ng chiÕn), vµ hñy diÖt con ng­êi("®¸nh Mü ®Õn ng­êi ViÖt Nam cuèi cïng,Tæ quèc hay lµ chÕt, vµ c¶ chôc triÖu ng­êiViÖt ®· thµnh vËt hy sinh cho cuéc chiÕn...) th×dÉu cã anh hïng vµ chÝnh nghÜa ®Õn ®©u còng chØlµ trµo l­u cã tÝnh v¨n hãa thÊp. Khi nµo v­¬n ®­îctíi tÇm v¨n hãa cao h¬n, ng­êi ta sÏ thÊy chiÕnth¾ng Êy thËt ®¸ng ghª sî. Lóc Êy håi t­ëng l¹i bµmÑ ®· tù hµo v× cèng hiÕn c¶ chång vµ 7-8 ng­êicon cho c¸ch m¹ng, ng­êi ta sÏ rïng m×nh h¬n lµ kÝnhphôc.

ë tÇm v¨n hãa cao,ng­êi tranh ®Êu kh«ng bao giê chØ quan t©m ®ÕnchiÕn th¾ng cña m×nh mµ quªn gi¸ trÞ chung cña x·héi. ë tÇm v¨n hãa cao th× sù tranh giµnh quyÒnl·nh ®¹o sÏ x¶y ra gi÷ang­êi ®· ë tÇm cao, cã tµis¶n vµ sù nghiÖp ®Ó b¶o hµnh. Trong thùctÕ, kh«ng ai d¸m ch¬i víi kÎ "nÕu mÊt,nã chØ mÊt c¸i xiÒng; cßn nÕu ®­îc th× l¹i®­îc c¶ thÕ giíi" (!). V× trong tr­êng hîpÊy, con ng­êi kh«ng cßn g× ®Ó ®¾n ®o c©n nh¾c,nã chØ cã mét con ®­êng lµ lao vµo cuéc sinh tö(quyÕt phen nµy sèng chÕt mµ th«i!), vµ s½n sµng"ph¸ s¹ch tan tµnh" tÊt c¶ g× c¶n ®­êng. (TanhËn râ tÝnh kÐm v¨n hãa cña ng­êi Êy nh­ng kh«ng quylçi cho hä!). Hä sÏ tuyÖt ®èi hãa môctiªu ThiÖn mét c¸ch chñ quan vµ s½n sµng lµmmäi viÖc ¸c mµ kh«ng hÒ ph¶i c¾n døt l­¬ngt©m. Hä sÏ quyÕt ®Þnh ®iÒu hÖ trängmét c¸ch ®¬n gi¶n, hä sÏ coi rÎ sinh m¹ng cñahä còng nh­ sinh m¹ng cña c¶ d©n téc! Mét søc m¹nhnh­ thÕ rÊt khã cho viÖc chèng l¹i, nh­ng l¹irÊt dÔ cho viÖc lîi dông! Xta-lin, Mao tr¹ch §«ng...®· lµ nhµ lîi dông vÜ ®¹i, vµ ®· ®µo t¹o biÕtbao nhiªu häc trß!

Nh©n ®©y, t«i xin mëngoÆc ®Ó nãi ®«i lêi vÒ t¸c phÈm viÕtvÒ chiÕn tranh. Ng­êi ta thÊy Nçi buånchiÕn tranh cña B¶o Ninh lµ kh«ng chÊp nhËn ®­îc.B©y giê h·y vÝ dô: gia ®×nh ta ®ang sèng yªn æn th×bÞ c­íp. §­¬ng nhiªn c¶ nhµ ph¶i ®øng dËy ®¸nhc­íp, bçng d­ng ta thµnh kÎ ph¶i giÕt ng­êi®Ó tù vÖ. Gi¶ sö ta ®· giÕt s¹ch ®­îcc¶ m­êi tªn c­íp chÕt nh¨n r¨ng ra, th× khi ph¶inh×n l¹i cuéc chiÕn ®Êu Êy ta nªn kÓ l¹i métc¸ch høng khëi, vªnh v¸o hay nªn coi ®ã lµ mét kûniÖm "buån" trong ®êi? T«i nghÜ ch¼ng ph¶ibiÕt buån mµ suèt ®êi cßn ph¶i tù day døt. Cµngph¶i day døt h¬n nÕu ®· hy sinh mÊt ng­êi th©n vµng­êi ­u tó. Cµng cã v¨n hãa cµng thÊy day døt. Bëim×nh cßn tåi, cßn kÐm nªn cã nhiÒu cuéc chiÕntranh bÊt ®¾c dÜ ph¶i lµm, nh­ng kh«ng cã cuécchiÕn tranh nµo l¹i ®¸ng tù hµo c¶.

HáI: §©u lµ t­¬nglai cña nÒn V¨n hãa V« s¶n?

§¸P: Mçi Thêi ®¹icã V¨n hãa ®Æc tr­ng cña nã. B»ng biÖn ph¸p"C¸ch m¹ng", víi b¹o lùc quÇn chóng vµ tËndông thêi c¬, ng­êi Céng s¶n cã thÓ giµnh ®­îcquyÒn lùc ngay tøc kh¾c, nh­ng cã x©y dùng næinÒn V¨n hãa ®Æc tr­ng cña m×nh hay kh«ng, ®iÒuÊy míi x¸c ®Þnh vÞ trÝ cña m×nh trong lÞch sö lµ cãthËt hay kh«ng. Thµnh b¹i cuèi cïng lµ ë V¨n hãa. H·ynh×n l¹i xem viÖc x©y dùng nÒn V¨n hãa V« s¶nthµnh b¹i ra sao? ChiÕn dÞch x©y dùng Con ng­êimíi":

