1. HuyÒn tho¹i vÒ ng­êi cha

Theo s¸ch Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, tiÓu sö vµ sù nghiÖp, cña nhµ xuÊt b¶n Sù thËt (Hµ Néi), Hå ChÝ Minh "sinh ra trong mét gia ®×nh nhµ nho yªu n­íc, nguån gèc n«ng d©n. Cô th©n sinh ra Ng­êi [hä Hå] lµ NguyÔn Sinh Huy, tøc NguyÔn Sinh S¾c (1863-1929) ...®ç phã b¶ng vµ sèng thanh b¹ch b»ng nghÒ d¹y häc. §èi víi c¸c con, cô gi¸o dôc ý thøc lao ®éng vµ cho häc tËp ®Ó hiÓu "®¹o lý lµm ng­êi". Sau khi ®ç phã b¶ng, bÞ bän thèng trÞ thóc Ðp nhiÒu lÇn, cô ra lµm quan, nh­ng th­êng tá th¸i ®é tiªu cùc, kh«ng hîp t¸c víi chóng. Cô th­êng nãi: "Quan tr­êng thÞ n« lÖ trung chi n« lÖ, hùu n« lÖ", nghÜa lµ "Quan tr­êng lµ n« lÖ trong nh÷ng ng­êi n« lÖ, l¹i cµng n« lÖ h¬n". Vèn cã tinh thÇn yªu n­íc, kh¶ng kh¸i, cô th­êng chèng ®èi bän quan trªn vµ bän thùc d©n Ph¸p, cho nªn sau mét thêi gian rÊt ng¾n, cô bÞ chóng c¸ch chøc. Cô vµo Nam bé lµm nghÒ thÇy thuèc, sèng cuéc ®êi thanh b¹ch, cho ®Õn lóc tõ trÇn."(1)

¤ng NguyÔn Sinh S¾c qu¶ thËt ®· ®ç phã b¶ng n¨m 1901 (t©n söu) cïng mét lÇn víi NguyÔn §×nh HiÕn, Phan Chu Trinh.(2) Tuy nhiªn, NguyÔn Sinh S¾c kh«ng hÒ bÞ "bän thèng trÞ thóc Ðp nhiÒu lÇn" sau khi ®ç phã b¶ng míi chÞu ra lµm quan. ¤ng S¾c ®· xin ®i lµm quan ngay sau khi ®ç cö nh©n vµ tr­íc khi ®ç phã b¶ng. Nguyªn vµo n¨m 1894, NguyÔn Sinh S¾c ®ç cö nh©n t¹i tr­êng thi NghÖ An. N¨m sau (1895), «ng S¾c vµo HuÕ thi héi bÞ háng, ®· xin ®i lµm hµnh tÈu bé Hé. Ba n¨m sau, «ng háng kú thi héi mét lÇn n÷a vµo n¨m 1898.(3) Tr­íc khi dù kú thi héi n¨m 1901, «ng S¾c cßn tham dù héi ®ång gi¸m kh¶o chÊm thi kú thi h­¬ng t¹i B×nh §Þnh n¨m 1897 vµ Thanh Hãa n¨m 1900.(4) Sau khi ®ç phã b¶ng trong kú thi héi vµ thi ®×nh n¨m 1901, «ng lµm thõa biÖn bé LÔ tõ 1902 ®Õn 1909, råi ®i tri huyÖn B×nh Khª (B×nh §Þnh) th¸ng 5 n¨m ® Tõ thõa biÖn ®i tri huyÖn lµ th¨ng chøc chø kh«ng ph¶i xuèng chøc.(5).

NguyÔn Sinh S¾c bÞ sa th¶i chø kh«ng ph¶i bÞ c¸ch chøc.(6) Lý do sa th¶i còng kh«ng ph¶i v× "vèn cã tinh thÇn yªu n­íc, kh¶ng kh¸i, cô th­êng chèng ®èi bän quan trªn vµ bän thùc d©n Ph¸p ". ¤ng bÞ sa th¶i v× ®· hµnh xö tµn b¹o víi d©n chóng. Trong mét c¬n say r­îu, NguyÔn Sinh S¾c ®· dïng roi m©y trõng ph¹t vµ ®¸nh chÕt mét ng­êi tï vµo th¸ng 1-1910. Gia ®×nh ng­êi nÇy kiÖn lªn cÊp trªn. Dï tri huyÖn NguyÔn Sinh S¾c ®· chèi c·i r»ng kh«ng ph¶i v× trËn ®ßn cña «ng mµ ng­êi kia chÕt, «ng vÉn bÞ triÒu ®×nh ra s¾c chØ ngµy 17-9-1910 ph¹t ®¸nh 100 tr­îng. H×nh ph¹t nÇy ®­îc chuyÓn ®æi qua h¹ bèn cÊp quan l¹i vµ sa th¶ 7) Lý do chuyÓn ®æi h×nh ph¹t ®Ó NguyÔn Sinh S¾c khái bÞ ®¸nh ®ßn cã lÏ nh¾m gi÷ thÓ diÖn cña mét quan chøc triÒu ®×nh, vµ nhÊt lµ vÞ nÇy l¹i lµ ng­êi cã häc vÞ caä ¤ng S¾c nghiÖn r­îu tõ khi cßn ë HuÕ. ChÞ cña Hå ChÝ Minh, bµ NguyÔn ThÞ Thanh (1884-1954), vµo HuÕ th¨m cha n¨m 1906. "Bµ kh«ng thÓ chÞu ®ùng l©u ngµy th¸i ®é céc c»n th« lç cña cha bµ, nay ®· m¾c ph¶i tËt nghiÖn r­îu vµ th­êng hay ®¸nh ®Ëp bµ ".(8) Do ®ã, n¨m sau bµ bá HuÕ ra NghÖ An trë l¹i, mµ kh«ng sèng víi ch¹

Ph¶i ch¨ng c©u: "Quan tr­êng thÞ n« lÖ trung chi n« lÖ, hùu n« lÖ " (Quan tr­êng lµ n« lÖ trong nh÷ng ng­êi n« lÖ, l¹i cµng n« lÖ h¬n) lµ do nh÷ng c¸n bé céng s¶n bÞa ra, råi g¸n cho «ng NguyÔn Sinh S¾c ®Ó ®¶ kÝch chÕ ®é qu©n ch Hay ph¶i ch¨ng v× bÞ ®uæi ra khái ngµnh quan l¹i nªn NguyÔn Sinh S¾c míi bÊt m·n vµ thèt lªn c©u: "Quan tr­êng thÞ n« lÖ trung chi n« lÖ, hùu n« lÖ " (Quan tr­êng lµ n« lÖ trong nh÷ng ng­êi n« lÖ, l¹i cµng n« lÖ h¬n). NÕu kh«ng, NguyÔn Sinh S¾c h¨ng h¸i xin ®i lµm quan lµm g×, vµ sau nÇy con «ng, NguyÔn TÊt Thµnh (Hå ChÝ Minh) cßn gëi th­ ®Õn viªn Kh©m sø Ph¸p t¹i HuÕ xin cho «ng mét chøc quan nhá n÷¹

