Lêi Giíi ThiÖu : Liªn Minh ViÖt Nam Tù Do xin göi ®Õn quý vÞ bµi tham luËn cña «ng TrÇn §é göi §¹i héi Héi Nhµ V¨n lÇn VI  "Nhµ V¨n vµ ChÝnh S¸ch Tù Do S¸ng T¸c".

l. ChÝnh s¸ch tù do s¸ng t¸c lµ chÝnh s¸ch do §¶ng céng s¶n ViÖt Nam ®Ò xuÊt, tuyªn bè. Chñ tr­¬ng chÝnh s¸ch ®ã rÊt ®óng v× nã ®¸p øng chÝnh x¸c ®Æc tr­ng chøc n¨ng cña v¨n häc - nghÖ thuËt nãi chung vµ cña v¨n ch­¬ng nãi riªng. Héi nhµ v¨n cã nhiÖm vô ph¶i gãp phÇn thùc hiÖn tèt chÝnh s¸ch nµy.

2. Tr­íc hÕt, v¨n ch­¬ng ph¶i ®­îc tho¸t ra ngoµi sù chi phèi, sù khèng chÕ, sù kiÓm so¸t vµ c¸i sù gäi lµ chØ ®¹o cña c¸c c¬ quan quyÒn lùc vÒ t­ t­ëng (HÖ c¸c Ban t­ t­ëng v¨n hãa) vµ nhÊt lµ cña ngµnh C«ng an. Ph¶i triÖt bá sù "kiÓm duyÖt" vµ "th«ng qua" cña c¸c ngµnh nµy.

CÇn x¸c ®Þnh téi cña v¨n ch­¬ng. NÕu v¨n ch­¬ng khi m¾c téi th× chØ cã mét téi cÇn cÊm ®o¸n lµ téi "tuyªn truyÒn ph¶n quèc, tuyªn truyÒn lËt ®æ". Ph¶i triÖt bá c¸c thø quy téi m¬ hå nh­ "nãi xÊu chÕ ®é" - ''h¹i ®Õn uy tÝn cña §¶ng", "h¹i ®Õn uy tÝn c¸c ®ång chÝ l·nh ®¹o" v.v... V× nh­ vËy v¨n ch­¬ng phª ph¸n n¹n tham nhòng, n¹n thiÕu d©n chñ, v¹ch mÆt bän ¨n c¾p, øc hiÕp... còng dÔ bÞ quy chôp lµ "h¹i cho chÕ ®é".

H·y b¾t ch­íc nh­ LuËt doanh nghiÖp nãi r»ng : "ngoµi c¸c nghÒ bÞ cÊm, mäi ng­êi ®Òu ®­îc quyÒn kinh doanh mµ kh«ng ph¶i xin phÐp". ChÝnh phñ ®ang xem l¹i c¸c thø giÊy phÐp, ®· tuyªn bè hñy bá 84 giÊy phÐp trong ®ã 35 giÊy phÐp cña ngµnh v¨n hãa th«ng tin. ChÝnh phñ cßn ®ang yªu cÇu xem xÐt l¹i hµng mÊy tr¨m giÊy phÐp kh¸c.

Trang cuèi cïng cña c¸c s¸ch xuÊt b¶n cã ghi "ngµy nép l­u chiÓu", nh­ng cßn ®Òu cã ghi "giÊy phÐp xuÊt b¶n sè... " cña Côc xuÊt b¶n (CXB) , l¹i cßn cã ghi thªm "giÊy chÊp nhËn ®Ò tµi" hoÆc "giÊy ®¨ng ký kÕ ho¹ch tµi" hoÆc "giÊy chÊp nhËn kÕ ho¹ch ®Ò tµi" hoÆc "giÊy trÝch ngang kÕ ho¹ch". Mét cuèn s¸ch ra ®êi sao ph¶i qua nhiÒu cöa thÕ ?

NhiÒu ng­êi nãi Bé C«ng an (A25) cã ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn viÖc ®­îc hoÆc kh«ng ®­îc phÐp cña mét t¸c phÈm. C«ng an lËp ra ®Ó lµm viÖc víi téi ph¹m. V¨n hãa v¨n nghÖ kh«ng ph¶i lµ téi ph¹m. VËy lµm sao l¹i cã thø c«ng an v¨n hãa ?