Suèt tõ n¨m 60-70, khi Êyt«i d¹y häc nªn ®­îc chøng kiÕn mét chiÕndÞch dai d¼ng, vµ vÊt v¶ cña chóng ta ®Ó cè x©ydùng cho ®­îc h×nh mÉu "Con ng­êi míi X· héiChñ nghÜa". (B¸c Hå nãi: Muèn x©y dùng chñnghÜa X· héi ph¶i cã Con ng­êi X· héi chñ nghÜa).S¸ch gi¸o khoa, tµi liÖu tuyªn gi¸o, truyÖn ng¾n,truyÖn dµi, s©n khÊu, ®iÖn ¶nh, b¸o chÝ, phongtrµo §oµn Thanh niªn Céng s¶n, §éi ThiÕu nhi B¸cHå... x©y m·i mµ kh«ng mÉu nµo cã thÓ ®øng®­îc. NÕu kh«ng b¸m vÝu vµo phÈm chÊt truyÒnthèng nh­ lßng yªu n­íc, lao ®éng cÇn cï, chÞu ®ùnggian khæ hy sinh, th­¬ng ng­êi ho¹n n¹n... th× "Conng­êi míi" kh«ng cßn cã da cã thÞt g× c¶.

C¸i chÊt "míi"vµ "x· héi chñ nghÜa", chÊt "giaicÊp", chÊt "§¶ng", chÊt "thêi®¹i" t« vÏ m·i vÉn cø mê nh¹t, kh« cøng, thËmchÝ (nhiÒu nhµ v¨n, nhµ b¸o kÓ cho t«i nghe)khèi lêi nãi anh hïng, nh©n vËt anh hïng lµ do ta bÞara. Nh­ng ngÇn Êy thø con ng­êi míi gi¶ vÉn kh«ng®Þch næi c¸i ®éi ngò hïng hËu cña con ng­êi míithËt, tÖ h¹i, b»ng x­¬ng b»ng thÞt cø tu«n ra tõcuéc ®êi thËt, ngµy cµng ®«ng vÒ sè l­îng vµchñng lo¹i, cµng ®iÓn h×nh vµ ®éc ®¸o vÒphÈm chÊt. Häc dèt, bÞ c« gi¸o cho ®iÓm kÐm,bÌn lõa lóc c« mét m×nh trong líp, dïng dao däa,b¾t c« ®øng lªn bµn, tôt quÇn ra, thÕ th«i!... Conmuèn lÊy tiÒn cña bè, bÌn c¾t tiÕt bè høng vµochËu h¼n hoi råi cho lîn ¨n. Chång b¨m thÞt vî cho vµochum n­íc råi dïng d©y may-xo ®Ó nÊu. C«ng an b¶ovÖ trªn cÇu Ch­¬ng D­¬ng Hµ Néi còng c­íp cña,giÕt ng­êi (mµ cã cÊp chÝnh quyÒn cßn ®Þnh baoche)... v©n v©n... B¸o C«ng an thµnh phè Hå chÝ Minh næitiÕng nhiÒu ®éc gi¶ nhÊt v× chuyÓn t¶i®­îc c¸i vèn ng­êi tèt viÖc tèt rÊt phong phóÊy.

Xe kh¸ch ®ang ch¹y,bçng tr­íc mÆt hiÖn ra hai «ng C«ng an mÆc s¾cphôc, cÇm dïi cui ®µng hoµng, ®­a cßi lªn miÖng.Ng­êi tµi xÕ b¶o phô l¸i: H«m nay lµm ¨n kh«ng®­îc, mµy thÝ cho chóng nã 5 ®ång th«i! råi quay sangc­êi víi t«i: b©y giê ®©u còng thÕ c¶, b¸c ®õngc­êi! Anh phô l¸i gië c¸i giÊy phÐp ra, khÐo lÐo kÑptê 5 ngµn vµo gi÷a, h¬i thß ra mét tý ®Ó ai cãt×nh ý th× nh×n thÊy, råi nhÈy xuèng ®Ó tr×nh,xe l¹i ch¹y ngay ch¼ng cÇn kiÓm tra. Gi÷a giê, métanh b¹n ®Õn th¨m t«i. T«i hái ®ïa: §ang "giêchÝnh quyÒn" mµ ®i ®­îc µ? Anh b¹n t«icòng c­êi: "M×nh kh«ng cã tµi ¨n c¾p th× ¨nc¾p tý thêi gian vËy. ¡n c¾p thêi gian b©y giêlµ l­¬ng thiÖn nhÊt ®Êy «ng ¹!. T«i b¶o: Sao b©ygiê cËu ¨n nãi "mÊt lËp tr­êng" thÕ? Anhl¹i b« b«: M×nh lµ con ng­êi cò nªn cø nãi toÑt ra,chø cã ph¶i con ng­êi míi ®©u mµ vßng vo!

Trong mét côc diÖn x·héi nh­ thÕ, "con ng­êi míi" lý t­ëngnµo cã thÓ sèng ®­îc? Cã thÓ nãi 90 phÇn tr¨mt¸c phÈm v¨n häc ®­îc gi¶i trong n¨m gÇn ®©y lµt¸c phÈm "ph¶n diÖn" mang tÝnh phª ph¸n, vµ"®iÓn h×nh" x©y dùng thµnh c«ng lµ®iÓn h×nh vÒ mÆt tr¸i cña Con ng­êi vµ x·héi. Ng­êi ta b¶o: h·y quªn chuyÖn "Con ng­êimíi" ®i! h·y t×m l¹i con ng­êi cò tö tÕ.NhiÒu bµi b¸o viÕt: Bao giê cho ®Õn Ngµyx­a. RÊt nhiÒu cuéc "VÒ nguån" ®­îctæ chøc: Nµo thi s¸ng t¸c v¨n th¬ "VÒnguån", ®ua xe ®¹p "VÒ nguån"! Nµo thihäc sinh giái theo nghi thøc thêi cæ "L«i th«isÜ tö vai ®eo lä".... Ch­a biÕt trong ®ôcthÕ nµo, vµ mçi ng­êi "VÒ nguån"víi mét ý ®å kh¸c nhau, nh­ng ng­êi ta ®ua nhau"VÒ nguån", v× ai còng thÊy tr­íc m¾t m×nhnhiÒu c¸i "míi" nh¨ng nhÝt qu¸! Cã lêib×nh r»ng: Tr­íc ®©y bá "nguån" ®Ó ®it×m Thiªn ®­êng Céng s¶n, nay l¹i hß nhau VÒnguån, thËt nh­ ®Ìn cï!