Ngµy 26-2-1911, NguyÔn Sinh S¾c xuèng tµu tõ §µ N½ng vµo Sµi Gßn. ¤ng ë l¹i Sµi Gßn mét thêi gian, d¹y ch÷ Nho cho nhµ b¸o DiÖp V¨n Kú,(9) råi ®i Léc Ninh lµm gi¸m thÞ ®ån ®iÒn. Tõ ®ã, «ng kh«ng bao giê trë ra NghÖ An. ¤ng sèng lang thang ë miÒn Nam b»ng nghÒ ®«ng y, vµ nghÒ viÕt liÔn ®èi cho d©n chóng. GÇn cuèi ®êi, «ng ®Õn ®Þnh c­ t¹i lµng Héi Hßa An, Sa §ec, vµ tõ trÇn ngµy 29-11-1929.(10)

Khi NguyÔn Sinh S¾c bÞ b·i chøc vµ sèng lang thang nghÌo khæ ë miÒn Nam, con «ng ta lµ NguyÔn TÊt Thµnh, tøc Hå ChÝ Minh, ra n­íc ngoµi n¨m 1911, ®· viÕt th­ tõ New York ngµy 15-12-1912 cho viªn kh©m sø Ph¸p t¹i HuÕ tha thiÕt "... cÇu mong Ngµi [chØ kh©m sø Ph¸p] vui lßng cho cha t«i [cha cña Thµnh tøc «ng S¾c] ®­îc nhËn mét c«ng viÖc nh­ thõa biÖn ë c¸c bé, hoÆc huÊn ®¹o, hay gi¸o thô ®Ó cha t«i sinh sèng d­íi sù quan t©m cao quý cña Ngµ ."(11)

VËy huyÒn tho¹i vÒ ng­êi cha cña Hå ChÝ Minh lµ mét ng­êi yªu n­íc, chèng ®èi chÝnh quyÒn Ph¸p nªn bÞ c¸ch chøc, lµ chuyÖn hoµn toµn bÞa ®Æt do Ban Nghiªn cøu LÞch sö trung ­¬ng ®¶ng Céng S¶n ViÖt Nam ®­a ra nh¾m lµ t¨ng gi¸ trÞ cho l·nh tô cña h

T­ëng còng nªn thªm ë ®©y mét ph¸t hiÖn cña «ng TrÇn Quèc V­îng, sö gia Hµ Néi hiÖn naþ Trong s¸ch Trong câi cña TrÇn Quèc V­îng, cã bµi "Lêi truyÒn miÖng d©n gian vÒ nçi bÊt h¹nh cña mét sè nhµ trÝ thøc Nho gia (kinh nghiÖm ®iÒn d·)". PhÇn cuèi cña bµi nÇy cho biÕt r»ng «ng NguyÔn Sinh S¾c, phô th©n cña Hå ChÝ Minh, kh«ng ph¶i lµ con cña «ng NguyÔn Sinh NhËm. Tr­íc khi ®¸m c­íi, bµ vî cña «ng NguyÔn Sinh NhËm ®· cã mang víi cö nh©n Hå SÜ T¹o, cho nªn «ng NguyÔn Sinh NhËm chØ lµ ng­êi cha trªn giÊy tê cña «ng NguyÔn Sinh S¾c mµ th«Þ ¤ng TrÇn Quèc V­îng viÕt: "NguyÔn ¸i Quèc sau cïng ®· lÊy l¹i hä Hå v× cô biÕt «ng néi ®Ých thùc cña m×nh lµ cô Hå SÜ T¹o, chø kh«ng ph¶i lµ cô NguyÔn Sinh NhËm". (12)

2. HuyÒn tho¹i ra ®i t×m ®­êng cøu n­íc

Tµi liÖu cña ®¶ng Céng S¶n ViÖt Nam ®Òu viÕt r»ng ngµy 5-6-1911, thanh niªn NguyÔn TÊt Thµnh ®· xuèng tµu Amiral Latouche-TrÐville ®Ó ra ®i t×m ®­êng cøu n­íc. Sau ®©y lµ lêi trong s¸ch LÞch sö ViÖt Nam cña nhµ cÇm quyÒn céng s¶n Hµ Néi:

"Sù thÊt b¹i cña c¸c phong trµo §«ng Du, §«ng Kinh NghÜa Thôc cña cuéc vËn ®éng Duy T©n vµ phong trµo chèng thuÕ ë c¸c tØnh Trung Kú mµ Ng­êi [Hå ChÝ Minh] tõng tham gia khi ®ang häc ë tr­êng Quèc Häc HuÕ, ®· th«i thóc Ng­êi [HCM] h­íng vÒ c¸c n­íc T©y ¢u, mong muèn ®­îc ®Õn "t×m xem nh÷ng g× Èn giÊu ®»ng sau nh÷ng Tù do, B×nh ®¼ng, B¸c ¸i". Sau khi rêi HuÕ vµo Phan ThiÕt ... ...§­îc Ýt l©u, lÊy tªn lµ V¨n Ba, Ng­êi [HCM] xin lµm phô bÕp trªn chiÕc tµu thñy §« ®èc La Tus¬ T¬rªvin (La Touche TrÐville), thuéc h·ng vËn t¶i hîp nhÊt cña Ph¸p, ®Ó ®i ra n­íc ngoµi "xem n­íc Ph¸p vµ c¸c n­íc kh¸c lµm nh­ thÕ nµo råi sÏ trë vÒ gióp ®ång bµo"..."(13)