CÇn ph¶i cã luËt "ngoµi téi ®· bÞ cÊm, th× tÊt c¶ ai ®Òu cã thÓ viÕt vµ xuÊt b¶n t¸c phÈm cña m×nh" vµ c«ng an kh«ng cã quyÒn trong viÖc kiÓm duyÖt hoÆc th«ng qua.

3. CÇn g¹t bá "chñ nghÜa ®Ò tµi" : mäi sù viÕt l¸ch cø ph¶i theo ®Ò tµi ®­îc chØ ®¹o hay chØ ®Þnh. Héi nhµ v¨n nªn cã nh÷ng cuéc "thi v¨n ch­¬ng" kh«ng cÇn theo ®Ò tµi nµo, kh«ng ­u tiªn ®Ò tµi nµo, cø t¸c phÈm nµo mµ v¨n ch­¬ng hay lµ ®­îc gi¶i. Ph¶i cã mét Ban gi¸m kh¶o giái (®éc lËp) cã thÓ ®¸nh gi¸ ®­îc gi¸ trÞ v¨n ch­¬ng.

V¨n ch­¬ng kh«ng cÇn buéc ph¶i, hoÆc chØ cã viÖc "tuyªn truyÒn ®­êng lèi, chÝnh s¸ch vµ NghÞ quyÕt". V¨n ch­¬ng ph¶i lµ tiÕng nãi cña nhµ v¨n, tiÕng nãi cña nh©n d©n, tiÕng nãi cña sù thËt. ChÝnh v¨n kiÖn cña §¶ng (Khãa VI) ®· nãi nh­ vËy.

4. Héi cÇn khuyÕn khÝch cho c¸c nhµ v¨n tù do kÕt b¹n víi nhau. §ã lµ nh÷ng ng­êi gÇn nhau, gÆp nhau thuËn lîi, l¹i cã nhiÒu ý t­ëng, nhiÒu së thÝch, nhiÒu nguyÖn väng, nhiÒu xu h­íng gièng nhau "ch¬i" víi nhau thµnh tõng nhãm hoÆc C©u l¹c bé, nªn b¾t ch­íc kinh nghiÖm cña nhãm "Tù lùc v¨n ®oµn" vµ ngµy nay ®Êt n­íc ®· ph¸t triÓn, cã thÓ vµ nªn cã nhiÒu "V¨n ®oµn". C¸c v¨n ®oµn tù do th¶o luËn, tù do héi häp vµ tù do s¸ng t¸c. Mçi v¨n ®oµn cã quyÒn s¸ng t¸c vµ xuÊt b¶n cña m×nh. Trªn b¸o V¨n nghÖ, nhµ th¬ Lª ChÝ ®· nªu mét yªu cÇu bøc xóc lµ cÇn cã mét c¬ quan ng«n luËn (T¹p chÝ v¨n häc) cña ®ång b»ng s«ng Cöu Long. Nhµ th¬ Lª ChÝ cßn b¨n kho¨n kh«ng biÕt lÊy tæ chøc nµo lµm c¬ quan chñ qu¶n ??? Nh­ vËy râ rµng l¹i ph¶i söa LuËt b¸o chÝ vµ LuËt xuÊt b¶n : Kh«ng ph¶i chØ cã "tæ chøc" míi chñ qu¶n ®­îc b¸o chÝ vµ nhµ xuÊt b¶n, mµ bÊt cø c¸ nh©n nµo còng ®­îc quyÒn ra b¸o vµ xuÊt b¶n. Ai giái th× ®øng v÷ng vµ ph¸t triÓn, ai kÐm bÞ thua th× ph¶i chÞu. Riªng ®ång b»ng s«ng Cöu Long còng nªn cã, cÇn cã mét "v¨n ®oµn" thËm chÝ nhiÒu "v¨n ®oµn". Nh­ thÕ kh«ng sî tan Héi nhµ v¨n, mµ chØ lµm cho Héi cã ho¹t ®éng s«i næi vµ hiÖu qu¶ h¬n, vµ lóc nµo mäi ng­êi ®Òu thÊy kh«ng cÇn ®Õn Héi n÷a, th× Héi còng ch¶ cÇn cßn lµm g× ?