Cßn ®ang cè t×m mét mÉung­êi "Trung víi §¶ng, HiÕu víi D©n" th×®ïng mét c¸i, mét «ng c¸n bé Céng s¶n kh¸ cao cÊp lµTh©n Trung HiÕu, ®Çy ®ñ c¶ "Trung" c¶"HiÕu", lµm tiªu lu«n cña D©n 48 tû®ång! D©n b¶o: Tay nµy ch¾c lµ "Trung", nh­ngmµ bÊt "HiÕu"! TruyÖn "Con ng­êimíi" kÓ c¶ ngµy kh«ng hÕt. Kh«ng g× bª bèih¬n mét nÒn V¨n hãa nh­ thÕ.

Nãi ®Õn V¨n hãa V«s¶n, kh«ng thÓ quªn n­íc Céng s¶n lín, quª h­¬ngcña "Con ng­êi míi" L«i Phong, cña cuéc §¹iC¸ch m¹ng V¨n hãa, víi m­êi mÊy triÖu Hång vÖbinh v« häc choai choai, d¸m ®ãt hÕt s¸ch vë vµl«i c¶ nhµ V¨n hãa ra ®Êu tè, quÐt s¬n ®á kh¾png­êi råi l«i ®i diÔu trªn ®­êng phè; víi hµng®oµn xe t¨ng ®i nghiÕn n¸t em sinh viªn nhÞn ®ãi®Ó ®ßi d©n chñ; víi c«ng ®µo t¹o ra tªn lÝnhP«n-pèt ë tuæi ch­a r¸o m¸u ®Çu ®· mét m×nh dïngcuèc ®Ëp chÕt c¶ ngµn ng­êi trong tay!.... hiÖnt­îng "®¹i v¨n hãa" Êy mµ kh«ng ph¶i do b¶nchÊt th× do ngÉu nhiªn ch¨ng? Hay do §Õ quèc PhongkiÕn ®Ó l¹i? Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ c¸i ph¸o®µi Céng s¶n næi tiÕng gi¸o ®iÒu víi quan®iÓm §Õ quèc Mü lµ con hæ giÊy, giã §«ngthæi b¹t giã T©y... l¹i còng chÝnh lµ n¬i s¶n sinh raquan ®iÓm ®æi míi thùc dông næi tiÕng "MÌotr¾ng mÌo ®en" kh«ng quan träng, miÔn lµ"b¾t ®­îc chuét!". Cã thÓ coi hai th¸i ®écùc t¶ vµ cùc h÷u ng­îc nhau Êy lµ quan hÖ bïtrõ, nh©n qu¶. Nh­ng nghÜ l¹i th× thÊy hai th¸i ®é Êycòng lµ mét mµ th«i, ®Òu ph¶n ¸nh cïng mét b¶nchÊt duy lîi cña tÇng líp cÇm quyÒn, cïng mét x¶othuËt tuyªn truyÒn, vµ cïng mét tÇm v¨n hãa. Khitr­íc gi¸o ®iÒu bao nhiªu th× nay l¹i thùc dôngbÊy nhiªu, ta víi Tµu còng "mét mÑ sinh ra" c¶!

Tãm l¹i, khi mÉu ng­êiPhong KiÕn ®· hÕt thêi th× ph¶i h­íng conng­êi theo gi¸ trÞ phæ qu¸t cña thÕ giíi h«m nay:con ng­êi cña v¨n minh c«ng nghiÖp vµ tin häc,cña kinh tÕ thÞ tr­êng, cña d©n chñ ph¸p trÞ.NÕu cø chËp chên, nghÜ ®Õn mét thø "conng­êi míi x· héi chñ nghÜa" gi¶ ®Þnh nµo®Êy, th× hiÖu qu¶ lµ døt con ng­êi ra khái v¨nminh nh©n lo¹i vµ nÕu kh«ng trë nªn bãng ma ¶ot­ëng, th× l¹i thµnh kÎ l­u manh. ThiÕu V¨n hãa tõgèc. Mét nÒn v¨n hãa cã thÓ bÞ b¨ng ho¹i dÇndÇn do sa sót cña chÝnh trÞ vµ kinh tÕ. Nh­ngnÒn V¨n hãa V« s¶n tù nã ®· cã khiÕmkhuyÕt, ngay c¶ lóc cßn thÞnh trÞ.

* NÒn ®¹o ®øc V«s¶n th©u n¹p ®ñ ®iÒu ®¹o ®øc cña Nho gi¸o, tõTrung, HiÕu, §øc, Tµi, LÔ, NghÜa, ®Õn CÇnKiÖm Liªm ChÝnh, ®Õn ChÝnh t©m tu th©n, ®ÕnkÕ ho¹ch tr¨m n¨m trång ng­êi, ®Õn ®iÒu lotr­íc thiªn h¹, h­ëng sau thiªn h¹, ®Õn D©n lµgèc, coi c¸n bé lµ n« béc cña d©n, dÜ bÊt biÕnøng v¹n biÕn... tÊt c¶ ®Òu ®· cã trong s¸chvë Nho gi¸o. Duy cã ch÷ QU¢N Tö lµ c¸i tö tÕ nhÊtcña Nho gi¸o th× ta tr¸nh h¼n. C¸c nhµ lý luËnviÖn cí r»ng Qu©n tö lµ tÇng líp bãc lét nªn takh«ng häc.