S¸ch Chñ TÞch Hå ChÝ Minh, tiÓu sö vµ sù nghiÖp cña nhµ xuÊt b¶n Sù ThËt gi¶i thÝch sù ra ®i cña Hå ChÝ Minh còng gÇn gièng nh­ thÕ: "... Ýt l©u sau, Hå Chñ tÞch vµo Sµi Gßn. Nam Kú d­íi chÕ ®é thuéc ®Þa còng ch¼ng kh¸c g× Trung Kú d­íi chÕ ®é b¶o hé vµ B¾c kú d­íi chÕ ®é nöa thuéc ®Þa, nöa b¶o hé. ë ®©u nh©n d©n còng bÞ ¸p bøc, bãc lét, ®ång bµo còng bÞ ®äa ®µy, khæ nhôc. §iÒu ®ã cµng th«i thóc Hå Chñ tÞch ®i sang c¸c n­íc ¢u t©y ®Ó xem nh©n d©n c¸c n­íc Êy lµm nh­ thÕ nµo mµ trë nªn ®éc lËp, hïng c­êng, råi sÏ trë vÒ "gióp ®ì ®ång bµo" ®¸nh ®uæi thùc d©n Ph¸p. ý ®Þnh Êy cña Ng­êi [HCM] ®· dÉn Ng­êi tõng b­íc ®i tíi t×m mét ph­¬ng h­íng míi cho sù nghiÖp cøu n­íc cña nh©n d©n t¹"(14)

Trong s¸ch Nh÷ng mÈu chuyÖn vÒ ®êi ho¹t ®éng cña Hå Chñ TÞch, còng do nhµ xuÊt b¶n Sù ThËt Ên hµnh, tr¶ lêi pháng vÊn t¸c gi¶ TrÇn D©n Tiªn, Hå ChÝ Minh nãi vÒ lý do ra ®i nh­ sau:"...T«i muèn ®i ra n­íc ngoµi, xem n­íc Ph¸p vµ c¸c n­íc kh¸c. Sau khi xem xÐt hä lµm nh­ thÕ nµo, t«i sÏ trë vÒ gióp ®ång bµo chóng t ."(15)

TrÇn D©n Tiªn chÝnh l¹i lµ Hå ChÝ Minh. ¤ng dïng mét tªn kh¸c viÕt s¸ch tù ca tông m×nh. T¹i ViÖt Nam còng nh­ trªn thÕ giíi, ®· cã nhiÒu ng­êi viÕt s¸ch vÒ ho¹t ®éng cña m×nh, ®«i khi ®Ó tù khen m×nh, hoÆc ®Ó biÖn hé cho nh÷ng viÖc lµm cña m×nh, nh­ng hä ®Ò tªn thËt, chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ nh÷ng ®iÒu hä viÕt. Hå ChÝ Minh dïng mét tªn kh¸c tù ca tông m×nh lµ mét s¸ng kiÕn kú l¹ ch­a mét ng­êi tù träng nµo d¸m nghÜ ®Õn.

Nh­ thÕ, qua c¸c s¸ch cña nhµ cÇm quyÒn céng s¶n vµ qua chÝnh nh÷ng lêi viÕt cña Hå ChÝ Minh, «ng ta ®i ra n­íc ngoµi nh¾m môc ®Ých t×m ®­êng cøu n­íc, nh­ng trong thêi gian gÇn ®©y, nhiÒu t¸c gi¶ ®· t×m ®­îc nh÷ng chøng liÖu cô thÓ cho thÊy r»ng Hå ChÝ Minh ra ®i kh«ng ph¶i ®Ó t×m ®­êng cøu n­íc, mµ chØ v× lý do kinh tÕ gia ®×nh.

Trong bµi "Tõ méng lµm quan ®Õn ®­êng c¸ch m¹ng Hå ChÝ Minh vµ Tr­êng Thuéc §Þa", hai t¸c gi¶ NguyÔn ThÕ Anh vµ Vò Ngù Chiªu ®· phæ biÕn ¶nh sao (photocopy) hai l¸ th­ cña NguyÔn TÊt Thµnh ®Ò ngµy 15-9-1911 gëi cho tæng thèng Ph¸p vµ bé tr­ëng bé Thuéc §Þa Ph¸p, xin hai «ng ban ©n huÖ cho Thµnh ®­îc ®Æc c¸ch vµo häc Tr­êng Thuéc §Þa Paris, n¬i ®µo t¹o quan l¹i cho c¸c thuéc ®Þa Ph¸p trong ®ã cã §«ng D­¬ng. PhÇn chÝnh trong néi dung cña hai l¸ th­ nÇy hoµn toµn gièng nhaô §ã lµ: "T«i xin tr©n träng thØnh nguyÖn lßng h¶o t©m cña «ng ban cho t«i ®Æc ©n ®­îc nhËn vµo häc néi tró Tr­êng Thuéc §Þ¹ T«i hiÖn ®ang lµm c«ng trong c«ng ty Chargeurs RÐunis ®Ó sinh sèng (trªn tµu Amiral Latouche-TrÐville). T«i hoµn toµn kh«ng cã chót tµi s¶n nµo, nh­ng rÊt khao kh¸t häc háÞ T«i ­íc mong trë nªn h÷u Ých cho n­íc Ph¸p ®èi víi ®ång bµo t«i, ®ång thêi lµm thÕ nµo cho hä h­ëng ®­îc Ých lîi cña nÒn häc vÊn..."(16)

Hai l¸ ®¬n trªn ®Òu bÞ b¸c, NguyÔn TÊt Thµnh tiÕp tôc hµnh nghÒ trªn c¸c tµu biÓn. Ngµy 15-12-1912, tõ New York, Hoa Kú, NguyÔn TÊt Thµnh gëi ®Õn viªn kh©m sø Ph¸p t¹i HuÕ mét l¸ th­ rÊt thèng thiÕt xin mét ®Æc ©n lµ ban cho cha lµ NguyÔn Sinh S¾c, mét chøc viÖc nhá nh­ gi¸o thô hay huÊn ®¹o, ®Ó «ng nÇy cã ®iÒu kiÖn sinh sèng.

Hai l¸ ®¬n trªn cïng víi l¸ th­ gëi n¨n nØ viªn kh©m sø Ph¸p t¹i HuÕ cho thÊy lóc míi ra ®i, NguyÔn TÊt Thµnh chØ nh¾m môc ®Ých sinh nhaÞ V× sinh kÕ gia ®×nh, lóc ®ã NguyÔn TÊt Thµnh s½n sµng tháa hiÖp víi ng­êi Ph¸p ®Ó kiÕm mét chøc quan cho c¸ nh©n «ng (b»ng c¸ch xin vµo häc Tr­êng Thuéc §Þa), hoÆc cho phô th©n «ng.

