Ngµy 3 th¸ng 10 t©y n¨m nay, ch¾c h¼n Bïi-Minh-Quèc ph¶i kû niÖm ngµy sinh cña m×nh mét c¸ch ®¬n ®éc, trong ®iÒu kiÖn hµng ngµy vÉn lªn Ph­êng viÕt kiÓm ®iÓm, s¸ng mét b¶n, chiÒu mét b¶n. T«i nhÈm tÝnh ®Õn nay nhµ th¬ "kiªn nhÉn ®µo hÇm" chèng Mü cña chóng ta ®· viÕt kho¶ng 200 b¶n, cïng mét néi dung v« nghÜa vµ v« hån nh­ nhau, gièng nh­ kiÓu häc sinh l­êi bÞ c« gi¸o b¾t ph¹t viÕt 200 lÇn mét c©u nµo ®ã. §èi víi mét nhµ v¨n, nhÊt lµ nhµ th¬, ph¶i viÕt mét c©u v« hån ch¾c ®· lµ mét h×nh ph¹t nÆng råi, vËy mµ cø ngµy ngµy th¸ng th¸ng lÆp ®i lÆp l¹i... Mçi ngµy chØ viÕt mÊy dßng nhÑ nhµng thÕ th«i, mµ nghe nãi anh sót c©n ®i tr«ng thÊy (tõ ngµy giç chÞ D­¬ng Xu©n Quý ®Çu n¨m tíi nay ®· 9 th¸ng t«i kh«ng nh×n thÊy mÆt Bïi-Minh-Quèc). Cã lÏ c©y bót trong tay anh lóc nµy ph¶i nÆng gÊp nhiÒu lÇn chiÕc cuèc trong tay bµ mÑ ®µo hÇm n¨m x­a. Vµ ®Çu ãc anh ch¾c ph¶i mô mÉm ®i nhiÒu l¾m, chø ®©u cã thÓ hµo s¶ng nh­ ë "n¬i hÇm tèi lµ n¬i s¸ng nhÊt" n÷a. Lµ ng­êi ®· nghiªn cøu vÒ ho¹t ®éng cña n·o bé, t«i hiÓu râ hiÖu qu¶ tµn ph¸ cña nh÷ng øc chÕ lËp ®i lËp l¹i mét c¸ch ®Òu ®Æn nh­ thÕ.

C¶ mét thÕ hÖ thanh niªn tr­íc ®©y ®· tõng say c©u th¬ "Lªn miÒn t©y" cña Bïi-Minh-Quèc :

   Tuæi hai m­¬i khi nghÜa ®êi ®· thÊy
    Th× gian nan biÕt mÊy còng lªn ®­êng !

ThÕ mµ h«m võa råi, t«i nghe ng­êi ta ®äc :

  Tuæi s¸u m­¬i khi nghÜa ®êi ®· thÊy
    Th× gian nan biÕt mÊy còng lªn...ph­êng !

Còng kh«ng nªn giËn ng­êi ®· nh¹i c©u th¬ ®ã, v× c©u th¬ cø nh­ tù nã ph¶i "biÕn tÊu" ra nh­ thÕ, c¸i hµo s¶ng ®· thµnh c¸i oan nghiÖt tù lóc nµo, nã cø vËn vµo sè mÖnh con ng­êi ®· sinh ra nã, nh­ thÓ ®Êy lµ khÝ huyÕt kh«ng thÓ t¸ch rêi cña mét "nhµ th¬ Lªn ®­êng": Lªn ®­êng T©y b¾c ®¸nh giÆc ®ãi, lªn ®­êng ®i Nam ®¸nh giÆc ngo¹i x©m, råi l¹i lªn ®­êng D©n chñ ®¸nh giÆc... dèt n¸t, tham nhòng, cöa quyÒn vµ l­u manh, nghÜa lµ "§êi chóng ta, ®©u cã giÆc lµ ta cø ®i !". ¤i chØ cã An-D­¬ng-V­¬ng míi thÊu hiÓu khi giÆc n»m ngay trong ng­êi th©n cña m×nh th× khã ®¸nh biÕt chõng nµo !

C¸i tªn Minh-Quèc anh tù ®Æt cho m×nh còng vËy (tªn thËt cña anh lµ Bïi-Tr­êng-§a), nh­ mét tuyªn ng«n cho lý t­ëng quyÕt d©ng hiÕn th©n m×nh v× mét ®Êt n­íc trong s¸ng. Nh­ng o¸i o¨m thay mét sù ®ång ©m ! Minh võa lµ s¸ng, l¹i võa lµ tèi (u u minh minh mµ) vµ nhiÒu nghÜa kh¸c n÷a. Quèc võa lµ tªn anh, võa nghÜa lµ ®Êt n­íc. C¸i s¸ng c¸i tèi, c¸i chung c¸i riªng cø quyÖn chÆt lÊy nhau, bång bÕ nhau lªn råi vËt lén víi nhau. ý tø ®ã ®· khiÕn t«i bËt ra mét vÕ ®èi ch÷ Nho thÕ nµy :

    Minh Minh Quèc
        CÇm Minh Quèc BÊt Minh
        Minh NhËt Kª Minh
        Minh Quèc Phôc

(CÇm lµ giam gi÷,
Minh NhËt lµ ngµy mai,
Kª Minh lµ gµ g¸y s¸ng.
Phôc lµ håi phôc trë l¹i).