NÕu ph¹m trï NH¢N, THIÖN, §øC cßn mang tÝnh lý t­ëng, hoÆccßn chung chung, trõu t­îng, th× ph¹m trï QU¢N Tö ®­athiÖn-¸c vµo tíi con ng­êi cô thÓ, tíi t×nhhuèng cô thÓ, th¸i ®é øng xö cô thÓ. Mçit×nh huèng Êy lµ mét cuéc thö th¸ch quyÕt liÖt:anh nãi anh "thiÖn", anh "®¹o ®øc"th× anh thÓ hiÖn ra ®i, quyÕt ®Þnh lÊy métth¸i ®é øng xö ®i; hoÆc lµ hµnh ®éng mét c¸ch QU¢NTö, hoÆc lµ hµnh ®éng mét c¸ch TIÓU NH¢N! bµi häc vÒ QU¢N TöthiÕt thùc l¾m. QU¢N Tö rÊt gÇn víi TR¦îNG PHU vµTH¦îNG Vâ. Ng­êi ta thua trËn, ng­êi ta n»m trong tayanh råi, anh lµm g× ng­êi ta còng ph¶i chÞu, th× anh sÏ®èi xö thÕ nµo? HoÆc lµ anh häc ng­êi x­a,®em tÊt c¶ sæ s¸ch thï hËn ®èt ®i ®Ó coi nhaunh­ anh em, hay anh lôc ®èng hå s¬ cò ra, bíi l«ng t×mvÕt ®Ó ph©n biÖt ®èi xö?

Anh cã mäi quyÒnlùc trong tay, anh muèn nãi g×, nãi c¶ ngµy còng ®­îc,th× anh cã nh­êng mét tê b¸o, mét diÔn ®µn cho ng­êikh¸c tr×nh bµy tiÕng nãi cña hä hay kh«ng? Anhn¾m hÕt mäi søc m¹nh trong tay, muèn bµy ®Ætc¸i g× còng ®­îc, th× anh cã dµnh cho Nh©n d©n métHéi ®ång ®Ó gióp anh thu thËp tiÕng nãi cñaD©n, hay anh l¹i t×m c¸ch ®­a BÝ th­ TØnh ñy, BÝ th­Thµnh ñy sang phô tr¸ch lu«n "Héi ®ång Nh©nd©n" cho nhÊt qu¸n? Anh cã quyÒn ký mét ch÷th× ng­êi kh¸c cã nhµ ë, vËy anh cã th¾ng næi c¸ilßng tham cña con ng­êi, d¸m träng nghÜa khinh tµimµ tõ chèi mÊy l¹ng vµng ®ót lãt ®Ó dµnh c¸inhµ Êy cho mét thµy gi¸o nghÌo ®­îc kh«ng?

Bëi nã cô thÓ nh­thÕ nªn ®¹o ®øc gi¶ th× dÔ nh­ng Qu©n tö gi¶th× kh«ng dÔ chót nµo, thiÖt ®Õn quyÒn lîis¸t s­ên ngay! Ng­êi Céng s¶n thÝch ch¬i trß"®¹o ®øc" nh­ng kh«ng d¸m ch¬i trß "Qu©ntö". Chñ nghÜa phong kiÕn so víi ngµy nay th× v«cïng tåi tÖ, nh­ng thêi thÞnh trÞ nã ®· cung cÊpcho loµi ng­êi rÊt nhiÒu Ng­êi Lín, lµ nhê cã méttinh thÇn QU¢N Tö. Dïng ®¹o ®øc, con ng­êi vÉn cãthÓ lõa c¶ m×nh, nh­ng khi trong lßng ®· cÊt lªntiÕng QU¢N Tö th× con ng­êi ph¶i ®èi diÖn víichÝnh l­¬ng t©m nã, kh«ng trèn vµo ®©u ®­îc.

* QU¢N Tö th× ph¶i CHÝNHDANH! Cã ng­êi b¶o ChÝnh danh lµ thñ ®o¹n cña bänthèng trÞ nh»m ph©n biÖt ng«i thø. Kh«ng ®óng!C«ng b»ng hay kh«ng lµ ë chç ®Þnh danh, ®Þnh néihµm cña Danh, chø khi ®Þnh Danh råi th× ph¶i theo Danhmµ lµm! Danh mét ®µng, Thùc mét nÎo th× ®¹i lo¹n.

Thñ t­íng Ph¹m V¨n §ångyªu cÇu: Tr­êng ra tr­êng, líp ra líp, thµy ra thµy,trß ra trß! lµ rÊt ®óng, lµ ph¶i "chÝnh danh"!Nh¹c tr­ëng còng ph¶i ra Nh¹c tr­ëng! Anh muèn®iÒu khiÓn dµn nh¹c th× anh ®øng ra gi÷as©nkhÊu mµ b¾t nhÞp cho mäi ng­êi tr«ng thÊy, chøkh«ng thÓ ch¬i trß giËt d©y tõ trong hËu tr­êng,hay ®øng lÊp lã ë chç "c¸nh gµ" s©n khÊu,chê xem nÕu ®­îc hoan h« th× ra nhËn hoa, mµ bÞ laã th× chuån th¼ng, t×m m·i ch¼ng biÕt ai võa chØhuy!

Anh muèn chØ huy còng®­îc (cø cho lµ ®­îc ®i), nh­ng nÕu chØ"hiÕn ®Þnh" sù chØ huy, mµ kh«ng "luËthãa" sù chØ huy Êy th× ai ch¼ng thÝch chØ huy?NÕu cã "luËt l·nh ®¹o" (l·nh ®¹o kÐm,g©y thiÖt h¹i lín sÏ bÞ ®i tï!) th× ch¾c §¶ng sÏtù xin rót §iÒu 4 trong HiÕn ph¸p. Cã luËt Êyth× khèi l·nh tô Céng s¶n ®· ®i tï l©u råi, kh«ngtin cø ®­a «ng Lª §øc Thä ra Tßa ¸n cña Nh©n d©nlµm vÝ dô thö xem.