§iÒu nÇy lµ chuyÖn b×nh th­êng cña ®êi sèng con ng­êÞ Lín lªn, ai ai còng ph¶i kiÕm c¸ch m­u sinh ®Ó tù nu«i sèng m×nh vµ nu«i sèng gia ®×nh. H¬n n÷a, ®iÒu nÇy cßn cã nghÜa lµ NguyÔn TÊt Thµnh kh«ng ph¶i ra ®i t×m ®­êng cøu n­íc. ViÖc ra ®i t×m ®­êng cøu n­íc chØ lµ s¶n phÈm t­ëng t­îng sau nÇy cña Hå ChÝ Minh vµ ®¶ng Céng S¶n, nh¾m lµm ®Ñp cho viÖc ra ®i cña hä Hå ®Ó l«i cuèn quÇn chóng trªn ®­êng ho¹t ®éng chÝnh tr. (Cßn tiÕp)

TrÇn Gia Phông

Chó ThÝch :

1. Ban Nghiªn cøu LÞch sö ®¶ng trung ­¬ng (BNCLS§), Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, tiÓu sö vµ sù nghiÖp, in lÇn thø t­ (cã xem l¹i vµ bæ sung), Nxb. Sù ThËt, Hµ Néi 1975, tt. 11-12. Ch÷ "Ng­êi" víi N (hoa) lµ cña nguyªn b¶n.

2. Cao Xu©n Dôc, Quèc triÒu ®¨ng khoa lôc, b¶n dÞch cña Lª M¹nh Liªu, Bé Quèc Gia Gi¸o Dôc, Sµi Gßn, 1962, tt. 234-240.

3. TrÇn Quèc V­îng, Trong câi, Nxb. Tr¨m Hoa, California, 1993, tr. 257

4. Daniel HÐmery, Ho Chi Minh, de l ' Indochine au Vietnam [Hå ChÝ Minh, tõ §«ng D­¬ng ®Õn ViÖt Nam] , Nxb. Gallimard, Paris, 1990. tt. 131-132.

5. B×nh Khª n»m vÒ phÝa t©y huyÖn Tuy Ph­íc. (B×nh Khª lµ quª cña bµ Bïi ThÞ Xu©n, thi sÜ Qu¸ch TÊn). Thõa biÖn lµ mét chøc quan nhá ë mét bé, thõa hµnh mét nhiÖm vô nµo ®ã do cÊp trªn giao phã trong mét thêi gian. (TrÇn Thanh T©m, T×m hiÓu quan chøc nhµ NguyÔn, Nxb. ThuËn Hãa, HuÕ, 1996, tr. 229) Phan Chu Trinh ®ç phã b¶ng xong lµm thõa biÖn bé LÔ. Hoµng DiÖu ®ç phã b¶ng xong lµm hµn l©m viÖn kiÓm th¶o còng lµ mét chøc quan nhá, lo viÖc biªn duyÖt s¸ch vë cho Hµn l©m viÖn, råi míi ®­îc bæ tri huyÖn Tuy Ph­íc, B×nh §Þnh.

6. C¸ch chøc lµ kh«ng ®­îc gi÷ chøc vô cò, h¹ thÊp chøc vô vµ c«ng viÖc, nh­ng vÉn cßn ®­îc lµm quan. ë ®©y, «ng NguyÔn Sinh S¾c ch¼ng nh÷ng bÞ h¹ chøc mµ cßn bÞ ®uæi kh«ng cho lµm quan n÷a, tøc sa th¶i ra khái ngµnh quan l¹Þ

7. Daniel HÐmery, s . tr. 133. Theo Thµnh TÝn, tøc Bïi TÝn, n¹n nh©n cña NguyÔn Sinh S¾c lµ mét n«ng d©n tªn T¹ §øc Quang. (Thµnh TÝn, MÆt thËt, Håi ký chÝnh trÞ cña Bïi TÝn, Nxb. Saigon Press, California, 1993, tr. 95.)

8. Daniel HÐmery, s . tr. 133. Nguyªn v¨n: "...elle ne put supporter longtemps les brutalitÐs de son pÌre qui avait contractÐ des habit es ivrognerie et la frappait trÌs souvent..." Thµnh TÝn, trong s . tr. 95 viÕt: "¤ng NguyÔn Sinh Huy vèn nghiÖn r­îu rÊt nÆng khi cßn ë HuÕ, bµ Thanh kÓ r»ng håi Êy cø lªn c¬n thÌm r­îu vµ say r­îu lµ bµ bÞ «ng bè ®¸nh b»ng tay vµ b»ng roi rÊt tµn nhÉn."

9. DiÖp V¨n Kú (1895-1945): ¤ng lµ con cña DiÖp V¨n C­¬ng vµ C«ng N÷ ThiÖn NiÖm. Bµ nÇy lµ em vua Dôc §øc (1883) vµ c« cña vua Thµnh Th¸i (trÞ v× 1889-1907). ¤ng giái Nho häc, T©y häc, ®· du häc Ph¸p, ®ç cö nh©n luËt. Khi vÒ Sµi Gßn, «ng sang tê §«ng Ph¸p Thêi B¸o, råi xuÊt b¶n tê ThÇn Chung. Tê nÇy bÞ ®×nh b¶n n¨m 1932. ¤ng mÊt t¹i Tr¶ng Bµng n¨m 1945.

10. Daniel HÐmery, s . tr. 134. Theo c¸c tµi liÖu céng s¶n ViÖt Nam, «ng S¾c tõ trÇn vµ ch«n ë Cao L·nh. Theo tæ chøc hµnh ch¸nh hiÖn nay ë ViÖt Nam, Cao L·nh vµ Sa §Ðc lµ hai thÞ x· n»m gÇn nhau trong tØnh §ång Th¸p. NghÒ viÕt liÔn ®èi: ngµy tr­íc, khi trong nhµ cã viÖc vui hay buån nh­ ®¸m c­íi, ®¸m m ., ng­êi ta th­êng tÆng nh÷ng c©u liÔn ®èi b»ng ch÷ Nho, mang néi dung chóc mõng hay chia buån chñ nh Muèn viÕt hay, ng­êi viÕt ph¶i cã tr×nh ®é Nho häc caä

11. Thµnh TÝn [tøc Bïi TÝn], MÆt thËt, s . tr. 95-96. Lª V¨n TiÕn, nguyÖt san ThÕ Kû 21, Garden Grove, California, sè 116, th¸ng 12-1998 tt. 52-53. Th­ ngµy 15-12-1912 cña Paul TÊt Thµnh viÕt b»ng ch÷ Ph¸p tõ New York.

12. TrÇn Quèc V­îng, s . tr. 258. TrÇn Quèc V­îng cßn thªm r»ng chÝnh «ng Hå SÜ T¹o ®· vËn ®éng cho NguyÔn Sinh S¾c vµo häc tr­êng Quèc tö gi¸m ë kinh ®« HuÕ. (s . tr. 256)

13. NguyÔn Kh¸nh Toµn chñ biªn, vµ mét sè t¸c gi¶, LÞch sö ViÖt Nam, tËp 2, Nxb. Khoa häc X· héi, Hµ Néi, 1985, tr. 145. S¸ch nÇy viÕt sai ch÷ "La Touche TrÐville". §óng ra lµ "Latouche-TrÐville". Ch÷ "Ng­êi" víi ch÷ N (hoa) trong nguyªn b¶n. Chóng t«i gi÷ nguyªn c¸ch viÕt trong bé LÞch sö ViÖt Nam.