T«i kh«ng lµm ®­îc g× cho Bïi-Minh-Quèc v× t«i còng võa bÞ tï v× c¸i "téi lµm lé", hiÖn vÉn cßn lµ ®èi t­îng ®­îc "b¶o vÖ" rÊt chu ®¸o. T«i chØ biÕt nãi víi nh÷ng c¸n bé an ninh cao nhÊt mµ t«i ®­îc gÆp vµ ph¶i gÆp, r»ng : "T«i ch­a nãi tíi ®iÒu r»ng anh Quèc, anh Cù lµ cã téi hay v« téi, nh­ng Nhµ n­íc muèn trõng ph¹t c«ng d©n th× ph¶i qua sù xÐt xö minh b¹ch vµ c«ng khai cña Tßa ¸n, cßn ph¹t hµnh chÝnh th× kh«ng thÓ dïng h×nh ph¹t nÆng nÒ nh­ thÕ, nghÞ ®Þnh 31/CP lµ mét b­íc lïi lín vÒ d©n chñ. Dï nãi thÕ nµo ®i n÷a th× còng kh«ng thÓ ®Èy c¸c anh Êy thµnh thï ®Þch ®­îc, v× kh«ng ai tin nh÷ng ®¶ng viªn trÝ thøc, v¨n nghÖ sÜ ®· dÊn th©n qu¸ ­ tù nguyÖn Êy l¹i chèng l¹i ®Êt n­íc mµ v× nã m×nh ®· hiÕn th©n. V× thÕ, ®©y chØ lµ sù kh¸c nhau trong néi bé D©n téc. V× lµ chuyÖn néi bé nªn nã lµm mäi ng­êi nhøc nhèi, nhÊt lµ ®èi víi nh÷ng nhµ v¨n. ChÝnh Nhµ n­íc còng kh«ng ®Ñp g× trong chuyÖn nµy. V× vËy ph¶i cïng nhau gì ra, mµ trong viÖc gì ra th× Nhµ n­íc ®­îc réng tay h¬n, nªn Nhµ n­íc h·y chñ ®éng...". §Êy, t«i ®· nãi nh­ thÕ víi tÊt c¶ sù th¼ng th¾n vµ ch©n thµnh.

Trë l¹i chuyÖn v¨n ch­¬ng.

TÊm lßng vµ nçi nhøc nhèi, sù ®ång ©m vµ dÞ nghÜa, dÞ méng nh­ng ®ång sµng, nghÜa ®ång bµo vµ hiÖn t×nh ®ång chÝ (*)... cø bÖn lÊy ch÷ Quèc vµ ch÷ Minh, cø lën vën trong c¸i ®Þnh mÖnh oan nghiÖt cña ng­êi b¹n th¬ tµi ba dÊn th©n, suèt ®êi dÊn th©n mét c¸ch tµi tö, "nghÜa ®¹o còng ®¾m - t×nh ®êi còng say" nµy.

C¸i vèn ch÷ Nho cña t«i th× ®Ó mét con ruåi ¨n còng kh«ng ®ñ. VËy mµ kh«ng hiÓu sao tr­íc nh÷ng xóc c¶m Ðo le chßng chÐo, tr­íc nh÷ng nçi ®au muèn khãc, tr­íc nh÷ng uÈn khóc bi hµi, th× t©m trÝ cña t«i l¹i cø tù ®éng t×m ®Õn c¸i ch÷ Nho, vµ vÕ xuÊt ®èi nãi trªn cø hiÖn ra râ mån mét nh­ ®· chÐp s½n trong mét cuèn sæ §o¹n tr­êng nµo ®ã vËy.

BÌ b¹n v¨n ch­¬ng nµo cã chung mèi linh c¶m tiÒn ®Þnh, xin gi¶ng gi¶i thªm cho, vµ t×m gióp cho c¸i vÕ thø hai cña c©u ®èi. BiÕt ®©u vÕ ®èi ch¼ng ®· cã s½n trong mét ch­¬ng nµo ®ã cña cuèn sæ §o¹n tr­êng.

KÝnh cÈn,
Hµ-SÜ-Phu
3.10.98

(*) Khi t«i cßn nhá, bän trÎ con chóng t«i th­êng h¸t vÌ m¸ch quÐ r»ng "®ång chÝ mµ dÝ ®ång bµo, ®ång bµo xin chµo ®ång chÝ, ®ång chÝ vÉn dÝ ®ång bµo..."