D©n m×nh cã thãi kh«nvÆt: Nãi thÕ mµ kh«ng ph¶i thÕ! Nãi"dzËy" mµ kh«ng ph¶i "dzËy", nªn khigÆp chñ nghÜa M¸c-Lª th× t©m ®¾c v« cïng, c¶ hai®Òu thÝch nh©n danh nh­ng kh«ng thÝch CHÝNH DANH.

Trong cuèn "§Òc­¬ng giíi thiÖu Dù th¶o C­¬ng lÜnh X©y dùng ChñnghÜa X· héi trong thêi kú qu¸ ®é" (tøc C­¬nglÜnh cña §¹i héi §¶ng lÇn thø 7) cã c©u: "Nguyªnt¾c thø nhÊt nãi vÒ x©y dùng X· héi Chñ nghÜa, tuykh«ng dïng ch÷ Chuyªn chÝnh V« s¶n, nh­ng néi dung cñanã vÉn qu¸n triÖt b¶n chÊt Chuyªn chÝnh V«s¶n" (Sçd. trang 15). Cã lÏ do qu¸ quen víiph­¬ng ph¸p luËn M¸c xÝt, nªn ng­êi viÕt c©u Êykh«ng c¶m thÊy tÝnh TiÓu nh©n trong ®ã. Thö háit¹i sao thÕ: NÕu thÊy Chuyªn chÝnh V« s¶n lµ hayth× ph¶i c«ng khai b¶o vÖ luËn ®iÓm Êy, nÕuthÊy lµ dë th× ph¶i thùc t©m tõ bá, chø ngoµi mÆtnãi víi d©n kh«ng cã Chuyªn chÝnh mµ néi bé §¶ng th×l¹i dÆn nhau; Cø Chuyªn chÝnh mµ lµm! Th× ch¼ng Qu©ntö tý nµo? §iÒu nãi dèi Êy ®· lµm d©n mÊtlßng tin, ®· ®µnh, nh­ng trong §¶ng th× ®Êy chÝnh lµsù d¹y nhau nãi dèi, vµ §¶ng viªn sÏ dïng c¸ch Êy®Ó øng xö víi §¶ng: NghÞ quyÕt nãi th× cø®Ó NghÞ quyÕt nãi, m×nh cã c¸ch "vËndông" cña m×nh, NghÞ quyÕt "dzËy" mµkh«ng ph¶i "dzËy"!

Ng­êi ViÖt Nam muèn rang­êi Qu©n tö ®· khã, ng­êi Céng s¶n ViÖt Nammuèn ra ng­êi Qu©n tö l¹i cµng khã h¬n. Bëi thÕt«i thËt kÝnh träng th¸i ®é Qu©n tö cña t­íngTrÇn §é khi «ng viÕt cho §¶ng dßng sau ®©y:"CÇn ph¶i døt kho¸t chän mét trong hai t­ t­ëngchØ ®¹o: HoÆc thùc hiÖn Chuyªn chÝnh V« s¶n, mµ§¶ng lµ ®¹i diÖn vµ nh©n danh. HoÆc thùc hiÖnmét Nhµ n­íc D©n chñ Ph¸p quyÒn, mét Nhµ n­íccña D©n, do D©n, v× D©n. Kh«ng thÓ cø nãi nöanä nöa kia nhËp nh»ng.

* QU¢N Tö l¹i g¾n víiLI£M SØ. Liªm sØ lµ biÕt tù xÊu hæ, tr­íc hÕtlµ víi l­¬ng t©m m×nh. BËc tr­îng phu kh«ng ®­îclÊy nÓ v× NghÜa lín mµ b­íc qua ®iÒu SØ nhá.Hoµng DiÖu, Phan Thanh Gi¶n, NguyÔn Tri Ph­¬ng tuykh«ng cã téi, nh­ng xÊu hæ v× kh«ng lµm trßn nhiÖmvô gi÷ thµnh nªn quyÕt tù vÉn. Cµng lµ bËc ®µnanh thiªn h¹, lßng tù SØ cµng ph¶i lín. Cã khi ®êi thacho m×nh mµ m×nh kh«ng tha cho m×nh ®­îc... ë ta,ng­êi Céng s¶n lµm háng viÖc th× t×m c¸ch chuånlªn ghÕ cao h¬n (mµ l¹i chuån ®­îc!). ChuyÖnÊy, ®Þa ph­¬ng nµo còng cã, Trung ­¬ng l¹i cµng®iÓn h×nh. Ph¶i ch¨ng v× bµi ca "lîiquyÒn" kia ®· ngÊm vµo x­¬ng thÞt? §ÓriÔu c¸i thãi ®¹o ®øc gi¶ nh­ng l¹i v« sØ, b¸mghÕ ®Õn cïng, ng­êi d©n nh¹i lêi c¸c quan chøcthÕ nµy: "¤ng kh«ng ham chøc quyÒn, «ngchØ ham phôc vô, «ng quyÕt ë l¹i lµm ®Çy tí cñad©n! §øa nµo ng¨n kh«ng cho «ng phôc vô «ng ®¸nh bámÑ". (!)

NhiÒu lóc t«i t­ëngt­îng nh­ c¶ d©n téc m×nh ®ang ë trong tr¹ng th¸ith«i miªn. T«i nghÜ ®Õn mét vÝ dô kh¸c, métng­êi ®ñ t­ c¸ch thay mÆt cho §¶ng. T«i kh«ng cãý ®Þnh chØ trÝch c¸ nh©n «ng, mét ng­êi cãthÓ lµ nh©n hËu, nh­ng tr­êng hîp cña «ng l¹i rÊt®iÓn h×nh. Tr­íc ®©y «ng næi tiÕng lµ ng­êiM¸c xÝt gang thÐp, ch¼ng trong viÖc ®¸nh §Õquèc Mü vµ tay sai, mµ c¶ trong viÖc ®¸nh ®ång bµom×nh, nhµ c«ng th­¬ng nghiÖp t­ b¶n t­ doanh,(hä mang tiÕng lµ T­ s¶n, nh­ng ch­a giµu b»ngc¸c vÞ T­ s¶n ®á cña chóng ta b©y giê). HiÖn «ngcòng ®ang rÊt gang thÐp trong viÖc kiªn tr× M¸c-Lªvµ ®Þnh h­íng X· héi Chñ nghÜa. Êy thÕ mµ®ïng mét c¸i, «ng ngåi s¸nh vai víi "bän taysai Nam Hµn" (c¸i "bän" mµ t«i cßn nhítr­íc ®©y chóng "giÕt bé ®éi m×nh nh­ngoÐ"), ngåi ®Ó ký kÕt ch­¬ng tr×nh mµch¾c ch¾n lµ ph¶n l¹i c¸i "chñ tr­¬ng c¶i t¹oc«ng th­¬ng nghiÖp t­ b¶n t­ doanh" cña «ngtr­íc ®©y. T«i tù gi¶i thÝch: Cã thÓ sù quayngo¾t 180 ®é nµy lµ mét sù tØnh ngé, ®æi míi ch©nthµnh, muèn lµm b¹n víi tÊt c¶ mäi ng­êi. CãthÓ thÕ l¾m chø!