14. BNCLS§, s . tr. 15.

15. TrÇn D©n Tiªn, Nh÷ng mÈu chuyÖn vÒ ®êi ho¹t ®éng cña Hå Chñ TÞch, Nxb. Sù ThËt, Hµ Néi 1976, tr. 13.

16. §¨ng trªn nguyÖt san §­êng Míi sè 1, Paris, 1983, tõ trang 8 ®Õn trang 25.

3. HuyÒn tho¹i cuéc sèng ®éc th©n gi¶n dÞ

Hå ChÝ Minh còng nh­ ban Nghiªn cøu LÞch sö ®¶ng trung ­¬ ng lu«n lu«n ®Ò cao r»ng «ng ta suèt ®êi sèng ®éc th©n , kh«ng lËp gia ®×nh, ®Ó cã thÓ toµn t©m toµn ý phôc vô nh©n d©n. Sù thËt, dï Hå ChÝ Minh ®i ®©u, ë n¬i nµo, cu ~ng ®Òu cã bãng d¸ng cña ng­êi ®µn bµ trong suèt cuéc ® êi ho¹t ®éng cña «ng.

Theo gi¸o s­ NguyÔn ThÕ Anh, khi hµnh nghÒ nhiÕp ¶nh ë Par is, NguyÔn ¸i Quèc (Hå ChÝ Minh) ®· gëi th­ tá t×nh víi c« Bourdon ngµy 10-5-1923. Sau vµi cuéc gÆp gì vµ th­ tõ qu a l¹i, c« Bourdon viÕt th­ ngµy 11-6-1923 cù tuyÖt mèi t×nh cña NguyÔn ¸i Quèc. Gi¸o s­ NguyÔn ThÕ Anh cßn tr­ng dÉn nhiÒu tµi liÖu cho thÊy khi qua Moscow, nhµ cÇm quyÒn Liªn X« ®· cung cÊp cho NguyÔn ¸i Quèc mét "ng­êi vî".(17)

§Õn Qu¶ng Ch©u (Trung Hoa), NguyÔn ¸i Quèc, lóc ®ã lÊy te ^n lµ Lý Thôy kÕt h«n víi mét ng­êi phô n÷ Trung Hoa lµ T¨ng TuyÕt Minh n¨m 1926. Bµ nÇy bÞ thÊt l¹c sau cuéc chiª 'n Quèc Céng ë Trung Hoa n¨m 1927.(18) Theo mét tµi liÖu kha 'c, th× trong thêi gian nÇy, Lý Thôy cßn sèng víi mét phô n÷ Trung Hoa thø nh× lµ Lý HuÖ Khanh, em cña Lý HuÖ QuÇn. Lý HuÖ QuÇn lµ vî cña L©m §øc Thô, mét ®ång chÝ cña Lý Thôþ Tµi liÖu nÇy gi¶i thÝch r»ng NguyÔn ¸i Quèc ® æi tªn thµnh Lý Thôy lµ theo hä cña Lý HuÖ Khanh cho dÔ hoa t ®éng.(19) Khi c¶nh s¸t Hång K«ng b¾t Lý Thôy ngµy 6-6 -1931 t¹i thÞ trÊn Cöu Long, gÇn Hång K«ng, «ng ®ang sèng víi mét phô n÷ Trung Hoa tªn lµ Li Sam. Khi Lý Thôy ®Õn Va ^n Nam, t­íng Long V©n (Lung Yun) ®· t×m cho «ng mét nh©n t×n h ng­êi Tµ 20)

Tõ n¨m 1930, ë Hång K«ng, Lý Thôy d¹y chÝnh trÞ cho NguyÔ n ThÞ Minh Khai t¹i trô së chi nh¸nh Bé §«ng ph­¬ng cña Qu« 'c tÕ céng s¶n. Sau mét thêi gian, hai ng­êi trë thµnh vî chång, vµ khi qua Liªn X« tham dù ®¹i héi céng s¶n què c tÕ ngµy 25-7-1935, hai ng­êi c«ng khai sèng chung.(21) N¨m 1 944, Hå ChÝ Minh vÒ ho¹t ®éng t¹i vïng P¾c Bã, Cao B»ng. ë ®©y, theo sö gia vµ nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ TrÇn Trän g Kim, «ng Hå sèng chung víi bµ §ç ThÞ L¹c, bÝ danh "chÞ ThuÇn", vµ sinh h¹ mét ng­êi con g¸ 22)

Sau cuéc sèng chung t¹m bî víi §ç ThÞ L¹c, Hå ChÝ Minh b Þ cuèn hót vµo nh÷ng biÕn chuyÓn lÞch sö cho ®Õn n¨m 19 54, «ng Hå vÒ Hµ NéÞ Theo tµi liÖu cña Vò Th­ Hiªn vµ N guyÔn Minh CÇn, bé chÝnh trÞ ®¶ng Céng s¶n Hµ Néi ®· ® ­a mét c« g¸i thuéc s¾c téc Nïng ë Cao B»ng lµ N«ng Thi Xu©n vÒ phôc vô Hå ChÝ Minh n¨m 1955. Lóc ®ã, bµ Xu©n 22 tuæi vµ «ng Hå kho¶ng 65 tuæÞ N¨m sau, bµ Xu©n sinh h¹ mét ng­êi con trai ®­îc ®Æt tªn lµ NguyÔn TÊt Trung. S au mét thêi gian chung sèng, Hå ChÝ Minh sa th¶i bµ Xu©n. Vi ªn bé tr­ëng c«ng an Hµ Néi lµ TrÇn Quèc Hoµn ®· hiÕp d©m bµ Xu©n, råi cho ng­êi thñ tiªu mét c¸ch tµn b¹ 23)