5. Mçi mét nhµ v¨n (dï lµ héi viªn hay kh«ng héi viªn) ®Òu ph¶i tõ m×nh thùc hiÖn quyÒn tù do s¸ng t¸c cña m×nh. Nh­ thÕ, kh«ng nªn sî h·i bÊt cø quyÒn lùc nµo, kh«ng cÇn ph¶i ngã ngang, ngã däc bÊt cø ai, bÊt cø «ng nµo. Kh«ng nªn ph¶i ngµy ®ªm lo l¾ng mµ tù kiÓm duyÖt mét c¸ch kh¾t khe (tù kiÓm duyÖt lµ ch÷ cña nhµ v¨n NguyÔn Tu©n). Ph¶i thùc hiÖn quyÒn tù do, vµ thùc hiÖn ®­îc chÝnh s¸ch tù do s¸ng t¸c lµ c¸c nhµ v¨n ®· lµm vÎ vang cho chÝnh s¸ch cña §¶ng vËy !

Ph¶i thùc hiÖn quyÒn tù do, tõ tù do chän lùa ®Ò tµi, tù do t­ëng t­îng, tù do ý t­ëng, tù do h×nh t­îng, tù do t×m ng«n ng÷, t×m ph­¬ng ph¸p, tù do nhãm thµnh c¸c v¨n ®oµn, tù do viÕt vµ tù do in. C¸c v¨n ®oµn gióp nhau, c¸c m¹nh th­êng qu©n gióp nhau.

Kh«ng lo¹i trõ cã nh÷ng ng­êi viÕt thuª (theo ®Ò tµi) vµ cã thÓ viÕt thuª còng hay. Nh­ng xem xÐt gi¸ trÞ th× ph¶i xem xÐt cã hay hay kh«ng ! Chø kh«ng ph¶i lµ ®Ò tµi cã cao quý hay kh«ng ! ThÕ míi lµ v¨n ch­¬ng.

C¸c nhµ v¨n thùc hiÖn quyÒn tù do cña m×nh, tù gi¶i phãng m×nh th× v¨n ch­¬ng ®­îc gi¶i phãng vµ c¸c thø quyÒn lùc võa ngang ng­îc l¹i võa nhiÒu khi dèt n¸t sÏ trë nªn v« nghÜa.

Võa qua cã mét sè cuèn s¸ch h¬i lµ l¹ mét tý. §iÒu ®ã tá ra c¸c t¸c gi¶ ®Òu kh«ng muèn theo lèi mßn nh­ cò, ®Òu kh«ng muèn l¾p l¹i ng­êi kh¸c vµ lÆp l¹i m×nh. Nh÷ng cuèn s¸ch nh­ vËy ®Òu cã ®­îc sù bµn t¸n vui vui, cã lêi khen lêi chª x«n xao. Nh­ thÕ lµ hay. Nh­ng l¹i cã hiÖn t­îng chç nµy cÊm ®äc, chç kia cÊm b¸n. Nh­ vËy lµ vi ph¹m chÝnh s¸ch tù do s¸ng t¸c. §iÒu ®ã kh«ng chÊp nhËn ®­îc, sù t×m tßi ch­a cã thµnh c«ng. Nh­ng râ rµng lµ tiÒm n¨ng s¸ng t¹o rÊt lµ to lín. CÇn khªu gîi lªn vµ khuyÕn khÝch t×m tßi. Héi nhµ v¨n ph¶i tæ chøc sù phª b×nh cho lµnh m¹nh vµ v¨n minh mµ triÖt bá sù cÊm ®o¸n, mäi sù quy chôp.

ChÝnh s¸ch nµo cña Nhµ n­íc th× còng quan träng. Nh­ng ®èi víi nhµ v¨n th× chÝnh s¸ch tù do s¸ng t¸c lµ quan träng, lµ m¸u thÞt nhÊt. ChÝnh s¸ch ®ã ®· ghi ë c¸c v¨n kiÖn cña §¶ng vµ nhÊt lµ ghi râ rµng ë HiÕn ph¸p kh«ng thÓ ®Ó ai coi th­êng. Héi nhµ v¨n cÇn lµm hÕt nghÜa vô vµ tr¸ch nhiÖm cña m×nh.

Th¸ng 3/2000