Nh­ng, ng­êi s¸m hèi cãtriÖu chøng l©m sµng rÊt dÔ nhËn thÊy. BiÓuhiÖn buéc ph¶i cã lµ "ng­îng", lµ"thÑn", khiÕn cho ng­êi khã tÝnh nhÊt còngph¶i tha thø. Trong tr­êng hîp nµy, c¸c "triÖuchøng l©m sµng" ®¸ng yªu kia hoµn toµn kh«ng cã.Ng­êi s¸m hèi ch¼ng th¶n nhiªn c­êi nãi, mµ l¹i ët­ thÕ qu¸t n¹t, xö téi ng­êi ®ang chøng kiÕnsù s¸m hèi cña m×nh. Ng­êi ta kh«ng thÓ kh«ng tùhái: NÕu lßng nh©n ®¹o cã thÓ gióp «ng quªn"kÎ thï m¸u x­¬ng" nhanh nh­ thÕ th× thËtsù ®¸ng mõng, nh­ng sao ®èi víi ®ång chÝ, ®ång ®éi®· chung l­ng ®Êu cËt víi nhau th× «ng l¹i thï dainh­ vËy: ¤ng vÉn h« ph¶i b¾t «ng NguyÔn Hé, b¾t «ngHoµng Minh ChÝnh... v× téi m¾c m­u T­ b¶n, lµm"diÔn biÕn hßa b×nh"... (trong khi chÝnh «ng®ang cïng "diÔn biÕn hßa b×nh" víi"bän t­ b¶n"!). T¹i sao cã thÓ lµm c¶hai viÖc ng­îc nhau Êy cïng mét lóc mét c¸ch tùnhiªn nh­ kh«ng? Cø nh×n c¶nh Êy mµ suy th× nÕu gia®×nh «ng NguyÔn Hé kh«ng bÞ Mü giÕt, mµ theo NamHµn ®Ó giÕt Céng s¶n, råi l¹i theo Nam Hµnthµnh tû phó th× cã ph¶i b©y giê ®· ®­îc h­ëngtÊm lßng "xãa bá hËn thï" vµ trë thµnhth­îng kh¸ch cña §¶ng råi kh«ng? (¤ng Hé qu¶ lµ®· "chän nhÇm ®­êng" thËt!). ¤ngHoµng Minh ChÝnh bÞ §¶ng bá tï oan m­êi mÊy n¨m ch­a®ñ sao? ¤ng NguyÔn Trung Thµnh trùc tiÕp phô tr¸chviÖc nµy ®· ®Ò nghÞ minh oan cho «ng ChÝnh råikia mµ? Tr­íc nçi ®au Êy th× l­¬ng t©m mét kÎd©n th­êng còng bÞ c¾n røt chø nãi g× mét ng­êinh©n danh Nh©n d©n?

T«i lµ ng­êi kh«ng cãliªn quan g× víi tÊt c¶ nh©n vËt trong c©u chuyÖnkÓ trªn, nªn ®iÒu t«i muèn nãi kh«ng ph¶i lµvÒ th¸i ®é cña mét c¸ nh©n, mµ lµ ®iÒu nµy:T¹i sao tÊt c¶ ng­êi chung quanh, tr­íc hÕt lµng­êi h÷u quan, l¹i kh«ng ai lÊy thÕ lµm xÊu hæ,mét thø xÊu hæ mµ chØ cÇn lµ mét ng­êi cã nh©n c¸chb×nh th­êng th«i còng kh«ng chÞu næi! Mµ ®©u ph¶iriªng viÖc ®ã, bao nhiªu ®iÒu quay qu¾t, lénng­îc lén xu«i rµnh rµnh tr­íc m¾t, mµ l¹i cãthÓ t­¬i tØnh nh­ kh«ng? Mµ ®Òu nghÜ ®­îcc¸ch gi¶i thÝch, mµ l¹i tiÕp tôc lµm tuyªn huÊn chomäi ng­êi kh«ng hÒ ng­îng måm? T«i kh«ng muènlªn ¸n riªng ai, bëi thÕ t«i thÊy chØ cã thÓgi¶i thÝch ®©y lµ mét tr¹ng th¸i th«i miªn tËpthÓ. Bªn tai mäi ng­êi h×nh nh­ lu«n nghe thÊylêi ¸m thÞ: "H·y coi chõng! Kh«ng ai ®­îc tr¸iý M¸c-Lª! H·y coi chõng, kh«ng ®­îc tr¸i ýM¸c-Lª!". M¸c-Lª thÕ nµo mÊy ai biÕt?Cã khi M¸c-Lª gièng mÊy «ng C«ng an, gièng bµ tr­ëngphßng Tæ chøc, gièng kho¶n l­¬ng h­u, gièng xÊp®«-la, gièng kû niÖm kinh hoµng mét thêi ®ãir¸ch, gièng ng«i biÖt thù víi chiÕc xe con, gièngkÐt bia lon víi c« th­ ký, hoÆc cã khi chØ lµ métc¸i bãng ma rÊt thiªng trªn bµn thê.... M¸c-Lª mu«nmµu mu«n vÎ, nh­ng ®· thµnh mét ¸m thÞ tËp thÓ.Trong khÝ quyÓn th«i miªn Êy, con ng­êi ph¶i quªnnh©n c¸ch riªng, ®Æc biÖt lµ cÊm kh«ng ®­îc hæthÑn.