Trong thêi gian nÇy, ®¶ng Céng S¶n cßn cã ý ®Þnh ®­a c« NguyÔn ThÞ Ph­¬ng Mai, tØnh uû viªn tØnh Thanh Hãa, vÒ Hµ No ^.i ®Ó lµm vî Hå ChÝ Minh. C« Ph­¬ng Mai ®ßi c«ng khai ho 'a cuéc h«n nh©n gi÷a hai ng­êi, th× bÞ tõ chèi, nªn c« rót lu 24) N¨m 1959, §µo Chó, uû viªn th­êng vô bé chÝnh trÞ ®¶ng Céng S¶n, Phã thñ t­íng chÝnh phñ Trung Quèc san g ViÖt Nam nghØ d­ìng. Mét bé tr­ëng trong chÝnh phñ Hµ Néi ®· nãi riªng víi §µo Chó r»ng Hå ChÝ Minh muèn t¸i h«n víi mét ng­êi vî Qu¶ng §«ng. §µo Chó rÊt hoan hû gióp ®ì, nh­ng thñ t­íng Trung Quèc lµ Chu ¢n Lai ®· th© n träng yªu cÇu phÝa ViÖt Nam xem xÐt vÊn ®Ò cÈn thËn Héi nghÞ do Lª DuÈn triÖu tËp ®· ®i ®Õn quyÕt ®Þ nh lµ ph¶i b¶o vÖ h×nh t­îng Hå ChÝ Minh, nªn viÖc «ng Ho ^` muèn t¸i h«n víi mét phô n÷ Qu¶ng Ch©u ®· kh«ng thµnh (25) Hå ChÝ Minh cho §µo Chó biÕt «ng muèn t¸i h«n, cã nghÜa lµ «ng Hå tù thó nhËn ®· kÕt h«n mét lÇn nµo ® ã råÞ

Nh­ thÕ huyÒn tho¹i thø ba vÒ Hå ChÝ Minh, hy sinh cuéc so ^'ng c¸ nh©n, sèng ®éc th©n ®Ó toµn t©m toµn ý lo viÖc n ­íc, lµ mét c©u chuyÖn bÝ mËt giÊu ®Çu lßi ®u«Þ H« ` ChÝ Minh cã vî lµ mét chuyÖn b×nh th­êng, nh­ng b¶n th© n Hå ChÝ Minh vµ ®¶ng Céng S¶n tr­íc sau lu«n lu«n che ®© y viÖc nÇy ®Ó lõa bÞp nh©n d©n ViÖt Nam vµ d­ luËn t hÕ giíÞ KÕt h«n, lËp gia ®×nh lµ ®iÒu ch¼ng cã g× xa ^'u xa, nh­ng xö sù tµn b¹o víi nh÷ng ng­êi ®· tõng s« 'ng víi m×nh, che ®Ëy viÖc kÕt h«n, lõa bÞp tr¾ng trîn mäi ng­êi lµ ®iÒu mµ kh«ng mét nÒn lu©n lý nµo chÊp nh Ën.

Sau khi Hå ChÝ Minh tõ trÇn, trong lêi kªu gäi ®­a ra ngµy 3-9-1969, ®¶ng Lao §éng ViÖt Nam (tøc ®¶ng CSVN) ®· viÕt: "...Cuéc ®êi cña Ng­êi lµ mét tÊm g­¬ng chãi läi cña c hñ nghÜa anh hïng c¸ch m¹ng, cña tinh thÇn ®oµn kÕt, cña ®a o ®øc gi¶n dÞ, khiªm tèn, cÇn kiÖm liªm chÝnh, chÝ c«n g v« tù.."(26) H·y nh×n vµo c¸ch sèng cña Hå ChÝ Minh ®Ó biÕt «ng cã ph¶i lµ ng­êi "gi¶n dÞ, khiªm tèn" hay kh«ng?

Tr­íc hÕt, chÕ ®é Hµ Néi tuyªn truyÒn r»ng Hå ChÝ Mi nh sèng trong mét ng«i nhµ sµn b»ng gç. Nghe ch÷ "nhµ sµn ", ng­êi ViÖt th­êng liªn t­ëng ®Õn nh÷ng ng«i nhµ cñ a ng­êi miÒn nói, lµm b»ng gç, c¸ch mÆt ®Êt kho¶ng mé t th­íc, phÝa d­íi dïng ®Ó cÊt gi÷ dông cô hay nhèt gi a sóc, hoÆc liªn t­ëng ®Õn nh÷ng nhµ sµn cña mét sè cu + d©n ven s«ng hay däc c¸c kªnh ®µä Nh÷ng ng«i nhµ sµn nÇ y rÊt ®¬n s¬, gi¶n d Ên t­îng gi¶n dÞ khiÕn nhiÒu ng ­êi t­ëng t­îng r»ng ng«i nhµ sµn cña Hå ChÝ Minh cã l Ï còng thÕ, vµ còng t­ëng r»ng Hå ChÝ Minh sèng rÊt b× nh d©n. Thùc tÕ hoµn toµn kh«ng nh­ vËþ Nh÷ng du kh¸ch d d· tõng viÕng ng«i nhµ sµn cña «ng Hå, hoÆc nh÷ng ai ®· tõng nh×n ng«i nhµ sµn nÇy qua phim ¶nh, råi so s¸nh víi n hµ sµn cña ng­êi miÒn nói hoÆc cña nh÷ng ng­êi sèng ve n s«ng, sÏ cã c¶m nghÜ kh¸c. Ng«i nhµ sµn cña «ng Hå cã ve ? gi¶n dÞ mét c¸ch cè ý, l¹i rÊt sang träng, x©y dùng b» ng lo¹i gç cùc tèt, trang bÞ ®Çy ®ñ theo tiÖn nghi thêi ®¹i, cã ng­êi ch¨m sãc cÈn thËn, vµ gÇn nh­ lµ nhµ nghi ? m¸t mïa hÌ, hoÆc n¬i «ng ®ãn tiÕp du kh¸ch. Nh­ vËy ngo ^i nhµ sµn cña «ng Hå chØ lµ lo¹i trang trÝ m¾c tiÒn. "¸o quÇn lªn s©n khÊu rÊt quan träng: lu«n lu«n gi¶n dÞ (¸ o quÇn mµu chµm). §èi víi Hå còng nh­ Staline, Mao, hoÆc Kim NhËt Thµnh, sù gi¶n dÞ ®­îc nghiªn cøu kü l­ìng. A 'o quÇn c¾t may th« s¬ theo kiÓu Kroutchev hoÆc Ceaucescu, biª ?u t­îng cña mét thÕ hÖ l·nh ®¹o céng s¶n. §iÒu ®Æ c biÖt cña Hå trong giíi l·nh ®¹o céng s¶n lµ Hå ®i dÐp lèp (trªn nguyªn t¾c c¾t tõ lèp xe h¬i) ... Cßn g× ¨n a ?nh h¬n dï lµ tiÒn chiÕn hay hiÖn ®¹i "B¸c" Hå ®i dÐp l« 'p trªn mµn ¶nh."(27)

Hå ChÝ Minh duy nhÊt chØ ®Ó lé mét së thÝch phµm tôc ra ^'t ng­êi, ®ã lµ «ng thÝch hót thuèc th¬m Hoa Kú, ®Æc bie ^.t lµ Camel hay Lucky StrikÑ (28) Kh«ng biÕt ®©y lµ dµn kÞch ®Ó chøng tá «ng ta còng b×nh th­êng nh­ mäi ng­êi, hay qu¶ thËt «ng ta thÝch hót thuèc M DÇu sao, cuéc sèng cñ a «ng Hå kh«ng gi¶n dÞ nh­ ng­êi ta t­ëng.