Khi häc m«n gi¶i phÉuc¬ thÓ, chóng t«i nhí m·i mét d©y thÇn kinh chØ huyviÖc khÐp ®ïi nªn tªn lµ d©y "thÇn kinhthÑn". B©y giê, mçi khi cïng nhau t©m sùchuyÖn ®êi, chóng t«i l¹i nh×n nhau chua ch¸t:Bän m×nh bÞ liÖt mÊt d©y "thÇn kinhthÑn" råi. (Nh­ng khi nghe th»ng b¹n thao thao bÊttuyÖt trªn Ti-vi, chóng t«i vÉn thÊy thÑn thay). C¶m¬n T¹o hãa ®· cho Con ng­êi biÕt thÑn, nÕukh«ng, ai gi÷ V¨n hãa cho Ng­êi?

HiÖnt×nh V¨n Häc C¸ch M¹ng:

TÝnh c¸ch D©n téc Êy,hoµn c¶nh lÞch sö Êy, b¶n chÊt ý thøc hÖ Êy®· quyÖn vµo nhau nhµo nÆn nªn mét tæng thÓV¨n hãa ®Æc s¾c kh«ng bót nµo t¶ næi. NÒn V¨nhäc "hiÖn thùc x· héi chñ nghÜa" cèkÐo dµi h¬i thë hµo hïng thêi kh¸ng chiÕn mét c¸ch®uèi søc, tá ra bÊt lùc vµ mÊt ph­¬ng h­íng tr­ícmét thùc tÕ mµ nã kh«ng nhËn thøc næi hay kh«ngd¸m nhËn thøc. Mét sè t¸c phÈm b¾t ®Çu bøt ra, th×tr¸nh ®­îc sù gi¶ t¹o vµ ®¹t ®­îc sù phª ph¸ns©u cay, nh­ng cµng s©u cay cµng kh«ng cã lèi ra. Gi¶ith­ëng V¨n häc nµo còng cã chuyÖn. Lµm sao cãthÓ tæ chøc næi mét cuéc thi cho tö tÕ, khi mµbé Tõ vùng cña x· héi ®ang ®ßi ph¶i lµm l¹i, lµml¹i tõng c¬ b¶n, viÕt l¹i mÖnh ®Ò c¬ b¶n,ch¼ng h¹n: "C¸ch m¹ng" nghÜa lµ g×, "ph¶n®éng" nghÜa lµ g×, "yªu Chñ nghÜa X·héi" cã ph¶i lµ "yªu n­íc" kh«ng?... v©nv©n.... Ng­êi chÊm thi bÞ xÐ vÒ hai chiÒu,"con ng­êi chÝnh trÞ" ph¶i ®¹o kh«ng cßn chungsèng næi víi "con ng­êi v¨n häc" trong métthÓ x¸c nh­ ë giai ®o¹n tr­íc, vµ mçi "conng­êi" Êy tr¶ lêi c©u hái trªn mét c¸ch tr¸ing­îc nhau.

Lµm sao cã ®­îc "t¸cphÈm t­¬ng xøng víi thêi ®¹i" khi nhµ v¨nkh«ng thÓ nh×n th¼ng vµo thêi ®¹i b»ng con m¾t cñariªng m×nh? Võa ph¶i nh×n b»ng con m¾t cña ng­êi kh¸c,l¹i võa n¬m níp lo kh«ng biÕt trong cÆp m¾t kia, bªnnµo m¾t thËt bªn nµo m¾t gi¶. M¾t vÉn më, måm vÉnl¾p b¾p, tay vÉn hÝ ho¸y viÕt ®Êy nh­ng bÞ th«imiªn råi Trong x· héi qu¸i ®¶n Êy ®· bËt ra bót ph¸pNguyÔn Huy ThiÖp: C¸i khèn n¹n, l­u manh hÕtchç nãi mµ cø b×nh th­êng nh­ kh«ng, th­¬ng nãcòng dë, giÕt nã kh«ng nì, kh«ng lÇn ®­îc c¸i®Çu mèi khèn n¹n nã n»m ë ®©u. Lµm ®iÒu tåib¹i mµ cø nh­ v« t×nh.... C¸i ThiÖn, c¸i Mü th×mong manh nh­ m©y khãi. Ph¶i chöi TrÝ thøc! Ph¶i chöi®¹o ®øc! Ph¶i tèc ng­îc lÞch sö lªn ®Ó nh×n râch©n dung ngôy t¹o! C¸i nh¹y c¶m ®¹o døc tuyÖt vêithiªn phó cña anh xui anh lµm thÕ! Nh­ng anh ph¶i nÐntÊm lßng xãt xa Êy, x· héi kh«ng cho anh xãt xa, ®Êtn­íc ®ang ®i lªn kh«ng ®­îc xuýt xoa. V× th­¬ngcon ng­êi mµ kh«ng thÓ th­¬ng con ng­êi (t«i thÝchlêi b×nh luËn Êy cña Hoµng Ngäc HiÕn), v× qu¸xóc ®éng nªn ph¶i viÕt lêi v« c¶m! §äc c©uv¨n tôc tÜu, v« c¶m hoÆc ®éc ¸c cña anh, t«i cø øan­íc m¾t. ChØ riªng c¸i vá bót ph¸p cña anh ®· chøahÕt c¸i ruét gan cña x· héi trong ®ã råi. CètchuyÖn chØ cßn lµ c¸i cí, lóc thùc lóc h­.

X· héi qu¸i ®¶n Êy còngbuéc ph¶i ®Î ra th¬ "Bót Tre" ®Ó ph¶n ¸nhnã, khi v¨n häc chÝnh thèng cø ngåi lï lï ®ã métc¸ch v« tÝch sù. T«i kh«ng nãi «ng Bót Tre ë VÜnh phómµ «ng Ng« Quang Nam võa míi viÕt s¸ch ca ngîi. C¸ingí ngÈn mét c¸ch ch©n thµnh, vµ ch©n thµnh mét c¸chngí ngÈn, cña ng­êi c¸n bé v¨n hãa VÜnh phó kia chØlµ c¸i cí ®Ó d©n gian t¶i c¸i ngí ngÈn gi¶ vêcña m×nh, ®Ó riÔu cît gi¸ trÞ mµ c«ng khai häcø ph¶i "hoan h«". Th¬ "Bót Tre thËt"kh«ng ai thuéc lµm g×, ®äc råi còng kh«ng nhí®­îc, cßn "Bót tre d©n gian" th× mçi lÇnnghe ng­êi ta ®äc, t«i l¹i thÊy c¸i søc sèng míimÎ, say s­a nh­ thÓ chÝnh ng­êi Êy ®ang s¸ng t¸c.C©u th¬ Bót tre chÝnh x¸c vµ th«ng minh, ®a nghÜa, l¹inóp d­íi c¸i vá ng« nghª ®¬n nghÜa, ®Ó nh¹ichÝnh c¸i thø v¨n häc c«ng n«ng ®¹i chóng tïytiÖn gi¸o ®iÒu. C­êi bß ra, råi ch¶y n­ícm¾t... v× ®au trong ruét. TiÕc r»ng ch­a tiÖntrÝch dÉn ë ®©y.

Cßn c©y ®a c©y ®Òtrong nÒn V¨n häc c¸ch m¹ng th× cuéc ®êi v¨nhäc ®Òu bÞ chia ®«i:

"VÞnghÖ thuËt" nöa cuéc ®êi,
Nöa ®êi sau l¹i "vÞ" ng­êi ngåi trªn!
(Xu©n S¸ch, ch©n dung Nhµ v¨n)

C¸i cßn l¹i cña tµi n¨ngv¨n häc tiªu biÓu Êy lµ t¸c phÈm thanh xu©n®Çu ®êi, cña ng­êi nghÖ sÜ tù do, §iªu tµn, Löathiªng..., cßn nöa sau lµ c¸i nöa "lùa ¸nh s¸ngtrªn ®Çu mµ thay ®æi s¾c phï sa" (Xu©n S¸ch,ch©n dung Nhµ v¨n) nªn háng c¶ sù nghiÖp lÉn nh©nc¸ch. Ng­êi bÞ mÊt chung quy lµ D©n téc. Bµi th¬ dic¶o "B¸nh vÏ, Trõ ®i, Ai, t«i" cña nhµth¬ ChÕ Lan Viªn lçi l¹c (xem phô lôc 3) ®ñ®Ó tù phñ ®Þnh toµn bé c¸i nöa ®êi sau cña c¶mét thÕ hÖ v¨n nh©n, nh­ng ngµy cuèi cïng cña«ng l¹i cho thÊy nghÖ sÜ ®· mÊt nöa ®êi ng­êiÊy hä ®©u cã thÓ tù do "vÒ nguån"theo l­¬ng tri cña m×nh! Bëi hä kh«ng ®ñ ®iÒukiÖn ®Ó th¼ng th¾n tr¶ lêi c©u hái:

Cuéc ®êihai nöa v× ®©u ?
Nöa say Quû kÕ, nöa ®au Nh©n t×nh!
(HSP, th­ göi Xu©n S¸ch)

Dßng V¨n häc míikh«ng thÓ kh«ng ph¶n tØnh, tù m×nh "lËttÈy" m×nh ®Ó tù v­ît qua, v­ît qua m×nh,v­ît qua mét vïng V¨n hãa thÊp mµ vÒ víi loµing­êi nãi chung.

Tãm l¹i kh«ng thÓ x©ydùng næi mét nÒn V¨n hãa V« s¶n, v× kh«ng cã mét"giai cÊp V« s¶n tiªu biÓu cho thêi ®¹i" nh­M¸c t­ëng t­îng. X· héi tr­íc ®©y ®· lao theo con®­êng cña M¸c th× nay ch¼ng cã con ®­êng nµo kh¸cngoµi con ®­êng trë vÒ víi D©n téc truyÒnthèng vµ mau chãng gia nhËp vµo Thêi ®¹i, mµ néi dunghoµn toµn kh¸c víi néi dung Thêi ®¹i mµ c¸c §¶ngCéng s¶n thÕ giíi tr­íc ®©y Ên ®Þnh. T×nh h×nhx· héi trong giai ®o¹n chuyÓn ®æi tÊt nhiªn rÊtphøc t¹p. Muèn cã lèi ra tèt ®Ñp nhÊt cho D©n téc th×ph¶i b¾t ®Çu b»ng c¸i nh×n V¨n hãa vµ ph¶i gi¶iquyÕt mét c¸ch V¨n hãa. NÕu tiÕp tôc duy tr×tr¹ng th¸i V¨n hãa cò ®· kÐm søc sèng th× t×nh tr¹ngtranh tèi tranh s¸ng sÏ lµ c¬ héi ®Ó thø V¨n hãakh«ng lµnh m¹nh x©m nhËp vµ chiÕm lÜnh. Trong®iÒu kiÖn Êy x· héi sÏ cã sù æn ®Þnh bÒngoµi nh­ng tho¸i hãa bªn trong, x· héi cã thÓ ®¹ttiÕn bé nhÊt ®Þnh vÒ Kinh tÕ nh­ng sÏ tho¸ihãa vÒ V¨n hãa nãi chung. V¨n hãa thÊp kÐm sÏ ph¸ho¹i tÊt c¶.

PhÇnIV :
§æi MíiLµ Tù V­ît Qua M×nh