Trong s¸ch Nh÷ng mÈu chuyÖn vÒ ®êi ho¹t ®éng cña Hå Ch ñ TÞch, TrÇn D©n Tiªn (chÝnh lµ Hå ChÝ Minh) ®· viÕt trong phÇn ®Çu s¸ch: "Mét ng­êi nh­ Hå Chñ tÞch cña chóng ta , víi ®øc khiªm tèn nh­êng Êy vµ ®­¬ng lóc bÒ bén b ao nhiªu c«ng viÖc, lµm sao cã thÓ kÓ l¹i cho t«i nghe b×nh sinh cña ng­êi ®­îc?"(29) Mét ng­êi dïng mét c¸i tªn k h¸c viÕt s¸ch, tù khen m×nh lµ khiªm tèn kh«ng muèn nãi ve ^` m×nh, råi sau ®ã, suèt trong quyÓn s¸ch l¹i kÓ lÓ tù ®Ò cao sù nghiÖp cña m×nh, th× kh«ng biÕt nªn xÕp «ng ta vµo lo¹i ng­êi g× ®©û

Cuèi s¸ch nÇy, TrÇn D©n Tiªn (tøc Hå ChÝ Minh) viÕt: "Nha ^n d©n gäi Chñ tÞch lµ cha giµ cña d©n téc, v× Hå Chñ tÞch lµ ng­êi con trung thµnh nhÊt cña Tæ quèc ViÖt Nam."(30). Lêi nÇy cho thÊy Hå ChÝ Minh muèn gîi ý ®Ó ®­îc ngu +êi ViÖt Nam gäi «ng lµ cha giµ cña d©n téc, nh­ng kh«ng ® ­îc d©n chóng h­ëng øng, nªn «ng quay qua dïng ch÷ "b¸c". ë ®©y l¹i thÊy «ng Hå thËm kh«n, v× trong c¬ cÊu gia t éc ViÖt Nam, b¸c lµ anh cña cha, b¸c lín h¬n cha vµ ®øng t r­íc cha trong sinh ho¹t ®¹i gia ®×nh, hoÆc lÔ nghi tÕ tù.

Theo Thµnh TÝn, tøc Bïi TÝn, cùu ®¹i t¸ qu©n ®éi céng sa ?n Hµ Néi, cùu phã tæng biªn tËp b¸o Nh©n D©n, Hå ChÝ Mi nh c«ng khai tù x­ng lµ "b¸c" n¨m 1945 tr­íc quÇn chóng, ló c ®ã «ng kho¶ng 55 tuæ 31) Nãi chuyÖn víi d©n chóng, tron g ®ã cã c¶ nh÷ng ng­êi giµ c¶, ®¸ng tuæi «ng, cha, chó, anh, chÞ m×nh mµ x­ng b¸c th× xin khái bµn vÒ t­ c¸ch cña "b¸c".

Ch¼ng nh÷ng thiÕu kÝnh träng víi ng­êi ®ang sèng, Hå Ch Ý Minh cßn tá ra thiÕu lÔ ®é ®èi víi nh÷ng ng­êi tru +íc «ng hµng mÊy tr¨m n¨m. H·y ®äc nh÷ng c©u th¬ cña H« ` ChÝ Minh qua bµi "NgÉu høng" «ng viÕt vµo dÞp viÕng ®Òn thê H­ng §¹o §¹i V­¬ng TrÇn Quèc TuÊn (1226-1300) kho¶ng tr­íc n¨m 1950:

"B¸c anh hïng, t«i còng anh hïng, Còng bËc mµy r©u, còng kiÕm cung. B¸c ®uæi qu©n Nguyªn, vung kiÕm b¹c, T«i trõ giÆc Ph¸p, phÊt cê hång..."(32)

Tù phong m×nh lµ anh hïng ®· lµ chuyÖn l¹, gäi mét vÜ nha ^n cña lÞch sö sèng c¸ch ®©y h¬n 600 n¨m b»ng "b¸c" lµ m« t sù v« lÔ ch­a bao giê x¶y ra trong lÞch sö ViÖt Nam. Khi Quèc sö qu¸n triÒu NguyÔn tr×nh Kh©m ®Þnh ViÖt sö th «ng gi¸m c­¬ng môc lªn vua Tù §øc (trÞ v× 1847-1883) duyÖt , trong khung c¶nh x· héi vua lµ thiªn tö (con trêi), nhµ vua ®· phª b×nh nhiÒu nh©n vËt lÞch sö, ®«i khi víi lêi lÏ gay g¾t, nh­ng ch­a bao giê nhµ vua cã ng«n ng÷ sç sµng th iÕu lÔ ®é nh­ Hå ChÝ Minh. Hå ChÝ Minh t­ëng r»ng gä i TrÇn H­ng §¹o b»ng "b¸c" lµ cã thÓ tù n©ng m×nh lªn ng ang tÇm víi ng­êi x­a, nh­ng ng­îc l¹i nh÷ng lêi nÇy c ho thÊy hè c¸ch biÖt lín lao gi÷a mét vÞ th¸nh vµ mét k Î tù phô hîm m×nh. Ch¼ng nh÷ng thÕ, ng­êi ViÖt Nam x­ ng tông ®øc TrÇn H­ng §¹o lµ th¸nh, nªn c¸ch x­ng h« cña hä Hå xóc ph¹m ®Õn c¶ niÒm tin cña d©n chóng ViÖt Nam. N Õu nãi r»ng bµi th¬ nÇy lµ "th¬ khÈu khÝ", th× cµng thÊ y "khÈu khÝ" cña Hå ChÝ Minh ch¼ng khiªm cung tý nµä Hå ChÝ Minh lµ chñ tÞch miÒn B¾c, «ng cã quyÒn sèng mét c¸ch tiÖn nghi ®Çy ®ñ ®Ó lµm viÖc; thËm chÝ «ng cã qu yÒn tËn h­ëng mäi l¹c thó trªn ®êi sau khi ®· dµy c«ng cùc khæ tranh ®Êu; «ng cã quyÒn lùc to lín cña mét chñ tÞch nhµ n­íc ®éc tµi; «ng cã thÓ v­ît qua luËt ph¸p ra lÖnh sinh s¸t mäi ng­êi; «ng cã thÓ lµm bÊt cø viÖc g× «ng muèn d­íi chÕ ®é ®éc tµi; nh­ng nãi r»ng hä H å lµ ng­êi "gi¶n dÞ khiªm tèn" lµ ®iÒu hoµn toµn sai s­ thËt.

Chó thÝch :

17. NguyÔn ThÕ Anh, "Hµnh tr×nh chÝnh trÞ cña Hå ChÝ Minh", ®¨ng trong Hå ChÝ Minh, sù thËt vÒ th©n thÕ vµ sù nghiÖp, mét nhãm t¸c gi¶, Nxb. Nam ¸, Paris, 1990, tr. 25.

18. Daniel HÐmery, s . tt. 63, 145.

19. L÷ Giang, Nh÷ng bÝ Èn lÞch sö ®µng sau cuéc chiÕn ViÖt Nam, quyÓn I, t¸i b¶n lÇn thø nhÊt, cã hiÖu ®Ýnh vµ bæ tóc, California, 1999, tr. 109.

20. NguyÔn ThÕ Anh, bµi vµ s¸ch ®· dÉn, tt. 25-26. Stanley Karnow, Vietnam A History, Nxb. Viking, New York, in lÇn thø nh×, 9-1983, tr. 126. Karnow cßn viÕt thªm:" A Communist official in Hanoi in 1981 told me that Ho h lov a Chinese woman, a doctor, who di before they could marrþ" (Mét viªn chøc céng s¶n ë Hµ Néi vµo n¨m 1981 ®· nãi víi t«i r»ng Hå ®· yªu mét phô n÷ Trung Hoa, mét b¸c sÜ; bµ nÇy tõ trÇn tr­íc khi hä ®Þnh c­íi nhaô)

21. Thµnh TÝn, VÒ ba «ng th¸nh, California, 1995, tr. 136. Sau ®©y lµ nguyªn v¨n cña «ng Thµnh TÝn: "...Bµ Minh Khai ghi râ chång lµ "Lin", bÝ danh cña NguyÔn ¸i Quèc håi Êy; c¶ nh÷ng phiÕu ghi nhËn ®å ®¹c trong phßng riªng hai ng­êi t¹i nhµ ë tËp thÓ cña c¸n bé thuéc Quèc TÕ Céng S¶n ghi râ: hai vî chång Minh Khai vµ "Lin", chung phßng, chung gi­êng, chung ®å dïng... Cã tµi liÖu ghi râ hai vî chång nÇy còng chung sèng ë Hång K«ng mét thêi gian... §©y kh«ng thÓ nµo lµ tµi liÖu gi .." Chó ý: NguyÔn ThÞ Minh Khai lµ chÞ ruét cña NguyÔn ThÞ Quang Th¸Þ Bµ Th¸i lµ vî ®Çu cña Vâ Nguyªn Gi¸p.

22. TrÇn Träng Kim, Mét c¬n giã bôi, Sµi Gßn, 1969, tr. 75. Sau ®©y lµ nguyªn v¨n cña TrÇn Träng Kim trong ®o¹n nÇy: "VÒ kho¶ng cuèi n¨m 1944, ViÖt Nam C¸ch MÖnh §ång Minh Héi l¹i dêi vÒ tØnh Qu¶ng T©y, vµ cho «ng Hå ChÝ Minh vÒ B¸ch S¾c ®Ó trï liÖu kÕ ho¹ch nhËp ViÖt. Sau ®ã, Héi cho «ng Minh cïng 22 ®¶ng viªn, phÇn nhiÒu lµ ng­êi ®¶ng Phôc Quèc, vÒ n­íc ®Ó khëi sù hµnh ®éng. Trong sè 22 ng­êi Êy cã mét n÷ ®¶ng viªn tªn lµ §ç ThÞ L¹c lµ ng­êi sau cã ®øa con g¸i víi Hå ChÝ Minh. VÒ sau, thÊy ng­êi ta nãi khi ®Õn ®Þa h¹t B¾c Giang, cã ba ®¶ng viªn trong 22 ng­êi Êy bÞ giÕt v× kh«ng chÞu theo céng s¶n."

23. Vò Th­ Hiªn, §ªm gi÷a ban ngµy (håi ký chÝnh trÞ cña mét ng­êi kh«ng lµm chÝnh trÞ), Nxb. V¨n NghÖ, California, 1997, tt. 605-609. NguyÔn Minh CÇn, "Thªm vµi mÈu chuyÖn vÒ cuéc ®êi cña Hå ChÝ Minh", nguyÖt san ThÕ Kû 21, Garden Grove, sè 96, th¸ng 4-1997, tt. 33-40.

24. NguyÔn Minh CÇn, b ., tt. 36-37.

25. V¨n trÝch tuÇn b¸o, sè th¸ng 1-1991. Bµi b¸o nhan ®Ò: "Hå ChÝ Minh t»ng t­ëng t¸i h«n". NguyÖt san Phông S­Ø, Glendale, Phoenix, Arizona, bé míi, sè 10, ngµy 15-10-1996, chôp h×nh vµ dÞch bµi b¸o sang tiÕng ViÖt.

26. BNCLS§, s . tr. 160. Ch÷ "Ng­êi" viÕt hoa theo nguyªn b¶n.

27. Oliver T , "HuyÒn tho¹i Hå ChÝ Minh", NguyÔn V¨n dÞch, ®¨ng trong s¸ch Hå ChÝ Minh, sù thËt vÒ th©n thÕ vµ sù nghiÖp, Nxb. Nam ¸, Paris, 1990, tr. 276.

28. Oliver T , b ., s . tr. 277. Stanley Karnow, "Ho Chi Minh", t¹p chÝ Time, tËp 151, sè. 14, 13-4-1998, tr. 123.

29. TrÇn D©n Tiªn, s . tr. 9. Nh÷ng ch÷ viÕt hoa theo nguyªn b¶n.

30. TrÇn D©n Tiªn, s . tr. 149. Nh÷ng ch÷ viÕt hoa theo nguyªn b¶n.

31. Thµnh TÝn, Hoa xuyªn tuyÕt, Nxb. Nh©n QuyÒn, California 1991, tr. 117.

32. Ph¹m C©y Tr©m, "VÒ bµi th¬ viÕng ®Òn thê §øc TrÇn H­ng §¹o cña «ng Hå", môc "B¹n ®äc viÕt", nguyÖt san ThÕ kû 21, California, sè 136, th¸ng 8-2000, tr. 8.

PhÇn tiÕp